Plan Uithof 3.0
de volgende stap in de ontwikkeling van een uniek Utrechts stadsdeel
Š 2016 BBDU Architectuur& Tekst, tekeningen, foto’s en fotomontage: ir.Wim Bouwhuijzen (tenzij anders vermeld) Alles uit deze uitgave mag worden gebruikt met bronvermelding.
Plan Uithof 3.0 In 2016 is De Uithof samen met Schiphol ĂŠĂŠn van de twee nationale hotspots van Nederland waar de economie harder groeit dan de ruimtelijke ordening kan bijhouden. Als brandpunt van wetenschappelijke ontwikkelingen is De Uithof bestuurlijk omgedoopt tot Utrecht Science Park. Utrecht wil internationaal een positie verwerven en consolideren in de kenniseconomie. Ondanks deze ambitie beschouwt Utrecht De Uithof nog steeds als een stuk polderlandschap waar koeien en schapen beeldbepalend zijn. De uitdaging is van deze prachtige campus een volwaardig stadsdeel te maken.
Inleiding De Uithof. Van Johannapolder tot Uithof. Ontstaan en ontwikkeling van een universitaire vestiging is de titel een boek van A.W. Reinink uit 1984 en beschrijft de eerste fase van de ontwikkeling van een uniek Utrechts stadsdeel. Het basisplan voor de ontwikkeling in deze periode werd getekend door J.A.C. van der Steur. Deze periode wordt in deze planbeschrijving aangeduid als de periode Uithof 1.0. De periode 1984-2016 wordt omschreven als Uithof 2.0. De basis voor de ontwikkelingen in deze periode vormt het plan van Rem Koolhaas dat twintig jaar lang zorgvuldig uitgewerkt en begeleid is door Art Zaaijer. Het plan is aangevuld met een landschapsplan van DSLA. In 2016 is De Uithof wederom een hectische bouwput waarin veel gebouwd en verbouwd wordt. De bouwvlekken uit Plan Uithof 2.0 raken volgebouwd en de bereikbaarheid van het gebied stokt. Het bestemmingsplan biedt geen ruimte meer voor verdere ontwikkeling en de eerste uitzondering op het bestemmingsplan is gemaakt voor de ontwikkeling van het Prinses Maxima Centrum. De regie op de ontwikkelingen ligt tussen de partijen die het gebied gebruiken. De Gemeente Utrecht en de Provincie Utrecht dragen zo goed als mogelijk bij aan een gewenste ontwikkelingen en aan de rol van het gebied speelt voor de stad en de regio. De rol van de Universiteit Utrecht als grootste grondeigenaar in dit gebied is bepalend geweest voor de ontwikkelingen. Hogeschool Utrecht en UMCU bouwen verder aan hun huisvesting. De tramverbinding met de stad krijgt vorm. Een analyse van knelpunten en kansen voor De Uithof leidde tot een visie. Die analyses en visieontwikkeling zijn vanaf juni 2015 te volgen op een twitteraccount genaamd @Uithof_Utrecht waardoor op directe wijze door geĂŻnteresseerden en belanghebbenden kan worden gereageerd op de visie en op de voorstellen. Deze visie is uitgewerkt in een plan Uithof 3.0.
In deze planbeschrijving vindt u Plan Uithof 3.0, uitgewerkt in tekeningen en een toelichting op de voorgestelde planelementen. Veel lees- en kijkplezier en hopelijk bent u hiermee geĂŻnspireerd voor de volgende stap in de ontwikkeling van De Uithof. ir. W.G. Bouwhuijzen
maquette Masterplan ir J.A.C van plan van der Steur 1967 Plan Uithof 1.0 Toen in begin van ’60-jaren de Johannapolder werd verworven door de universiteit, werd het stedenbouwkundigplan ingezet om het gebied voor eens en voor altijd onder regie van de Universiteit te brengen en te houden. Het gebied van twee bij één kilometer werd orthogonaal verdeeld en de hoeken werden als eerste gemarkeerd en bebouwd; het Ornsteinlaboratorium in noordwest, het Hubrechtlaboratorium in noordoost , de “Ponskaart” voor tandheelkunde in zuidwest en de gebouwen van diergeneeskunde in zuidoost stonden als eerste in alle uithoeken van de polder. Plan Uithof 1.0 was een plan ir. Van der Steur, stedenbouwkundig ingenieur van bureau Hasselt en de Koning, dat de naoorlogse gedachte van functionele scheiding en rationele stedenbouw ten volle uitwerkte. Rechte, haaks op elkaar staande wegen, een clustering naar
functie (in dit geval naar faculteit) en veel ruimte voor verkeer, verfraaid met groene lanen waren de kenmerken van dit plan. Er verschenen al snel staande en liggende betonnendozen in het polderlandschap. Halverwege de jaren tachtig stokte het optimisme en werd De Uithof veelal ervaren als een verbanningsoort waar je alleen uit noodzaak naar toe ging. Ontvangen, verpozen en naborrelen deed de universitaire gemeenschap in de binnenstad van Utrecht. Eind jaren zeventig betwisten gemeente en universiteit elkaar over het bestemmingsplan voor De Uithof met als inzet woningbouw. De gemeente wilde woningbouw, de universiteit wilde in geen geval woningbouw want het zou de bedrijfsvoering van laboratoria kunnen belemmeren. Die twist werd in het voordeel van de universiteit beslecht, er kwam geen woningbouwbestemming in het bestemmingsplan en er kwam geen vastgesteld bestemmingsplan.
maquette Masterplan ir J.A.C van plan van der Steur 1967
foto’s www.ruutvanrossen.nl
maquette Masterplan Architectencollectief 1968
UIthof 1.0 gerealiseerde bebouwing en infrastructuur periode 1960-1984
foto’s www.ruutvanrossen.nl
OMA Uithof 2000 (1986) Plan Uithof 2.0 Plan Uithof 2.0 begon met een bezichtiging van De Uithof door de architect Rem Koolhaas van the Office of Metropolitan Architecture (OMA). Na de rondgang concludeerde hij dat Transitorium 2 het enige gebouw was met enige allure. OMA maakt in 1986 een stedenbouwkundig plan dat de bebouwing concentreerde in clusters en de ruimte tussen de clusters vrijhield van bebouwing. Hierdoor ontstond meer samenhang tussen de bebouwing en een contrast tussen stedelijk bebouwde vlekken en het agrarisch omringend polderlandschap. Twee in het oog springende elementen uit deze fase zijn de kasbahstrook (de aaneengesloten bebouwing tussen de Heidelberglaan en de Cambridgelaan) en de bus/tram lijn over de Heidelberglaan. Zelf voegde OMA het Educatorium aan het centrumgebied toe zodat met terugwer-
kende kracht de maat en schaal van Transitorium 2 (het W.C. van Unnikgebouw) verklaard en begrepen kon worden. De architectuur die in deze fase geproduceerd werd is internationaal vermaard en werd ook ingezet om meer beleving en meer kwaliteit in de ruimtelijke ordening te brengen in De Uithof. Het Minaertgebouw, de Basketbar, de Universiteitsbibliotheek, het Hijmans van den Berggebouw en de WKK centrale zijn voorbeelden uit die periode. Tevens werd er gebouwd aan woningbouw, de betwiste functie uit het nooit vastgestelde bestemmingsplan. Het betrof woningbouw voor een campus specifieke doelgroep, namelijk studentenhuisvesting gerealiseerd door SSH: Cambridgecomplex, de Bisschoppen en Casa Confetti. Het handhaven van de kaders van de bebouwingsvlekken noopte tot creatieve oplossingen binnen het cluster. De inbreiding van de stu-
OMA Uithof 2000 (1986) dentenhuisvesting en het aaneenbouwen van een gesloten strook bebouwing zijn daar voorbeelden van. Het plan OMA werd in 2006 in het bestemmingsplan voor De Uithof beklonken. Tot die tijd was er geen vastgesteld bestemmingsplan en werd alles ontwikkeld met het doorlopen van een artikel 19 procedure. De aandacht voor architectuur werd na 2006 naar de achtergrond gedrongen. Het op orde krijgen van de financiën, benodigd voor de huisvesting kreeg alle aandacht. Ook het valoriseren van de grondwaarde werd als iets positief gezien. Zo zouden particuliere investeerders een bijdrage kunnen leveren aan het ontwikkelen van de campus en de instellingen die daar niet op toegerust zijn geen risico lopen. Gebouwen die tot nadenken aanzetten, laten verwonderen en ruimte voor discussie bieden werden niet meer gebouwd. Gebouwen moesten vooral functioneel en efficiënt zijn. Sober en doelma-
tig. De architectenkeuze in die periode na 2006 was minder ambitieus, zorgvuldig en gewaagd dan in die periode daarvoor. De ontwikkeling van de stedenbouw onderging zelfde ontwikkeling, met als dieptepunt de omgekeerde oriëntatie van de hoofdingang van het David de Wiedgebouw naar de schapenweide in plaats van de hoofdontsluitingsweg. De Uithof werd in 2013 bestuurlijk omgedoopt tot Utrecht Science Park (USP). Daarmee werd aangeduid dat de gedachten naar de economische betekenis van de wetenschap ging, meer dan dat men dacht aan een campus voor kennisoverdracht en kenniscreatie ‘vrij van nut’ voor professoren en studenten. Bedrijvigheid, spinoff’s en valorisatie van kennis zijn de veel gehoorde beleidswoorden. Dat heeft zijn weerslag op de ruimtelijke ordening.
OMA Kasbahstrook
Researchbedrijven, instellingen en projectontwikkelaars zijn gefaciliteerd vanuit het economische perspectief. Zo kon het gebeuren dat de stichtingskosten en de verkoopsprijs voor de nieuwe huisvesting van Danone grote marges lieten zien. De overwinst is daarmee aan het gebied onttrokken in plaats van in het gebied geïnvesteerd om de publieke ruimte te upgraden. Hiermee kwam een einde aan de unieke positie van De Uithof als immuniteit waar commerciële vastgoedontwikkeling en waardevermeerdering door speculatie tot dan toe niet mogelijk was. Het initiatief voor de bouw van het Prinses Maxima Centrum (PMC) was de sprong buiten de kaders van het vastgestelde bestemmingsplan en claimde een stuk natuurweide dat deel uitmaakte van de ecologisch structuur. Deze stap markeert het einde van plan Uithof 2.0 en daarmee is het plan toe aan een update. In de gemeenteraad werd benadrukt dat dit éénmalig en een uitzondering was op het vastgestelde
bestemmingsplan voor De Uithof. Maar de druk op het Uithofgebied wordt allengs groter. Overal is stedenbouw en architectuur een gevecht om de ruimte. Activiteiten strijden met elkaar om een plaats; belangen worden gewikt en gewogen en elke plek wordt zwaarbevochten. De politieke verhoudingen komen tot uitdrukking in de stedenbouw en de architectuur. Als een derde huid trekken wij onze omgeving aan en om ons heen en ontlenen onze identiteit er aan, als instituut, als faculteit of als individu. De functies veranderen door de tijd heen en die veranderingen gaan steeds sneller. Om verantwoord te investeren in ruimtelijke ordening en stedenbouw moet ook los van de functie gedacht worden over structuren die veel langer meegaan dan de functie. Zo is bijvoorbeeld de structuur van het eerste wegenverkeersnet van De Uithof nog steeds bepalend voor de opzet van het gebied terwijl de autoverkeersfunctie inmiddels gemarginaliseerd is.
UIthof 2.0 gerealiseerde bebouwing en infrastructuur periode 1984-2016
Wat is er nodig om het nadenken over ruimtelijke structuren op lange termijn te borgen? Wie is er in De Uithof bij machte om een toekomstvisie te formuleren zonder het organisatiebelang voorrang te geven? Hoe kunnen alle verschillende belangen voldoende aan hun trekken komen in dit dynamische gebied waar de dominante grondpositie in handen is van één partij?
Uithof nu: van analyse naar visie De grenzen van Uithof 2.0 plan OMA zijn bereikt. De clusters zijn ingevuld en hebben hun doel bereikt. Er is verdichting en genoeg concentratie voor een stedelijk leven. De Uithoflijnen zitten overvol met bussen en straks is één tramlijn waarschijnlijk niet voldoende om aan de groeiende vraag te voldoen. De aantrekkingskracht op bedrijven om zich te mogen vestigen op De Uithof is groot dank zij de aanwezigheid van de kennisinstituten. De stichting USP liet een onderzoek doen naar het gebied en presenteert cijfers van 200.000 potentiele bezoekers per dag voor De Uithof. Capaciteitsbeperkingen ten aanzien van mobiliteit en bereikbaarheid zijn daarbij buiten beschouwing gelaten bij. Ter vergelijking, 200.000 bezoekers per dag is tweemaal de hoeveelheid
UIthof 3.0 mogelijke infrastructuur periode 2016-
UIthof 3.0 geplande mogelijke bebouwing en infrastructuur periode 2016-
fotomontage vanaf de tolakkerweg bezoekers die Schiphol dagelijks aandoen (het vierde station van Nederland). De planvorming voor Uithof 3.0 heeft als startpunt een structurerend element met de omvang van het hele gebied. Een roeibaan van 2.150 meter lang en 150 meter breed. Nadat de bouwclusters afgekaderd zijn, en de logistiek geordend is blijft er behoefte aan meer samenhang, veelzijdiger gebruik en meer belevingswaarde in het plan voor De Uithof. Vanuit het gebied redenerend gaat plan Uithof 3.0 op zoek naar nieuwe elementen die kunnen beantwoorden aan de vraag naar aangename verblijfruimte, onthaasting, recreatie en contemplatie. Een tuin, een kloostergang, een erf / plein of een bomenlaan. De Heidelberglaan is verworden tot een bus / trambaanvak waar het gevaarlijk oversteken is en biedt geen ruimte om in gedachte verzonken
rond te wandelen of in discussie te verzeilen met een collega. Als er één element is dat aan zijn succes ten onder dreigt te gaan dan is het de bundeling van alle OV stromen op één as. Het zorgt voor reuring en drukte maar het laat geen ruimte voor aangenaam verpozen. Een zelfde lot treft de Universiteitsweg die een vierbaans hoofdontsluiting is geworden die zo snel mogelijk het verkeer van de snelweg naar de parkeerplaats brengt of andersom. Langs de oevers van de roeibaan kan men wandelend of fietsend tot nieuwe inzichten komen en als dat niet spontaan gebeurd dan is er altijd nog de aangename aanblik van sportende mensen en glinsterend water. Een plas water van deze omvang verdubbeld het beeld van het achtergelegen landschap en de lucht. Een roeibaan van meer dan twee kilometer vormt een buffer tussen het kwetsbare Kromme
stationshal
A27
weg tot de wetenschap
DOORSNEDE ter hoogte van weg tot de wetenschap
geluidsscherm
A27
weg naar Rhijnauwen
DOORSNEDE ter hoogte van passage kromme Rijn
@wwiimm
Spoor boven A27
Schets van de spoorbaan met station boven de A27. Spoor gaat nu over de A27 heen. De kolommen in de middenbern en een tafelconstructie om het spoor te dragen kan tegen gecombineerd worden met een koepel over de snelweg om fijnstof en geluid af te vangen. Een stil en fris Amelisweerd zou het gevolg kunnen zijn. Tevens vermindert de noodzaak om de A27 te verbreden want Uithofgebied, dat nu voor congestie zorgt in deze knoop, is beter per spoor dan over de weg bereikbaar.
Rijn landgoederen landschap en de oprukkende stedelijkheid van de hotspot Uithof; een natuurlijke overgang tussen stedelijkheid en landelijkheid. Bij een campus horen sportende studenten en welke sport is er meer een studentensport dan roeien, het liefst tegen een concurrerende campus. Een roeibaan is zowel landschappelijk als stedelijk een element dat op beide goed kan aansluiten en van beide kanten een kwaliteit heeft die nog niet in het gebied voorkomt. Omdat de maat van de roeibaan overeenkomt met de oorspronkelijke breedte van de Kromme Rijn in de tijd van de Batavieren, toen de Lek nog niet al het water uit de Rijn trok en de stroom vele malen breder was dan de huidige rivier is het ook vanuit historisch perspectief verdedigbaar zo’n grote plas water in het gebied aan te leggen. Sporen van de oude loop van de Kromme Rijn worden zichtbaar in het landschap en de meander in de Kromme Rijn wordt door de roeibaan kortgesloten. Het is mogelijk om roeibaan en Kromme Rijn aan elkaar te koppelen en een rondvaart mogelijk te maken. De functie en de inzetbaarheid van de roeibaan is meervoudig: sportaccommodatie, waterberging, energiebron en leverancier van grondstoffen voor de geluidwal. De zuidelijk zone van De Uithof wordt verder ontwikkeld als sportgebied door de overige velden van Olympos te verplaatsen naar de Toulouselaan. Hierdoor ontstaat op de huidige plek van Olympos ruimte voor verdere ontwikkeling van het bedrijvenpark USP en kan vanuit de grondopbrengst de verplaatsing van Olympos en de aanleg van de roeibaan bekostigd worden. Bij het uitgraven van roeibaan komt meer dan 1 miljoen m3 grond vrij. Die grond kan gebruikt worden om de west- en noordrand van De Uithof te beschutten voor het verkeerslawaai van de A27/A28. Rond de Werken aan de Hoofddijk is een park aangelegd. Dit park wordt zwaarbelast door verkeerslawaai. Een geluidswal van 30 meter hoog kan een beschutting tegen dat verkeerslawaai bieden.
De centrale as Bolognalaan / Heidelberglaan is openbaar-vervoers-as en fiets-as. De vervoersbewegingen zijn zo intens geworden dat de verblijfskwaliteit er onder lijdt. Veiligheidsmaatregelen, oversteekplaatsen met verkeerslichten, scherven groen met hoog opstaande randen hebben het gebied verkaveld en ingericht zodat er geen ruimte meer is voor spontaan stedelijk leven. De huidige verblijfsgebieden bevinden zich dan ook als pockets aan deze centrale as. Een verbetering van de verblijfkwaliteit is mogelijk. Er zijn goede voorbeelden te vinden in Zurich waar de drukste winkelstraat, de Bahnhofstrasse is ingericht als verblijfsgebied waar heel wat trambewegingen stapvoets door heen gaan. De voetganger heeft bij de inrichting de prioriteit en de tram past zich daar op aan. Dat voorbeeld zou ook op de Heidelberglaan-Bolognalaan toegepast kunnen worden.
fotomontage roeibaan vanaf De Boeijelaan In Plan Uithof 3.0 wordt de oost-west as als een Boulevard ingericht, waar de voetganger hoogste prioriteit heeft. Rijen bomen zorgen voor een aangenaam verblijfklimaat. De boulevard strekt zich uit van het NS station in het westen tot de aansluiting op het bos van Oostbroek in het Oosten. Net als de roeibaan is de boulevard een structurerend element dat voor herkenning en oriĂŤntatie zorgt. De verkeersfunctie van de Heidelberglaan blijft onvermijdelijk noodzakelijk. Tenzij het verkeer ondergronds geleid kan wordt en een metro aangelegd wordt, blijft de verblijfskwaliteit onder druk staan. Ook zonder metro valt er aan de verblijfkwaliteit van de Heidelberglaan met minder drastische ontwerpmiddelen veel te winnen. De groene scherven met harde randen en olifantenpaden moeten plaats maken voor een eenduidig neutraal doorlopend plaveisel waar alles, van gevel tot gevel, voetgangers domein is. Het logistieke ingenieurs-
20
denken maakt plaats voor het denken vanuit de beleving van mensen. Uithof 1.0 bevatte meer ruimte dan programma. In Uithof 2.0 werd in reactie daarop de te bebouwen ruimte verkleind en het programma gebundeld zodat hoogstedelijke voorzieningen mogelijk werden. In Plan Uithof 3.0 wordt stedelijk programma toegevoegd en alle ruimte benut als in een volwaardige stad. De verblijfsgebieden worden ten zuiden van de Cambridgelaan en ten noorden van de Leuvenlaan geprojecteerd. De roeibaan en de Botanische tuin zijn de dragers van de verblijfsgebieden. Alle routes naar deze dragers toe worden voorzien van aanlandfuncties en pleisterplekken. De geluidswal is het scherm dat nodig is om de Botanische tuin aangenaam verblijfsgebied te maken. De roeibaan is de nieuwe stadsrand.
Toelichting Planelementen Uithof 3.0 stad en landschap De uitgangspunten voor Plan Uithof 3.0 zijn als volgt geformuleerd: • Maak de stap van Campus naar Stad. • Verblijfskwaliteit gebied staat centraal. • Duurzame stad: CO2 en Energie in balans. • Welzijn van de mens en algemeen belang staat centraal. De toegepaste principes bij de planvorming zijn: • Alle vrijkomende gebouwen herbestemmen in plaats van slopen. • Alle bomen laten groeien in plaats van kappen, verplaatsen als het niet anders kan. • Alle gebieden/gebouwen die betaald zijn uit algemene middelen openbaar toegankelijk. • Zoveel mogelijk spierkracht inzetten voor verplaatsingen. Bebouwing en Groen Zowel de bebouwing als het groen worden in Plan Uithof 3.0 uitgebreid ten opzichte van de huidige situatie anno 2016. fotomontage Genevelaan
fotomontage metro Heidelberglaan
fotomontage trambaan Heidelberglaan
fotomontage roeibaan Toulouselaan
bebouwing
Langs de oostrand ontstaan nieuwe bouwlocaties in het medisch cluster en in het cluster dierenwelzijn. Aan de zuidrand, aan de Toulouselaan ontstaan bouwlocaties voor ontspanning, sport en campuswonen met uitzicht op de Uithofplas. In het westen is een stationsgebouw en parkeervoorzieningen geprojecteerd. Het centrum wordt verder verdicht; de gebouwde voorzieningen van het sportcentrum worden hier ondergebracht. In het noorden ontstaat een nieuwe bouwlocatie voor aan het sciencepark gerelateerde bedrijven en instellingen. Uit de grondexploitatie van dit laatste gebied kunnen de Uithofplas, het Uithofbos en de verplaatsing van de sportvoorzieningen van Olympos worden gefinancierd. Naast de uitbreiding van de bebouwing wordt er aanzienlijk geïnvesteerd in de groenstructuur door aanleg van boulevard met bomen, pleinen met bomen en een bos aan de oostzijde van De Uithof die de natuurgebieden van Oostbroek in het oosten
verbinden met de landgoederen Rhijnsweerd en Amelisweerd in het zuiden. In plan Uithof 3.0 is er voor gekozen weilanden te verkleinen en vrijkomende gebieden te bestemmen voor natuur en stad. Weiland oogt ‘groen’ maar zoals de weilanden nu gebruikt worden kunnen ze vergeleken worden met een landbouwindustriële bestemming. De weilanden worden bifunctioneel gebruikt als hooiland en mestland en zijn niet toegankelijk voor functies als natuur of recreatie. Erfgoed Plan Uithof 3.0 reduceert het oppervlakte aan weilanden in de wetenschap dat de ontginning van de beboste Kromme Rijnoevers circa 900 jaar geleden vanuit de kloosterboerderij De Uithof hebben geleidt tot de totstandkoming van dit mooie Kromme Rijnlandschap. Het gebied is uitvoerig gedocumenteerd en eventueel te
bomen
vinden bodemschatten zullen met de grootste zorgvuldigheid voor het nageslacht behouden en zichtbaar gemaakt worden. Door het gebied van De Uithof loopt de Nieuwe Hollandse Waterlinie. De laatste jaren is er veel aandacht voor dit bouwwerk en is het wereld erfgoed geworden. Het plan Uithof 3.0 doorkruist de Nieuwe Hollandse waterlinie met water. Het grootste fort van Nederland, Rhijnauwen wordt omsingeld door water. Aan de noodzijde van het fort wordt die waterpartij aanzienlijk uitgebreid. Zo ontstaat het beeld hoe het fort eruit had gezien als de inundaties in werking waren gesteld. De forten dienden ter verdediging van de plekken die deels niet onder water gesteld konden worden. Het beeld veranderd door het graven van de Uithofplas en het verhaal van de Nieuwe Hollandse Waterlinie wordt er sterker zichtbaar door. Het fort
Rhijnauwen ligt in de zicht-as over de Universiteitsweg. Duurzame Uithof De ecologische footprint van de Uithof campus beslaat een aanzienlijk deel van het oppervlak van de provincie Utrecht. Het project ZerofootprintCampus van het kunstenaarscollectief heeft dat zichtbaar gemaakt in berekeningen en visuele voorbeelden in oppervlakte bos, voedselproductie en zonnepanelen die nodig zijn om de campus draaiende te houden. Ter compensatie van de CO2 uitstoot van de UU in 2014 is een bos van 8,2 bij 8,2 km (6.724 hectare) nodig. Om de CO2 in balans te krijgen worden twee maatregelen voorgesteld. De energievoorziening moet fossiel vrij en de uitstoot als gevolg van veehouderij moet gereduceerd.
wandel- en fietspaden
De energievoorziening moet fossiel-vrij. De Uithofplas is een reservoir van warmte-energie. Warmte-energie kan gewonnen worden uit deze plas met een oppervlak van 37 hectare en een inhoud van meer dan 1,1 miljoen m3 water. Door de warmte of de koude uit deze voorraad water te onttrekken met behulp van warmtepompen kunnen de WKO bronnen die reeds in De Uithof aanwezig zijn geladen worden. De capaciteit wordt daarmee uitgebreid zodat deze voldoende is om alle gebouwen van voldoende warmte en koeling te voorzien met behulp van een laagtemperatuursysteem en warmtepompen. Het energiepotentieel van de plas is 3.600GJ per graad verlaging. Deze techniek wordt al bijvoorbeeld in Amsterdam bij de IJoevers toegepast en zorgt voor een aanzienlijke CO2 uitstootreductie. Elektriciteit zal duurzaam moeten worden gewonnen uit een aanzienlijk oppervlak aan zonnepanelen (ca. 48 hectare) en in combinatie inkoop van duurzaam gewon-
nen stroom van buiten het campusgebied. De tweede mogelijkheid om water als energiereservoir in te zetten is als een pompcentrale: met behulp van duurzaam gewonnen elektriciteit wordt water opgepompt in de Uithofplas. Het overschot aan duurzaam gewonnen energie wordt omgezet in een potentieel van het water reservoir door het peil te verhogen. Op het moment dat er tekorten ontstaan kan het peil van de plas verlaagd worden en met een turbine kan weer duurzame stroom worden opgewekt. Samen met het debiet van de Kromme Rijn (gemiddeld 6m3/s) kan een maximaal 3.000 kWh binnen 24 uur worden gewonnen ( max. debiet 10m3/s) met een vermogen van 120kW (bescheiden, maar toch goed om 300 woningen van stroom te voorzien). Dit idee heeft wel als nadeel dat de koppeling met de Kromme Rijn een stuw wordt en niet bevaarbaar is. Het waterpeil van de plas kan dan een meter variĂŤren. De watersporters hebben geen hinder van een
water
meter peilflux. Door de weilanden om te zetten in bossen en plassen daalt de uitstoot van methaan, CO2 en NOx. De uitstoot van broeikasgassen verkleint recht evenredig met het inkrimpen van de veestapel van de UU. Bossen leggen meer CO2 (6 ton CO2 per hectare) vast dan gras. Grasvelden zoals de weilanden in De Uithof stoten CO2 uit in plaats van dat ze CO2 opnemen. Waterhuishouding Toenemende verharding door uitbreiding van bebouwing en wegen in en rond De Uithof maakt het noodzakelijk grotere waterbergingen aan te leggen. In plan Uithof 3.0 is daar de Uithofplas voor opgenomen. Anticiperend op de extremen in het toekomstig weer als gevolg van de opwarming van de aarde, met naar verwachting tijden van overvloedige regenval en extreme droogte, kan de Uithofplas dienen
als waterbuffer voor het gehele Kromme Rijn stroomgebied. Als de plas afgedamd wordt van de Kromme Rijn is er 37 hectare waterberging waarbij een meter peilfluctuatie mogelijk is. Deze flux leidt misschien weer tot een interessante vegetatie of nieuwe ecosystemen. Ook als de Uithofplas in open verbinding met de Kromme Rijn blijft staan draagt het oppervlak aan nieuw water bij aan de waterberging van het Kromme Rijn gebied. De plas heeft dan geen apart peil maar fluctueert mee met het peil van de Kromme Rijn. Deze variant is mogelijk als de keuze valt op bevaarbaar houden van de verbinding Uithofplas en Kromme Rijn voor kano’s en andere vaartuigen. Grondstoffen Door de uitgegraven grond uit de Uithofplas te gebruiken bij de reconstructie van de A27, knooppunt Rijnsweerd en de A28 worden lokale grondstoffen gebruikt en wordt de uitstoot als
waterwegen, wandel- en fietspaden
gevolg van het transport van grondstoffen aanzienlijk gereduceerd. Gezonde Uithof Schone lucht, minder verkeerslawaai en meer sportfaciliteiten maken een stad tot een gezonde stad. De schone lucht wordt bevorderd door aanplant van bos. Bovendien reduceren bomen de hittestress die op warme dagen ontstaat in de versteende stedelijke omgeving. Op de aan te leggen geluidswal kan beplanting aangebracht worden die toegerust is om fijnstof af te vangen en uit de lucht te filteren. Bijvoorbeeld de Laurier, Kamperfoelie en Hedera hebben deze eigenschappen. De geluidswal die met de uitkomende grond uit
de Uithofplas opgeworpen kan worden reduceert het geluidsniveau van het verkeerslawaai in de Uithof aanzienlijk. Die rust in de vorm van relatieve stilte is goed voor het welzijn van mens en dier. Een stad heeft al genoeg stedelijke geluiden. Het geluid van een snelweg is nu eenmaal niet van dezelfde kwaliteit als van een kabbelend beekje. Een gezonde Uithof is ook een Uithof waar minder verkeerslawaai is. De Uithofplas biedt mogelijkheden om te zwemmen, te roeien en te kanoën. In de winter, als de plas voldoende bevroren is kan het ook een schaatsbaan zijn. Bewegen en sporten is gezond. In het bos en rond de plas worden 15 km wandelpaden aangelegd volgens het principe van de niet-geassisteerde stedenbouw. De ‘olifantspaden’ zoals die spontaan ontstaan als mensen een gebied koloniseren is de inspiratie-
zichtlijnen en water
bron voor het padenstelsel. Dit vormt een mooi contrast met het orthogonale raster zoals dat voortkomt uit de erfenis van de op modernistisch stedenbouw van De Uithof. Mobiliteit en De Uithof De Uithof heeft een grote aantrekkingskracht. Door de excentrische ligging ten opzichte van het Utrecht Centraal Station kost het echter moeite om er te komen, men moet er de hele stad voor doorkruizen. Regionaal en nationaal ligt De Uithof centraal, wat de aantrekkingskracht vergroot. Bereikbaarheid van de plek is noodzakelijk en goed voor de ontwikkelingskansen van het gebied. Om een goed evenwicht te bereiken tussen bereikbaarheid en verblijfskwaliteiten de Uithof zal het gebied optimaal bereikbaar zijn voor fietsers en voetgangers. Parkeren
van auto’s blijft mogelijk aan de randen van het gebied. Voor minder mobiele mensen zullen er vanzelfsprekend altijd voorzieningen zijn. Parkeren aan de rand van een verblijfsgebied en verder lopen is voor de binnenstad al een normaal verschijnsel. Als de Uithof binnenstadkwaliteiten ambieert dan zal ook daar dit een normaal geaccepteerd verschijnsel worden. Een systeemsprong in de mobiliteit is noodzakelijk. Een spooraansluiting op het nationaal spoornetwerk met een station Uithof is een mogelijkheid. De provincie heeft inmiddels een verkennende studie laten verrichten naar de mogelijkheden voor een station in De Uithof. De variant dat het spoortraject gebundeld wordt met het traject van de A27 wordt daarin ook onderzocht.
De bundeling van infrastructuur levert ook milieuvoordelen op en de tracÊkeuze gaat aanzienlijk makkelijker op plekken die al gedomineerd worden door verkeer. Een spoorbaan met station kan boven de A27 gebouwd worden. De aan te leggen spoorbaan kruist de trambaan die in 2018 gereed wordt verwacht. Overstappen van het een op het andere systeem is mogelijk. Naast het geplande station worden Park&Walk (P&W) parkeergebouwen bijgebouwd. Bij de noordentree van De Uithof is reeds een P&R gebouwd dat misschien nog verder uitgebreid dient te worden. In het westen van de Uithof wordt het verkeer vanaf de Weg tot de Wetenschap en vanaf de Archimeduslaan opgevangen in een P&W naast het station. Deze gebouwde stallingen (P, P&R en P&W) voor auto’s worden voorzien van een uitrijdoseringssysteem zodat de gereduceerde wegcapaciteit niet door piekbelastingen verstopt raken.
De lokale wegen worden doorgeknipt voor autoverkeer zodat er geen doorgaand autoverkeer meer mogelijk is door de Uithof. Alleen bestemmingsverkeer kan gebruik maken van de wegenstructuur. Tevens wordt de uitvalsweg in breedte gereduceerd tot een tweebaanweg in plaats van de huidige vier banen die De Uithof ontsluiten. De P&R/P&W wordt de hoofdrichting en bestemming voor het autoverkeer, het Uithofgebied zelf is een zijafslag slecht per auto toegankelijk voor bevoorrading en mindermobielen. Voor fietsen en OV zijn in plan Uithof 3.0 wel doorgaande routes opgenomen en uitgebreid.
Trein tram en fietspaden
bestemmingsverkeer en parkeren
UIthof 1.0 1960-1984
UIthof 2.0 1984-2016
Attractieve Uithof Naast alle wetenschappelijke- en economische attractiviteit krijgt De Uithof met Plan Uithof 3.0 ook een recreatieve attractiviteit. Anno 2016 heeft de Uithof een festival in de zomer en een marathon in het voorjaar. Met plan Uithof 3.0 ontstaat permanent recreatieve attractiviteit door sport en natuur, wandelpaden, water, strandjes, uitspanningen naast de plas en uitbreiding van de woonfunctie op de campus. Deze voorzieningen maken het gebied tot een gebied dat ook buiten de kantooruren goed en veelvuldig gebruikt gaat worden. Hierdoor wordt de druk op de mobiliteitsvraag in de spits verkleint, er is immers meer reden om langer in het gebied te verblijven en ook op andere tijden er iets te ondernemen of af te spreken.
UIthof 3.0 2016- 2040
Verwijzingen en literatuurstudie: https://nl.wikipedia.org/wiki/Olifantenpad https://www.olympos.nl http://coloradotrees.org/plant/ http://www.rijkswaterstaat.nl/wegen/projectenoverzicht/A27-A12-aanpassing-ring-utrecht/ http://www.verkeerskunde.nl/groen-geluidsscherm-moet-fijnstof-opvangen.47020.lynkx https://www.wegenwiki.nl/Toeritdoseerinstallatie http://kpvvdashboard-12.blogspot. nl/2012/06/300000-mensen-slapen-slecht-door. html https://www.utrechtslandschap.nl/l/library/download/urn:uuid:a02ebf86-df26-4c03-aca1-ff53f5d156d7/beheerplan+de+woerd+en+kromme+ri jngebied.pdf?format=save_to_disk&ext=.pdf http://www.hollandsewaterlinie.nl en http://www. uu.nl/sites/default/files/basislandschapsplan_ de_uithof.pdf https://www.waterschaprivierenland.nl/common/ regelen-en-aanvragen/watertoets/waterberging. html http://nlroei.nl/onderzoek-naar-roeibaan-inutrechtse-uithof/ http://www.energieuitwater.nl https://www.deltares.nl/nl/projecten/onderzoeknaar-kansen-voor-energie-uit-oppervlaktewater/ zerofootprintcampus https://vimeo. com/161241705 http://theoptimist.nl/koeien-nog-erger-dan-auto/ https://drive.google.com/file/ d/0B3jMKLRUnaUWVW5Ec2xQRGxFYlE/view
Verzendlijst: Universiteit Utrecht Hogeschool Utrecht UMC Utrecht Gemeente Utrecht Provincie Utrecht Utrecht Science Park SSH Gemeente Zeist Gemeente De Bilt Gemeente Bunnik Rijkswaterstaat Ministerie van I&M Rijksbouwmeester Nationaal Project Nieuwe Hollandse Waterlinie Waterschap HDSR Utrechts Landschap Kracht van Utrecht Vrienden van Amelisweerd Koninklijke Nederlandse RoeiBond Stichting Watersportbaan Midden-Nederland Kunstuniversität Linz, Raum & Designstrategien
zerofootprintcampus