MIŁOŚĆ ZA MIŁOŚĆ Życie zakonne św. Rafała Kalinowskiego - Jean Baptist Bouchaud by Wydawnictwo Karmelitów Bosych

Jean-Baptiste Bouchaud OCD

MIŁOŚĆ ZA MIŁOŚĆ Życie zakonne św. Rafała Kalinowskiego z francuskiego przełożyła Teresa Lubińska Opracował Czesław Gil OCD

Kraków 2006 Wydawnictwo Karmelitów Bosych

religieuse

NA OKŁADCE Józef Kalinowski w drodze na Sybir (malował Jerzy Kumała); Św. Rafał Kalinowski (rzeźba Zofii Trzcińskiej-Kamińskiej); motyw florystyczny na antepedium ołtarza głównego (XVII w.) w kościele św. Eliasza w Czernej ZDJĘCIA Bogusław Czaja PROJEKT OKŁADKI Iwona Pawłowska

IMPRIMI POTEST O. Szczepan T. Praśkiewicz OCD, prowincjał Kraków, dnia 18.11.2003 r. Nr 785/03

WYDAWNICTWO KARMELITÓW BOSYCH 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel.: (0-12) 416-85-00, 416-85-01 fax: ( 0 - 1 2 ) 4 1 6 - 8 5 - 0 2 www.wkb.krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl

ISBN 83-7305-078-7

Wstęp

Autor O. Jean-Baptiste Bouchaud urodził się 11 października 1851 roku w La Haye Fonassierre w Bretanii, z czego był dumny1. Szkołę średnią ukończył z dyplomem nauczyciela w Instytucie św. Józefa w Ancenis. Jako ochotnik wziął udział w wojnie francusko-pruskiej (1871). W jesieni 1872 roku wstąpił do nowicjatu odrodzonej prowincji akwitańskiej w Broussey koło Bordeaux, gdzie spotkał się z o. Augustynem od Najśw. Sakramentu (Hermann Cohen, 1820-1871), konwertytą z judaizmu, znanym kaznodzieją, a przed wstąpieniem do zakonu słynnym pianistą. 15 października 1873 roku złożył pierwsze śluby zakonne, następnie udał się do klasztoru w Agen, gdzie studiował filozofię i teologię. 10 czerwca 1877 roku otrzymał święcenia kapłańskie. W tym czasie do władzy we Francji doszli liberałowie, którzy stopniowo dokonali laicyzacji państwa. W roku 1880 zostało skasowanych 161 klasztorów, głównie jezuickich. Niektórzy karmelici emigrowali do Włoch, Belgii i Hiszpanii. W jesieni 1879 roku karmelitanki krakowskie skłoniły generała zakonu o. Łukasza Ranise do przeprowadzenia reformy klasztoru w Czernej przy pomocy zakonników z innych prowincji. W grudniu definitorium generalne zwróciło się do prowincji francuskich i belgijskiej z prośbą o przysłanie kilku ojców do Czernej2. Z prowincji akwitańskiej zgłosili się o. Jan Baptysta i o. Fulgencjusz od NMP (Zalduegui), jeden z wielu Hiszpanów, 1

„Jestem Francuzem, Bretończykiem...", pisał do Benedykta Dybowskiego 3 marca 1914 roku. - APKB, AŚRK 45, k. 203v. Acta Definitorii Generalis O.C.D. Congregationis S. Eliae (1863-1875) et totius Ordinis (1875-1920), MHCT, Subsidia, vol. 2, Roma 1984, s. 131.

którzy przyczynili się do odnowy zakonu we Francji. Obydwaj, pod naciskiem przełożonych, zrezygnowali z wyjazdu do Mezopotamii, gdzie od XVII wieku karmelici francuscy mieli klasztor misyjny w Bagdadzie. Do Krakowa przyjechali 21 maja 1880 roku. Z prowincji akwitańskiej pochodzili również dwaj inni zakonnicy, którzy odpowiedzieli na wezwanie przełożonych generalnych: o. Adrian Maria od św. Józefa (Dubourdieu) i o. Bartłomiej od św. Teresy (Diaz de Cerio), Hiszpan. Ojcowie Fulgencjusz i Adrian po kilku lataęh opuścili Czerną, natomiast pozostali dwaj związali się z ziemią polską na długie lata. Matka Ksawera Czartoryska tak opisała sympatycznego Francuza: „(...) młodziutki blondyn, delikatny, na św. Gonzagę wygląda, zawsze miła odpowiedź, delikatność, ugrzecznienie francuskie, gotowość do pracy, miłość bliźniego, która z miłości Boskiej tylko prawdziwie wypływać może"3. O. Jan Baptysta potraktował swój pobyt w Galicji jako zobowiązanie do pracy na rzecz rozwoju zakonu na ziemiach polskich oraz do posługi kapłańskiej wobec tych, którzy uczęszczali do kościołów karmelitańskich w Czernej i Wadowicach. Aby móc być użytecznym na obu polach, podjął intensywną naukę języka polskiego. W tym celu opracował dla siebie podręcznik gramatyki polskiej4. Owocem wytężonej pracy było doskonałe opanowanie języka, dzięki czemu nie tylko swobodnie rozmawiał, ale również poprawnie pisał po polsku. O. Bouchaud był wychowawcą pierwszych pokoleń zakonników odrodzonej prowincji polskiej, pośrednio wpływał również na wychowanie w okresie międzywojennym. Przede wszystkim był wychowawcą nowicjuszów. Po raz pierwszy był nim w latach 1886-1892. Pod koniec sierpnia 1892 roku został pierwszym prefektem Alumnatu w Wadowicach; w nowicjacie zastąpił go o. Bartłomiej, który słabo znał język polski, a z nowicjuszami mógł się porozumieć po łacinie lub po niemiecku. 3

List do br. Rafała Kalinowskiego, Kraków, maj 1880, [w:] APKB, AKKŁ 5, Czerna, k. 161v-162r, wklejka. Zob. APKB, rkpsy 260 i 282.

O. Janowi przypadła rola organizatora życia w Alumnacie. Z pewnością pomagało mu w tym jego wykształcenie pedagogiczne. Chociaż statuty Alumnatu nawiązywały do statutów austriackich, on korzystał w swojej praktyce z doświadczeń „małego nowicjatu' 5 prowincji akwitańskiej w Montelimar, o czym wspomina w swojej książce. Związał się z hospicjum wadowickim, cieszyła go praca apostolska, przede wszystkim spowiednika i kierownika duchowego, był przekonany, że wadowicki Alumnat jest warunkiem rozwoju zakonu na ziemiach polskich. Dlatego w roku 1895, wbrew opinii św. Rafała Kalinowskiego i zgromadzenia w Czernej, stanął w obronie hospicjum i Alumnatu5. W tym samym roku wrócił do Czernej, gdzie

O. Jan Baptysta Bouchaud (1851-1932)

ponownie objął urząd magistra nowicjuszów (1895-1900). Lata 1901-1903 spędził w nowym klasztorze w Wadowicach, oddając się przede wszystkim pracy w konfesjonale. Opiekował się 5

C. GIL OCD, O. Rafał Kalinowski 1835-1907, Kraków 1984, s. 278-280.

także III Zakonem Karmelitańskim i był organizatorem kongregacji wadowickiej, chociaż w swojej pracy całą zasługę przypisuje św. Rafałowi6. W latach 1903-1909 ponownie był magistrem nowicjatu, a w latach 1909-1912 wychowawcą kleryków w Wadowicach. Jego wychowankami byli Polacy. Dla pełnego porozumienia się z nimi, w celu poznania ich mentalności, a także w celu zakorzenienia ich religijności, także ich duchowości karmelitańskiej w polskiej tradycji, studiował historię Polski, historię Kościoła i zakonu w Polsce, czytał polskie dzieła literackie. Ze zrozumiałych względów, najwięcej czasu poświęcał poznaniu historii zakonu na ziemiach polskich. Nie były to badania naukowe, chociaż z braku opracowań drukowanych musiał korzystać ze źródeł archiwalnych, ale wykorzystanie faktów historycznych dla celów dydaktycznych. Traktował historię jako „nauczycielkę życia". W przeszłości szukał przykładów heroicznej wierności powołaniu karmelitańskiemu, korzeni kultu Dzieciątka Jezus, Matki Bożej Szkaplerznej, św. Józefa... Było to zgodne z ówczesną koncepcją reformy życia zakonnego, traktowanej jako powrót do dawnej, sprawdzonej formy życia jako gwaranta i stróża wartości duchowych. W jesieni 1913 roku o. Jan Bouchaud i o. Bartłomiej Diaz de Cerio otrzymali od o. Grzegorza od św. Józefa, prowincjała francuskiego, polecenie powrotu do prowincji7. Zakony we Francji przeżywały wówczas ponownie okres ciężkich prześladowań. W roku 1901, w wyniku prawa nakazującego rejestrację wszystkich zgromadzeń zakonnych, liczne klasztory zostały skasowane, a zakonnicy i zakonnice emigrowali do innych krajów, m.in. do sąsiedniej Belgii. 15 listopada obaj ojcowie udali się 6

Zob. AK W, V, 75. Książka Trzeciego Zakonu. Wadowice. (Autograf o. Jana Bouchauda OCD). AKW, I, 1, Kronika klasztoru 0 0 . Karmelitów Bosych w Wadowicach, t. 1, s. 196. W roku 1867 z prowincji akwitańskiej wydzielono prowincję awiniońską. W roku 1906 obie prowincje ponownie połączono w jedną awiniońsko-akwitańską.

O. Bartłomiej Diaz de C e n o (1858-1927)

przez Wiedeń i Luksemburg do klasztoru w Marche w Belgii, gdzie znajdowały się małe seminarium i nowicjat francuski. Dopiero w roku 1920 mogli wrócić do Francji. Zamieszkali w klasztorze nowicjackim w Avon, gdzie o. Jan zmarł 6 stycznia 1932 roku8. O. Bouchaud podtrzymywał bliskie kontakty z polskimi karmelitami i karmelitankami bosymi także po opuszczeniu Polski. Już 28 listopada 1913 roku pisał z Marche do karmelitanek

g Ukazały się drukiem następujące biogramy o. Jana Bouchauda: [JÓZEF PRUS OCD], Ś.p. O. Jan Baptysta od NajsŁ S. P. Jezusa (Bouchaud). Wspomnienie

pośmiertne,

„ G ł o s Karmelu", 6 ( 1 9 3 2 ) , s. 1 9 9 - 2 0 3 ; [ELISÉE DE LA

NATIVITÉ OCD], Le R.P. Jean-Baptiste du Sacré-Coeur, „Le Carmel", 1 7 ( 1 9 3 2 ) , s. 152; „Analecta O C D " , 6 ( 1 9 3 2 ) , s. 2 9 1 - 2 9 2 ; JAKUB FILEK,

Bouchaud Jean Baptiste, Encyklopedia katolicka, t. 2, kol. 847; KAJETAN FURMANIK OCD, O. Jan Chrzciciel od Najświętszego Serca Jezusa (Bouchaud), Księga zmarłych ojców i braci karmelitów bosych prowincji polskiej... 1881-1998, Kraków 1998, s. 71-78.

Avon. Klasztor Karmelitów bosych

łobzowskich: „Zawsze, zawsze i zawsze zostaniemy myślą i sercem z naszym najdroższym Karmelem polskim"9. Kilka miesięcy później pisał do Benedykta Dybowskiego: „(...) żyłem 33 lata w Polsce, którą kochałem i kocham jak drugą ojczyznę i gdzie zostawiłem więcej jak połowę swego serca. Jak nie kochać tak zacnych ludzi jak M. Dubiecki, Benedykt i Emil Dybowscy, J. Gieysztor, J. Kalinowski, W. Nowakowski, Feliks Zienkowicz?"10. Wolny od pracy duszpasterskiej, która w Wadowicach pochłaniała mu prawie cały wolny czas, kontynuował zbieranie materiałów do biografii o. Rafała Kalinowskiego. W roku 1923 ucieszyły go odwiedziny młodych ojców Józefa Prusa i Jacka Komendery, którzy udawali się do Belgii, aby udoskonalić znajomość francuskiego i pogłębić swoją wiedzę

9 10

APKB, AŚRK 92, k. 6-7. Do B. Dybowskiego, Marche, 14 III 1914, [w:] APKB, rkps AŚRK 45, k. 203v.

teologiczną11. W roku 1930 odwiedził go o. Anzelm Gądek z o. Wilhelmem Lechnerem, generałem zakonu. Wówczas to przekazał o. Anzelmowi zebrane przez siebie materiały tyczące o. Rafała Kalinowskiego12. Pisma o. Bouchauda O. Jan Baptysta Bouchaud był przede wszystkim wychowawcą i duszpasterzem. Dla swoich wychowanków napisał podręcznik pt. Nowa wojna czyli podręcznik dla nowicyuszów i braci Zakonu Najśw. P. Maryi z Góry Karmelu i św. Teresy (Kraków 1906, s. 298). Zasadniczy trzon książki stanowi Nauka świętej Teresy o modlitwie ustnej, myślnej i kontemplacji. Uzupełnieniem tego wykładu jest streszczenie dziełka hiszpańskiego franciszkanina Francisco de Osuny Trzecie abecadło, które odegrało ważną rolę w początkowym okresie życia wewnętrznego św. Teresy od Jezusa. Drugim dodatkiem do tej części podręcznika jest Krótka nauka o duszy, gdzie autor wyjaśnia podstawowe pojęcia z zakresu psychologii i teologii życia wewnętrznego. Znacznie mniejszą część podręcznika stanowią Chwalebne zwyczaje nowicyuszów nowicyatu pastrańskiego, gdzie znajdują się praktyczne wskazówki, jak nowicjusze, zgodnie z odwieczną tradycją, powinni zwalczać wady, praktykować cnoty i uczynki pokutne. Ta część ma również swoje dodatki: Główne powinności nowicyuszów, wskazówki, jak praktykować nabożeństwo do Dzieciątka Jezusa, św. Józefa i Najśw. Serca Jezusa, wreszcie pouczenie, jak przygotować się do obłóczyn, profesji, a nawet jak zachowywać się w towarzystwie osób świeckich. Już w Belgii o. Jan napisał zarys historii zakonu A Durvelo ad Wadowice^. Pracę tę dedykował ojcom - wychowankom 11

List do ?, Avon, 20 X 1923, [w:] APKB, AŚRK 124, k. 266-267. List do ?, Avon, 5 IX 1930, [w:] APKB, AŚRK 44, k. 21. List jest pisany trzęsącą się już ręką. 13 APKB, AP 106, 79 stron in folio. 12

J. f M. P A M I Ą T K A

k M;f 00. Karmelitów bosych w WADOWICACH, której dopełnił Jego Ekscelencja

Jan Kniaź z Kozielska Puzyna, Książe Biskup Krakowski. Jjniu 27. sierpnia J800 r. IllIpS

•Hk iftfraH!

Wadowice. Pamiątka konsekracji kościoła, w: APKB, AKKŁ 5, k. 353r. Fot. M. Mateja

Non nobis, Domine, non nobis, sed nomini tuo da gloriam"46. Uroczystości trwały trzy dni; 30 sierpnia rozpoczęły się w chórze ćwiczenia życia zakonnego. 2 września, w dzień św. Brokarda, drugiego przeora klasztoru na górze Karmel, klasztor w Wadowicach został podniesiony do godności wikariatu, niezależnego od Czernej, a kilka dni później otwarto w nim Kolegium Filozoficzne.

Ps 113b, 1. Cały cytat pochodzi ze wstępu do wspomnianego wyżej Kazania o. Wacława Nowakowskiego, s. 5-6.

306

Rozdział

XII

Czerna: lata 1898-1899 (ciąg dalszy) Kolegium Filozoficzne. - Archiwum klasztoru karmelitanek w Wilnie. Ogłoszenie drukiem naszych kronik. - Badanie życia W.M. Teresy od Jezusa (Marchockiej). - Przyjaźń rodzinna. Koronka szkaplerzna. Pierwsi dwaj nowicjusze, którzy wyszli z naszego Alumnatu: br. Czesław od Wniebowzięcia i br. Jan Kanty od św. Teresy od dwóch lat byli profesami. Przybyli z br. Albertem od Nawiedzenia na wspomniane wyżej uroczystości i stali się założycielami nowego Kolegium. O. Marian od św. Józefa 1 był w nim pierwszym profesorem filozofii, a dwóch kleryków: br. Jan od Krzyża2 i br. Engelbert od Wszystkich Świętych3 przybyli z kolegium w Raab, aby w Wadowicach dokończyć swe studia i wprowadzić polskich kleryków w życie zakonne w domu studiów. Jeden z polskich kleryków opisał później początki Kolegium w Wadowicach: „Pierwszymi uczniami Kolegium było trzech Polaków i dwóch Niemców. W.O. Marian od św. Józefa, był naszym profesorem

Marian od św. Józefa ( Józef Goeschlberger, 1868-1946), w 1886 wstąpił do zakonu w Grazu, w 1895 przyjął święcenia kapłańskie; prawie całe życie zakonne spędził w klasztorach polskich. Zmarł w Czernej. Jan od Krzyża (Wurm), urodził się w roku 1876, śluby złożył 1894, w 1902 otrzymał święcenia kapłańskie. Engelbert od Wszystkich Świętych (Deventer), urodził się w 1875, w 1897 złożył śluby zakonne, w 1902 otrzymał święcenia kapłańskie.

307

filozofii, a Zigliara4 autorem, wyznaczonym nam przez przełożonych prowincjalnych. Wyżej wymienieni studenci wiernie wypełniali obowiązki klasztorne, a przez wytrwałą i sumienną pracę zyskali sobie uznanie przełożonych i osób spoza zakonu, 0 czym świadczą pochwały, jakie po egzaminach otrzymywali profesor i jego uczniowie. Staranie o zachowanie ducha zakonnego i umacnianie duszy przez ćwiczenie się w cnotach nie osłabiły ich zamiłowania do nauki. Zachowywali, o ile tylko mogli, wszystko co jest przepisane w Instrukcjach dla młodych profesów i studentów i dzięki tej wierności własnym obowiązkom zawsze panował między nimi pokój, zgoda i miłość wzajemna. Chociaż różnili się narodowością, zwyczajami i usposobieniem, nigdy nie było między nimi sprzeczki, niechęci lub antypatii, a potwierdza to serdeczność, z jaką się żegnali przy rozstaniu. Przełożeni powierzyli im teraz rozmaite urzędy. O. Engelbert jest misjonarzem w Ameryce, o. Jan od Krzyża zyskał w Wiedniu opinię dobrego kaznodziei, o. Jan Kanty oddaje duże usługi zgromadzeniu w Czernej i tłumaczy z niemieckiego na polski dzieła treści duchownej dla braci i sióstr w Karmelu. Pozostali skromną pracą i umartwieniem starają się zapewnić zbawienie sobie i drugim"5. Autor tych słów, o. Czesław, mówi tu o o. Albercie i o sobie samym. Swą skromnością i wiernością obowiązkom zakonnym zjednał sobie szacunek przełożonych i został mianowany mistrzem nowicjuszów w Czernej6, a później profesorem w Alumnacie. O. Albert, którego nasi czytelnicy już znają, był pobożnym 1 żarliwym kaznodzieją robił dużo dobrego w Czernej jako kierownik duchowy; umarł, jak żył, w opinii świętości. O. Jan Kanty przetłumaczył na język polski cztery tomy Rozmyślań 4

T.M. ZIGLIARA, Summa philosophiae in usum scholarum, vol. 1-3, Lugduni

1887. W bibliotece klasztornej w Wadowicach są również wydania: Lugduni 1880, Lugduni-Paris 1887 i Paris 1905. 5 Autograf tego tekstu nie zachował się. 6 O. Czesław Jakubowski w latach 1912-1918 był magistrem nowicjuszów, 1905-1907 prefektem w Alumnacie, 1922-1928 uczył w Niższym Seminarium różnych przedmiotów.

308

o. Jerzego, karmelity bosego z Bawarii7, bardzo cenionych i poszukiwanych w Niemczech. Zebrał i pozostawił nam dwa zeszyty notatek o o. Rafale, które były nam bardzo pomocne w pracy8. Został kronikarzem Polskiej Prowincji, spowiednikiem karmelitanek i mistrzem nowicjuszów9.

O Jan Kanty Osierda (1878-1948)

W liście o. Rafała z 18 grudnia 1899 roku znajduje się potwierdzenie tego, co mówiliśmy wyżej o duchu miłości i zgody wśród naszych pierwszych uczniów w Kolegium. Jest to odpowiedź na list ich mistrza, o. Napomucena: „Bardzo nam było miłe pisemko z Wadowic; wiał z niego duch jedności, tak osła/lift''

GEORGIO A S. JOSEPH, Geistchlise Mor gen- und Abendbrot, vol. 1-4, Reisach 1865-66 (wyd. pol.: Chleb powszedni. Rozmyślania na wszystkie dni roku kościelnego, wolny przekład z niemieckiego, opracował i uzupełnił o. Otto Filek OCD, wyd. 1, t. 1-2, Kraków 1959; wyd. 3, Kraków 1966). 8 Notes du R.P. Jean Kanty C.D. sur le R.P. Raphael, zeszyt 1-2, [w:] APKB, AŚRK 44, k. 58-96. 9 O. Jan Kanty Osierda był magistrem nowicjuszów w latach 1926-1927. 7

309

dzającej życie zakonne, w którym powołani jesteśmy do miłości Bożej i bliźniego, a któż najbliższy, jeżeli my sami jedni drugim. Usuńmy tego ducha, a wszystka budowa zakonna runie"10. Każdy wchodzący do naszego nowego kościoła w Wadowicach spostrzega po prawej stronie duży krzyż z wizerunkiem Jezusa Ukrzyżowanego, przed którym wierni modlą się i palą świece. Jest to pamiątka z klasztoru karmelitanek w Wilnie, gdzie wizerunek ten był w wielkiej czci dla cudów, jakie zdziałał. Zawdzięczamy ten skarb troskliwości o. Rafała w wyszukiwaniu wszystkiego, co należało do naszych sióstr i braci dawnego Karmelu w Polsce. 21 maja 1897 roku pisał on do swej dobrodziejki z Warszawy, pani Ludwiki Młockiej: „...otrzymaliśmy wiadomość o zgonie ostatniej karmelitanki w Wilnie, śp. m. Anieli11. - Jerzy, czyli Juraś dawny, obecnie JM ksiądz Jerzy, kapelan WW. MM. Miłosierdzia etc., a mój brat, doskonale znał zmarłą siostrę. Proszę wymóc na nim, jeżeli łaska, listem do Braterstwa na ulicy Ujazdowskiej, aby niezwłocznie postarał się o wydobycie od Pw. SS. Benedyktynek wszystkich zabytków karmelitańskich po śp. zgasłej siostrze Anieli. Dla nas te zabytki, chociażby brewiarze, obrazki, obrazy (a szczególniej obraz M.B. Ostrobramskiej, kopia), i wszelkie inne pamiątki są skarbem zakonnym"12. W październiku 1899 roku Ojciec uczestniczył w posiedzeniu definitorium prowincjalnego w Linzu i stamtąd pisał do przeoryszy w Przemyślu: „W.S. Józefa13 niech raczy przyjąć na się powołanie odszukania materiałów do dziejów Sióstr wileń10

List 1175, do o. Jana Nepomucena, Czerna, 18 XII 1899. Aniela Dominika od Najśw. Sakramentu (Karolina Sawlińska), w 1850 wstąpiła do klasztoru w Wilnie, w 1852 otrzymała habit zakonny, w 1855 złożyła śluby zakonne jako konwerska; po kasacie klasztoru w 1865 razem ze zgromadzeniem zamieszkała w klasztorze benedyktynek wileńskich. Zmarła 27 kwietnia 1897 roku. 12 List 962, Czerna, 21 V 1897. 13 Maria Józefa od św. Teresy (Henryka Antonina Joanna Zakrzewska, 1844-1906), w 1887 wstąpiła do klasztoru, w roku następnym, 30 października, złożyła śluby zakonne; zmarła w Przemyślu. 11

310

skich w Przemyślu od r. 1660-166714. W. Siostra ma zmysł spostrzegawczy i przy zręczności postaram się o udzielenie do przeczytania kroniki poznańskiej i ustępów zachowanych z kroniki Lwów-Warszawa"15. - W ten sposób wymagał od swych dzieci pomocy w doprowadzeniu do skutku swego zamiaru wydania historii karmelitanek w Polsce, pod tytułem: Klasztory karmelitanek bosych w Polsce, na Litwie i Rusi. Ich początek, rozwój i tułactwo w czasie rozruchów wojennych w XVII wieku. Rzecz osnuta na kronikach klasztornych, (t. 1-4), Kraków 1900-1904. Śmierć nie pozwoliła mu dokończyć tej pracy; wydał cztery tomy in quarto, o których pisze w.m. Maria Ksawera: „Kroniki: wileńska, lwowsko - warszawka, warszawska i krakowska zostały wydane przez o. Rafała z wielkim nakładem pracy i z największą starannością. W naszym posiadaniu jest rękopis kroniki wileńskiej, pisany jego ręką; inne rękopisy, jeżeli ich nie ma u naszych ojców, muszą być u sióstr w Przemyślu lub Lwowie. Ojciec wydał też życiorys Matki Marchockiej (Teresy od Jezusa)"16. - Od września 1899 roku karmelitanki nagliły o wydrukowanie kroniki wileńskiej i jemu samemu pilno było do ukończenia tej pracy, jak widzimy ze słów, pisanych [9!] września do m. przeoryszy w Przemyślu: „M. Teresa17 przyjęła chętnie myśl Pw. Matki o wydawnictwie kroniki wileńskiej. Przychodzi mi jednak pewien niepokój, czy nie za długo wyczekiwać - aż

Z powodu wznowienia przez Rosjan działań wojennych przeciwko Polsce, 28 lipca 1655 karmelitanki wileńskie opuściły miasto kierując się na południe. Pod koniec roku dotarły do Podolińca na Spiszu, skąd udały się na Morawy, gdzie mieszkały do 1659 roku. W lipcu tego roku wyjechały do Krakowa, skąd w jesieni 1661 do Przemyśla. W kwietniu 1667 wróciły do Wilna. 15 List 1158, do m. Anny Kalkstein, Linz 3 X 1899. 16 IGNACY OD ŚW. JANA EWANGELISTY OCD, Żywot Wielebnej Matki Teresy od Pana Jezusa Marchockiej, Kraków 1901. Jest to skrócone wydanie z pierwszego wydania (Lwów 1752), z posłowiem św. Rafała Kalinowskiego. 17 Teresa od Jezusa (Steinmetz).

311

do kwietnia? Czy Bóg da mi życie tak długie?" 18 . - Dwóch ojców przejrzało i pochwaliło jego pracę, a 18 listopada o. prowincjał pozwolił na druk. Autor życzył sobie, żeby jego imię nie było wymienione w książce, lecz o. prowincjał był innego zdania. W styczniu 1900 roku praca była wydrukowana19. Na pierwszej stronie książki czytamy słowa wyjęte z kroniki karmelitanek w Lublinie: „Pięknie anioł Pański Rafał mówił do Tobiasza20: Sprawy Pańskie opowiadać jest rzecz chwalebna, albowiem na tym chwała wielka Panu Bogu i Zbawicielowi naszemu, ponieważ ci, których takowe sprawy Pańskie dochodzą, biorą zbudowanie i pobudkę do dobrego, albo przynajmniej podaje się im przedmiot do chwały Pańskiej. Dla tej przyczyny święta Matka nasza Teresa napisała osobną książkę o swoich fundacjach za wskazaniem spowiedników; i nie tylko ona sama to uczyniła, ale mało nie o wszystkich zakonach napisane są kroniki, w których się wyraża i opisuje, jakim sposobem takowe zakony za łaską Bożą założone są i jaki postępek w zakonnikach; co za świątobliwość, jakowe przykłady do naśladowania drugim służące znajdowały się, aby tym bardziej następcy ich pochop brali i przodków swoich naśladując, woli Bożej dogadzali i powołaniu swemu we wszystkim czynić dosyć starali się. Lecz jako świętej Matce naszej spowiednicy jej, tak to nam Konstytucje rozkazują, aby relacja o każdej fundacji była napisana"21. Wyjaśniwszy w ten sposób cel swej pracy, o. Rafał daje ogólny pogląd na dzieje karmelitanek w Polsce podczas rozmaitych klęsk, jakie trapiły w XVII wieku Polskę, a jeszcze więcej Litwę. Pokazuje nam te święte zakonnice, zmuszone do opuszczenia swych spokojnych klasztorów, niosące pochodnię wiary i poświęcenia przez kraje, które nazywano „przedmurzem chrześcijaństwa na Wschodzie", tak jak Matka ich, św. Teresa, niosła 18

List 1156, do m. Anny Kalkstein, Kraków, 6 IX 1899. Klasztory... Wilno, Kraków 1900. 20 Por. Tb 12,21. 21 Klasztory... Wilno, s. III. 19

312

j ą przez inne kraje, które były „przedmurzem św. Kościoła katolickiego na Zachodzie". Podczas swych długich podróży poprzez Litwę, Polskę, Węgry i Morawy karmelitanki, srogo doświadczane największym niedostatkiem, chorobami, rozmaitymi niebezpieczeństwami, ciężkim mrozem w zimie, zawsze i wszędzie wierne były swym obowiązkom klasztornym. Skupione, spokojne i zadowolone, że mogą cierpieć dla miłości Boga i na wzór Boskiego Mistrza, nie przestawały wznosić do Boga miłą woń modlitwy i ofiary z siebie, aby ściągnąć na ojczyznę i Kościół św. łaskę zmiłowania i przebaczenia; a były pomiędzy nimi młode zakonnice, należące do najpierwszych rodzin w kraju, jak: Tyszkiewiczów, Radziwiłłów, Massalskich itp. - Gdy dusza jest czysta, Jezus Chrystus w niej żyje i wtedy zdolna jest ona do wszystkiego. Przy końcu kroniki o. Rafał dodał czterdzieści stron objaśnień do tego dzieła tak budującego dla osób zakonnych, a tak cennego dla historii Polski. Czytając życiorys matki Marchockiej (Teresy od Jezusa), założycielki w XVII wieku klasztorów karmelitanek we Lwowie i w Warszawie, zakonnicy bardzo świątobliwej, której ciało zachowało się wolne od zepsucia, o. Rafał powziął myśl wyniesienia jej na ołtarze i odtąd wszystkie jego poszukiwania dążyć będą do urzeczywistnienia tych pragnień. W grudniu 1899 roku pisał do swego przyjaciela Feliksa Zienkowicza 22 w Warszawie: „Kronika naszych sióstr z Wilna jest przygotowana i wkrótce będzie wydana. Teraz chciałbym podobną pracę wykonać o klasztorach naszych sióstr ze Lwowa i Warszawy, założonych przez czcigodną matkę Teresę Marchocką, zakonnicę bardzo świątobliwą. Może mógłbyś mi odszukać jakie rękopisy w bibliotekach warszawskich?"23. O. Rafał chciał ogłosić drukiem także kroniki: lwowską, warszawską i krakowską, aby dać lepiej poznać matkę Teresę Marchocką i tym utorować 22

Feliks Zienkowicz (1843-1910), za udział w powstaniu styczniowym zesłany na Syberię; jeden z najbliższych przyjaciół Józefa Kalinowskiego. Zmarł w Warszawie. List ten nie zachował się.

313

Spis treści WSTĘP

Autor Pisma o. Bouchauda Zasady opracowania WYKAZ SKRÓTÓW

5 11 18 25

[ROZDZIAŁ 0 ]

[Nowicjusz]

ROZDZIAŁ I

Zgromadzenie karmelitanek w Poznaniu, wygnane w czasie walki kulturnej, chroni się do Krakowa 52 ROZDZIAŁ II

O. Andrzej od św. Romualda przeorem w Czernej. - O. Rafał pomocnikiem magistra nowicjuszów. - Powstanie prowincji austriackiej 100 ROZDZIAŁ III

Czerna 1885-1891. Definitor prowincjonalny. - Spowiednik i kierownik duchowy karmelitanek 120 ROZDZIAŁ I V

Kierownik dusz

145

ROZDZIAŁ V

Nabożeństwo do Maryi

172

ROZDZIAŁ V I

Trzeci Zakon

196

ROZDZIAŁ V I I

Założenie klasztoru w Wadowicach (1892)

215

ROZDZIAŁ V I I I

Wadowice (ciąg dalszy)

243

ROZDZIAŁ I X

Trzeci Zakon w Wadowicach

259

ROZDZIAŁ X

Wadowice (ciąg dalszy). Czerna 1894-1897

278 527

ROZDZIAŁ X I

Definitor prowincjalny i przełożony w Wadowicach (1897)

288

ROZDZIAŁ X I I

Czerna: lata 1898-1899 (ciąg dalszy)

307

ROZDZIAŁ X I I I

Wadowice. Rok 1900

335

ROZDZIAŁ X I V

Wikariusz prowincjalny karmelitanek

350

ROZDZIAŁ X V

Kierownictwo karmelitanek (ciąg dalszy)

369

ROZDZIAŁ X V I

Kierownictwo karmelitanek (ciąg dalszy)

392

ROZDZIAŁ X V I I

Czerna 1903-1906

408

ROZDZIAŁ X V I I I

Czerna (ciąg dalszy)

423

ROZDZIAŁ X I X

431

ROZDZIAŁ X X

Wadowice

450

ROZDZIAŁ X X I

Wadowice 1906-1907

469

ROZDZIAŁ X X I I

Wadowice. Rok 1907

486

INDEKS OSÓB

505

DODATEK

1. Genealogia rodziny Kalinowskiech herbu Kalinowa I 2. Wikariusze prowincjalni i prowincjałowie (semi-) prowincji austro-węgierkiej 3. Przeorzy klasztoru w Czernej 4. Przełożeni klasztoru w Wadowicach 528

524 525 525 526