Onderweg naar morgen
Onderzoekster bestudeert relatie tussen PCOS en diabetes “Kennis maakt ons beter”, luidt de missie van VUmc en het succes van ons wetenschappelijk onderzoek laat zien dat we daar hard aan werken. Maar wat doen onze onderzoekers nu eigenlijk precies en wat kan dat in de toekomst voor patiënten betekenen? Dit keer Tamar König die onderzoekt of vrouwen met het polycysteus ovarium syndroom (PCOS) meer kans hebben op diabetes en hart- en vaatziekten op latere leeftijd.
Het polycysteus ovarium syndroom is de meest voorkomende hormonale afwijking bij vrouwen. Bijna een op de tien vrouwen lijdt eraan. Het syndroom kenmerkt zich door de ontwikkeling van meerdere eiblaasjes, ook wel polycysteus genoemd, in de eierstokken. Doordat er teveel eiblaasjes zijn, is het moeilijker voor één eiblaasje om te rijpen. Hierdoor treedt een onregelmatige of helemaal geen eisprong op en kunnen vrouwen met pcos vaak moeilijker zwanger worden. Behalve onregelmatige menstruaties kunnen bij dit syndroom ook symptomen horen als acné en overmatige haargroei.
Aanwijzingen “Er zijn aanwijzingen dat deze vrouwen op latere leeftijd een grotere kans hebben op diabetes en hart- en vaatziekten”, vertelt arts-onderzoeker Tamar König. “De discussie is of dit komt door overgewicht of door pcos zelf, of dat het beide risicofactoren zijn. Daar probeer ik in mijn onderzoek meer duidelijkheid over te krijgen.”
F o t o J ean - P i erre J ans
n Ben de Graaf
Tamar König De vrouwen zijn meestal jong als ze op de polikliniek voortplantingsgeneeskunde komen waar König werkt. Om de kans op diabetes en hart- en vaatziekten op latere leeftijd in te kunnen schatten, worden twee ‘surrogaatmetingen’ gedaan;
een meting van de vaatfunctie voor het risico op hart- en vaatziekten en een meting naar insuline-ongevoeligheid voor de kans op diabetes. Ze meet dit bij drie groepen: jonge vrouwen met pcos zonder kinderwens, eenzelfde groep mét kinder-
wens en een groep oudere vrouwen met dit syndroom. König: “Als uit mijn onderzoek blijkt dat pcos het risico op diabetes en hart- en vaatziekten verhoogt, dan zouden we deze vrouwen preventief beter kunnen begeleiden, zodat problemen
later voorkomen kunnen worden.” Vrouwen met pcos en (nog) geen kinderwens, kunnen deelnemen aan het onderzoek. Zij kunnen zich aanmelden of meer informatie verkrijgen bij Tamar König: t.konig@VUmc.nl.
Afscheid van twee ervaren clinici/onderzoekers
De ontwikkelingen namen een enorme vlucht Vlak na elkaar nemen ze afscheid, de professoren Dijkmans en Danner. Reumatoloog Ben Dijkmans gaat op 1 juni met emiritaat, internist Sven Danner een week later. Een gesprek met twee coryfeeën van VUmc, over de ontwikkelingen in hun beider vakgebied en een blik de toekomst.
Op 1 januari 1996 begon Dijkmans als afdelingshoofd en hoogleraar reumatologie bij VUmc. Hij studeerde er al eerder, van 1965 tot 1973. In de jaren daarna ontwikkelde de arts zich in Leiden van internist tot infectioloog en weer later tot reumatoloog. Hij promoveerde in 1984. De ontwikkelingen in de reumatologie namen een enorme vlucht, de laatste twintig jaar. Bij zijn aantreden bij VUmc in 1996 kreeg Dijkmans de opdracht een afdeling reumatologie op te zetten. Het zou uitgroeien tot een grote afdeling, in samenwerking met onder meer het Jan van Breemen-instituut, nu Reade genaamd.
Onderzoek Dijkmans heeft altijd veel onderzoek gedaan. “De patiënt van morgen moeten we beter kunnen behandelen dan de patiënt van vandaag.” Er zijn momenteel vier grote onderzoekscohorten. “Chronische gewrichtsreuma, de ziekte van Bechterew, systeemlupus (sle) en systemische sclerose.” Chronische gewrichtsreuma is bij
Foto JEROEN OERLEMANS
n Ellen Kleverlaan
'Wij hebben het perspectief voor de aids- en reumapatiënten enorm zien verbeteren', stellen Ben Dijkmans (links) en Sven Danner veel mensen inmiddels goed te behandelen en leidt in de regel niet meer tot ernstige misvormingen. “Nieuwe medicijnen, biologicals, pakken de ontsteking direct aan. Naast oude medicijnen (methotrexaat) die bij andere patiënten goed werken en in combinatie met vroege diagnostiek is bij de helft van de mensen de ziekte tot rust te brengen. We hebben bovendien al veel geleerd over de aanwezigheid van auto-antilichamen in het bloed ver voordat de ziekte zich manifesteert; een uitdaging om in de preventieve sfeer mo-
gelijkheden te onderzoeken.”
Geluk Danner begon op 1 oktober 2000 bij VUmc als hoogleraar algemene interne geneeskunde. In 1977 rondde Danner de opleiding tot internist af bij amc en promoveerde in datzelfde jaar; hij zou van 1981 tot 2000 bij amc werken. Danner had het ‘geluk’, zegt hij dat zijn start als internist samenviel met de eerste aidspatiënt bij amc. “Drie aidspatiënten verder ben je uitgegroeid tot expert. Uiterst boeiend vond ik dat de problematiek dwars door de gehele interne ge-
Tr a c e r 9 – 5 m e i 20 11 – O r g a n i s a t i e – O n d e r z o e k – O n d e r w i j s – P a t i ë n t e n z o r g
neeskunde sneed. Bovendien bevond de materie zich op het grensvlak van geneeskunde en maatschappij. Voer voor moralisten, dominees en journalisten, omdat het hier om seks, ziekte en dood ging. Wij specialisten kregen in de opleiding niet bepaald mee om te vragen naar seksuele gewoontes. Dat was noodzakelijk om deze ziekte in kaart te brengen.” Danner zette de eerste aidskliniek van Europa op. Het betekende een enorme wetenschappelijke spin-off en enige jaloezie bij de tot dan toe grootste infectiologische medische afdeling in Nederland: die in Leiden. Toen VUmc Danner verzocht om in 2000 te solliciteren naar hoofd van de afdeling algemene interne geneeskunde, besloot hij na lang aarzelen te doen waar zijn hart lag: de overstap te maken om zo meer aandacht aan opleiden en onderwijs te kunnen geven. Een moeizaam begin volgde, want de opleiding interne geneeskunde bleek aan een moderniseringsslag toe. Maar het lukte hem dat te volbrengen. “Ik ben goed in de boel bij elkaar brengen en houden.”
Sprong naar voren Dijkmans heeft zich de laatste jaren als voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Reumatologie (nvr) intensief beziggehouden met de overheveling van de financiering van de subcutane medicijnen van de geneesmiddelenvergoedingsstructuur naar het ziekenhuisbudget. Een strijd waarin alle betrokken
partijen in Nederland samen optrokken naar Den Haag om de overheveling te voorkomen. Het heeft erin geresulteerd dat er een grote (Poet-)studie is opgezet naar de mogelijkheid om te stoppen met medicijnen, wat voor een deel van de patiënten mogelijk lijkt. Tijdens het interview met beiden prijst Danner zijn collega voor dit onderzoek, omdat maatschappelijke ontwikkelingen afdwingen dat wetenschappelijk onderzoek een sprong naar voren maakt. hiv/ aids en chronische gewrichtsreuma blijken een gemene deler te hebben. Dijkmans: “We hebben deze ziektes met kunst- en vliegwerk onder controle. Er treedt bij mensen met deze ziektes echter een comorbiditeit op, die we niet hebben voorzien. Zij hebben namelijk een twee keer zo grote kans om door hart- en vaatziekte te worden getroffen. Waarschijnlijk is de reden dat we de ontsteking die de ziekte veroorzaakt weliswaar onder controle hebben, maar dat die nog steeds hart- en vaatziekten kan veroorzaken. We moeten ontrafelen hoe het zit en waar het begint. Daar ligt een enorme uitdaging voor de komende twintig jaar.” Danner: “hiv/aids blijft een chronische ziekte, chronische gewrichtsreuma meestal ook. Het lukt niet om mensen medicijnvrij te krijgen.” Danner blijft nog even verbonden aan VUmc. Hij gaat de semiartsstage vormgeven. Dijkmans neemt definitief afscheid. 7