Pompeo Ferrariego. Podczas kolejnej przebudowy świątyni, w 1831 roku, rozebrano kamienną wieżę (istniejącą już przy pierwszym, drewnianym kościele), a pozyskane ciosy kamienne wmurowano w nową, zachodnią ścianę kościoła. Wtedy także, w ścianę południową, wmurowano XVI-wieczną płytę epitafijną Urszuli z Ostroroga Potulickiej. W Murowanej Goślinie warto też zajrzeć do kościoła pw. Świętego Ducha - klasycystycznej świątyni poewangelickiej z przełomu XVIII i XIX wieku.
świątynię w połowie XVII wieku. Z dawnego wyposażenia zachowały się tu m.in. późnogotycka rzeźba Vir Dolorum z około 1500 roku umieszczona w ołtarzu głównym, a także renesansowa Pieta z końca XVI wieku. Dzieje Wronek można poznać odwiedzając Muzeum Regionalne znajdujące się w dawnym, XIX-wiecznym spichrzu. Warto też przyjrzeć się tutejszemu więzieniu. Ten potężny zespół budynków z czerwonej cegły – będący wówczas jednym z najnowocześniejszych kompleksów
Puszczykowo Leżące na obrzeżach lasów Wielkopolskiego Parku Narodowego Puszczykowo, to tonące w zieleni miasto-ogród. Swoją popularność zdobyło na przełomie wieków XIX i XX oraz w dwudziestoleciu międzywojennym, gdy było popularną miejscowością letniskową. Najcenniejsze obiekty zabudowy willowej z tamtego okresu oraz wzniesiony w 1911 roku drewniany dworzec w Puszczykówku wpisane zostały do rejestru zabytków. Miłośników egzotycznych podróży przyciąga do Puszczykowa Muzeum - Pracownia Literacka Arkadego Fiedlera, istniejące w domu, w którym pisarz mieszkał. Prowadzą je synowie pisarza - Arkady Radosław i Marek. Przy muzeum istnieje Ogród Tolerancji, w którym umieszczono pomniki wielu kultur tworząc unikatową w Europie kolekcję wiernych kopii słynnych monumentów – m.in. Bramy Słońca z Boliwii, posągów Moai z Wyspy Wielkanocnej, Buddy (w skali 1:9), który w 2001 roku zniszczyli talibowie w Afganistanie, piramidy Cheopsa (w skali 1:23) oraz statku Krzysztofa Kolumba – Santa Maria (w skali 1:1).
Muzeum St. Staszica w Pile, fot. Arch. Starostwa Powiatowego w Pile
tu szczególnie cenne. Na uwagę zasługuje szczególnie kościół pw. św. Antoniego, wzniesiony przez Niemców w latach 1929-30, znakomity przykład architektury awangardowej lat 20. ubiegłego wieku. Zaprojektowany przez niemieckich artystów związanych z grupą Bauhaus był jednym z pierwszych przykładów konstruktywizmu. W ołtarzu głównym świątyni wzniesionej z betonu i żelbetu według projektu Hansa Herkommera, umieszczono mierzący ponad 7 m krucyfiks, dłuta rzeźbiarza Bertholda Müllera. Szczególne znaczenie w historii Piły odegrała okazała XIX-wieczna willa przy ulicy Browarnej 7. Od 1934 roku do wybuchu II wojny światowej mieściła się w niej siedziba konsulatu polskiego w niemieckiej prowincji Marchia Graniczna Poznań - Prusy Zachodnie, w której znalazła się Piła po I wojnie światowej. Dziś jest tu Muzeum Okręgowe. Niedaleko niego, w odrestaurowanym dawnym domu Stasziców, umieszczono Muzeum Stanisława Staszica.
Powiat pilski
Powiat szamotulski
Piła
Szamotuły
W Pile, choć jej dzieje sięgają pierwszej połowy wieku XV, nie zachowało się wiele zabytków. Miasto, zamienione w 1945 roku w twierdzę, miało osłaniać przedpole Wału Pomorskiego. Z wojennej pożogi wyszło najbardziej zniszczone ze wszystkich większych miast Wielkopolski. Nieliczne zachowane zabytki są więc
W połowie XV stulecia Szamotulscy wznieśli zamek obronny, później rozbudowany, który w roku 1511 przeszedł w ręce Górków i był w nich do końca XVI stulecia. Górkowie zamek rozbudowali przekształcając go w późnogotycką rezydencję magnacką. Później, przebudowywany i niszczejący, do gotyckiej szaty
16
Powiat śremski Dolsk
Kościół i klasztor franciszkanów we Wronkach, fot. Arch. Urzędu Miasta i Gminy we Wronkach
Metryka Dolska sięga wieku XII. Najpierw był w rękach arcybiskupów gnieźnieńskich, a od XIII do końca XVIII wieku biskupów poznańskich. O jego historii mówią trzy kościoły. Najstarszy jest kościół farny pw. św. Michała Archanioła, wzniesiony około roku 1460, jeden z najcenniejszych kościołów późnogotyckich w Wielkopolsce. Jest budowlą trójnawową, halową, ze sklepieniem gwiaździstym. Od południa przylegają doń dwie kaplice - gotycka św. Anny i późnorenesansowa, z początku XVII wieku. Późnorenesansowy jest też bogato zdobiony ołtarz główny z obrazem „Koronacja Matki Bożej”. W pobliżu kościoła stoi późnobarokowa plebania z połowy XVIII wieku, jedna z najpiękniejszych plebani w Wielkopolsce. W Dolsku stoi też jeden ze starszych kościołów drewnianych w Wielkopolsce, pw. Świętego Ducha, wzniesiony w 1618 roku. Ma konstrukcję zrębową, a jego wyposażenie pochodzi głównie z czasów budowy. Trzecią dolską świątynią jest kościół pw. św. Wawrzyńca z 1685 roku. To skromny, jednonawowy barokowy kościół, w którego wnętrzu warto zwrócić uwagą na dwa XVII-wieczne obrazy z wizerunkiem patrona świątyni.
wrócił po rewaloryzacji w latach 70. i 80. XX wieku. Dziś mieści się tu Muzeum Zamek Górków, w którym oglądać można magnackie wnętrza, ekspozycje poświęcone historii Szamotuł, a także niezwykle bogatą kolekcję ikon. Z dawnego warownego założenia pozostały jedynie fragmenty fosy i wałów ziemnych oraz Baszta Halszki z I połowy XV wieku, w której mieszczą się muzealne sale. Swą nazwę baszta wzięła od nieszczęśliwej Halszki, żony wojewody poznańskiego, Łukasza Górki. Legenda mówi, że wojewoda, który Halszkę poślubił wbrew jej woli, nie mogąc zdobyć jej względów, więził ją w zamkowej baszcie.
Wronki Wronki po raz pierwszy w dokumentach wymieniane były w połowie XIII wieku. Stanowiły wówczas własność książęcą. Później były w rękach prywatnych zmieniając co jakiś czas właścicieli. W 1279 roku Przemysł II sprowadził do Wronek dominikanów, którzy działali tu do XIX wieku, do czasu kasaty klasztoru przez Prusaków. Pozostał po nich barokowy kościół pw. Zwiastowania Najświętszej Marii Panny z II połowy XVII wieku (dzieło Krzysztofa Bonadury Starszego), który - podobnie jak klasztor - od 1868 roku należy do franciszkanów. Najstarszym zabytkiem miasta jest gotycki kościół pw. św. Katarzyny z końca XV wieku. Jego wnętrze znacznie przekształcono podczas odbudowy po pożarze, który zniszczył
Śrem Śrem prawa miejskie otrzymał w 1253 roku. W czasach zaborów, należał do głównych ośrodków polskiego życia narodowego w Wielkopolsce.
17