STÖNDUM ÞRIÐJU VAKTINA SAMAN! Þriðja vaktin (hugræna byrðin) er ólaunuð og oft ósýnileg ábyrgð, yfirumsjón og verkstýring á þeim störfum sem tilheyra annarri vaktinni. Þriðja vaktin felur í sér hugrænt skipulag, áætlanir, að leggja á minnið hverju þarf að sinna, hvenær og hvernig, muna eftir að muna. Verkefni sem eru að megninu til huglæg og ósýnileg öðrum en krefjast orku og tíma þess sem þeim sinnir. Að standa þriðju vaktina er svolítið eins og að sinna öllum stjórnendastöðum í fyrirtæki en launalaust. Gegna stöðu starfsmannastjóra, birgðastjóra, mannauðsstjóra og eiga samskipti á milli þeirra og útdeila verkefnum. Þetta eru oft ósýnileg verkefni sem eru vanmetin og jafnvel álitið sjálfsagt að konur sinni frekar en karlar. Enda fellur þriðja vaktin, þessi hugræna byrði, margfalt þyngra á konur þótt þær séu í sambandi (með karli) eða í fullri vinnu. Konur standa þriðju vaktina og hugræna byrðin fellur á þær sem hindrar atvinnuþátttöku þeirra, framgang í starfi, veldur streitu, álagi og stuðlar að kulnun og er eitt helsta ágreiningsefni í gagnkynja parasamböndum. Hugræna byrðin sem konur bera frekar en karlar er hindrun í vegi jafnréttis sem krefst frekari skoðunar og athygli. Á meðan ójafnvægi ríkir milli karla og kvenna inni á heimilum mun jafnrétti ekki nást fyrir utan það. Jafnrétti byrjar á heimilum okkar. Þegar kona stendur þriðju vaktina eru verkefni er snúa að heimili, börnum og öðrum ástvinum henni gjarnan ofarlega í huga sem speglast í því að þegar konur fá aukinn frítíma frá fyrstu vaktinni eða launuðu starfi verja þær gjarnan þeim tíma í ólaunuð störf sem tengjast heimili og umönnun barna og ástvina. Konur bera þungann af hugrænu byrðinni því þótt karlar stígi inn í framkvæmd heimilis- eða fjölskyldustarfa er ekki sjálfgefið að þeir taki ábyrgðina, hina hugrænu byrði.
Hugræn byrði getur fallið þyngra á hvaða einstakling sem er, óháð kyni eða sambúðarformi en algengast er að byrðin falli á konur í gagnkynja sambandi. Rannsóknir sýna að ójöfn verkaskipting er ekki jafn algeng meðal samkynja para og milli karla og kvenna í sambúð. 10 VR BLAÐIÐ 04 2021
GERUM ÞETTA SAMAN! Vandi þriðju vaktarinnar er djúpstæður, flókinn og víðfeðmur. Vandinn liggur í sögulegri stöðu karla og kvenna, gildismati starfa og kynbundnum vinnumarkaði, hefðbundnum kvenleika- og karlmennskuhugmyndum, viðhorfum, hentisemi og vali einstaklinga og para. Aukin meðvitund um samspil ólíkra þátta sem skapa og viðhalda ójafnri ábyrgð heima fyrir gerir einstaklinga líklegri til að taka ábyrgar ákvarðanir sem munu leiða af sér aukinn jöfnuð í samfélaginu almennt.
HVERNIG OPNA ÉG SAMTALIÐ VIÐ MAKA MINN/HEIMILISFÓLKIÐ? Líklega hafa flestar konur í gagnkynja sambandi gert tilraun til að fá makann sinn til að deila með sér ábyrgð á heimilis- eða fjölskylduhaldi með misjöfnum árangri. Til þess að eitthvað breytist þurfa pör að geta átt þetta samtal. Samtalið um það hver gerir hvað, samtalið um vaktirnar og byrðina. Það er margt sem getur staðið í vegi fyrir því að pör/hjón geti átt þetta samtal á farsælan hátt. Til dæmis getur samtalið verið triggerandi (stuðandi) fyrir þann aðila sem gerir minna heima. Þá er algengt að pör rífist um hluti sem tengjast heimilishaldi, hugrænu byrðinni og umönnun barna. Oft leiðir samtalið ekki af sér lausn heldur storm tilfinninga og ósættis.