ARCHITEKTURA CERKIEWNA1 Tereny łemkowskie i bojkowskie to obszar pograniczny w dwojakim rozumieniu. Po pierwsze stykają się tu dwa kręgi kulturowe, łaciński i bizantyński, tu także krzyżują się wpływy licznych, zróżnicowanych etnicznie regionów – Polski, Rusi, Słowacji (Górnych Węgier), Bukowiny, Mołdawii itp. Po drugie, w średniowieczu przebiegała przez ich środek, z południa na północ granica polsko-ruska, co nie pozostało bez wpływu na miejscową tradycję artystyczną i budowlaną, zwłaszcza, że granica ta pozostała przez wszystkie lata istnienia Rzeczypospolitej wewnętrzną granicą administracyjną, a także granicą między diecezjami łacińskimi – krakowską i przemyską. Jednym z widomych objawów tego wpływu jest zasięg występowania cerkwi z wieżą w fasadzie zachodniej. Charakter tego wpływu nie jest jednak do dzisiaj w pełni wyjaśniony, tym bardziej, że zasięg granic diecezji przemyskiej Kościoła wschodniego przesunięty był daleko na zachód i obejmował całość interesującego nas terenu, aż po dolinę Popradu.
Cerkiew pw. Narodzenia Bogurodzicy w Królowej Ruskiej, rys. Stanisław Wyspiański. Cerkiew pw. św. Łukasza Ewangelisty w Jastrzębiku, wg Antona Warywody, 1943 r. Niniejsze opracowanie ukazało się drukiem [w:] Łemkowie. Kultura–Język–Sztuka. Materiały z sympozjum zorganizowanego przez Komisję Turystyki Górskiej ZG PTTK. Sanok, dn. 21–24 września 1983 r., Wydawnictwo PTTK „Kraj” Warszawa–Kraków 1987. Tutaj tekst zredagowany na podstawie oryginalnego maszynopisu i opatrzony ilustracjami przez J. Giemzę. Powstałe przed 1983 r. opracowanie pozostaje aktualnym i o podstawowym znaczeniu, a przy tym mało znanym. Od momentu jedynej jego publikacji niektóre zagadnienia zyskały kontynuację w pracach badawczych, co starano się uwzględnić na kartach tej książki, w innym miejscu. Publikacja za zgodą Katarzyny Tur-Marciszuk.
1
99