25 Vox 6 01/2013
Bernard wie?
Bernard Hermesdorf is een van de grootste oorlogshelden uit de universitaire geschiedenis. Deze maand kreeg hij een prijs naar zich vernoemd. Eindelijk. Historicus Jan Brabers: “Zelfs een straatnaam was hem niet gegund.” Tekst: Paul van den Broek
We hebben een nieuwe prijs voor de wetenschapper die zich het beste manifesteert in de media. Na de nieuwjaarsrede mocht hoogleraar Informatica Bart Jacobs als eerste de Bernard Hermesdorfbokaal in ont vangst nemen. Bernard wie? Dat we ons die vraag moeten stellen, noemt universiteitshistoricus Jan Brabers een tikkeltje beschamend. Hermesdorf is in zijn ogen op afstand de moedigste bestuurder van de Nijmeegse univer siteit. “Met alle respect voor de prijs winnaars, maar hun verdiensten vallen in het niet bij die van Hermesdorf.” Tot nu toe lag de held echter bedolven onder een dikke laag stof. Hermesdorf moet het doen met een kamer in Huize Heyendael en een portret in de ere galerij van rectoren. Povertjes, vindt Brabers, die ooit de gemeente advi seerde een straat naar de man te ver noemen. Maar zelfs een steegje werd hem niet gegund. “Dankzij de prijs is er
nu in elk geval iets bedacht om hem elk jaar te gedenken. Daar moeten we blij mee zijn.” Wie was Hermesdorf? Hij was de rector die in 1943 weigerde de loyaliteitsver klaring van de Duitse bezetter voor te leggen aan de studenten. De studenten moesten die verklaring van de Duitsers ondertekenen, op straffe van een oproep voor de arbeidsinzet in Duits land en op straffe van represailles naar hun ouders. Maar je loyaal verklaren met de nazi’s? Dat nooit. Ondanks de steeds grotere druk hield Hermesdorf stand: hij negeerde de achthonderd aan de universiteit toegestuurde loyali teitsverklaringen en nam de straf op de koop toe. De universiteit sloot in april 1943 haar deuren, als enige in Nederland. Zijn vrees opgepakt te worden door de Duitsers kwam akelig dichtbij. “Hij had thuis een koffertje met kleren klaargezet voor het geval dat”, zegt Brabers. “Hij was zich scherp bewust van het enorme persoonlijk risico dat hij liep. Dat maakt hem een moedig man.” Hoe kan zo veel oorlogsmoed in de vergetelheid zijn geraakt? Het wat grijze karakter van de hoogleraar-jurist kan een reden zijn. “Hermesdorf was een wat saaie en kleine man. Niet iemand met veel gezag. Dat verwierf hij pas toen hij in 1942 rector werd.” Liefst drie jaar was Hermesdorf rector en dat betekende in die jaren wat. “Ik hoor mensen daar nu wat denigrerend over doen, maar toen had je geen zit tingstermijn van vier jaar. De termijn was een jaar. Dat Hermesdorf na de
bevrijding is herkozen, bevestigt zijn statuur als bestuurder.” Het vergeten heeft volgens Brabers ook te maken met het na-oorlogse klimaat in Nederland, dat in het teken stond van opbouwen. “Aan de oorlog wilde men niet graag herinnerd wor den. En ook niet aan de verzetsdaden. De belangstelling daarvoor kwam pas later.” Na een loopbaan van 37 jaar ging Hermesdorf in 1965 met emeritaat. “Een opflikkerende daad van verzet en dat was het dan”, vat Brabers samen. Al laat de gedachte aan een straatnaam de historicus niet los. “Weet je wat zo raar is: J.P.M. Cornelissen heeft wél een straat in de professorenbuurt.” Heus verdiend, want het was Cornelissen die als secretaris van de universiteit in 1943 uitvoering gaf aan de beslissing de uni versiteit te sluiten. Maar Brabers vindt: dan voor Hermesdorf ook een straat. Toch weer eens een balletje opwerpen bij de gemeente? De Hermesdorfprijs wordt jaarlijks uitgereikt aan wetenschappers die op een bijzondere manier in de media waren. Naast de algemene oorkonde – dit jaar voor informaticahoogleraar Bart Jacobs – waren er onderscheidingen voor antropoloog Sophie Bolt (jonge onderzoeker) en hoogleraar Moleculaire Psychologie Barbara Franke (internationale profilering).