Christine Dijkstra behoedt zich ervoor om hooggespannen verwachtingen te wekken over doorslaggevende wetenschappelijke resultaten in de nabije toekomst. ‘Ik heb nooit de illusie gehad om in mijn korte bestaan als wetenschapper achter dé oorzaak van MS te komen. Mijn drive is de schadelijke gevolgen van deze ziekte zoveel mogelijk te beperken.’ Tekst: Maarten Schikker
Valse bescheidenheid? Zeker niet! Eerder realisme op basis van vele jaren onderzoekservaring. Medeoprichter van het VUmc MS Centrum Amsterdam, professor Chris Polman, drukt zich in dezelfde termen uit: alle onderzoeksinspan ningen zullen niet leiden tot de doorbraak ineens, het gaat om kleine stappen. Een grote stap was volgens Christine Dijkstra de oprichting van het MS Centrum: ‘We zijn vijftien jaar geleden heel klein begonnen. Nu vormen we een grote onderzoeksgroep die goed verankerd is binnen VUmc. We hebben allemaal goede mensen om ons heen, dat is de kracht van het centrum.’
Kunnen we nieuwe laesies voorkomen?
‘De afgelopen jaren zijn er weliswaar geen beslissende, maar wel belangrijke resultaten geboekt.’ Ze licht de drie meest essentiële eruit: ‘We zijn aanzienlijk meer te weten gekomen over de bloed-hersenbarrière, de schadelijke gevolgen van zuurstofradicalen en de rol van ontstekings cellen.’ De bloed-hersenbarrière is de afscheiding tussen het bloed en het vocht in de hersenen. Professor Elga de Vries heeft met haar groep baanbrekend onderzoek verricht naar de rol van de bloed-hersenbarrière. Deze is volgens haar te vergelijken met de Deltawerken, die zowel het land erachter beschermen als de doorvoer controleren. De deltawerken van de hersenen houden ongewenste binnendringers tegen en zorgen ervoor dat zuurstof, koolzuur en glucose wel het hersenweefsel kunnen bereiken. Bij MS ontstaan er beschadigingen aan deze versperring waardoor ontstekingscellen wel de hersenen binnendringen. De laesies (beschadigingen van het weefsel), die daardoor ontstaan zijn met de MRI als witte vlekken zichtbaar. ‘We weten nu hoe de ontstekingscellen de bloed-hersenbarrière passeren en – nog belangrijker – hoe we ze tegen kunnen houden. Dat heeft uiteindelijk geleid tot de ontwikkeling van medicijnen die de passage van ontstekingscellen naar de hersenen kunnen remmen. Dat is een heel effectieve manier om nieuwe laesies te voorkomen.’
Zuurstofradicalen ontgiften
‘Een tweede onderzoeksgroep bestudeert de schade die wordt aangericht door zuurstofradicalen en zoekt naar manieren om dit te voorkomen.’ Vooral professor Jack van Horssen werkt hier met zijn groep aan. Hoe is het lichaam in staat de zuurstofradicalen te ontgiften? Ontstekings cellen produceren schadelijke zuurstofdeeltjes die de bloed-hersenbarrière en hersenweefsel kunnen beschadigen en zo kunnen bijdragen aan de ontwikkeling van MS-laesies. Zuurstofradicalen kunnen ontgift worden MS-Magazine | november 2013
door antioxidanten, die onder meer voorkomen in onze voeding. Maar ook hersencellen beschikken over speciale eiwitten – zogenaamde antioxidant-enzymen – die zuurstofradicalen kunnen afbreken. Het onderzoek moet de vraag beantwoorden welke mechanismen ten grondslag liggen aan de overmatige productie van zuurstofradicalen in MS-laesies. De vervolgvraag richt zich op de bescher mende effecten van antioxidant-systemen. Mitochondriën, de energiecentrales van de cel, gebruiken onder andere zuurstofmoleculen om energie op te wekken. Het afval dat daarbij vrijkomt, noemen we radicalen. Bij MS functio neren de energiecentrales niet goed en komt er extra afval vrij waardoor eiwitten, vetten en DNA beschadigd kunnen worden. Nu zijn er in het lichaam antioxidant-enzymen aanwezig die de zuurstofradicalen onschadelijk kunnen maken. Deze zijn ook terug te vinden in de hersenen van mensen met MS, maar blijkbaar niet genoeg om de overmaat aan zuurstofradicalen te ontgiften. Dat roept automatisch de vraag op of er geen manier is om dat systeem te stimuleren. Als we het antwoord hierop weten is er weer een belangrijke stap voorwaarts gemaakt, maar zo ver is het nog niet.
Varkenswormen als therapie
‘We bestuderen ook de verschillende aspecten van ontstekingsprocessen in het centrale zenuwstelsel. Macrofagen, cellen van het afweersysteem die ziekte verwekkers en weefselafval opruimen, spelen een belangrijke rol bij de ontstekingsprocessen die optreden bij MS. Ze zijn betrokken bij de vorming van nieuwe laesies en bij het ontstaan van schade aan zenuwcellen en de myelinelaag rondom de zenuwbanen. Macrofagen kunnen echter ook zenuwen beschermen en groei van zenuwbanen bevorderen. Het doel is om middelen te ontwikkelen die de schadelijke werking van macrofagen bij MS tot stilstand brengen en die bijdragen aan weefselherstel.’ In het verlengde hiervan onderzoekt ze het positieve effect die componenten van varkenswormen lijken te hebben op het indammen van de schadelijke activiteiten van macrofagen. Dit doet ze samen met de groep van doctor Irma van Die. Christine Dijkstra steekt haar enthousiasme over de onderzoeksresultaten niet onder stoelen of banken, maar haast zich telkens dit te larderen met een flinke portie relativerende nuchterheid. En om die te onderstrepen stelt ze: ‘Ik ben slechts een klein radertje in een groot mechanisme dat zich suf werkt om MS de wereld uit te helpen.’ •
17