LezokoHerriMugXX_v6OK.qxd
16/8/07
13:51
Página 32
Lezoko herri mugimendua XX. mendean
Ez zen doakoa abertzale izatea. Martin Bidegain militante abertzaleak atentatua pairatu zuen urte haietan46. Lezon, diktadurak Anastasio Salaberria jarri zuen alkate. Baina 1930eko urtarrilaren 28an herbesteratu zen Primo de Rivera: Kontserbadoreen artean tentsio handia zegoen, diktadorearen saiakerak saiakera, harremanak ez baitziren batere onak, eta erregeak harengan jarri konfidantza kendu egin zion. Eta Alfontso XIII.aren azken defentsa horma izan zen diktadura erorita, bere erregetzak ere ez zuen luze iraun: Hurrengo urtean, “diktablanda” izeneko epe motz baten ostean, 1931ko apirilaren 12an, hauteskundeak ospatu ziren, eta errepublikaren aldekoek irabazi zutelarik, Parisera egin zuen ihes. Garai hartako Lezon aurrera zerraien aldaketa prozesuak. Tomas Garbizu musikariak honela deskribatzen du bere herria, eta bertan emandako aldaketak nabarmendu:
“Lezo herri maitagarria zen; batez ere baserri alde hura. Baina orain asko galdu du. Herria bera ere oso maitagarria zen. Dena den, gogoan dut nola ziren bi edo hiru aldetako kastak: haundixkiak (dirudunak). Beren diru izate hura ibiltzeko moduan ere ezagutzen zen. San Isidrotara joaten ziren Madrilera...eta guk San Isidrorik bazen ere ba al genekien ba? Gure ama ez zen joaten; hura txerriak kontzen; ni ere bai. Nik txikitan amari zera esaten nion: “baina ama, guk ez al dugu etxeren bat edo...zelairen bat edo..denek badute”. Hark “ez maitia” edo “bai maitia, zuk denak baino aberatsagoa zara” erantzuten zidan. Gogoan dut Don Pedro Barrios orduko medikua. Ez zen euskalduna, Zaragozakoa. Denak sendatzen zituen euskeraz zekizkien bi hitz bakarrekin: “Zalda berua”. Besterik ez zekien. Donostiako teatrora abonatua zegoen, beti lehenengo filan. Konpainia guztiek ezagutzen zuten...Ondo konpontzen zen baserritarrekin. Baserrietan jakingo zuten zer edo zer erderaz ere.Nik ez nekien erderaz; oso gutxi. Lezoko bikarioak behin proba bat jarri zidan: “Jauna, eskeintzen dizut egun honetako lan eta neke guztiak” erderaz jarri behar nuen. Eta nik: “Te ofrezco Señor los trabajos y los cansa todos de ese día”. Nik ez nekien erderaz. Agian Don Pedro medikuak gehiago jakingo zuen euskeraz nik erderaz baino.
46
32
Imanol Esnaola: op. cit.