De Kiem

Erkenningsnummer P702012

Afgiftekantoor Gent X

ZONDER MEER

GEVANGENISWERKING DRIEMAANDELIJKS TIJDSCHRIFT VAN DE KIEM VZW - JG. 27 NR. 4 OKTOBER, NOVEMBER, DECEMBER 2020

Voorwoord

MEER AANDACHT VOOR DRUGGEBRUIKERS IN DE GEVANGENIS

Er is de laatste tijd opvallend veel aandacht voor de gevangenissen.

Het programma ‘Ooit vrij’ geeft ieder van ons een inkijk in het ‘echte leven’ binnen de gevangenismuren. Rudy Van de Voorde, de algemeen directeur van het gevangeniswezen, pleit er in een opiniestuk op VRT-nieuws voor om gevangenisstraffen zo te hervormen dat iemands straf in de toekomst voor de helft zou bestaan uit opsluiting in een gevangenis en voor de andere helft buiten de gevangenis met verplichte begeleiding, toezicht en controle.

Dit voorstel toont aan dat het besef groeit dat er meer nodig is dan een jarenlange opsluiting alleen om er voor te zorgen dat iemand niet opnieuw hervalt in ongewenst gedrag.

Met De Kiem zijn we er van overtuigd dat er al van in de gevangenis zelf moet ingezet worden op begeleiding en behandeling.

60% van de gevangenen heeft voor zijn opsluiting al drugs gebruikt. Veel gedetineerden starten met het gebruik van drugs in de gevangenis.

De Kiem is al 25 jaar actief binnen verschillende gevangenissen. We zijn een belangrijke betrokkene in het B.leave project van de gevangenis van Ruiselede en proberen met groepsprogramma’s en individuele gesprekken gedetineerden met een drugprobleem

2

DE KIEM

te helpen in verschillende andere gevangenissen. Dit jaar zijn we naast Brugge, Oudenaarde en Gent ook gestart met een aanbod in de gevangenis van Dendermonde. We merken dat er meer aandacht is binnen verschillende gevangenissen om druggebruikers te ondersteunen en een aanbod uit te werken. Hoog tijd om deze gespecialiseerde hulpverlening binnen de gevangenismuren structureel te regelen.

Er is nog veel meer mogelijk binnen de gevangenismuren dan wat we tot op vandaag kunnen doen. Begeleiding en hulpverlening vanaf het begin van de gevangenisstraf zullen er voor zorgen dat een gevangene na zijn opsluiting voorbereid en gemotiveerd zal zijn om de tweede helft van zijn straf buiten in de samenleving met verdere ondersteuning aan te vatten. Nazorg is cruciaal om de bereikte resultaten te consolideren.

De medewerkers van “Tandem” zien gedetineerden met een verslavingsprobleem in de gevangenis en helpen hen bij het vinden van een behandeling eens ze vrij komen uit de gevangenis.

Minister Beke besliste dit jaar om de capaciteit van Tandem te verdubbelen.

Het wordt nu een opgave om voor iedere gedetineerde een gepaste nazorg te vinden.

Geert blikt als ex-b.leaver tevreden terug op het project dat hij in de gevangenis te Ruiselede heeft doorlopen. Weldra zet hij de stap naar een re-entry-woonst.

Voor familieleden is het nog altijd een grote schok als hun zoon of dochter wordt opgesloten in een gevangenis.

De vader van Kevin getuigt. Uit Frederiks verhaal blijkt duidelijk dat jarenlange opsluiting hem niet heeft geholpen om iets aan zijn verslaving te doen. Een vicieuze cirkel. Tot de geboorte van zijn dochter hem toch motiveert om in het programma van De Kiem te stappen.

Dit nummer van ons tijdschrift is volledig gewijd aan drugverslaafden en justitie.

We geven een overzicht van hoe medewerkers van De Kiem momenteel in verschillende gevangenissen met gedetineerden werken. Het CHIME model als raamkader wordt toegelicht.

In de therapeutische Gemeenschap van De Kiem verblijven sinds 2008 bewoners terwijl ze onder Elektronisch Toezicht staan.

Dirk Vandevelde Directeur

Gevangeniswerk

STROOMOPWAARTS ROEIEN Je zal er maar belanden, … in de gevangenis. “Ze komen er alleen maar slechter uit” hoor je sommigen al zeggen. Toch wordt er tussen de muren, in moeilijke omstandigheden, heel wat zinvol werk verzet om gedetineerden te ondersteunen in de vaak moeizame weg naar een nieuwe toekomst. Ook De Kiem tracht hier z’n steentje bij te dragen, specifiek gericht op de verslavingsproblematiek van velen.

Het blijft een beetje een werk van lange adem, want af en toe kom je weer dezelfde gezichten tegen…

De Kiem ontwikkelde verschillende formats op maat, om met gedetineerden met een drugproblematiek aan de slag te gaan. Onze insteek is om gedetineerden bewust te maken van de problematiek eigen aan hun verslaving en hen (opnieuw) op een positieve manier te laten kennismaken met hulpverlening. Sommige gedetineerden (vaak beklaagden) hebben nog geen of maar vluchtig contact met de drughulpverlening; anderen zijn er ontgoocheld in en keerden de hulpverlening de rug toe; nog anderen verzetten zich hardnekkig tegen het (soms dwingend) hulpverleningsadvies dat ze vanuit justitie meekrijgen.

In al deze gevallen biedt de detentieperiode een kans om gedetineerden te laten reflecteren over hun problemen en noden en, wie weet, om hulpverlening in en na detentie een nieuwe kans te geven en beter te benutten.

De gevangeniswerking van De Kiem omhelst engagementen op jaarbasis

Gevangenis

Aantal aanmeldingen en behandelingen 2015

2016

2017

2018

2019

Aantal aanmeldingen

102

103

101

141

187

Aantal behandelingen

90

103

101

119

153

(toegepaste terugvalpreventie in de gevangenissen van Brugge en Oudenaarde) en projecten voor meerdere maanden (B.leave in Ruiselede) of van kortere duur (Drugs de baas?!) in Gent en individuele begeleiding in Dendermonde. We kiezen hierbij voor gevangeniswerkers die deeltijds in de gevangenis werken en daarnaast actief zijn in het (residentieel) programma van De Kiem. We kunnen hierdoor ook vanuit de behandelpraktijk spreken, zonder daarbij gedetineerden van een en ander te willen overtuigen.

Bekijken we het aantal aanmeldingen en behandelingen binnen de gevangeniswerking, dan gaan deze cijfers vooral

Geslacht

Wettelijke toestand Anders

Onderbevolkingsgraad

10,1

14,1

17%

64,6

0,3

3,3

30%

248,1

128,8

15,4

8,4

25%

-

64,7

92,3

0,3

3,6

18%

-

0,3

52,7

-

1,2

-11%

Man

Vrouw

Brugge

610,9

115,1

338,4

363,4

Dendermonde

241,3

-

173,1

355

45,7

Oudenaarde

160,9

Ruiselede

54,2

Gent

de laatste jaren in stijgende lijn. Naast het b.leave-project te Ruiselede en de toegepaste terugvalpreventie in Brugge, wordt in 2018 ook in Oudenaarde gestart met toegepaste terugvalpreventie en in 2019 gaat er een tweede Drugs de baas?!-vorming door in de gevangenis te Gent. In 2020 komt er naast opnieuw een vorming in Gent ook toegepaste terugvalpreventie in de gevangenis te Dendermonde bij (zij het op individuele basis) en zullen de cijfers dus verder stijgen. We werken momenteel aan een uitbreiding van ons gevangenisteam om ons voor te bereiden op de toekomst en het aangaan van nieuwe engagementen.

Beklaagd Veroordeeld Geïnterneerd

Overzicht bevolking gevangenissen (gebaseerd op cijfers DG EPI 2019)

3

u

Gevangeniswerk

Graag geven we in deze bijdrage een korte update van hoe onze huidige gevangenisengagementen lopen.

Toegepaste terugvalpreventie – Brugge en Oudenaarde Binnen de drugvrije afdeling van de gevangenis te Brugge (4u30 op do-NM – sinds 2010) en in de gevangenis te Oudenaarde (2u30 op di-NM – sinds 2018) engageert De Kiem zich met een aanbod van ‘toegepaste terugvalpreventie’.

Dit laagdrempelig aanbod van groepssessies en individuele gesprekken stelt zich vooreerst tot doel gedetineerden te ondersteunen binnen hun detentietraject. Je zou het een vorm van vroeginterventie kunnen noemen om (her) gebruik van drugs binnen de muren enigszins te voorkomen of binnen de perken te houden en andere problemen en conflicten binnen het detentieregime te vermijden. Vanuit onze kennis van verslaving en hulpverlening kunnen we de gedetineerde ook ruimer inzicht verschaffen en ondersteunen in keuzes voor de toekomst.

Dat het hier ‘toegepaste’ terugvalpreventie betreft, betekent dat zoveel als

Gevangenis Brugge

4

DE KIEM

mogelijk wordt vertrokken van de concrete ervaringen en vragen van gedetineerden. Deze vormen het uitgangspunt om de kerngedachten van terugvalpreventie (opnieuw) toe te lichten en in de praktijk te vertalen: het tijdig leren herkennen van hoge risicosituaties, tips en trics om er mee om te gaan, ondersteuning in het omgaan met stress en triggers en het aanspreken van hulplijnen als men toch uit de bocht gaat. De groepssessies bieden een forum waar gedetineerden hun drugproblemen kunnen bespreken met lotgenoten.

Deelname is ‘vrijwillig’ maar ‘niet vrijblijvend’. Er wordt aanwezigheid en een minimum engagement van de deelnemers verwacht. Dergelijke groepssessies kunnen ook de sociale controle en de onderlinge betrokkenheid tussen gedetineerden op eenzelfde afdeling verhogen.

Naast de groepssessies is er ruimte voor individuele gesprekken. Ook gedetineerden die niet deelnemen aan de groepssessies kunnen hierop beroep doen. Individuele gesprekken gebeuren op vraag van de gedetineerde, maar soms ook op vraag van de PSD of de medische dienst. Deze individuele begeleiding kan meerdere doelen hebben: het helpen vertalen van aangebrachte

thema’s naar de persoonlijks situatie, het ondersteunen of individueel bijsturen van de gedetineerde, het voor- of nabespreken van uitgangen en verloven, of het inzetten op schadebeperking bij middelenmisbruik.

DVA Brugge was voor mij de eerste stap naar een clean bestaan en daar ben ik nog steeds heel dankbaar voor. – J., 34 jaar, gedetineerde te Dendermonde Cruciale voorwaarden hier zijn: een laagdrempelig, flexibel en menselijk contact met alle betrokken actoren, een vertrouwensband met de gedetineerde, regelmatig contact met de beambten en een vlot overleg met andere medewerkers of directie.

Zowel in Brugge als in Oudenaarde wordt gezien de coronamaatregelen, in overleg met de directie, nu voornamelijk ingezet op individuele gesprekken, met in acht name van de nodige veiligheidsrichtlijnen.

B.leave – Ruiselede Jaarlijks loopt van oktober tot mei het B.leave-project in het penitentiair landbouwcentrum (PLC) te Ruiselede.

Het project richt zich naar gedetineerden die op het einde van hun detentietraject zitten en stilaan de stap naar buiten kunnen voorbereiden.

Het PLC is een gevangenis met een open regime. Noem het gerust een atypische gevangenis, want er is een groot landbouwbedrijf aan verbonden.

Het regime baseert zich op vijf vaste pijlers: een gemeenschapsregime (samen werken, eten, ontspannen), regelmatige alcohol- en drugscontroles, nultolerantie inzake agressie, dagelijkse tewerkstelling en aandacht voor het gezin en de familie van de gedetineerde.

Gevangeniswerk

B.leave team te Ruiselede De Kiem is sinds de start in 1996 betrokken bij het B.leave-project en verzorgt er nu de sessies terugvalpreventie (6u op dinsdag), de gespreksgroepen (6u30 op maandag) en de buitenprojectengroep (3u op donderdag) en er is ook ruimte voor individuele gesprekken met de b.leavers of andere gedetineerden.

Naast deze sessies is er ook heel wat sport en een sessie sociale vaardigheden/administratie vanuit Groep Intro.

Wie echt wil stoppen met zijn druggebruik, kan veel leren uit de sessies, waardoor je veel sterker in je schoenen staat wanneer je hier buiten de poort stapt. – D., 30 jaar, gedetineerde te Ruiselede We bouwen hier verder op een lange traditie van zo’n 25 jaar. Dit zorgt voor een vrij vast team van externe medewerkers en gedragenheid bij de meeste penitentiair beambten. Zo gaat er minder tijd en energie verloren aan het creëren van de juiste randvoorwaarden.

Het B.leave-programma werd initieel geconcipieerd als een pre-therapeutisch programma om bij deelnemers met weerstand of drempelvrees de stap naar hulpverlening en ondersteuning na detentie te verkleinen.

Soms knelt het schoentje echter ook

bij de hulpverlening, waar men cliënten met een te zwaar justitieel dossier niet wil opnemen of begeleiden. Voor deze gedetineerden is het volgen van B.leave, met daarna een ambulante piste, de best mogelijke oplossing. Of men daarmee aan de reële noden van betrokkenen tegemoet komt is maar de vraag. Vaak kiezen gedetineerden met een ‘residentieel’ advies voor B.leave, in de hoop daarna de strafuitvoeringsrechtbank van ambulante voorwaarden te overtuigen. De verwachtingen liggen dus soms hoog, maar het blijft een project binnen de gevangenismuren, wat nu eenmaal zijn (therapeutische) beperkingen heeft. Bouwen aan een sfeer van vertrouwen en openheid vergt heel wat tijd, te meer omdat men dagelijks na de B.leave-activiteiten terug moet naar de grotere groep op sectie, waar vaak andere waarden en normen spelen. Jaarlijks zien we een aantal deelnemers uit het project wegvallen door conflicten of druggebruik in of buiten de gevangenis. Dat een terugkeer in het zelfde project niet mogelijk is, vormt een pijnpunt.

De groep is vaak heel divers wat betreft de capaciteiten, het (soms psychiatrisch) profiel en de hulpverleningservaring van de deelnemers. Toch is het vaak mooi

Meniêr den ulpverliêner wa' gingde mij vertelle? wad is mijn leven uw zaak óe gingde mij dan elpe? ik weet óe gij denkt moet mij da ni' vertelle ik weet óe gij leefd oêt leefden ik zoe zelf

Meniêr den ulpverliêner begrijpe zou ik moette doeng ik zen aenders als gij mor döroem nog ni moreelloês ik zen ne goeie mens mor maatschappijmóe ik kan gewoên ni als de rest loêpen in de stóet uit ‘Ulpverliêner’ van Tourist lemc

om zien hoe men elkaar in groep ondersteunt en hoe enkele zwakkeren mee op sleeptouw worden genomen. Anderen helpen is ook jezelf helpen.

Vanwege corona werd het project 20192020 vroegtijdig afgerond. Het huidig project ging in oktober van start voor 19 deelnemers, met in achtname van de nodige voorzorgsmaatregelen.

5

u

Gevangeniswerk

Gevangenis Dendermonde

Drugs de baas ?! – Gent In september-oktober 2020 ging in de gevangenis te Gent voor de derde maal een Drugs de baas ?!-vorming door. De eerste vorming ging door in 2015, in het kader van het toenmalig PROSPER-onderzoek dat een evaluatie van het Centraal AanmeldingsPunt Drugs beoogde en ook een luik vorming voorzag.

Ondanks de maatregelen inzake de corona-pandemie en enkele personeelsacties kon de vorming zo goed als normaal doorgaan. Net als in 2019 betrof het een groep van 10 deelnemers die in 4 weken tijd 11 sessies volgden.

Het gaat hierbij om een gemengde groep van beklaagden, veroordeelden of geïnterneerden. Kandidaten met perspectief op vrijlating binnen de 6 tot 12 maanden krijgen voorrang. Volgende thema’s komen in de vorming aan bod: de risico’s van welbepaalde drugs, waarom en hoe kiezen voor verandering, welke hulpverleningsmogelijkheden bestaan er, hoe risicosituaties vermijden of het hoofd bieden, wat als het weer fout gaat, hoe de schade beperken als je toch weer gebruikt en de wisselwerking tussen relaties en druggebruik. De vorming ging door op maandag, woensdag en vrijdagnamiddag. Binnen het vormingsaanbod te Gent een intensief pakket, waardoor we ook aanklampend werken naar wie soms afwezig blijkt. Daarnaast is er ook tijd om de deelnemers indivi-

6

DE KIEM

dueel te spreken en zijn er ook enkele nazorggesprekken mogelijk.

overleg gezocht naar een zinvol individueel alternatief.

Voor mij was Drugs de baas ?! een invloedrijk pakket informatie dat me met behulp van groepslessen en individuele oefeningen enorm hielp de keuze te maken voor een opname na detentie, om mijn leven weer op de rails te krijgen. – G., 34 jaar, gedetineerde te Gent

De ingeplande vormingsmomenten worden nu benut voor individuele gesprekken. In eerste instantie met een 20-tal gedetineerden die hun interesse voor de kortdurende vorming lieten blijken, te verruimen met andere gedetineerden op wiens vragen of noden we trachten een antwoord te bieden.

In de afsluitende evaluatie met de deelnemers geven zo goed als alle deelnemers aan veel bijgeleerd te hebben, nu meer de samenhang te zien en het een meerwaarde te vinden dit in groep te doen en van mekaar te leren. Iedereen is het er over eens dat meer mensen de kans zouden moeten krijgen om deze vorming te volgen. Jammer genoeg ontbreekt het tot nu toe aan de nodige middelen om de vorming met meer regelmaat te kunnen organiseren en zo meer gedetineerden te bereiken.

We kiezen hier voor een laagdrempelige vraag-gestuurde aanpak. Meteen biedt het een opportuniteit om de noden bij de gevangenispopulatie mee in beeld te brengen en voet aan grond te krijgen in de specifieke gevangeniscontext te Dendermonde. We kunnen alleen maar hopen dat dit een verdere samenwerking in de toekomst zal mogelijk maken, in een format dat aangepast is aan de lokale noden.

Individueel aanbod Dendermonde In de gevangenis te Dendermonde stond in november-december van dit jaar ook een Drugs de baas ?! –vorming gepland, op de zelfde leest geschoeid als in Gent.

Verstrengde corona-maatregelen strooiden hier wel roet in het eten, omdat een vorming in groep kort voor de start niet langer mogelijk bleek. Daarom werd in

Ze zeggen dat tijd alle wonden heelt, maar ze zeggen niet wat je moet doen met pijn en verdriet.Elke ochtend word ik wakker op de zelfde plek, wanneer is deze nachtmerrie voorbij, ik word hier gek. – N., 34 jaar, gedetineerde te Dendermonde

Stroomopwaarts Een ding hebben al deze projecten gemeen. Ongeacht de gevangenis waar je actief bent, het blijft nog steeds soms

Gevangeniswerk

Waar we het zoal over hebben in terugvalpreventie: Je gedrag veranderen

Wie niet sterk is moet slim zijn!

… makkelijker gezegd dan gedaan

… over het succesvol omgaan met risicovolle situaties, wat doe of zeg je wel of niet

Problematisch middelenmisbruik … een straatje zonder einde? een beetje stroomopwaarts roeien. Vaak geloven gedetineerden zelf niet meer in hun capaciteiten en kansen na een zoveelste mislukking. Dat binnen de gevangenismuren vaak wantrouwen, miskenning en cynisme de kop op steken of de steun van familie soms wegvalt, draagt hier toe bij. Hoewel er veel positieve zaken gebeuren moet het gezegd dat het leven in een gevangenis niet simpel is. Noem dit maar een understatement. Het uitbouwen van kwalitatieve hulpverlening in voorzieningen die ooit zijn opgericht om mensen op te sluiten, weg van de samenleving, blijft een moeilijk opgave. Bovendien zijn het detentietraject en de hulpverleningsnoden en -plannen niet altijd op elkaar afgestemd.

Gedetineerden voelen zich vaak misbegrepen en machteloos. Wij van onze kant blijven daarom, samen met vele anderen, inzetten op wederzijds respect, het responsabiliseren van de gedetineerden, het verhogen van hun probleeminzicht, het vergroten van hun eigenwaarde, het bieden van objectieve informatie en het ontlokken van redenen tot verandering.

Op die manier hopen we er toe bij te dragen dat de kans verkleint dat de sociale re-integratie na detentie faalt door het opnieuw afglijden in druggebruik, een noodzakelijke wederopsluiting of recidive in criminele feiten.

… over processen in de hersenen, de ruiter en het paard

… over Icarus en overmoed

Luister naar je lichaam! … over signalen van gevaar

… over korte en lange termijn risico’s

En wat als het weer fout loopt?

Met vallen en opstaan

… over een draaikolk van gevoelens

… over de terugvalketen, een opwaartse of neerwaartse spiraal

Ik doe wat ik denk!

… over hoe je kan vermijden dat het helemaal uit de hand loopt

Gek van goesting!

… over de rol van gedachten

… over de hond van Pavlov en hoe je eigen goesting de baas blijven

Hoe jezelf beveiligen?

Het moet ritsen

… over mijn ‘schijnbaar’ onbelangrijke beslissingen en gewoontes

… over het falen of welslagen van een stap naar de drughulpverlening

Hoe organiseer je jouw leven en blijf je stress de baas?!

Eentje kan toch geen kwaad?

… over woonst, werk & vrije tijd, over vrienden en familie

… over geheelonthouding of gecontroleerd drinken

… over de druppel die de emmer doet overlopen

Eerste hulp bij Gevaar

Gewikt en gewogen?

… over je eigen SOS-kaart ontwerpen

… over schadebeperking, injecteren en tattoos

… over afspraken maken met jezelf en je omgeving

Dirk Calle, Tim De Landsheere en Bob De Vos, het gevangenisteam van De Kiem

7

Gevangeniswerk

CHIME TUSSEN DE MUREN? Je kan er jou wellicht iets bij voorstellen, of misschien ook niet, maar een gevangenis lijkt niet meteen geschikt om gedetineerden beter te maken, te werken aan herstel en groei en aan een re-integratie in de samenleving. Gevangenissen zijn oorspronkelijk eerder ontworpen om die samenleving te beschermen en gedetineerden op te sluiten. Hoe dan toch inzetten op een beter herstelklimaat en bouwstenen voor groei?

Als je het cru stelt zou je kunnen zeggen dat binnen de gevangenis vaak een klimaat geldt van slaande deuren, celen urinecontroles, grondslapers, tuchtmaatregelen, beperkt bezoek, machtsmisbruik en manipulatie, en schijnbaar machteloos wachten op wat en wanneer justitie zal beslissen… Het zorgt voor slapeloze nachten, gedetineerden die zich afsluiten en niet meer naar de wandeling durven, die de moed opgeven en dan maar liever wat drugs gebruiken of medicatie slikken om de dag door te komen en niet te veel te moeten voelen en denken aan een toekomst waar ze toch geen grip op lijken te hebben. Eerlijkheid, betrokkenheid, steun geven en respect hebben zijn waarden die in het gevangenissysteem vaak in het gedrang

komen en zelfs de ‘overlevingskansen’ binnen dit systeem beperken.

Maar toch, heel wat celgenoten en medegedetineerden vinden steun bij elkaar, er zijn heel wat ‘goeie chefs’ (penitentiair beambten) waar wel mee te praten valt of hulpverleners die meer dan enkel hun job doen en van justitie krijg je vaak meerdere kansen om er iets van te maken. Maar er is natuurlijk meer nodig dan dat voor een succesvolle re-integratie, het voorkomen van terugval, recidive en wederopsluiting. Hoe begin je daar aan?

De visie van ‘De Huizen’ is duidelijk.

De meeste gevangenissen zijn niet echt geschikt voor een persoonlijke en kwalitatieve aanpak van (drugge-

Verschillende hervormingen staan binnen het penitentiair beleid op stapel, wat kansen biedt voor de toekomst:

8

Een gedifferentieerde strafuitvoering (gedetineerden met gelijkaardig profiel groeperen in specifieke (delen van) gevangenissen – het individueel detentieplan – de oprichting van transitiehuizen)

De bouw van nieuwe gevangenissen (Haren en Dendermonde tegen 2022, renovatie Ieper en nieuwbouw Antwerpen tegen 2023,…)

De opwaardering van de functie van penitentiair beambte en differentiatie tussen koude en warme bewaking (beveiliging versus begeleiding)

De hervorming van de penitentiaire gezondheidszorg (continuïteit van zorg, monitoring, ziekteverzekering…)

DE KIEM

bruikende) gedetineerden. Zij pleiten voor kleinschalige detentievormen die verankerd zijn in het maatschappelijk veld en beter aansluiten bij de reguliere hulpverlening. We kunnen ons hier alleen maar bij aansluiten (wat we als partnerorganisatie ook deden). De eerste transitiehuizen zijn nu een feit en er wordt momenteel gewerkt aan een aanbevelingsnota voor een kleinschalig moeder-kind detentiehuis.

In 2014 stelde een werkgroep met afgevaardigden vanuit de federale overheidsdiensten justitie en volksgezondheid, de universiteit Gent en de (drug)hulpverlening een nota op met aanbevelingen voor beleidsmakers inzake de re-integratie van problematisch druggebruikers tijdens en na detentie. In deze nota pleit men voor een gedifferentieerd hulpverleningsaanbod met continuering van reeds lopende zorg voor de detentie, met een centraal aanmeldpunt voor oriëntatie naar de hulpverlening (nu Tandem), en met georganiseerde interventies vanuit de hulpverlening. Ook drugvrije afdelingen en prison-based therapeutische gemeenschappen en tussenhuizen als geleidelijke overgang voor een vlotte reintegratie behoren tot de mogelijkheden (tijdschrift De Kiem 2014, nr 4).

In de visienota van minister Vandeurzen die in 2015 in dialoog met de gespecialiseerde verslavingszorg en de brede geestelijke gezondheidszorg werd uitgewerkt, wordt verwezen naar 4 dimensies van herstel zoals Jaap van der Stel deze omschrijft: klinisch herstel (het bevorderen van gezondheid, reductie van symptomen), functioneel herstel (het uitvoeren van dagelijkse activiteiten en

Meer dan de helft (60%) van de gedetineerden geeft aan ooit in hun leven drugs gebruikt te hebben. Een derde van de gedetineerden gebruikt ook tijdens de detentie drugs. Belgische en jongere gedetineerden kennen bovendien een beduidend hoger risico op druggebruik tijdens detentie. Het gaat dan in zeer grote mate om cannabis (92,5%), maar ook om heroïne (40,6%), niet-voorgeschreven slaap- en kalmeermiddelen (39,5%), cocaïne (29,7%) en amfetaminen 24,1%). Zelfs 11% van de ooit-druggebruikers gebruikte binnen de gevangenismuren voor het eerste heroïne.

herstel van functioneren op biopsychosociaal vlak), maatschappelijk herstel (iemands participatie en positie in de samenleving, arbeid, wonen, geldbeheer…) en persoonlijk herstel (hoop, zelfwaardering, identiteit, zingeving en toekomstperspectief, zelf de regie in handen nemen en invloed uitoefenen).

(Vanderstel, 2015) Persoonlijk herstel is de motor van het herstelproces en gaat om hoop scheppen voor jezelf. Het belang van het positief ervaren van identiteit, van iemand te zijn die betekenis kan geven wordt hierbij benadrukt. Een veel gehanteerd definitie van persoonlijk herstel is die van William Antony: ‘een persoonlijk en uniek proces van verandering in iemands attitudes, waarden, gevoelens, doelen, vaardigheden en rollen. Het is een manier om een voldoening gevend, hoopvol en betekenisvol leven te leiden, zelfs met de beperkingen vanuit ziekte (of verslaving)’.

(Anthony,1993). Mike Slade vatte het in het kort samen als: “Recovery involves living as well as possible.“ Op 13 november van dit jaar heeft de Vlaamse Regering het Vlaams strategisch plan 2020-2025 inzake de hulpen dienstverlening aan gedetineerden goedgekeurd. Met dit strategisch plan werd (ditmaal) gekozen voor (slechts) vijf strategische doelstellingen die duidelijk aangeven waar men naartoe wil: een veiligere samenleving door een betere re-integratie, minder recidive en geen nieuwe slachtoffers. Er worden daarbij duidelijke prioriteiten gesteld (namelijk onderwijs, werk, welzijn, geestelijke gezondheid en wonen) en er wordt bijzondere aandacht gevraagd voor een aantal

specifieke doelgroepen, waaronder ook gedetineerden met een psychische en/ of psychiatrische problematiek, inclusief verslavingsproblematiek. Het STRAP verduidelijkt hierbij dat de hogere prevalentie van deze problemen enerzijds te verklaren is door de lagere sociaal economische status van gedetineerden, en anderzijds door factoren verbonden aan de detentie, zoals de onzekerheid over de toekomst, het wegvallen van vertrouwde sociale relaties en het ontbreken van vertrouwenspersonen en omgevingskenmerken zoals de overbevolking, de verouderde infrastructuur en de ontoereikende sanitaire voorzieningen in sommige gevangenissen. Het plan vermeldt bij de operationele doelstellingen vooralsnog geen acties betreffende gedetineerden met een verslavingsproblematiek. Het zal aan de lokale beleidsteams zijn hier invulling aan te geven.

Onderzoek toont aan dat 30% van de gedetineerden drugs gebruikt tijdens hun huidige detentie, bijna de helft van de gedetineerde werd ooit gediagnosticeerd met een psychiatrische stoornis en minstens één op drie van de gedetineerden heeft ooit minstens eenmaal te kampen gehad met suïcidale gedachten.

In deze tekst stellen we ons de vraag hoe je, ongeacht de context, het aanbod, de prioriteiten en de doelgroep inhoud kan geven aan een klimaat dat het persoonlijk herstel kan bevorderen.

Het gedachtengoed van David Best en het CHIME-raamkader dat Mary Leamy en Mike Slade ontwikkelden helpen ons hierbij op weg.

David Best was te gast op de laatste studiedag van De Kiem in 2016 en op het EWODOR-congres te Gent in 2018.

Algemeen komt in het verhaal van David Best het belang naar voor van betekenisvolle menselijke contexten die hoop kunnen genereren in het herstelproces.

Herstel wordt omschreven als proces en niet als doel op zich, niet als resultaat.

Het heeft niets te maken met een terugkeer naar een beginpunt van voor het gebruik maar alles met een transitie naar iets nieuws. Bij herstel gaat het niet om een gedragsdefinitie (zoals bij de term abstinentie) maar om het proces naar een nieuwe identiteit.

Best stapt weg van een probleemgerichte benadering en focust op het op zoek gaan naar verbinding en commitment in menselijk relaties en de mogelijkheden en oplossingen die daarin ontstaan.

Met betrekking tot de noodzakelijke componenten voor herstel en groei verwijst David Best naar het CHIME-raamkader van Leamy en Slade. Dit raamkader ontstond vanuit een meta-analyse van de internationale literatuur met betrekking tot persoonlijk herstel, waarin 5 cruciale elementen te onderscheiden zijn, die maken dat cliënten herstellen: connectedness, hope, identity, meaning en empowerment, of kort gezegd CHIME. Laat ons hier even dieper op ingaan (vrij vertaald vanuit Leamy et al. 2011).

9

u

Gevangeniswerk

Verbondenheid Verbondenheid gaat over de steun van lotgenoten, contact met en steun van familie, vrienden, collega’s…en meedoen in de samenleving.

Ik drink de koffie nu met twee klontjes Vroeger met één Of zonder Maar, toen was jij er nog En ik roer met een lepeltje in mijn hoofd – uit de gevangenis te Dendermonde Zich verbonden en gewaardeerd voelen door andere mensen is een menselijke behoefte die bijdraagt tot een gevoel van welbevinden. Zelfs al heeft men minder behoefte aan directe verbondenheid met andere mensen, dan voelt men toch vaak de nood aan verbinding met plaatsen, dieren, activiteiten, overtuigingen en waarden. Het gaat om de behoefte om ergens toe te behoren of

Hoop iets te delen met anderen, wat bijdraagt aan iemands identiteit en diens persoonlijke hulpbronnen (tot een netwerk van helpende relaties).

Denken we hierbij aan de steun van lotgenoten (bv. op een drugvrije afdeling, in b.leave, …), zelfhulpgroepen (AA, NA), geloofsgroepen, gespreksgroepen, het onderhouden of (her)opbouwen van (intieme) relaties en contact met de kinderen, de steun van professionelen (trajectbegeleiding), familie, vrienden en andere steunfiguren en ook aan hoe men vanuit detentie iets kan teruggeven aan de samenleving (in de warmste week, via infoavonden of cultuur of door getuigenis af te leggen)...

Zelf vind ik dat ik in de goede groep zit waar je open kan praten en je mening en ervaringen kan delen. In de gespreksgroep kan je alles bespreken waar je mee zit. – F., 33 jaar, b.leaver

Hoop en optimisme gaat over geloof in herstel, motivatie tot veranderen, hoopgevende relaties, het doorbreken van stilstand (ik ben nu eenmaal zo), positief denken, succes waarderen en het hebben van dromen en streefdoelen voor de toekomst.

Hoop gaat om het geloof dat herstel mogelijk is, dat een betekenisvol leven mogelijk is, en helpt energie te mobiliseren om te werken aan de toekomst.

De grenzen die door de eigen psychische kwetsbaarheid (of verslaving) worden opgelegd, worden niet meer als vanzelfsprekend geaccepteerd. Dát die grenzen er zijn wordt erkend en wordt vaak nog dagelijks ervaren. Maar men raakt minder bevreesd om te verkennen waar die grenzen precies liggen en tot waar ze kunnen worden opgerekt.

Het is niet onrealistisch te hopen dat herstel mogelijk is. Heel wat mensen getuigen dat ze ondanks hun psychische kwetsbaarheid (of verslaving), een betekenisvol leven hervonden.

Hoop is durven denken dat het jou wel zal lukken, in actie schieten en loslaten wie je altijd al bent geweest (ik ben zo).

Het gaat hierbij ook om gedetineerden de mogelijkheid bieden om succeservaringen op te doen en die te waarderen.

Om het levend voorbeeld van ervaringsdeskundigen die een succesvol hersteltraject hebben afgelegd en nu een kwaliteitsvol en betekenisvol leven leiden.

10

DE KIEM

Gevangeniswerk

Identiteit

Betekenisverlening

Identiteit gaat over een positief zelfbeeld (her)opbouwen, het stigma (van verslaafde en gedetineerde) overwinnen en het herdefiniëren van (verslavings) problemen en kwetsbaarheden.

Met betekenisverlening bedoelt men het toekennen van nieuwe betekenissen aan gebeurtenissen (uit het verleden), aandacht voor zingeving (spiritualiteit) en een betekenisvol leven en sociale rollen en doelen.

Elke mens is uniek en complex. Het is ieders behoefte om voor zichzelf te kunnen ontdekken wie men is en te bepalen waar men voor staat. Iedereen heeft kwaliteiten en mindere eigenschappen.

Afhankelijk van de context neemt men verschillende rollen in op zijn eigen manier. Dankzij een gevoel van identiteit blijft men zichzelf, terwijl men groeit en verandert, beïnvloed door zijn context.

Het begint al met hoe je tijdens je detentie wordt aangesproken… Iedereen heeft behoefte aan erkenning van wie men is, om zich goed te kunnen voelen.

Het tegengestelde gebeurt als je soms enkel bekeken wordt als een verslaafde of crimineel en dit als een stempel (stigma) met je meedraagt. Het gevaar bestaat dat je jezelf dan ook zo gaat zien, waardoor je zelfwaarde daalt en de zin om nieuwe dingen te proberen en een andere rol aan te nemen. Een (nieuwe) identiteit gaat over het wissen (jezelf losmaken) van die stempel.

Het gaat hier om een nieuwe betekenis kunnen geven aan de eigen psychische klachten/verslaving en de (samenhang tussen de) gebeurtenissen uit het verleden en ze niet langer als een soort excuus laten gelden voor wat je deed en wie je bent. Je problemen/verslaving onder ogen zien en een plaats geven zorgt er voor dat ze je leven niet langer bepalen en je weer vooruit kan.

Een betekenis-volle toekomst is bijvoorbeeld iets hebben om naar uit te kijken, een reden om voor op te staan, ergens bij horen en aan mee doen, een verschil maken voor anderen of een nieuwe hobby of interesse ontdekken.

Denken we hier aan het belang van gespreksgroepen, terugvalpreventie, trajectbegeleiding, vorming, daderslachtofferbemiddeling, herstelfonds...

Hoewel de detentiecontext zich wellicht minder leent tot echte therapie, kunnen er heel wat stappen worden gezet op vlak van betekenisverlening en om gedetineerden te helpen een realistische kijk op eigen noden en beperktheden en op gepaste hulpverlening te ontwikkelen.

In de terugvalpreventiesessies wordt je met je drugverleden geconfronteerd. Vaak heb ik vergelijkbare situaties meegemaakt. –F., 33 jaar, b.leaver Door b.leave zie ik het leven, mijn verleden, vanuit een andere perspectief. Het is tijd dat ik verander en het anders aanpak. Ik ben ook papa van een meisje van 6 jaar. –T., 31 jaar, b.leaver

In het b.leave ontdek ik een nieuwe ik, een ik die zonder drugs kan leven, een ik die van gewone zaken kan genieten.

Ik voel mezelf zeer hard veranderen tot een persoon die een bijdrage zal kunnen leveren aan andere mensen door alle info en ervaring die ik hier meekrijg.– D., 25 jaar, b.leaver

11

Empowerment Empowerment zou je kunnen omschrijven als persoonlijke verantwoordelijkheid, grip op eigen leven, gericht zijn op sterktes, het opnemen van taken en rollen en het kunnen maken van keuzes.

Mensen hebben het nodig te voelen dat ze sterk genoeg zijn om hun doelen te bereiken. Hiertoe hebben ze zicht nodig op wat ze belangrijk vinden en welke troeven ze in huis hebben, maar ook op de eigen beperkingen en uitdagingen.

Bovendien is het nodig in te zien dat anderen verschillende doelen kunnen hebben en vanuit andere waarden in het leven kunnen staan. Door te werken aan “sterker worden”, wordt iemands identiteit mee gevormd. Het gevolg is dat men zich meer bewust is van wat wel en niet controleerbaar is in zijn leven.

Meer grip krijgen op het eigen leven start met het opnemen van eigen taken en verantwoordelijkheden…. in werk en vrije tijd. Het maken van keuzes voor de toekomst in het reclasseringsplan, het voorbereiden van die reclassering

door uitgangen ifv werk, hulpverlening, huisvesting, … sollicitatietraining, het (opnieuw) halen van een rijbewijs, het volgen van een opleiding…

Door de gespreksgroepen en de wekelijkse sport voel ik me geestelijk en lichamelijk sterker dan ooit.

Ik ben gemotiveerd om van mijn drugsverleden afscheid te nemen.

– T. 31 jaar, b.leaver CHIME biedt wat ons betreft een zinvol referentiekader om (ook) binnen de detentiecontext te hanteren. Het vormt een mooie aanvulling op andere krachtgerichte denkkaders (Good Lives Model, Quality of life, …). Laat het een inspiratie bieden om bestaande acties te kaderen en een motivatie om nog meer in te zetten op bepaalde componenten die het herstel kunnen bevorderen en nog te weinig aandacht krijgen.

Dirk Calle, verantwoordelijke gevangeniswerking De Kiem

Anthony, W.A. Recovery from mental illness: The guiding vision of the mental health service system in the 1990s. Psychosocial Rehabilitation Journal, 1993, 16(4), p. 11-23 Favril, L., & Dirkzwager, A. (2019). De psychische gezondheid van gedetineerden in België en Nederland : een systematisch overzicht. Tijdschrift voor criminologie, 61(1), 5–33.

Favril, L.; Vander Laenen, F. & Audenaert, K. (2017) Psychiatrische morbiditeit bij gedetineerden in Vlaanderen. Panopticon, 38 (4), 231-245; Leamy et al., Conceptual framework for personal recovery in mental health: Systematic review and narrative synthesis, December 2011, The British journal of psychiatry: the journal of mental science 199(6), p. 445-52 Mistiaen, e.a., KCE report 293 As (2017). Gezondheidszorg in Belgische gevangenissen: huidige situatie en toekomstige scenario’s Stel, J. van der. Functioneel herstel en zelfregulatie: opgaven voor cliënten én psychiaters. Tijdschrift voor Psychiatrie, jaargang 57, november 2015, p.

815-821 Todts, S., Hariga, F., Pozza, M., Leclercq, D., Glibert, P., & Micalessi, M. I. (2008). Druggebruik in Belgische gevangenissen: monitoring van gezondheidsrisico's. Eindrapport. Brussel: Modus Vivendi en Dienst voor Gezondheidszorg Gevangenissen.

Van Malderen, S. (2011). Drugs and prisons, In Deben, L. et al (eds.) (2011). Wet en duiding: drugwetgeving 2011 (pp. 110-136). Gent: Larcier.

Vlaams strategisch plan hulp- en dienstverlening aan gedetineerden en geïnterneerden 2020-2025 Vyncke, V.; Hanssens, L.; Steenberghs E. & Willems S. (2015). Onderzoeksrapport Gezondheidsprofiel Gedetineerden 2015;

12

DE KIEM

EXTRA MIDDELEN VOOR TANDEM TANDEM, toeleiding en aanmelding na detentie en meer, wil gedetineerden met een probleem inzake geestelijke gezondheid toeleiden naar het zorgaanbod na detentie.

Het is de bedoeling om in eerste instantie, binnen de TANDEM-gesprekken, een duidelijk zicht te krijgen op de problematiek waarmee de gedetineerde geconfronteerd wordt. Afhankelijk van de hulpvraag van de cliënt en zijn justitiële mogelijkheden wordt een traject uitgewerkt naar de reguliere zorg.

TANDEM heeft 3 doelstellingen: (1) informeren over de beschikbare (drug) hulpverlening; (2) motiveren tot begeleiding of behandeling; en (3) doorverwijzen naar diensten voor de (drug) hulpverlening.

In 2019 kende TANDEM zijn 3de werkjaar. We zijn erg fier jullie volgende cijfergegevens te mogen voorstellen: TANDEM is werkzaam in de 17 Vlaamse gevangenissen, inclusief de Nederlandstalige gedetineerden binnen de Brusselse gevangenissen. In het totaal kreeg TANDEM over alle gevangenissen

Nieuwe aanmeldingen binnen het werkjaar 2019 Aantal consultatievragen van verwijzers intern gevangenis (PSD, JWW, …)

42

Opgestarte dossiers

577

Niet opgestart

279

Aantal cliënten op de wachtlijst op 31.12.2019

256

Totaal

1154

heen 1154 nieuwe aanvragen in 2019.

We constateren dat 25% of 1 van de 4 aanmeldingen van gedetineerden bij TANDEM nooit gezien wordt. Vaak gaat het over mensen die in voorhechtenis zitten en die vrij gekomen zijn vooraleer TANDEM hen kon oproepen voor een gesprek. TANDEM wordt, spijtig genoeg, geconfronteerd met enorme

wachtlijsten. De duurtijd tussen de aanmelding en de opstart van het dossier is verschillend per gevangenis. De wachttijd in een aantal gevangenissen is problematisch. Met de 3,5 FTE die TANDEM tot op heden ter beschikking had, was hier onmogelijk een oplossing voor te vinden.

Problematiek bij aanmelding Problematiek bij aanmelding nieuw opgestarte dossiers 2019 Verslaving

358

Gecombineerde problematiek: verslaving en GGZ-problematiek

187

GGZ-problematiek

32

Totaal

577

13

Gevangeniswerk

Problematiek bij aanmelding We zien een beperkt aantal aanmeldingen van mensen met een pure GGZ-problematiek (geen sprake van middelenmisbruik). Dit gaat over 5,5% van het totaal aantal aanmeldingen.

Naast de 577 nieuw opgestarte dossiers binnen het werkjaar 2019, waren er ook nog 347 dossiers die verder liepen vanuit voorgaande werkjaren:

Behandelde dossiers in 2019 Nieuw opgestarte dossiers werkjaar 2019

1152

Aanmeldingen lopende vanuit voorgaande werkjaren

894

Totaal

2046

Totaal aantal gesprekken In het totaal deden we 2046 gesprekken. Dit betekent dat we cliënten gemiddeld twee maal op gesprek zien.

Aantal gesprekken in 2019 Nieuw opgestarte dossiers werkjaar 2019

358

Aanmeldingen lopende vanuit voorgaande werkjaren

187

Totaal

32

Doorverwijzingen Zo’n 1 op 4 van de geziene cliënten (26%) wordt uiteindelijk naar de hulpverlening doorverwezen. 52 % naar de ambulante hulpverlening en 44,5 % naar de residentiële hulpverlening.

TANDEM heeft niet de doelstelling om iedereen door te verwijzen naar de hulpverlening. We vinden het belangrijk dat er in eerste instantie een positieve kennismaking is met de hulpverlening en dat mensen informatie krijgen over de mogelijkheden binnen die hulpverlening. Het is enkel de groep die echt wilt kiezen om stappen te zetten naar begeleiding of opname die uiteindelijk doorverwezen wordt.

Externe motivatie is vaak een belangrijke reden om de stap naar hulpverlening te zetten, maar dit mag niet de enige reden zijn. De gesprekken met TANDEM zijn vaak een uitdieping van

14

DE KIEM

Aantal doorverwijzingen 2019 Ambulant

125

Residentieel

107

Intern gevangenis (CCG straplan, B-leave,…)

Totaal

de motivatie. Gezien de vele aanmeldingen zijn we echter niet in de mogelijkheid om echt tot motivationele gespreksvoering te komen, wat zeker een beperking is van onze werking. In een gevangeniscontext is het net erg belangrijk om hier tijd voor te nemen, want dit zou zeker op termijn een grote meerwaarde kunnen betekenen.

8 240

We willen ook nog een kanttekening maken bij bovenstaande tabel rond het aantal doorverwijzingen. De 240 doorverwijzingen waarvan sprake is, zijn alleen maar de ‘geattesteerde doorverwijzingen’. Dus enkel de doorverwijzingen waarin een centrum zich effectief geëngageerd heeft om de persoon in kwestie te begeleiden of op te nemen.

Gevangeniswerk

Follow-up doorverwijzingen 1 op 4 van de geziene cliënten wordt doorverwezen naar de hulpverlening.

Op het einde van het werkjaar hebben we ook nagegaan hoeveel van de doorverwezen cliënten ook toegekomen zijn. Deze cijfers zijn tot op heden onvolledig, gezien er nog 62 cliënten (26%) van de doorverwezen cliënten op 31.12.2019 in de gevangenis verbleven. We weten wel dat 138 van de 176 doorverwezen cliënten na hun voorwaardelijke invrijheidstelling kozen om in de uitgewerkte begeleiding/opname in te stappen (78,5%).

Follow up doorverwijzingen 2019

12,912

Toegekomen

138

Nooit toegekomen

38

Nog in de gevangenis op 31.12.2019

62

Onbekend op 31.12.2019

2

Totaal

240

Extra middelen voor TANDEM TANDEM wordt als waardevol ervaren door alle betrokken partijen. Ook de Vlaamse overheid kwam tot deze conclusie en liet ons op 1 september 2020 weten dat de middelen van TANDEM verdubbeld worden en onze werking verlengd wordt tot eind 2022. We ervaren deze beslissing van de Vlaamse overheid echt als een teken van erkenning voor onze werking en zijn dan ook erg blij dat we binnenkort ons klein team kunnen uitbreiden met 3 nieuwe voltijdse medewerkers. Voor veel gedetineerden is de overgang vanuit detentie naar buiten een zeer moei-

lijke periode. Naast het wegwerken van onze wachtlijsten, wil TANDEM daarom met deze extra middelen ook inzetten op het vlotter laten verlopen van de brug binnen-buiten. Hopelijk kunnen we daar volgend jaar iets meer over vertellen.

Ook de gevangenissen worden getroffen in de bezorgdheden rond corona en daarom diende TANDEM zich wat te reorganiseren. TANDEM koos ervoor om de persoonlijke contacten met de gedetineerden zoveel mogelijk te beperken. In sommige gevangenissen

kunnen we onze gesprekken verderzetten via videochat. Indien dit niet kan, kunnen we terugvallen op ons gratis nummer. Alle gedetineerden kunnen inbellen en we proberen zoveel als mogelijk intakes te organiseren via deze weg. Gedurende de eerste lockdownperiode waren persoonlijke gesprekken sowieso niet meer mogelijk, gedurende de tweede golf kunnen we in uitzonderlijke omstandigheden toch nog op gesprek gaan bij onze cliënten.

Kaat Vanthuyne, teamverantwoordelijke TANDEM

15 u

Elektronisch toezicht

MET EEN ENKELBANDJE IN DE KIEM Het aantal daders dat in Vlaanderen een enkelband krijgt, nam met 25 procent toe tijdens de coronacrisis. Hierdoor staan vandaag zo’n 1323 personen onder elektronisch toezicht. Vlaamse minister van justitie Zuhal Demir dringt daarom aan op overleg met haar federale collega Vincent Van Quickenborne. Ook in de therapeutisch gemeenschap van De Kiem kunnen personen terecht met een enkelband.

Sinds 2008 bouwde de therapeutische gemeenschap van De Kiem langzaam maar zeker ervaring op in het werken met cliënten onder elektronisch toezicht.

Doorheen de jaren werden stilaan een consensus en evenwicht gevonden tussen de verwachtingen en bepalingen vanuit justitie enerzijds en vanuit het behandelprogramma van De Kiem an-

16

DE KIEM

derzijds. De huidige procedure verloopt ongeveer zoals hieronder beschreven.

Alle cliënten onder ET worden doorgaans door dezelfde justitieassistente opgevolgd, wat het maken van duidelijke afspraken en het sneller treffen van sommige regelingen ten goede komt. Op de dag van opname komt iemand van het Nationaal Centrum voor Elektronisch Toezicht (NCET) te Brussel langs om de bewakingsbox te

plaatsen en wordt een vrij krappe perimeter ingesteld. De bewoner krijgt een elektronische enkelband om en waar betrokkene vroeger een persoonlijk GSM-toestel diende bij te houden, loopt alle contact met/door het NCET te Brussel nu via de vaste lijn van De Kiem (ook ’s nachts). Wanneer de bewoner echter activiteiten buiten de inrichting doet, geldt de interne afspraak dat deze steeds bereikbaar dient te zijn op een

Elektronisch toezicht

GSM-toestel. Tijdens het verblijf in De Kiem wordt een vast uurrooster gehanteerd waarin duidelijk wordt bepaald wanneer de bewoner binnen de ingestelde perimeter dient te verblijven en wanneer hij (penitentiair verlof heeft en) zich buiten de perimeter kan begeven. Dit uurrooster werd dermate op het leven in de therapeutische gemeenschap afgesteld dat het een normaal behandelverloop niet in de weg staat.

Dergelijke afstemming bleek mogelijk en aanvaardbaar vanwege het feit dat het behandelprogramma zelf voorziet in voldoende opvolging en sociale controle. In de praktijk blijkt dit doorgaans behoorlijk te werken. Afwijkingen van het vastgestelde uurrooster worden vooraf met de justitieassistent(e) besproken, of uitzonderlijk (indien vereist) aan de strafuitvoeringsrechtbank (SURB) voorgelegd.

Bewoners in De Kiem beschikken normaal over een ziekte-uitkering of leefloon om hun verblijf en behandeling te bekostigen.

Sinds 01 januari 2016 is er nieuwe wetgeving m.b.t het vervangingsinkomen tijdens detentie. Daarvoor had een gedetineerde recht op de helft van zijn ziektevergoeding indien betrokkene gedetineerd werd met een ziektevergoeding.

Momenteel kan men niet meer genieten van een vervangingsinkomen tijdens detentie (wel tijdens voorlopige hechtenis).

In het geval van een behandeling in De Kiem onder elektronisch toezicht geldt momenteel het volgende: bewoners onder ET die recht hebben op een ziekte-uitkering krijgen die effectief uitgekeerd; wie hier geen recht op heeft kan geen aanspraak maken op een leefloon. Zij staan immers nog ingeschreven op de rol van een strafinrichting.

Het departement Welzijn, Volksgezondheid en Gezin voorziet dan een leefvergoeding. Bewoners in De Kiem worden gezien als alleenstaande en ontvangen 20,85 €/dag.

Sinds 01 mei 2016 kan elektronisch toezicht ook als autonome straf worden toegekend. Voorwaarde is dat de gepleegde feiten van dien aard zijn dat er geen gevangenisstraf van maximum één jaar op staat. Hoe lang iemand een enkelband moet dragen, wordt bepaald door de rechter. Dit is minimum één maand en maximum één jaar. Tot nu toe hebben we nog niemand met elektronisch toezicht als autonome straf opgenomen.

Sommige bewoners weten bij opname voor hoelang ze hun elektronische enkelband zullen moeten dragen. Anderen (diegenen met langere straffen) weten dit niet bij de start.

Daarnaast hebben sommige bewoners (vanuit detentie) reeds hun enkelband aangevraagd en komen ze naar De Kiem in afwachting van het plaatsen van de enkelband (statuut ‘strafonderbreking’) of hebben ze bij opname een effectieve straf maar zijn nog in afwachting van hun gevangenisbriefje (statuut ‘vrij’).

Het totaal aantal is daarom moeilijker te achterhalen. In de voorbije jaren hebben we in het residentiële programma naar schatting zo’n 70 personen in behandeling gehad met een enkelband.

Na het elektronisch toezicht volgt doorgaans een voorwaardelijke of voorlopige invrijheidstelling.

Vast staat dat we reeds vele jaren een vlotte samenwerking hebben met de dienst monitoring en met de justitie assistenten. Deze samenwerking tussen justitie en hulpverlening biedt hier een reële kans aan de re-integratie van gedetineerden in de samenleving. Een kans die sommigen met beide handen aangrijpen en die anderen jammer genoeg onbenut laten.

Daisy De Thaey en Tanja De Bruycker, sociale dienst in het residentieel programma Dirk Calle, beleidsmedewerker

Sinds 2008 zijn zo’n 52 personen opgenomen die van bij de start van hun opname een enkelband dragen.

17

Gezien op TV

OOIT VRIJ… 99 procent van de gevangenen in België komt ooit vrij. Komen ze daarvoor in aanmerking en hoe wordt dat bepaald?

Elke dag lees je in de kranten verhalen over gevangenisstraffen. Hoeveel jaar cel iemand riskeert. Hoe snel iemand weer kan vrijkomen. Hoe een penitentiair verlof soms helemaal misloopt. En vooral: wie er in hemelsnaam heeft beslist dat die bepaalde gedetineerde de vier muren van de gevangenis heeft mogen verlaten.

Het nieuwe Woestijnvis-programma Ooit Vrij (iedere maandagavond op Vier) poogt een antwoord te bieden op die vragen.

18

DE KIEM

In Ooit Vrij volgen we onder meer het verhaal van enkele deelnemers aan het B.leave-project. Door alle coronarestricties was het niet mogelijk om de groepssessies te filmen. Het was dus niet mogelijk een beeld te geven van de sessies terugvalpreventie of sociale vaardigheden en de gespreksgroep vanuit De Kiem en Groep Intro. Er werd vooral buiten gefilmd en ingezoomd op de sport, het werk en de halve marathon en op de interventies vanuit de directie.

Ook volgen we Christophe en Ismaël bui-

ten de gevangenis, voor de halve marathon of een gesprek in De Kiem te Ronse.

Het blijven natuurlijk momentopnames van een veel ruimer verhaal, maar we hopen dat de kijker er een genuanceerd beeld aan overhoudt, over hoe gedetineerden worden voorbereid op hun reintegratie in de samenleving. Doorheen het programma wordt ook duidelijk dat een detentieparcours en het leven in de gevangenis soms erg verschillend kan zijn, maar makkelijk is het nooit.

Familie aan het woord

ONZE ZOON IN DE GEVANGENIS. WAT NU? Na enkele jaren vruchteloos getracht te hebben om onze zoon uit de gevangenis te houden is hij daar uiteindelijk toch nog terecht gekomen. Meerdere keren zelfs.

Voor mijn echtgenote en mijzelf was dit een kaakslag en mogelijk zelfs de grootste vernedering die wij konden ondergaan. In onze familie was er immers nog nooit iemand in de gevangenis beland.

De mensen van de sociale dienst bij de politie en het Gerecht hielden ons vrij goed op de hoogte van het verloop van zijn arrestatie. Dit is niet zo vanzelfsprekend daar onze zoon meerderjarig is en ze met ons geen rekening dienden te houden. Toch deden ze het ! Waarvoor Dank!

Bij de eerste aanhouding wisten wij totaal niets van de gevangenis en was het een onmogelijke opgave om te beseffen hoe en wat onze zoon moest ondergaan. Wij zaten met heel veel vragen en kregen hier beperkte antwoorden op.

Wij kregen van de Psychosociale Dienst (PSD) folders met heel wat uitleg en een uitnodiging om de gevangenis te gaan bezoeken, waar wij onze vragen konden stellen aan bepaalde personen. Jammer genoeg konden wij door omstandigheden hier niet aan participeren. Deze mogelijkheid werd ons wel aangeboden tijdens het bezoek van een van hun medewerkers bij ons thuis. Zij kijken niet enkel naar de gevangene maar ook naar de thuissituatie. Dit ervaarden wij als heel ondersteunend en hadden wij broodnodig.

Ons eerste bezoek aan de gevangenis

is er eentje om snel te vergeten. De vele strenge regels waren ons vreemd. De metaaldetector en de onvriendelijkheid van de cipiers in de gevangenis van Hasselt voelden wij aan als mensonterend. Jammer dat het gevangenispersoneel niet menselijker was. Vriendelijk zijn kost geen moeite of geld. Geloof mij! Daar hadden wij nood aan. Ik voelde mij als een crimineel die een andere crimineel ging bezoeken. Hier mag nog aan gesleuteld worden.

Na enkele bezoeken pasten wij onze kledij aan (geen metaal zoals bij een beugel BH, ringen en oorbellen) en leerden wij ouders en familieleden van andere gevangenen kennen. Dit schiep een bepaalde band waar iedereen wat steun van kreeg.

Wij stelden vast dat onze zoon behoefte had aan familiaal contact. Dat maakte dat wij ieder weekend onze zoon gingen bezoeken.

Wij hadden het geluk dat onze jongste zoon zelf ook cipier was in de gevangenis van Leuven.

Hij leerde ons hoe een gevangene zijn dagen doorbrengt en gaf wat raad en soms antwoorden bij het verhaal van onze oudste zoon. Toch wil ik het gerecht ook danken voor de blijken van medeleven die er waren. Wat goed is mag ook gezegd worden.

De vader van Kevin

19

Ex-b.leaver aan het woord

HUISJE

WELTEVREE 20 jaar gevangenis, 2 keer een terugval!

Drank, de rode draad in mijn leven.

De laatste terugval was echt wel de zwaarste klop want ik had mijn halve vrijheid voor de tweede keer verprutst en de weg naar de cel was er weer. Back to hell, kon ik dit nu wel nog aan. Ik wilde dit leven, nu ja leven, niet meer. Ik had het verdomd zo lang gekend. Neen dit kon of mocht niet meer zijn. Het huisje weltevree zoals ik het wel durf te noemen waar de tijd blijft stilstaan en je links of rechts een buurman hebt die niet aanspreekbaar is, nu ja wel aanspreekbaar mits een portie dope.

Ik bleef maar denken ik blijf weer zitten, ik ben of wordt, met wat moed als ik die ooit terug kan vinden, 54 jaar. Tot op een dag een adjudant, wie ik steeds dankbaar zal blijven, me aansprak en vroeg of Ruiselede en het b.leave niets voor mij zou zijn. Ik had dit zo een 13 jaar geleden ook al eens gevraagd om te doen. Om de een of andere reden kon het toen niet. Nu kon het dus wel, dus b.leave or not b.leave, thats the ‌ Ik heb het gedaan, en geloof me maar het was niet simpel. Niet simpel maar

20

DE KIEM

het moest, omdat ik het wou, omdat ik het nodig had. Een confrontatie met jezelf en andere jongere mensen, maar ik wou en het moest.

meer dan zomaar een traan. Ik had het gevoel dat ik mijn zoons de wereld in mocht sturen. Het deed me pijn, maar het was o zo mooi.

Dag na dag, stukje bij beetje tot het eind, moeilijk kan dus echt ook!

B.leave, dus ook voor mij. Ik leerde van mezelf en anderen en er ontstond een band. De band werd sterker en sterker, je sleurt aan elkaar, allen erdoor. Corona kwam en b.leavers groeiden steeds dichter naar elkaar, ook hier zouden we samen het pad van zorgen belopen.

Weldra komt mijn tijd en zet ook ik die stap via een re-entry-woonst. Dit mag ik nu doen met b.leave in mijn bagage.

Niet groots denken, gewoon ik zijn, wie ik nu ben en wat ik nu geworden ben.

Dankjewel aan mijn mede-b.leavers, aan Petra, Tim, Tom, Tim, Veerle en Dirk.

Het is hard maar ook mooi geweest.

Je neemt aan iets deel met vreemden die na verloop van tijd steeds minder vreemd zijn. En dan komt het, je ziet jongens de volgende stap zetten, je ziet ze gaan stuk voor stuk het pad van een nieuw leven bewandelen. Dan pas weet je wat een sterke band het is geweest.

A band of b.leave-brothers.

Bij de laatste twee die ik heb zien gaan is mijn eerste knuffelcontact in coronatijd geboren. Intens emotioneel, met

Geert, ex-b.leaver

Ex-b.leaver aan het woord

21

22

DE KIEM

Familie aan Bewoner aanhet hetwoord woord

10 JAAR GEVANGENISSTRAF… Mijn gebruik begon toen ik 12 jaar was en ik mijn eerste joint smoorde. Op mijn 14e begon ik te experimenteren met speed, XTC, LSD en cocaïne wat mij er uiteindelijk bij bracht om nog voor mijn 18de met heroïne te beginnen.

Thuis werd ik vrij gelaten. Mijn ouders waren erg zelfstandige mensen, die me het beste toewensten en ook het verlangen koesterden dat ik het goed deed, maar veel grenzen kreeg ik niet.

En daar kon ik eigenlijk moeilijk mee om. Als kind en later als tiener had ik grenzen nodig. En ook iemand die me soms op mijn plek zette, eens van tijd tot tijd een oogje in het zeil hield. En dat was er niet. Dus deed ik waar ik op dat moment zin in had: op straat lopen.

Ik ging niet vaak naar school en begon te gebruiken. Ik zocht creatieve manieren om aan geld te komen, die overigens illegaal en strafbaar waren. Zo kwam ik uiteindelijk terecht in de jeugdinstellingen te Ruiselede en Mol en één keer zelfs in de gevangenis in Brugge, omdat er geen plaats was in de vorige twee. Ik herinner me dat er toen een chef naar mij toe kwam en me zei “dit is geen toekomst voor u, hier wil je toch niet eindigen…”. Mijn eerste verblijf in de gevangenis maakte een diepe indruk op mij en ik voelde dat ik er niet terug wou belanden. Maar willen en kunnen zijn twee verschillende dingen. En gevoelens slaan soms ook om. Toen ik de gevangenis weer verliet, was er weer heroïne. Als ik bruine shotte, stond ik niet meer stil bij wat me geraakt had in de gevangenis. Het enige wat voor mij telde was het volgende shot.

Doordat ik verslaafd bleef aan heroïne en op een criminele manier aan geld

kwam om dit te financieren, ben ik uiteindelijk veroordeeld tot 10 jaar en 5 maanden gevangenisstraf. Om die tijd door te komen draaide ik mijn spreekwoordelijke knop om en nam ik geen tijd om de situatie tot me door te laten dringen. Ik gedroeg me alsof het me niets kon schelen, en dacht er ook zo over. Ik bleef verder drugs gebruiken in de gevangenis. Dat was dan vooral weed en verdovende medicatie.

Ik ben een aantal keer vrijgekomen onder voorwaarden, maar dat liep steevast fout af. In de gevangenis heb je bepaalde regels en ook controle. Telkens wanneer ik vrij kwam, viel die controle weg en viel ik dieper en dieper.

Uiteindelijk deed ik “einde straf”, wat wil zeggen dat ik gewoon al mijn tijd waarvoor ik veroordeeld was in de gevangenis sleet. Ik kwam toen vrij zonder voorwaarden. Carte blanche. Ik voelde me echt vrij. Maar ik had nooit geleerd – noch thuis, noch in de gevangenis – om zelf met die vrijheid om te gaan. En ik begon opnieuw, zoals ik het gewend was. Ik kreeg geen hulp, want ik had hier geen recht op. En zo kwam ik telkenmale terecht in mijn gekende patronen en begon alles terug opnieuw.

In de gevangenis terecht komen heeft een choquerend effect. Het is geen plek waar je graag je leven wil slijten, laat staan oud worden. Maar voor mij werkte het opschuddende effect niet door, want ik was een gebruiker. Ik leerde niet om-

gaan met mijn verslaving aan heroïne, waardoor ik niet op een verantwoordelijke manier met mijn vrijheid om kon.

Ik weet dat er in de gevangenis van Ruiselede een project is dat wel een antwoord probeert te bieden op de hulpvraag die gevangenen met een verslaving hebben en ik denk dat dit goed is. Er is controle (d.m.v. urinestesten) en er wordt ruimte gemaakt om je eigen toekomstplan uit te stippelen.

Je krijgt er de ruimte om te leren op een goede manier met vrijheid om te gaan.

Voor mij kwam de grote ommekeer toen ik vader werd van een dochtertje. De dag dat ik haar zag, besloot ik mij te laten helpen. Ik deed een opname in De Kiem.

Dat was allesbehalve gemakkelijk. Vaak kregen oude gedachten en gedragingen de overhand, maar door alle moeite die de begeleiding alsook ikzelf zijn blijven steken in mijn herstelproces, sta ik waar ik de dag van vandaag sta. En daar ben ik best wel trots op.

Ik ga nog even door op mijn pad, waarschijnlijk nog een geruime tijd, meer ben blij dat ik deze nieuwe weg ben ingeslagen.

Frederik

23

ERVAREN IN HERSTEL De Kiem biedt hulp aan personen die problemen ervaren door het gebruik van drugs en aan mensen uit hun omgeving.

Het residentiële luik van het programma te Gavere omvat een onthaal­afdeling, een therapeutische gemeenschap (T.G.), een woonhuis voor moeders / vaders met kinderen en verschillende halfweghuizen.

Het ambulante luik omvat ambulante centra te Gent, Ronse en Geraardsbergen, een gevangeniswerking, een drie regionale preventiediensten.

Colofon

Adressen

Redactie

Contactadres voor opname of begeleiding

Eindredactie en Directie Dirk Vandevelde

Fotografie Dirk Calle, Chris Lemaitre

Vormgeving dotplus

Abonnement Abonnementen kosten 15,- euro voor vier nummers, te storten op rekeningnummer BIC GEBABEBB / IBAN BE 270012 1652 3173 van v.z.w. De Kiem, 9890 Gavere.

Voor giften vanaf 40,00 euro kan u een attest voor fiscale vrijstelling bekomen.

Contactadres voor Administratie – Directie

(elke werkdag te bereiken van 8u30 tot 17u00)

(sociale dienst, familiebegeleiding, stages)

Ambulant Centrum Gent Kortrijksesteenweg 185, 9000 Gent Tel. 09/245.38.98 Fax 09/245.41.71 ambulant.gent@dekiem.be

Vluchtenboerstraat 7A 9890 Gavere Tel. 09/389.66.66 Fax 09/384.83.07 admin@dekiem.be

Ambulant Centrum Ronse Oswald Ponettestraat 31 9600 Ronse Tel. 055/21.87.00 ambulant.ronse@dekiem.be Antenne Geraardsbergen Abdijstraat 2, 9500 Geraardsbergen Tel. 055/21.87.00 ambulant.geraardsbergen@dekiem.be

V.U. Dirk Vandevelde – Vluchtenboerstraat 7A, 9890 Gavere

Dirk Calle, Jo Thienpont, Dirk Vandevelde

ZONDER MEER

Inhoud 2 Voorwoord 3 Stroomopwaarts roeien 8 Chime tussen de muren 13 Extra middelen voor tandem 16 Met een enkelbandje in De Kiem 18 Ooit vrij op vier 19 Familie aan het woord 20 Ex-b.leaver aan het woord 23 Bewoner aan het woord