14
W Naszej Gminie www.kujawy.media.pl
Historia
nr 40, grudzień 2014
Legendy i fakty o powstaniu wsi Warząchewek Nie ma żadnych wzmianek o najdawniejszych dziejach wsi Warząchewek. Legenda głosi, że z rozkazu króla ludność zamieszkująca te tereny bogate w drzewo, miała dostarczać na dwór królewski drewniane łyżki – warząchwie. Wieść o wyrobie łyżek szybko się rozeszła, a osada słynęła z wyrobu pięknych warząchwi. Zgodnie z tradycją Polski Piastowskiej osadzie nadano nazwę Warząchewka. W pierwszym okresie osada Warząchewka składała się z kilku chat.
Przemarsz orszaku króla Władysława Łokietka W późniejszym czasie dodano nazwę Polska ze względu na większość mieszkańców pochodzenia polskiego. Tam, gdzie zamieszkali osadnicy z Prus (Niemiec) - osada przyjęła nazwę Warząchewka Niemiecka, przemianowana na Nową po odzyskaniu niepodległości. Wieś Warząchewka Królewska zyskała swoją nazwę z uwagi na prawdopodobny przemarsz orszaku króla Władysława Łokietka w kierunku Kowala z brzemienną żoną Jadwigą lub ze względu na przynależność do grodu kowalskiego. W niektórych zapisach metrykalnych spotyka się nazwę Warząchewka Rządowa lub Szlachecka. Osada Płaszczyzna nazwę wzięła od równej płaskiej powierzchni pól. Osada Smolarka zaś od mieszkających tam kmieci, trudniących się wypalaniem węgla drzewnego i smoły, zwanych smolarzami. Przysiółek Budziary swoją nazwę zawdzięcza prawdopodobnie postawionym bu-
dom (szałasom), w których przebywali okoliczni rozbójnicy. Nazwa pobliskiej wsi Pińczata wzięła nazwę (jak głosi legenda) od wycięcia w pień stacjonującej tu w czasach piastowskich straży– czaty (stąd pień + czata = Pińczata). Nie będziemy zajmować się mitami, tylko faktami Warząchewki i okolice należały do starostwa brzesko-kujawskiego, z którego później wyodrębniły się Dobra Śmiłowice z Nakonowem. Dobra te w 1476 r. otrzymał od króla Kazimierza Jagiellończyka Jakub Kostka z prawem sukcesyjnym (rodzina spokrewniona ze św. Stanisławem Kostką). Po wygaśnięciu linii męskiej, weszły z powrotem w skład królewszczyzn, które z kolei były przekazywane szlachcie. W ostatnich latach Rzeczpospolitej do okupacji pruskiej były w dożywociu Macieja von Walldorf - Wolickiego, komisarza cywilnowojskowego. Po II rozbiorze Polski wchodziły w skład majątku Śmiłowice i darowane zostały przez króla pruskiego generałowi Henrykowi Rudolfowi von Bischofswerder. Ten z kolei nie cieszył się nimi zbyt długo, gdyż już w 1796 r. sprzedał dobra Śmiłowice hrabiemu Christianowi Fryderykowi von Luttichau. Nowy właściciel miał majątek raptem kilka lat, gdyż w 1802 r. odsprzedaje ponownie Maciejowi von Waldorff Wolickiemu za sumę 200 tys. talarów. Maciej Wolicki na stałe zamieszkał w Śmiłowicach, a pozostałe dobra wchodzące w skład majątku wypuszczał w dzierżawę. W 1823 r. sporządził testa-
Pomnik ku pamięci pomordowanych mieszkańców wsi podczas II wojny światowej
ment, zapisując cały majątek na syna Konstantego Teofila Wolickiego a jednym z opiekunów nad synem ustanawia swoją siostrę Małgorzatę Wolicką. Umiera w 1825 r. w Śmiłowicach, a syn jego trzy lata później sprzedaje majątek ciotce Małgorzacie za 64.200 złotych polskich. W międzyczasie Dobra ziemskie Warząchewka były przedmiotem transakcji i zabezpieczeniem pożyczek branych przez ich właścicieli. Taki stan trwał do czasu Ukazu o uwłaszczeniu chłopów przez cara Aleksandra II w 1864 r. Dworzec kolejowy w Warząchewce
Trzy nazwy Interesujące dane o wsiach podaje Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego z 1880 r., w którym podano, że Warząchewka składa się z 3 wsi (Polska, Niemiecka, Królewska i folwarku o tej samej nazwie). Dodatkowo podane zostały dane o ilości domów (osad) mieszkańców i wielkość ziemi przypisanej do danej wsi. Warząchewka będąca własnością Małgorzaty Wolickiej wchodziła w skład parafii Włocławek powiatu Śmiłowice i w 1827 r. było w niej 18 domów i 134 mieszkańców. W jej skład wchodziły osady Warząchewka Polska, Warząchewka Niemiecka i Płaszczyzna.
Dane z 1866 roku Warząchewka Polska liczyła 172 mieszkańców, osad (domów) 28 i 203 morgi ziemi. Warząchewka Niemiecka - 79 mieszkańców, 14 osad i 241 mórg ziemi. Warząchewka Królewska (zwana inaczej też Warząchówka Rumunek) wchodziła w skład Donacji Dóbr Grabkowo. Osada Płaszczyzna - w 1859 r. miała 4 osadników i 67 mórg i była osadą przynależną do parafii Włocławek, gmina Śmiłowice i wchodziła w skład dóbr Kowala . Osada Smolarka - licząca 2 domy i 77 mórg i przynależała do dworu Nakonowa. Osada Wójtowskie Jeziora - liczyły 6 osad i 163 morgi ziemi i wchodziły w skład dóbr Kowala. Wikarskie, inaczej Wikaryjskie - osada w powiecie włocławskim, gmina Łęg, parafia Włocławek miała 17 mieszkańców i
34 morgi i należała do dóbr katedry włocławskiej. Osada Pińczata liczyła 54 mieszkańców i 92 morgi ziemi i do okresu uwłaszczenia wchodziła w skład Donacji Dóbr Grabkowo. Oprócz wsi funkcjonował jeszcze folwark Warząchewka liczył 169 mórg ziemi i stanowił wójtostwo włączone w skład starostwa kowalskiego.
Ziemia dla osadników Wielu nowych faktów dot. najstarszych dziejów okolic ukazują wzmianki w dokumentach rejentów (notariuszy) z Kowala. Dnia 24.4.1798 r. Graf De Luttichau, właściciel Dóbr Śmiłowice nadał 6 mieszkańcom Rumunek Warząchewka Niemiecka prawo do korzystania z gruntów w ilości 4,5 hub miary chełmińskiej (1 huba = 30 mórg = 16,5 ha, razem otrzymali 130 mórg gruntu) tj. po 22,5 morgi na prawie wiecznoczynszowym. Umowa (kontrakt) została spisana przez pełnomocnika grafa Luttichau - Jana Jakuba Howitza z Janem Krystianem Sohuttzem przed magistratem we Włocławku. Pozostałymi mieszkańcami (kolonistami), którzy nabyli grunty byli prawdopodobnie: Krzysztof Rode, Jakub Rejmann, Jan Retz, Jan Bischoff i Daniel Cylke (Zielke). Prawo nadane kolonistom przez grafa von Littchau, zostało potwierdzone zaświadczeniem z dnia 30.1.1814 r. przez nowego właściciela dóbr śmiłowickich hrabiego Macieja Waldorffa Wolickiego . Znamiennym jest,
że przy zawieraniu umów o nadaniu gospodarstwa przez dziedzica, ich wielkość określona została na 30 mórg gruntów i 6 mórg łąk miary chełmińskiej . Osadnikom z Warząchewki Polskiej przekazanie ziemi w wieczyste użytkowanie nadała Małgorzata Wolicka aktem z 2.5 1846 r. w którym (…)…wypuszcza na wieczystą dzierżawę grunty położone w tej wsi włościanom - osadnikom wsi Warząchewka Polska. Otrzymali je: Michał Iglewski - mórg 11 i prętów 150; Kazimierz Człapiński - mórg 12 i prętów 150, Jan Reniec na rzecz syna swego Józefa w myśl art. 1120 Kodeksu Cywilnego Napoleona działający - mórg 11 i prętów 150, Ignac Reniec i Józef Sobczak obydwaj wspólnie działający - mórg 11 i prętów 150, Andrzej Sobczak i Antoni Gutowski podobnie na rzecz wspólną działający - mórg 11 i prętów 150, Antoni Reniec - mórg 11 i prętów 150, Sebastian Zasada - mórg 11 i prętów 150, Antoni Grzybowski - mórg 6, Andrzej Kulpa - mórg 3 i prętów 150,Józef Rafalski mórg 1 i prętów 150, włącznie z placami, także zabudowaniami.(…)
Opłata 90 kopiejek srebrem Za nabycie tych praw wieczystej dzierżawy, wszyscy nabywcy zobowiązani byli zapłacić po 63 ruble i 60 kopiejek od każdej nabytej morgi ziemi, płatnych w dwóch ratach. Ponadto zostali zobowiązania do opłaty
stałego czynszu w wys. 90 kopiejek srebrem. (…) każdy z tych nabywców nie wiążąc nabywców wspólnych pod nr 4 i 5 występujących, odrabiać będą każdorocznie po wieczyste czasy po trzy dni sierpem lub kosą, tudzież pomocy jaka potrzebna będzie do podnoszenia budynków we wsi oraz prawo do łowienia ryb po lodach na jeziorach Wójtowskich nie wolcem lub siecią. (…) posiadacze o nr 9 i 10 odrabiać będą tylko kosą lub sierpem, pierwszy półtora dnia a drugi jeden dzień .(…) wszystkie podatki i ciężary gruntowe na siebie przyjmują.(…) jeżeli któryś z gospodarzy przyjmie komornika na mieszkanie do swego domu, do ustanowionego czynszu stałego, dopłacać będzie każdorocznie po kopiejek srebrem 90.” Gdy dnia 2 marca 1864 roku został wydany przez cara Aleksandra II ukaz o uwłaszczeniu chłopów, dający im na własność ziemie, którą do tej pory użytkowali, okoliczne wsie były już dobrze zagospodarowane i zorganizowane, ale to już inna historia.
Sławomir Kwiatkowski radny Gminy Włocławek
Na podstawie wydanej książki autora „Warząchewki, jedyne takie w Polsce”