Tło społeczne i historyczne uniwersytetów w Polsce
kiem przyjęcia do grona profesorów jest raczej egzamin z wiedzy, a nie jakiekolwiek dokonania naukowe. Jak podaje A. Wolaniuk (2010: 47), niektórzy autorzy (Genua 1996) mówią też o kolejnym, piątym etapie związanym z upowszechnieniem i umasowieniem szkolnictwa wyższego w ostatnich kilku dziesięcioleciach.
Tło społeczne i historyczne uniwersytetów w Polsce Rozwój uniwersytetów w Polsce został dość szczegółowo opracowany, m.in. przez Skubałę-Tokarską i Tokarskiego (1972) oraz wspomnianą już Wolaniuk (2010: 99– –111), i powtarzanie tych opracowań nie wydaje się celowe. Ograniczono się więc do wskazania najistotniejszych etapów i tendencji rozwojowych, opracowanych na podstawie prac wymienionych powyżej autorów. Etapy: 1. Pierwszy etap rozwoju uniwersytetów porównać można do tła europejskiego, które to (z powodów wymienionych już wcześniej) miało zasadniczy wpływ na kształt szkolnictwa wyższego w Polsce. Zarówno założenie pierwszego, średniowiecznego uniwersytetu na ziemiach polskich (Jagiellońskiego), jak i powstanie pozostałych trzech, renesansowych już uczelni: Akademii Wileńskiej (Batorego), Akademii Zamojskiej i Akademii Lwowskiej związane było z miastami i silną władzą królewską. 2. Drugi etap to etap zaborów, w czasie którego działały na ziemiach (w pewnym sensie) polskich cztery uniwersytety: w Krakowie, Lwowie, Wilnie oraz Warszawie (od 1816 r.). Tu autor zdaje sobie sprawę z trudności definicyjnych i historycznych „polskości” części wskazanych ziem, jednak by uniknąć zbędnych w tym miejscu wywodów historycznych, postanowiono oprzeć się na literaturze przedmiotu. 3. Po odzyskaniu niepodległości, w okresie międzywojennym, na ziemiach ówczesnej Rzeczpospolitej działało pięć uniwersytetów państwowych (Kraków, Lwów, Wilno, Poznań od 1919 r., Warszawa) i jeden prywatny – Lubelski (od 1928 r. dodano „Katolicki”). Poza wymienionymi uniwersytetami działało wówczas w Polsce osiem innych państwowych szkół wyższych (Wolaniuk 2010: 100). 4. Podczas II wojny światowej uniwersytety w Wilnie i Lwowie przekształcono odpowiednio w Uniwersytet Litewski i Ukraiński, pozostałe zamknięto, co jednak niekoniecznie oznaczało zaprzestanie działalności, gdyż w Warszawie, Krakowie, Poznaniu i Lublinie pracę dydaktyczną kontynuowano na tajnych kursach (Wolaniuk 2010: 100).
17