จะตั้งตรงไหนแต่มองไม่เห็นชาวบ้าน แต่ หากเราศึกษาท้องถิ่นโดยมุมมองของภูมิ วัฒนธรรมโดยดึงชาวบ้านเข้ามามีสว่ นร่วม ชาวบ้านจะมองแบบหนอนแลเห็นสภาพ พื้นที่ทั้งหมด “ยกตัวอย่างการวาดแผนที่อ่าวปัตตานี หากวาดโดยชาวบ้าน เขาจะอธิบายราย ละเอียดทำให้คนรุน่ หลังเข้าใจภูมวิ ฒ ั นธรรม ของท้องถิ่นมากขึ้น เขารู้ว่านี่แหลมนก (ด้านหนึ่งของอ่าวปัตตานี) เขาสามารถ อธิบายได้ด้วยว่าทำไมถึงเรียกแหลมนก เพราะเมื่อก่อนมีนกบินมาตามฤดูกาล แต่ วันนี้มีโรงงานอุตสาหกรรมมาตั้งทำให้ไม่ มีนกแล้ว เป็นต้น” ภูมิปัญญาชาวบ้านแก้ปัญหาท้องถิ่น ขณะที่ ผศ.ดร.สุกรี หะยีสาแม รอง คณะบดีคณะวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์วิทยาเขต ปัตตานี กล่าวถึงปัญหาการรุกล้ำทรัพยากร ส่วนรวมของคน 3 จังหวัดภาคใต้วา่ ทรัพยากร ส่วนใหญ่กำลังเปลี่ยนแปลงไป เนื่องจาก การครอบครองพื ้ น ที ่ ท ั ้ ง บนดิ น ในน้ ำ และในอากาศ เช่น การแย่งชิงที่ทำกินใน อ่าวปัตตานี มีชาวบ้านกว่า 10,000 ครัวเรือน 40,000 คน ชาวประมงกว่า 2,000 ชีวิต เรือประมงกว่า 2,300 ลำ อยู่ในพื้นที่เพียง 72 ตารางกิโลเมตร มีการจับจองกันเกือบ หมด และเริ่มมีการขายที่ดินในทะเลซึ่งไม่ 16
มีเอกสารอะไรเลยแต่มีนายทุนและชาว บ้านพยายามปิดอ่าวให้ตื้นเขิน “การแก้ความตื้นของอ่าวปัตตานี เป็นเรื่องที่เหนือความสามารถของมนุษย์ มองว่าท้ายที่สุดจะกลายเป็นพื้นดินจาก การทับถมของตะกอน ปัญหาตอนนี้คือ จะทำอย่างไรเพือ่ ยืนหยัดรักษาอ่าวปัตตานี ให้เป็นพื้นที่สาธารณะต่อไปให้ได้เพราะ ถ้ามีโฉนดน้ำเมื่อไหร่ความขัดแย้งจะรุน แรงยิ่งขึ้น” ดร.สุกรี ยังกล่าวถึงการประกาศเขต อุทยานทับที่ทำกินว่าแม้จะมีปัญหานี้ใน หลายๆ พื้นที่ทั่วประเทศ แต่ที่ 3 จังหวัด ภาคใต้มวี ธิ กี ารแก้ปญ ั หาของชาวบ้านทีน่ ่า สนใจ เช่น กรณีเทือกเขาบูโด (พื้นที่หลักๆ ที่มีปัญหาคือ อ.บาเจาะ จ.นราธิวาส) หลัง จากประกาศเขตอุทยานฯได้ไม่นานได้เกิด การรวมกลุ่ ม กั น เป็ น เครื อ ข่ า ยชาวบ้ า น มีการเดินสำรวจด้วยจีพเี อสเพือ่ หาตำแหน่ง ใช้ต้นไม้เป็นหลักฐานว่าทำกินกันมานาน ก่อนรัฐจะประกาศเขตอุทยานฯ จนสุดท้าย ทางราชการต้องออกโฉนดให้ อย่าติดกับดัก “คนใน” ผศ.ดร.วัฒนา สุกัณศีล อาจารย์ คณะสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ กล่าวในหัวข้อ “การศึกษาท้องถิ่นสาม จังหวัดชายแดนใต้ในมุมมองนักวิชาการ จากภายนอก” โดยเล่าประสบการณ์ตรง