LezokoHerriMugXX_v6OK.qxd
16/8/07
13:51
Página 31
Lezoko herri mugimendua XX. mendean
zen. Arazo sozialak, kolonietan agintea mantentzeko zailtasunak...Alfontso XIII.aren erregealdia krisian zegoen. 1923ko irailaren 13an Primo de Riverak estatu kolpea jo zuen. Ugariak ziren, militar kontserbadoreen ustetan, Espainia mehatxatzen zuten indarrak: Anarkisten borroka, langileriaren antolaketa 1917ko greba orokorraren ondoren, Sobiet Batasunak haientzat suposatzen zuen erreferentzia berria, abertzaletasuna (bai Katalunian, bai Euskal Herrian)... eta Alfonso XIII.aren onespenarekin estatu autoritarioa ezarri zuten. Hainbat historiagileren ustetan, Annual-eko porrota ikertzen zuen “Picaso txostena” zeritzanak, erregearen ardura azpimarratzen zuen, eta ura argitara zedin ekiditeko estatu kolpea onartu zuen. Esan beharra dago politikan nagusi zen kazikismoa borrokatzeko konpromezua hartu zuela halaber, eta promesa hura zela eta, sozialistek ere babes eman ziotela hasiera batetan. Katalunian gorpuzten hasia zen autogobernua bertan behera utzi zuen, gaztelera ez beste edozein hizkuntzaren erabilera debekatu zuen ekitaldi publikoetan, eta “Unión Patriótica” alderdia sortu zuen, indar kontserbadoreak bertan biltzeko asmoz. Lezon abertzaleek pairatu zuten jazarpenari, ezkutupeko lanarekin erantzun zioten. Ikuiluetan egiten zituzten bilerak43, ikurrina paretan jarrita. Eta desobedientzia ekintzarik ere izan omen zen: Inaxio Artolaren familiak ez zuen espainiar ikurrik jartzen balkoian ospakizun egunetan, garaiko izuari aurre eginez44.
Ordura arte bazeuden mugimendu nazionalistak eta, harek moztu in zittun danak. Anastasio salaberria jarri zun Primo de Riverak alkate. 1924ean eskola berriak jarri ziren, Antonio Pildain. Ordura arte, udaletxean egiten ziren eskolak. Kaia zan...completamente salvaje... Maestra re erdalduna, jakina, ta baten esan zion bikariuai (...) elizan etzula beiñe erdera itten,e ta zerbaitte in biarko tzala (...) bikariuak erantzun omen zion, (...) etortzen zian danak oso gutxi ezagutzen zian elizatikan (...) zuk ori nai baldin badezu, zuk hainbeste maitte dituzun kastellano oiek danak eliza ekarri, ta ekartzeituzunen ordun ingo deu erderaz (...)45
43 44 45
Imanol Esnaola: op. cit. 89. orria. Ibidem. Imanol Esnaolak Inazio Artolari egindako elkarrizketa.
31