FOTO ALAMY
Transport van een slachtoffer van slaapziekte bij het Victoriameer in Oeganda,1906.
‘Wereldwijd kosten deze ziekten elk jaar duizenden levens’
Forlenza en haar collega’s toonden als eersten aan hoe de parasiet zich verplaatst en gedraagt in een gastheer. ‘We konden voor dit onderzoek geen standaard proefdieren gebruiken, zoals muizen’, zegt ze, ‘omdat je simpelweg niet door een microscoop in hun stromende bloed en levende weefsels kunt kijken. Daarom hebben we l evende zebra vissen gebruikt. Heel jonge z ebravissen zijn doorzichtig. Je kunt letterlijk zien wat er in hun bloedsomloop gebeurt.’ Forlenza gebruikte een trypanosoomvariant die van nature vissen infecteert, en die zeer vergelijkbaar is met de variant die mensen ziek maakt. Daarnaast lijken de aders en slagaders van de zebravis qua opbouw erg op die van de mens, en hun immuunsysteem werkt vrijwel hetzelfde. Dankzij hun in vivo-experimenten konden de onderzoekers aantonen dat de huidige
20
WAGENINGENWORLD | 4 | 2019
odellen en aannames over hoe trypanoso m men zich voortbewegen en hun gastheer infecteren, niet kloppen. ‘Al het eerdere onderzoek is uitgevoerd in vitro en met computermodellen’, zegt Forlenza. ‘Voor mij is dat een van de belangrijkste bood schappen uit ons onderzoek: in sommige gevallen heb je nog altijd levende dieren nodig. Tegenwoordig is er een sterke bewe ging richting minder proefdiergebruik, en daar sta ik ook volledig achter, maar wij hebben laten zien dat er soms echt meer waarde is in het gebruik van een levende gastheer, zodat je kunt zien hoe een parasiet zich echt gedraagt.’ VASTKLAMPEN AAN DE WAND Tot nu toe dachten wetenschappers dat trypanosomen hun ‘staart’, de flagel, gebrui ken om actief rond te zwemmen in de bloed
strooom. Daarom waren strategieën om de parasiet te remmen altijd gericht op de motoreiwitten die hun staart laten bewegen. De video’s van Forlenza en haar collega’s, gemaakt met vijfhonderd beelden per seconde, laten nu zien dat er geen actieve voortstuwing is. De beelden laten ook zien hoe de parasiet zich vasthecht aan de bloedvatwand. ‘Deze aanhechting lijkt erg op die van onze eigen immuuncellen’, legt Forleza uit. ‘Net als wit te bloedcellen kunnen de parasieten zich wel vasthechten aan de wanden van aders, maar niet aan die van slagaders. Blijkbaar is er iets in de bouw van de aders wat ze doordring baar maakt, en heeft de parasiet een manier gevonden om net als onze eigen immuun cellen de bloedstroom te kunnen verlaten.’ De beelden lieten zien dat de parasiet eerst de vaatwand aanraakt met zijn achterkant. Dat is niet de kant met de flagel. De flagel is hier meer een structuur die deze eencelligen voorttrekt, waardoor we die zijde de voor kant noemen. Forlenza: ‘Dit is een van onze belangrijkste ontdekkingen: terwijl de para siet aan de wand vastzit, is de flagel nog vrij om te bewegen. Misschien duwt hij de para siet door de wand heen, het weefsel in.’ De onderzoekers vermoeden dat trypanoso men op hun oppervlak, net als immuun cellen, een soort plakmoleculen hebben, waarmee ze zichzelf vasthechten aan de vaatwand. ‘We onderzoeken momenteel welke eiwitten dat zijn’ zegt Forlenza. ‘We hebben al een paar veelbelovende kandida ten gevonden.’ STERKE STROMING Als je goed kijkt, is te zien dat de parasiet zich vasthecht met het uiterste puntje van zijn achterkant. ‘Je kunt ook zien hoe sterk de stroming is’, aldus Forlenza. ‘De rode bloedcellen schieten met hoge snelheid voorbij en wringen zich langs de parasiet. En kijk dan eens hoe piepklein het contact oppervlak is tussen de parasiet en de vaat wand. Dat plakeiwit moet supersterk zijn.’ Wat als je dat plakeiwit zou kunnen uitscha kelen? Op een directe manier, bijvoorbeeld met antilichamen, of indirect, door het blok keren van het gen dat codeert voor het plakeiwit? Forlenza en haar collega’s zoch