Wprowadzenie do nauki św. Jana od Krzyża

Norbert Cummins OCD

WPROWADZENIE DO NAUKI ŚW. JANA OD KRZYŻA Przekład s. Teresa Kieniewicz OCD

Wydawnictwo Karmelitów Bosych Kraków 2012

Tytuł oryginału An introduction to saint John of the Cross © Copyright for the Polish edition Wydawnictwo Karmelitów Bosych, Kraków 2012

Redakcja i korekta Czesław Gil OCD Okładka, design & dtp Paweł Matyjewicz Imprimi potest Andrzej Ruszała OCD, prowincjał Kraków, 23 listopada 2011 r. nr 557/2011 Imprimatur † Stanisław Smoleński, wik. gen.

Kraków, 11 stycznia 1991 r. nr 4175/90/91 Wydawnictwo Karmelitów Bosych 31-222 Kraków, ul. Z. Glogera 5 tel.: 12-416-85-00, 12-416-85-01 fax: 12-416-85-02 www.wkb.krakow.pl www.karmel.pl e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl

ISBN 978-83-7604-161-2 Druk i oprawa: Zakład Graficzny Colonel S.A.

ROZDZIAŁ 1

ŚW. JAN OD KRZYŻA, DOKTOR BOŻEJ MIŁOŚCI

O

św. Janie od Krzyża można powiedzieć, że był człowiekiem, który w krzyżu doświadczył przemieniającej mocy miłości Bożej. Miłość Boża była jego podstawowym uczuciem. Świadczy o tym całe jego życie, jest to jedyne przesłanie jego pism. Jednakże czym innym jest mieć coś do powiedzenia, czym innym zaś umieć to przekazać. Św. Jan znajdował się nieraz w kłopocie, jak wyrazić, czym naprawdę jest miłość Boga ku nam. Cała ekonomia zbawienia staje się zrozumiała jedynie w świetle nieskończonej, absolutnej miłości, podobnie życie i pisma św. Jana od Krzyża dają się zrozumieć tylko jako dzieło zakochanego człowieka, który porwany nieskończoną miłością podjął najdalsze jej konsekwencje, układał o niej wiersze i usiłował objaśnić ją w komentarzach.

Postać św. Jana od Krzyża wiąże się zazwyczaj z takimi tekstami, jak ten zapisany przez św. Marka w rozdz. 8, 34, że mamy zaprzeć się samych siebie i wziąć swój krzyż.

Przyjmujemy słowa Ewangelii. Ale kiedy św. Jan odnosi je do wyzbycia się wszelkiej słodyczy w Bogu, do czysto duchowego krzyża i ogołocenia, czyli ubóstwa duchowego, wahamy się lub pojmujemy jego myśl opacznie. Św. Jan wie z doświadczenia, że kto naprawdę kocha, bywa raczej

|6|

Wprowadzenie do nauki św. Jana od Krzyża

skłonny do wyrzeczenia się wszystkiego dla Boga, aniżeli do posiadania, że przedkłada oschłości i ucisk nad słodycz pocieszenia. Wie, że taka postawa to sedno Bożego terminowania, a każda inna droga może okazać się szukaniem siebie w Bogu, to zaś jest zaprzeczeniem miłości (por. D II 7, 5). Św. Jan nie odmawiał wartości pociechom duchowym.

Widział jednak jasno, że tylko oczyszczona dusza może kosztować czystej pociechy Bożej. Strojenie natury w duchowe uczucia nie prowadzi do miłości. Ubolewał zatem wielce nad tym, jak wielu popełnia podobny błąd. „O! któż by mógł skutecznie to wyłożyć, pokazać i dać zasmakować w tym, co zawiera w sobie owo wskazanie o zaparciu samego siebie, dane przez naszego Zbawiciela, aby osoby duchowe ujrzały, jak właściwy sposób dążenia po tej drodze jest inny od tego, jaki wiele z nich uważa za dobry!” (tamże).

Naszym celem jest uczynić doktrynę św. Jana zrozumiałą, wykonalną i przyciągająca. Dlatego nie możemy rozdzielać jego nauki i życia ani też twierdzić, że mówi wyłącznie o surowości Bożych oczyszczeń. Jego osobiste odkrycie w głębi ciemnej kontemplacji było przedziwnym pokrzepieniem duszy i nową mocą ducha, która pozwoliła mu ostać się wobec czystości Boga, a ostatecznie doprowadziła go do stanu, w którym „chodził zawsze w rozkoszach miłości z Oblubieńcem” (PD 27, 8).

Miłość Boża jest transcendentna i wymagająca; dlatego jesteśmy skłonni sądzić, że jest odległa, chłodna i męska. Św. Jan stwierdza, że wprost przeciwnie, Bóg udziela się duszy z taką serdeczną miłością, z którą żadna miłość macierzyńska, czule obejmująca swe dziecko, ani miłość braterska, ani przyjaźń nie dają się porównać

Św. Jan od Krzyża, doktor Bożej miłości

|7|

„Czułość i szczerość miłości, z jaką wszechmocny Ojciec pieści i wywyższa tę duszę pokorną i rozmiłowaną, dochodzi do tego, że naprawdę poddaje się jej, aby ją wywyższyć, jakby On był jej sługą, a ona Jego panem” (PD 27, 1). W św. Janie od Krzyża nie spotykamy surowego ascety, który głosi twardość innym. Jego pisma odzwierciedlają najgłębsze osobiste doświadczenie czułej miłości Boga: „O żywy płomieniu miłości, jak czule rani siła żaru twego”. Także jego odnoszenie się do innych: „...wszystkie twe smutki, udręczenia i opuszczenia, które zawsze do mnie szepczą tylu głosami, choć mi ich wszystkich twe pióro nie wypowiada. Wszystko to jest pukaniem i dobijaniem się w duchu, aby bardziej kochać...” (do Joanny Pedraza, Segowia, 28 I 1589).

ŻYCIE Wczesne lata św. Jana od Krzyża były splotem miłości i cierpienia. Urodził się w roku 1542 w Fontiveros w Hiszpanii. Ojciec jego, Gonzalo de Yepez, był zamożnym kupcem jedwabiu1; matka, Catalina Alvares, ubogą tkaczką.

Spotkali się w Medinie, gdzie kwitł handel jedwabiem.

Ich małżeństwo tak oburzyło rodzinę Gonzala, że go wydziedziczyli. On jednak dla swej miłości wolał cierpieć biedę nowej sytuacji. Na domiar złego nabawił się choroby, która pochłonęła ich skromne zasoby; zmarł wkrótce po urodzeniu Jana. Biedna wdowa, obarczona dwoma synami, Janem i Franciszkiem, z trudem wiązała koniec z końcem. Trzeci syn, Ludwik, zmarł nieco wcześniej; 1

Informacja nieścisła: Gonzalo de Yepez pracował dla rodzinnej spółki handlu jedwabiem. (Przyp. tłum.).

|8|

Wprowadzenie do nauki św. Jana od Krzyża

w obawie przed podobnym losem dla najmłodszego umieściła dziewięcioletniego Jana w przytułku w Medinie. Pozostał tam osiem lat, próbując ciesielstwa, krawiectwa, rzeźby, malarstwa, z miernym zresztą powodzeniem.

Nadto musiał żebrać na ulicach na utrzymanie przytułku.

W wieku lat siedemnastu został pielęgniarzem w pobliskim szpitalu. To zajęcie również łączyło się ze zbieraniem jałmużny na potrzeby chorych, a ponadto było bliskim obcowaniem z ich cierpieniem. W tym okresie uzyskał pozwolenie uczęszczania do kolegium jezuitów w sąsiedztwie, lecz czas na naukę znajdywał jedynie późnymi wieczorami. Wszystkie te niedostatki nie zatruły jego życia goryczą; co więcej, gdy oferowano mu łatwiejszą karierę kapelana w tymże szpitalu, nie skorzystał z okazji, lecz wybrał wstąpienie do klasztoru karmelitów, mieszczącego się o parę ulic dalej. A wkrótce potem umyślił sobie przejść do kartuzów.

Miał lat dwadzieścia pięć, gdy spotkał św. Teresę i ona przekonała go, by został członkiem-założycielem Duruelo, kolebki reformy. Wprawdzie uzyskano wymagane zezwolenie, ale bracia karmelici uznali podjęcie reformy za zdradę. Odwołano się do autorytetu kapituły w Placencji. Nocą z 3 na 4 grudnia 1577 roku Jan został porwany i uwięziony w Toledo; uczyniono tam wszystko, ażeby zmusić go do wyrzeczenia się reformy. Przebywał w więzieniu dziewięć miesięcy w dusznej celi z maleńkim oknem u sufitu, które dawało cokolwiek światła.

Cierpiał wówczas dotkliwie na ciele i na duszy. Ale te niezwykłe cierpienia uzupełniły przygotowania na przyjęcie najwyższych łask duchowych. Więzienie obrazowało cieleśnie to, co przeżywał w duszy. Wykorzystał później te obrazy w opisie nocy ducha:

Św. Jan od Krzyża, doktor Bożej miłości

|9|

Dopóki bowiem sam Bóg nie skończy tego oczyszczenia, jakie chce w niej przeprowadzić, żaden środek czy sposób nie zmniejszy jej boleści. Dusza w tym stanie pozostaje tak bezbronna, jak więzień zamknięty w głębokiej ciemnicy, mający w dodatku ręce i nogi skrępowane kajdanami. Nie może się poruszyć ani nic ujrzeć, ani z nieba, ani z ziemi odczuć żadnej ulgi, dopóki duch nie będzie już na tyle subtelny i prosty, i delikatny, aby mógł stać się jednym z Duchem Bożym... (N II 7, 3).

Pod koniec pobytu w więzieniu strażnik dał mu parę skrawków papieru, na których mógł zapisać wiersze, jakie w tym czasie ułożył. Z nich to można ocenić osiągnięty wówczas stopień duchowego oczyszczenia. Z 27. strofy Pieśni duchowej wynika zupełnie jasno, że oddał się Bogu bez reszty.

I tam mi piersi dał Jedyny, Tam mnie najsłodszej nauczył mądrości, Tam Mu oddałam siebie i swe czyny, Nie zostawiwszy żadnej własności.

I tam przyrzekłam być Jego w miłości.

Gdy później św. Jan objaśniał te wersy, tłumaczył, że „dać komuś piersi” znaczy tyle, co obdarzyć go miłością i przyjaźnią, i odkryć mu swe tajemnice jak przyjacielowi.

Gdy więc dusza mówi, że Oblubieniec dał jej tam swoje piersi, wyraża tę prawdę, że obdarzył ją tam swoją miłością i odsłonił jej swe tajemnice. „Owa mądrość najsłodsza, o której tu dusza mówi, że jej nauczył, jest to teologia mistyczna, tajemna wiedza o Bogu, którą ludzie duchowi nazywają kontemplacją. Jest ona wielce słodką, gdyż jest to

| 10 |

Wprowadzenie do nauki św. Jana od Krzyża

wiedza zdobyta przez miłość, bo miłość jest jej mistrzynią, i ona to sprawia, że wszystko jest słodkie. A ponieważ Bóg udziela duszy tej wiedzy i poznania miłości, przez którą udziela się duszy, jest ona smakowitą... (PD 27, 4-5).

Niewątpliwie do momentu ucieczki z więzienia św.

Jan osiągnął szczyt życia duchowego. Wszystkie jego dzieła pochodzą z okresu późniejszego. Dlatego też pisze z taką pewnością. Nie poszukuje drogi. Czasami jego nauka o krzyżu i zaparciu się siebie wydaje się nazbyt kategoryczna. Ale Jan posługuje się językiem zakochanego, upojonego u Boskiego źródła. „Taka jest już – pisze – gwałtowność i siła miłości, że wszystko wydaje się jej możliwe, i sądzi, że wszyscy tak myślą jak ona. Nie wierzy, by inni mogli się zajmować czymś innym lub szukać czego innego prócz tego, czego ona szuka i co ona miłuje” (N II 13, 7). Co więcej, mówiąc o cierpieniu, św. Jan nigdy nie odwołuje się do osobistych znojów i udręczeń, o co byłoby łatwo. Powołuje się zaś na samą Ewangelię – mianowicie na doświadczenie Chrystusa spełniającego dzieło naszego zbawienia.

W tym wzniosłym stanie zaślubin duchowych bardzo często i z pewną gotowością odsłania Oblubieniec przed duszą... przedziwne swoje tajemnice. Prawdziwa bowiem i pełna miłość niczego nie kryje... I tak rozmawia z nią i mówi, jak to przez drzewo krzyża została Mu poślubiona i naprawiona. Tam bowiem zwrócił jej Bóg swą łaskę i podał rękę miłosierdzia (PD 23, 1-2). Św. Jan próbuje przekazać w swych dziełach tajemnice Bożej miłości. Czytał księgę, którą był Chrystus; z krzyża Jego uczył się teologii mistycznej. Nic dziwnego, że

Św. Jan od Krzyża, doktor Bożej miłości

| 11 |

na widok obrazu Pana Jezusa upadającego pod krzyżem, przygniecionego jak winne grono w tłoczni, ogarnęło go zachwycenie, któremu nie mógł się oprzeć. W tym też świetle należy rozumieć odpowiedź Jana w Segowii, daną Ukrzyżowanemu na pytanie, jakiej nagrody pragnie za tylko co wyświadczoną przysługę: „Panie, daj mi cierpieć dla Ciebie, być wzgardzonym i za nic mianym”.

Modlitwa została wysłuchana. Od tej chwili został wciągnięty bezpośrednio w odkupieńcze cierpienie Chrystusa. Szerzyły się oszczerstwa na jego temat, w którymś momencie mówiono o usunięciu go z zakonu. Po kapitule w Madrycie w 1591 roku został odesłany w niełasce do Peñueli. We wrześniu zachorował. Na miejsce leczenia zaproponowano mu dwa klasztory; wybrał Ubedę, tam spodziewał się więcej cierpieć. Zmarł w nieopisanych cierpieniach fizycznych 14 grudnia 1591 roku.

Gdy człowiek wybiera większe cierpienie, wygląda to nieco chorobliwie i odpychająco, dopóki nie zbadamy sytuacji. Św. Jan nie prosi po prostu o cierpienie, lecz o „cierpienie znoszone dla Ciebie”, a to zupełnie co innego. On wybiera większą miłość. W stanie małżeństwa duchowego nie mógł postąpić inaczej.

Tutaj dusza, będąca już doskonałą, jest cała miłością...

Dając wszystkie swoje rzeczy za ten skarb miłości, który znalazła ukryty w Bogu... Pszczoła ze wszystkich roślin zbiera miód w nich zawarty i posługuje się nimi tylko w tym celu. Podobnie dusza ze wszystkich rzeczy, które przez nią przechodzą, zbiera z wielką łatwością słodycz miłości w nich zawartą, bo miłuje w nich Boga bez względu na to, czy są smakowite czy mdłe... Przeniknięta i osłonięta miłością niczego prócz niej nie czuje, w niczym nie smakuje

| 12 |

Wprowadzenie do nauki św. Jana od Krzyża

i o niczym nie wie, ponieważ – jak powiedzieliśmy – dusza ta nie umie nic, jak tylko kochać... (PD 27, 8). Św. Jan widział w krzyżu jedynie miłość. Jego pragnienie cierpienia staje się zrozumiałe, kiedy uświadomimy sobie, czego poszukiwał. Umiał intensywnie czerpać słodycz miłości z takiego zjednoczenia z umiłowanym Chrystusem. Istnieje pewien rodzaj wymiany miłości, który dokonuje się jedynie na krzyżu.

PISMA Znamienne, że najważniejszymi dziełami św. Jana od Krzyża są trzy poematy miłości z komentarzami: Noc ciemna, Pieśń duchowa, Żywy płomień miłości. Dzieła mniejsze obejmują rady i przestrogi służące do osiągnięcia doskonałości: Słowa światła i miłości, Zasady miłości oraz romance o Bożej miłości, okazanej w dziele stworzenia i odkupienia. Dość zajrzeć do któregokolwiek z nich, by przekonać się, że miłość Boża stanowi ich istotną treść i przesłanie. Św. Jan napisał Noc ciemną wkrótce po doświadczeniach więzienia w Toledo. Strofy nie opłakują osobistej walki i bólu. „... śpiewa je dusza, będąca już w stanie doskonałości, czyli w zjednoczeniu miłości z Bogiem. ... przeszła już ona uciążliwe znoje i trudy... Taką bowiem drogą przechodzi zazwyczaj dusza do owego wzniosłego i szczęśliwego zjednoczenia z Bogiem” (N Prol.).

Wiersz opatrzony został dwoma odrębnymi komentarzami: Droga na Górę Karmel (3 księgi) oraz Noc ciemna (2 księgi). Z racji zbieżności tematu, jak i zamysłu autora grupuje się je zazwyczaj razem w jedną całość Droga-Noc.

Św. Jan od Krzyża, doktor Bożej miłości

| 13 |

Podczas gdy Pieśń duchowa omawia stan miłości doskonałej, a Żywy płomień niektóre akty miłości wyjątkowej doskonałości, Droga-Noc zajmuje się poszukiwaniem, zmaganiem o tę miłość doskonałą, „sposobem, jakiego dusza winna się trzymać w drodze do zjednoczenia miłości z Bogiem” (N Prol.).

Wielu czytelników zatrzymuje się na rozdziale 13 księgi I Drogi, ponieważ ścieżka ta wydaje się zbyt wąska i tak niewielu nią podąża. Doktryna tej drogi zda się krępować i ograniczać naszą wolność. W istocie oba dzieła Droga-Noc mówią o wyzwoleniu, aby dusza mogła wyjść z siebie na poszukiwanie żyjącego Boga, aż obejmie Go uściskiem miłości zjednoczenia. Surowość św. Jana nakierowana jest na prawdziwą wolność, wolność miłości.

Drogę do zjednoczenia z Bogiem, walkę o miłość doskonałą wyznacza mu tajemnica paschalna śmierci i zmartwychwstania Chrystusa. Jak Exultet wielkosobotni czy kantyk Mojżesza Noc ciemna jest pieśnią po wyzwoleniu ludu do wolności dzieci Bożych.

Cały Stary Testament przeniknięty jest tematem Wyjścia, nacisk położono na moc Boga i Jego miłosierdzie nad ludem wybranym. Św. Jan nigdy nie zapomina tego aspektu nowo odnalezionej wolności duszy. W swym wierszu używa porównania nędznego stanu niewoli, „z którego, jeśli ktoś może się wyzwolić, uważa to za wzniosłą szczęśliwość, zwłaszcza jeżeli w ucieczce nie przeszkodził mu żaden ze strażników. Po grzechu pierworodnym dusza jest rzeczywiście jakby niewolnicą w tym śmiertelnym ciele, poddanym naturalnym namiętnościom i pożądaniom.

Wyrwanie się z zależności od nich... uważa za wzniosłą szczęśliwość” (D I 15, 1).

| 14 |

Wprowadzenie do nauki św. Jana od Krzyża

W myśli św. Jana pierwsze miejsce zajmuje boski wymiar wszystkich poczynań. Stanowi on klucz do ciemnej nocy kontemplacji i wyjaśnia jej liczne korzyści. Noc wprawdzie zaciemnia ducha, ale tylko po to, by obdarzyć światłem, upokarza duszę i odsłania jej nędzę, aby ją podnieść. Pozbawia ją posiadania i uczuć naturalnych, by mogła „się na sposób boski rozprzestrzenić, rozradować i smakować we wszystkich rzeczach ziemskich i niebieskich, osiągnąwszy już we wszystkim całkowitą swobodę duchową” (N II 9, 1). Ale zasadniczą korzyść, główną przyczynę, dla której św. Jan opiewa noc, wyraża strofa: O nocy, coś zjednoczyła Miłego z ukochaną, Ukochaną w Miłego przemienioną!

Dusza może teraz śpiewać nową pieśń miłości i rozmawiać z Chrystusem jak oblubienica z oblubieńcem.

Pieśń duchową nazwano miłosnym dialogiem w formie lirycznej pomiędzy św. Janem od Krzyża-oblubienicą a Chrystusem-Oblubieńcem. Strofy te zrodziły się z miłości, źródłem jej było bogactwo wiedzy mistycznej, tajemnego, wlanego, miłosnego poznania Boga. Komentarz natomiast powstał na prośbę matki Anny od Jezusa, którą Pan darzył szczególnymi łaskami i wyprowadził ze stanu początkujących w głębiny swojej miłości. Św. Jan pisze do niej w Prologu: „Bo chociaż Wasza Wielebność nie ma studiów teologii scholastycznej, ułatwiających zrozumienie prawd boskich, nie zbywa jej na znajomości wiedzy mistycznej, której nabywa się przez miłość. Ona to sprawia, że nie tylko się ją poznaje, ale i równocześnie jej się kosztuje” (PD Prol. 3). W Pieśni dusza osiągnęła zjednoczenie z Bogiem, ale nie pozostaje w bezruchu. Komentarz

Św. Jan od Krzyża, doktor Bożej miłości

| 15 |

wskazuje, że dopiero teraz poczynają spełniać się wielkie wydarzenia miłości.

Dusza przeszła bezpiecznie przez próby oczyszczenia zmysłów i dostrzega, że:

Życie jest krótkie, że „wąska jest droga, która wiedzie do żywota wiecznego”, że „zaledwie sprawiedliwy się zbawi”, że rzeczy tego świata są próżne i zwodnicze, i wszystko kończy się i rozpływa jak woda... Z drugiej zaś strony odczuwa wielki dług, jaki winna Bogu... że powinna Mu... odpowiedzieć miłością..., że wiele dni jej życia minęło bezużytecznie... że już jest późno... by naprawić to wszystko zło. ... dotknięta strachem i wewnętrzną boleścią serca na myśl o tak wielkiej stracie i niebezpieczeństwie, nie zwleka dnia ani godziny... z udręką i jękiem wychodzącym już z serca zranionego miłością Bożą, zaczyna wzywać swego Umiłowanego i woła: Gdzie się ukryłeś, Umiłowany, i mnieś wśród jęków zostawił?

Uciekłeś jako jeleń, Gdyś mnie wpierw zranił, Biegłam za Tobą z płaczem, a Tyś się oddalił.

(PD Uwaga 1).

Dusza wyszła już z siebie i z przywiązania do stworzeń.

Rozpoczęła poszukiwanie Ukochanego. Ślady piękności Boga i doskonałości, które odnajduje w stworzeniach, potęgują jej miłość oraz smutek z powodu Jego nieobecności. Pojęcie, które może uzyskać o Nim od innych, tym mocniej rani ją miłością, tak że przedłuża swoją skargę – prosi Boga, by mogła ujrzeć Jego piękność oraz przedstawia Mu swą chorobę i tęsknotę serca. Umiłowany

| 16 |

Wprowadzenie do nauki św. Jana od Krzyża

odpowiada ukazaniem kilku promieni swej wspaniałości i boskości, te zaś ją wyprowadzają z niej samej w ekstazę. W tych nawiedzeniach Bóg przekazuje wielkie prawdy o sobie, a zarazem przyozdabia duszę darami i cnotami.

Jej gwałtowne tęsknoty i skargi miłości cichną, nastaje pokój, radość i łagodność miłości. Chociaż oblubienica cieszy się tak wielkim dobrem, cierpi nadal z powodu Jego odsunięcia się oraz poruszeń w porządku zmysłowym, wynikających z grzechu pierworodnego. Zamknięta w ciele dusza nie może unieść takiej obfitości duchowych udzielań się, chciałaby być już cała duchem. Zamiast tego Oblubieniec obdarza ją uciszeniem i pokojem, uzdrawia pierwotny nieład, poddaje niższe władze wyższym, ucisza nierozumne popędy i przywraca należną zwierzchność rozumowi. Przygotowawszy należycie swą oblubienicę, Bóg podnosi ją do najwyższego z możliwych w tym życiu stanu zaślubin duchowych.

Małżeństwo duchowe należałoby porównać nie tyle do dnia zaślubin co do złotego wesela, kiedy to poślubieni przeszli już przez kryzysy i niepokoje miłości, ufają sobie nawzajem całkowicie, nie bacząc nawet na oznaki miłości. W tym stanie wola obojga jest jedną, tajemnice i dobra obojga wspólną własnością. W tym spokojnym stanie duchowych zaślubin z Chrystusem św. Jan od Krzyża poznał wzniosłe tajemnice miłości Bożej i na wzór dawnych proroków przyniósł nam ich brzemię.

Prowadząc nas, Bóg posługuje się wyłącznie miłością. „Dla tej miłości zostaliśmy stworzeni, nie ma bowiem działania pożyteczniejszego i konieczniejszego nad miłowanie. Bo jak miłość łączy Ojca z Synem, tak również łączy duszę z Bogiem” (por. PD 13, 11).

SPIS TREŚCI

ROZDZIAŁ 1 Św. Jan od Krzyża, doktor Bożej miłości . . . . . . . . . . . . .

5

ROZDZIAŁ 2 Przestrogi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

ROZDZIAŁ 3 Okresy duchowego wzrostu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

ROZDZIAŁ 4 Od medytacji do kontemplacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

43

ROZDZIAŁ 5 Droga w wierze . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

55

ROZDZIAŁ 6 Uświęcenie pamięci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

69

ROZDZIAŁ 7 Wskazówki o radości . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

83

ROZDZIAŁ 8 Noc ciemna I: bierna noc zmysłów . . . . . . . . . . . . . . . . .

93

ROZDZIAŁ 9 Noc ciemna II: bierna noc ducha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 ROZDZIAŁ 10 Żywy płomień miłości – przedsmak chwały . . . . . . . . . 125 DODATEK I Jak czytać św. Jana od Krzyża? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

135

DODATEK II Od czego zacząć? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 WYKAZ SKRÓTÓW . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156

ZAKON NAJŚWIĘTSZEJ MARYI PANNY Z GÓRY KARMEL Zakon Najświętszej Maryi Panny z Góry Karmel wywodzi się z Palestyny. Jego kolebką jest biblijna Góra Karmel. Miejsce to zostało uświęcone życiem i działalnością proroka Eliasza, który prowadził tam surowe życie, oddane modlitwie i walce z bałwochwalstwem. Kult św. Eliasza na Górze Karmel pozostał bardzo ży wy przez wieki i jest taki do dnia dzisiejszego.

Historyczne początki Zakonu sięgają wypraw krzyżowych w XII w. Do mieszkających na Karmelu pustelników dołączyli się krzyżowcy. Św. Brokard, przełożony zorganizowanej już pustelniczej wspólnoty zakonnej, wyprosił u patriarchy jerozolimskiego, św. Alberta Avogadro, regułę życia, którą w 1226 r. zatwierdził papież Honoriusz III. W następnych latach, z powodu najazdu tureckiego na Palestynę, życie pustelników uległo zagrożeniu. Musieli emigrować do Europy, gdzie doświadczyli wielu niepowodzeń. Wykorzenieni ze swego środowiska i sposobu życia, znaleźli się w nowych warunkach, co spowodowało konieczność dostosowania pierwotnej reguły pustelniczej do nowej rzeczywistości i przekształcenie zakonu w mendykancki.

Centralną postacią w Zakonie jest Matka Boża. Do Niej w trudnych chwilach zwracali się zakonnicy z prośbą o ratunek – szczególnie św. Szymon Stock, przełożony

generalny Zakonu. Według tradycji, 16 lipca 1251 r. Maryja odpowiedziała na to gorące błaganie darem Szkaplerza św., który miał być dla nich uprzywilejowanym znakiem: ratunkiem w niebezpieczeństwach, znakiem przymierza i braterstwa, znakiem zbawienia.

Pod koniec XIV w. dynamiczny rozwój Zakonu został zahamowany na skutek wielkiej zarazy, wojny stuletniej, a zwłaszcza tzw. schizmy zachodniej. Odnowy Zakonu w XVI w. dokonali w Hiszpanii św. Teresa od Jezusa i św. Jan od Krzyża, przywracając mu pierwotny ideał i charakter.

KARMELICI BOSI Do Polski karmelici bosi przybyli w 1605 r. Nabożeństwo do Matki Bożej, styl życia i gorliwość apostolska przyczyniły się do szybkiego rozwoju Zakonu w naszej Ojczyźnie.

Przed rozbiorami istniały na terenie Rzeczpospolitej Obojga Narodów dwie prowincje karmelitów bosych i liczyły 28 klasztorów. Rozbiory prawie zupełnie zniszczyły Karmel na naszych ziemiach. Dopiero pod koniec XIX w. odrodził się on dzięki św. Rafałowi Kalinowskiemu.

Obecnie w Polsce znowu istnieją dwie prowincje: krakowska i warszawska.

W czerwcu 1971 r. grupa polskich karmelitów bosych wyjechała na misje do Afryki, gdzie do dzisiaj tak oni, jak i ich następcy pracują gorliwie w Burundi i Rwandzie. Ponadto w ostatnich latach powstały nowe placówki na terenach byłego Związku Radzieckiego oraz na Słowacji. Wszystko to stwarza wielkie zapotrzebowanie na nowe i liczne powołania.

Głównym jednak zadaniem apostolskim Zakonu pozostaje zawsze szerzenie życia wewnętrznego poprzez rekolekcje zamknięte, głoszenie konferencji i wykładów, kierownictwo duchowe, apostolstwo słowa drukowanego oraz inne sposoby pogłębiania życia prawdziwie ewangelicznego. Całe życie i praca apostolska karmelitów są przepojone duchem maryjnym.

Do nowicjatu przyjmujemy: – kandydatów na kapłanów po maturze, – kandydatów na braci zakonnych przynajmniej po zasadniczej szkole zawodowej.

Wszelkich informacji na ten temat udziela: Ośrodek Powołaniowy Prowincji Krakowskiej Czerna 79 • 32-065 Krzeszowice tel. 12 282-00-65, 12 258-30-70 kom. 784-621-684 e-mail: powolania@karmel.pl www.karmel.pl Ośrodek Powołaniowy Prowincji Warszawskiej Gorzędziej • ul. Ks. Hundsdorfa 7a • 83-120 Subkowy tel. 58 536-84-34 kom. 661-973-478 e-mail: powolania@karmelicibosi.pl www.karmelicibosi.pl

KARMELITANKI BOSE Początki żeńskiej gałęzi w łonie zakonu karmelitańskiego sięgają połowy XV wieku. Mianowicie 15 sierpnia 1450 r. pierwsze cztery karmelitanki przyjęły habit Karmelu, a 7 października 1452 r. papież Mikołaj V bullą Cum nulla fidelium zatwierdził nowo powstały zakon. Przeszło sto lat później (24 sierpnia 1562 r.) św. Teresa od Jezusa, w ramach ogólnej odnowy Kościoła w okresie Soboru Trydenckiego, dokonała reformy, nadając mu cechy zakonu kontemplacyjno-klauzurowego, w całości oddanego modlitwie i pokucie za Kościół, a zwłaszcza za kapłanów.

Tego rodzaju życie potwierdził Sobór Watykański II, orzekając, że „instytuty poświęcone całkowicie kontemplacji […] w ustawicznej modlitwie i gorliwej pokucie […], zachowują zawsze […] wyborną cząstkę w mistycznym Ciele Chrystusa […]. Bogu bowiem składają doskonałą ofiarę chwały, a ludowi Bożemu dodają blasku przez obfite owoce świętości” (PC 7). Dziś karmelitanki bose, obecne w 81 krajach, są najliczniejszym zakonem kontemplacyjnym w Kościele.

Do Polski karmelitanki bose przybyły z Belgii w 1612 r.

Aktualnie w ramach wspomnianych wyżej dwóch prowincji mają 35 klasztorów, w tym 6 poza Polską (Islandia, Norwegia, Ukraina, Rosja, Kazachstan i Słowacja).

Każdy klasztor jest autonomiczny, sam przyjmuje kandydatki i organizuje ich formację. Oto ich adresy:

• ul. św. Królowej Jadwigi 83 42-200 Częstochowa • Dys 67 C 21-003 Ciecierzyn • ul. Kilińskiego 15 A 40-062 Katowice • ul. św. R. Kalinowskiego 3 25-143 Kielce • Kodeń III/29 21-509 Kodeń • ul. Łobzowska 40 31-140 Kraków • ul. Kopernika 44 31-501 Kraków • ul. Legionów 92 A 32-600 Oświęcim • ul. Tatarska 7 37-700 Przemyśl • ul. ks. J. Jałowego 37 A 35-010 Rzeszów • ul. Kościelna 8 34-500 Zakopane • ul. Parkowa 12 78-433 Borne Sulinowo • ul. Kajki 5 82-300 Elbląg

• ul. Cumowników 8 81-517 Gdynia-Orłowo • ul. Cienista 2 62-200 Gniezno • Niedźwiady 40 62-800 Kalisz • ul. Odrodzenia Polski 6 86-320 Łasin • ul. św. Teresy 6 91-349 Łódź • ul. św. Wojciecha 19 61-749 Poznań • Spręcowo 53 A 11-001 Dywity • ul. Strzałowska 26 71-730 Szczecin • Tryszczyn 99 86-011 Wtelno • ul. Wolska 27/29 01-201 Warszawa • ul. Kościelna 10 87-800 Włocławek • ul. Karłowicza 1/3 51-610 Wrocław

ŚWIECKI ZAKON KARMELITÓW BOSYCH Świecki Zakon Karmelitów Bosych (OCDS) jest integralną częścią Zakonu Karmelitów Bosych, który obejmuje go opieką duchową i prawną. Jego członkowie uczestniczą w tym samym charyzmacie i duchowości, zachowując jednak wyraźną tożsamość świecką. Duchowość Karmelu zawiera w sobie dwa istotne elementy: zjednoczenie z Bogiem przez kontemplację na wzór i pod opieką Maryi oraz zjednoczenie z Bogiem przez apostolstwo.

Karmelici świeccy zachowują ducha rad ewangelicznych: czystości, posłuszeństwa i ubóstwa wraz z umiłowaniem modlitwy i wyrzeczenia. Ich zadaniem jest przemienianie świata na drodze miłości i życia duchem Dobrej Nowiny. Starają się oni nieść pomoc drugiemu człowiekowi – w miejscu zamieszkania i pracy – zwłaszcza na drogach rozwoju modlitwy kontemplacyjnej, zgodnie z nauką świętych doktorów Karmelu: Teresy od Jezusa, Jana od Krzyża i Teresy od Dzieciątka Jezus. To apostolstwo polega konkretnie na podejmowaniu różnego rodzaju działalności, m.in. w służbie powołaniom i misjom, szerzeniu duchowości karmelitańskiej, nauczaniu modlitwy, działalności rekolekcyjnej, pomocy kapłanom, organizowaniu pielgrzymek, a także pracy charytatywnej.

Historia Świeckiego Zakonu Karmelitów Bosych rozpoczęła się bullą papieża Mikołaja V w 1452 roku. Szczególny jego rozwój w Polsce nastąpił za sprawą św. Rafała Kalinowskiego, który był założycielem wspólnot w Czernej i Wadowicach oraz ich duchowym kierownikiem w Krakowie. Dziś Świecki Zakon Karmelitów Bosych należy

do Ogólnopolskiej Rady Ruchów Katolickich. Dla swoich członków i osób zainteresowanych wydaje kwartalnik laikatu karmelitańskiego „Żyć Karmelem w świecie”.

Do wspólnoty przyjmowani są kandydaci, którzy starają się prowadzić życie autentycznie chrześcijańskie.

O dopuszczeniu do okresu ścisłej formacji i złożenia przyrzeczeń decyduje zarząd. Okres formacji wstępnej trwa pięć lat. Formacja ciągła jest prowadzona przez całe życie. Spotkania wspólnot lokalnych odbywają się przynajmniej raz w miesiącu.

Do życia duchowością karmelitańską w świecie i wstąpienia w nasze szeregi chętnych serdecznie zapraszamy!

Więcej informacji: Sekretariat Świeckiego Zakonu Karmelitów Bosych Prowincja Krakowska ul. Lubomirskiego 11/3, 31-509 Kraków tel. kom. 512-172-268 ocds@wp.pl, www.ocds.org.pl Sekretariat Świeckiego Zakonu Karmelitów Bosych Prowincja Warszawska ul. Działowa 25, 60-967 Poznań tel. 61-866-98-74 ocdspoznan@wp.pl

Polecamy!

Wszystkie książki można kupić w Wydawnictwie Karmelitów Bosych 31-222 Kraków • ul. Z. Glogera 5 • tel. 12-416-85-00; 12-416-85-01 e-mail: wydawnictwo@wkb.krakow.pl lub w sklepie internetowym: www.wkb.krakow.pl

Św. Jan od Krzyża DZIEŁA Nowe wydanie Dzieł św. Jana od Krzyża zawiera wszystkie jego pisma w jednym tomie: Drogę na Górę Karmel, Noc ciemną, Pieśń duchową, Żywy płomień miłości oraz Pisma mniejsze. Jego traktaty i poezje uznawane są nie tylko za fundamentalne źródło tradycji karmelitańskiej oraz cenne świadectwo mistyczne, lecz także za perłę literatury hiszpańskiej. Ukazują cały proces przemiany wewnętrznej, dając pełny obraz zarówno drogi oczyszczenia duchowego, jak i dynamizmu miłości Bożej.

Tradycyjny przekład Dzieł św. Jana dokonany przez Bernarda Smyraka OCD został poprawiony i uzupełniony dzięki porównaniu poprzednich wydań polskich z oryginałem.

Nadało to tekstowi nowego blasku, by przesłanie hiszpańskiego mistyka i znawcy dusz ludzkich mogło zabrzmieć z całą świeżością także dla osób poszukujących odpowiedzi, w jaki sposób wśród wyzwań, niesionych przez współczesną kulturę i konsumpcyjny styl życia, rozwiązywać swoje kryzysy duchowe i odnajdywać drogę do pełni życia w Bogu. format 12,5 × 19,5 cm, s. 1064, papier biblijny, oprawa twarda, cena – 65,00 zł

TRAKTATY ŚW. JANA OD KRZYŻA W WYDANIU KIESZONKOWYM Droga na Górę Karmel • s. 536, oprawa miękka, szyta, cena – 20,00 zł Noc ciemna • s. 232, oprawa miękka, szyta, cena – 14,50 zł Pieśń duchowa • s. 384, oprawa miękka, szyta, cena – 18,00 zł Żywy płomień miłości • s. 192, oprawa miękka, szyta, cena – 14,50 zł książki w formacie 11×16 cm

Św. Jan od Krzyża SŁOWA ŚWIATŁA I MIŁOŚCI. PRZESTROGI Zasady miłości św. Jan zapisywał na bilecikach i przekazywał siostrom, aby łatwiej mogły stosować je w praktyce. Krótkie, lecz bardzo celne powiedzenia św. Jana olśniewają umysł i przenikają głęboko do serca. format 12,5 × 19,5 cm, s. 111 • oprawa miękka, cena – 5,00 zł

Św. Jan od Krzyża POEZJE WYBRANE w przekładzie Stanisława Barańczaka Wielbiciele poezji świętego karmelity z pewnością docenią to wydanie, zestawiające oryginał ze znakomitym przekładem, zaś entuzjaści twórczości Stanisława Barańczaka znajdą w tej książeczce poezję tak wysokiej klasy, do jakiej tłumacz i poeta przyzwyczaił ich przez lata swojej pisarskiej aktywności. Specjalne wydanie dla bibliofilów, idealne na prezent. format 12,5 × 19,5 cm, s. 56 • oprawa twarda, cena – 29,90 zł

Federico Ruiz Salvador OCD ŚWIĘTY JAN OD KRZYŻA. PISARZ – PISMA – NAUKA Niniejsza książka pragnie być wprowadzeniem, solidnym i treściwym, a równocześnie lekkim i przejrzystym, odsyłając czytelnika do bezpośredniej lektury oryginalnych pism św.

Jana od Krzyża. Pragnie też być syntezą, która może okazać się pożyteczna zarówno w początkach lektury dzieł Świętego, jak i po bliższym zapoznaniu się z nimi. format 16 × 23,5 cm, s. 694 • oprawa miękka, cena – 39,90 zł

Iain Matthew OCD POCHWYCONY PRZEZ BOGA Aktualność przesłania św. Jana od Krzyża Dla niektórych św. Jan od Krzyża wydaje się zbyt surowy i skomplikowany; dla innych zbyt panteistyczny, za mało chrystocentryczny. Iain Matthew doskonale ukazuje prawdziwego Jana, mocno skupionego na Jezusie, zakochanego w Nim; Jana, który poprzez całe swoje życie i nauczanie wskazuje drogę do wewnętrznego wyzwolenia i zjednoczenia z Bogiem.

Książka ta pomoże wielu postawić Boga, Jezusa, a zatem miłość, w centrum swojego życia. format 14,5 × 20,5 cm, s. 240 • oprawa miękka, cena – 34,00 zł

Maximiliano Herráiz OCD DROGA DOŚWIADCZENIA Przewodnik rekolekcyjny jest zaproszeniem na drogę wewnętrznego doświadczenia, żywego i przemieniającego. Książka stanowi pomoc w pokonywaniu kolejnych etapów rozwoju duchowego oraz uczy sposobów ich rozpoznawania. Autor przedstawia rozważania poranne i wieczorne na cały miesiąc, przewidując także korzystanie z książki według indywidualnych potrzeb czytelnika lub animatora rekolekcji. format 14,5 × 20,5 cm, s. 320 • oprawa miękka, cena – 29,50 zł

Thomas Merton WSPINACZKA KU PRAWDZIE W słowach samego Autora: „Głównym tematem książki jest doktryna karmelitańskiego teologa, św. Jana od Krzyża – określenie natury przeżycia kontemplacyjnego, zasygnalizowanie koniecznych elementów ascezy wewnętrznej, która do niego prowadzi, i naszkicowanie obrazu pełnej, dojrzałej kontemplacji”. format 12,5 × 19,5 cm, s. 365 • oprawa miękka, cena – 26,90 zł