Nieuwsbrief 2010-2 by VLS

muziek#onderwijs / digitale nieuwsbrief van de Vereniging Leraren Schoolmuziek (VLS)

Redactioneel

bij m#o.nl 2, 2010 pag. 2 >

Jan van Lieshout

Ter nagedachtenis aan een bevlogen collega pag.3 >

Van het bestuur pag. 5 >

Professioneel zingen voor iedereen Boekbespreking pag. 7 >

Teleblik Igor Strawinsky op YouTube pag. 9 >

BOEM PAUKESLAG Column pag. 10 >

Berichten pag. 11 >

Nr. 2, 4e jaargang, april 2010

redactioneel

Jos Herfs redactie Beste lezers, Welkom bij het tweede nummer van ons digitale nieuwsblad voor muziekdocenten in 2010. We bevinden ons in het voorjaar, de winter ligt achter ons. Er is veel gebeurd: het kabinet is gevallen, we koersen af op verkiezingen en kunnen lezen hoe de partijen denken over cultuur en onderwijs. Opvallend is dat bij zes op de tien Nederlanders kunst en cultuur in de top vijf staan van populairste bezuinigingsposten. Bij de politieke partijen scoort de cultuureducatie in de verkiezingsprogrammaâ&#x20AC;&#x2122;s wel redelijk goed. We weten overigens nooit precies wat de partijen willen verstaan onder cultuureducatie. Een van de partijen wil dat kunst en cultuur van groep 1 in het PO tot het examenjaar van het VO in het onderwijs worden ingebed. Diezelfde partij pleit ook voor referentieniveaus voor wat een kind op welke leeftijd moet weten en kunnen op het gebied van cultuur, analoog aan taal en rekenen. Dat is goed nieuws voor het peilingonderzoek waarvoor wij al jaren pleiten. Een andere

partij echter wil de overheidsonderdelen die zich bezighouden met de cultuursector verkleinen en de cultuurkaart afschaffen. Wij van de redactie geven u uiteraard geen stemadvies. Het is een interessant onderwerp om te blijven volgen. In dit nummer vindt u onze bekende formule. Het bestuur van de VLS informeert u over zijn activiteiten en blikt terug op de studiedag in Tilburg. Onze vaste columniste Clara LegĂŞne neemt u weer mee naar het leven op haar school. Frits Mennen richt zijn digitale kijker op Igor Strawinsky. In de boekbespreking vestigen we de aandacht op het indrukwekkende boek Professioneel zingen voor iedereen. Er zijn verder talrijke berichten die wij graag aan u doorgeven. En we staan stil bij het onverwachte overlijden van onze collega Jan van Lieshout. De redactie wenst u een mooie maand mei.

Wikifonia Niels de Koe van het Amadeuslyceum te Vleuten vroeg ons of wij al wisten van het bestaan van Wikifonia. We geven het bericht graag door. Het gaat om een wiki met online bladmuziek van liedjes die je online kunt transponeren, omzetten naar pdf, MusicXML (waardoor snel te importeren in Finale en Sibelius) en uitprinten. De akkoorden veranderen automatisch mee. Er staat nog niet zo heel veel in, maar dat kan snel veranderen naar mate er meer gebruik van wordt gemaakt. #

m#o.nl

nr.2 / april 2010

pag.2

In Memoriam

Jan van Lieshout Jos Herfs, redactie

Op 20 april werden wij opgeschrikt door het bericht van het plotselinge overlijden van Jan van Lieshout. Jan was een man van grote gaven, evenzeer beminnelijk als strijdbaar, een man van grote eruditie en muzikaal enthousiasme. Altijd gedreven als het ging om de belangen van muziek en cultuur, altijd mild en belangstellend in de omgang met mensen. Vele muziekdocenten zullen Jan hebben gekend. In zijn woonomgeving Helmond genoot hij een grote faam. Men kende hem als de (oud)leraar muziek en geschiedenis van het Carolus Borromeus College. Meer dan dertig jaar gaf hij er les. Hij bleef ook na zijn pensionering en actief in Helmond als koordirigent en cultuurorganisator. Als bestuursvoorzitter waakte hij over het Theo Driessen Instituut, hij organiseerde samen met Frans van den Eijnden met beperkte middelen een toonaangevende kamermuziekserie in ‘zijn’ gebouw. Voor veel docenten muziek en (oud)leerlingen in Nederland is de naam van Jan van Lieshout onverbrekelijk verbonden met Muziek op Maat, de baanbrekende muziekmethode die hij samen met zijn collega proximus Jan van Rossem en vele anderen vanaf de jaren tachtig van de vorige eeuw opbouwde tot het fundament van het muziekonderwijs in het VO. Hij was een gedreven schoolmusicus – een titel die hij met ere droeg – en werkzaam in allerlei schoolsoorten, van ‘huishoudschool’ tot en met het Brabants conservatorium. Jan van Lieshout had ook grote verdiensten voor de stichting Het Schoolconcert en de Vereniging voor Huismuziek. Hij voelde zich sterk betrokken bij de VLS. Waar en wanneer ik hem ook tegenkwam, steeds informeerde hij vol belangstelling naar de laatste ontwikkelingen.

In 1969 startte het Experiment Eindexamen Expressievakken voor Mavo, Havo en Vwo, dwars tegen de negatieve stroming in die in het VO en het ministerie van Onderwijs heerste met betrekking tot de kunstvakken. Er werd gestart met eindexamens muziek voor Mavo en Havo en uiteindelijk ook het Vwo. Een groot succes, dat velen niet hadden verwacht. Dat maakte veel debat los in de wereld van de muziekdocenten en de overheid. Vervolg op de volgende pagina.

Het beroemde tabelletje uit WB-13 (1985) Verandering als doelstelling in het muziekpedagogisch denken Onder invloed van het verschuiven van waarden overheerste in de jaren vijftig en zestig een filosofie van de verandering. In de muziekpedagogiek leidde dat tot de ene bevlogenheidsgolf na de andere: Begin 1950

Ward en Gehrels zweren bij het zingen van het goede Nederlandse volkslied

Eind 1950

zingen hoeft niet meer zo nodig: spelen op Orffinstrumenten moet

Begin 1960

Orff blijkt infantiel; avant-garde moet

Eind 1960

Bewegen op muziek moet, muziek dient de dramatische expressie

Begin 1970

Muziek moet worden vervangen door discussie over de maatschappelijke relevantie ervan. Avant-garde muziek is elitair, improviseren moet; grafische notatie moet; noten lezen mag niet.

Begin 1980

Popmuziek moet; andere muziek mag niet meer.

Midden 1980

No nonsense: er moet een samenhangend geheel van vaardigheden worden aangeleerd op die leeftijd waarop dat het beste kan en dat voor iedereen in het reguliere onderwijs.

m#o.nl

nr.2 / april 2010

pag.3

In de periode dat ik samen met de beide Jannen (Jan van Rossem en Jan van Lieshout) werkte aan het Handboek Muziek Examenvak 1-2 heb ik vele anekdotes te horen gekregen over hoe het er in die dagen aan toeging. Vanuit het werk aan de basis ontstond een goudmijn aan beproefd materiaal en vooral veel praktijkervaring met het musiceren in de klas. Bevlogen muziekdocenten in het gehele land werkten eendrachtig samen en probeerden telkens weer nieuw materiaal uit onder supervisie van de begeleidingscommissie die bestond uit Jan van Lieshout, Jacques Maassen en Jan van Rossem. Zo ontstond geleidelijk een nieuw curriculum en een actieve, muziekgerichte didactiek met duidelijk omschreven vakdoelstellingen, toetsing en beoordelingsvormen. Muziek steeg daardoor snel in aanzien in de scholen. Bij de invoering van de Basisvorming vroeg de WRR in 1985 o.a. aan Jan van Lieshout en Jan van Rossem om hun visie te geven op het muziekonderwijs in de eerste fase van het voortgezet onderwijs. Dat leidde tot het fameuze werkdocument WB-13 op grond waarvan het

vak muziek door de overheid gelegitimeerd werd als verplicht vak in de Basisvorming. Het document uit de praktijk, zonder wetenschappelijke pretenties heeft na vijfentwintig jaar nog weinig van zijn slagkracht verloren. En het vak muziek heeft als een van de weinige schoolvakken een succesvolle ontwikkeling doorgemaakt in de Basisvorming. We gedenken daarom met groot respect in Jan een gepassioneerde muziekleraar die in de voetsporen van Theo Driessen is getreden, zijn eigen grote voorbeeld. Jan van Lieshout, de muzikale vakman die generaties leerlingen en collega’s heeft geïnspireerd en als gulle Brabander velen kennis heeft laten maken met de rijke cultuur van de muziek. Jan, die het erfgoed en de geschiedenis van de mens en zijn muziek als geen ander tot werkelijkheid wist te maken, is nu zelf overgegaan in de geschiedenis. Wij zijn hem dankbaar voor wie hij was. Veel heeft hij ons nagelaten. Aan ons is nu de beurt om zijn erfgoed te bewaren.

ONDERWIJSRAAD EN HET VAK CULTUUREDUCATIE Een schoolvak of leergebied cultuureducatie bestaat niet, zegt de Onderwijsraad in 2006, het is een beleidsterm. In zijn jongste advies ‘Vroeg-of-laat’ (zie pagina 74) lijkt de OR wel iets te voelen voor een schoolvak Cultuureducatie. De Raad wil sociale menging stimuleren via niet-doorstroomvakken. In een lelijke zin wordt een gevaarlijk proefballonnetje opgelaten: “Een met de scheiding naar niveaus samenhangende scheiding naar achtergrondkenmerken kan tegengegaan worden door met name niet-doorstroomvakken als gymnastiek, kunst, drama en godsdienst / levensbeschouwelijke vorming niveauoverstijgend, bijvoorbeeld in projectvorm, te organiseren. Een aantal scholen heeft goede ervaringen op dit gebied, maar er zijn ook scholen die de niveaus zodanig over verschillende locaties spreiden (ook in andere wijken), dat dit soort contacten lastig te verwezenlijken is. Eventueel kunnen scholen hiervoor ook coalities sluiten met andere scholen in of juist buiten hun eigen omgeving.” De OR ziet in het ‘vak’ cultuureducatie een instrument om via de school de sociale integratie te versterken en segregatie tegen te gaan. In dat verband duikt weer een bekend instrument op, waarvan leraren in de kunstvakken niet erg blij zullen worden: de middenschoolachtige heterogene onderwijsgroepering. Een lastig probleem. Culturele ongelijkheid, ook in het onderwijs, ligt mede ten grondslag aan maatschappelijke ongelijkheid. Anders gesteld: socialisatie in cultuur en kunst kan bijdragen aan sociale integratie. En hoewel bijvoorbeeld muzikale aanleg niet noodzakelijkerwijs verband hoeft te houden met het schooltype, schieten we niet veel op met het ontkennen van een cognitieve basis voor het succesvol leren in de kunstvakken.

Daarnaast suggereert de Raad – minstens zo kwalijk - dat kunstvakken niet doorstroomrelevant zouden zijn. Het is niet duidelijk in welke betekenis de OR dit begrip hanteert. Het is wellicht van toepassing op de regeling voor de sectorvakken in het VMBO, maar voor de examenvakken Kunst geldt wel degelijk dat zij aantoonbaar doorstroomrelevant zijn, zij het niet in de formele betekenis van het woord. Kunstvakken komen niet voor op de lijstjes met instroomeisen van het HO. Wie echter de instroomcijfers analyseert van de kunsten kunstverwante opleidingen in het Hoger Onderwijs zal gemakkelijk kunnen vaststellen dat veel studenten afkomstig zijn van VO scholen met een sterk cultureel profiel. Het samenwerkingsberaad Kunstvakken (SBKV) zal binnenkort een reactie geven op deze ‘faux pas’ van de Onderwijsraad. #

m#o.nl

nr.2 / april 2010

pag.4

Van het

bestuur

David Mulder Bestuurslid VLS

Zoals al eerder in deze rubriek is verhaald, is door het afscheid van een aantal doorgewinterde bestuurders in de zomer van het vorige jaar, de vernieuwing van het bestuur in volle gang. Daarbij wordt duidelijk zichtbaar hoe steeds meer lopende zaken zich op de schouders van de al wat langer zittende bestuursleden zijn gaan ophopen. Nieuwkomers moeten hun weg nog vinden, terwijl lopende zaken daar natuurlijk niet op wachten. En er zijn zelfs nieuwkomers die hun weg naar het bestuur nog moeten vinden (vacature voor bijvoorbeeld het voorzitterschap). Gelukkig is te merken dat de balans langzaam in de richting van een evenwichtigere taakverdeling lijkt te gaan, zodat aan het einde van het jaar een toekomstbestendig bestuur zijn taken zal kunnen dragen. Gelukkig doen deze overgangszaken niets af aan het feit dat er van alles ten uitvoer gebracht wordt. Zo zijn we actief betrokken bij de discussies over de eventuele invoering van een beroepsregister voor leraren, zijn de voorbereidingen voor de evaluatie van de komende examens in volle gang en heeft niet op de laatste plaats met goed gevolg op 10 april onze studiedag plaats gevonden. Door het samenwerken van de verschillende kunstvakverenigingen heeft deze studiedag een geheel eigen karakter gekregen. Het was goed te merken dat onder vele docenten de wens leeft om met het vraagstuk van de wederzijdse bevruchting bezig te gaan. Dat neemt niet weg dat juist een gezamenlijke studiedag ook de kwetsbaarheid van de verschillende afzonderlijke disciplines voelbaar maakt. Daardoor blijken zowel de vraag naar een studiedag per discipline als een studiedag voor disciplineoverstijgende thema’s opnieuw actuele punten. Maar je moet er natuurlijk bij geweest zijn om te weten wat de studiedag gebracht heeft. Tilburg was een goede gastheer en de werkgroepen vielen in de smaak. Hoewel er nog van alles voor verbetering vatbaar is, was het een geslaagde studiedag. #

Foto’s van de studiedag ‘Kunst beweegt het onderwijs’ , Janneke de Haan en Amir Pool

ONBEVOEGDE DOCENTEN Het aantal onbevoegde leraren stijgt hard, zo blijkt uit cijfers van het ministerie van OCW, dat op zijn beurt de cijfers weer ontleent aan opgaven van de scholen zelf. Bij steeds meer lessen in het voortgezet onderwijs staan on(der)bevoegde leraren voor de klas. Bijna 80 procent van de scholen telde begin vorig schooljaar meer on(der)bevoegden dan het jaar daarvoor. Het aantal leraren zonder passend diploma stijgt. Volgens het ministerie van OCW ging het in 2006 en 2007 om 16,9 procent van alle lessen. Over 2008 komt dat percentage uit op 18,1. Aan sommige scholen is het percentage onbevoegd gegeven lessen in een jaar verdrievoudigd. Het lerarentekort wordt overal zichtbaar. Niettemin nam vorig schooljaar het aantal vacatures af. Dat lijkt mede veroorzaakt

door on(der)bevoegde leraren. De VO-raad, de vereniging van schoolbesturen, wijst erop dat het lerarentekort nog lang niet opgelost. Zeker in de grote steden maken scholen zich grote zorgen. Om de kwaliteit van het onderwijs te waarborgen (en te verbeteren) is het van belang te investeren in voldoende goed opgeleide docenten. De VO-raad roept de politieke partijen op in hun verkiezingsprogramma’s de kwaliteit van het onderwijs tot speerpunt te maken. Het ministerie van OCW heeft onlangs een website geopend waarin de situatie van de bevoegdheid en bekwaamheid van leraren overzichtelijk in kaart wordt gebracht. Per school kunnen ouders, docenten en leerlingen en iedereen die dat wil bekijken hoe de percentages liggen. # m#o.nl

nr.2 / april 2010

pag.5

OVER BETUWE COLLEGE IN CONCERTGEBOUW AMSTERDAM Op donderdagmiddag 11 maart vond in het wereldberoemde Concertgebouw in Amsterdam een bijzonder concert plaats. De grote zaal was afgehuurd door het Over Betuwe College uit Bemmel vanwege een jubileumconcert ter gelegenheid van het 30-jarig bestaan van koor en orkest. Op het podium zaten bijna 250 medewerkers: leden en oud-leden, leerlingen, ouders en personeelsleden. Zij voerden delen uit The Messiah van Händel en uit het Gloria van Vivaldi uit. Deze werken zijn in het verleden in opdracht van het OBC speelbaar gemaakt door de Duitse arrangeur en componist Thomas Forkert. Een reünieorkest van meer dan 70 muzikanten vormde de swingende uitsmijter met een selectie uit het bigband-repertoire. De zaal werd bevolkt door zo’n 750 leerlingen en familieleden die met bussen naar Amsterdam vervoerd waren. Al die dertig jaar had muziekdocent Wil Maatman de muzikale supervisie over koor en orkest: dit concert betekende tevens zijn afscheid als artistiek leider. Op de website van het OBC staat een aantal fotoalbums die een beeld geven van dit bijzondere concert. #

Foto: Th.M.J. Jonker, Loo.

GEHOORBESCHADIGING BIJ JONGEREN In NETWERK was onlangs een alarmerende tv-reportage te zien over gehoorbeschadiging bij jonge mensen met onder andere recente onderzoeksresultaten van het Leids Universitair Medisch Centrum. Volgens het LUMC heeft tien procent van de jongeren in leeftijd van dertien tot en met vijftien jaar een onherstelbare vorm van gehoorbeschadiging heeft opgelopen. Het gaat om verontrustende cijfers, ook voor muziekdocenten die in en buiten de school dagelijks in de weer zijn met scholieren en muziek. Maurice Schmitz van ArtMARK | TheMusicZone is van mening dat door dit soort hoge percentages niet alleen het welzijn en de gezondheid van leerlingen in het geding komen, maar ook de

toekomst van muziek maken en beleven! Hij pleit voor preventiebeleid en hieraan aandacht te besteden bijvoorbeeld in het kader van gezondheid, verzorging, muziek, CKV of een projectweek. Hij ziet gehoorbeschadiging (blijvend en onherstelbaar) bij jonge mensen in hun VO leeftijd als een groeiend probleem. Leerlingen dragen vele uren lang oordopjes om (vaak té lang en té hard) muziek te beluisteren of te gamen. Ook is er kans op gehoorbeschadiging wanneer leerlingen zelf muziek maken of blootgesteld worden aan te hoge volumes bij het uitgaan of het bezoeken van live concerten. TheMusicZone brengt in samenwerking met de Nationale Hoorstichting een gastlesprogramma op de scholen. Bekende Nederlandse popartiesten bezoeken de school en delen hun fascinatie met muziek met de leerlingen door muziek te maken en te vertellen over hun vak. Ze wijzen er vervolgens op dat verstandig omgaan met je gehoor van ongelooflijk groot belang is. Leerlingen tonen zich dan zeer geïnteresseerd in de werking en bescherming van het menselijk gehoor. Geerle van der Wijk, projectleider bij Schooltelevisie stuurde een bericht om de aandacht te vestigen op de site ‘Eigenwijzer’ van Schooltelevisie. Op deze site komt gehoorschade aan de orde: aflevering 5 Geluid in de serie Thema’s Mens en natuur. #

m#o.nl

nr.2 / april 2010

pag.6

PROFESSIONEEL

Jos Herfs redactie

ZINGENVOOR IEDEREEN

Zangeres en zangdocente Ineke van Doorn schreef een boek over de kunst van het zingen van pop en jazz. Een boek dat alle docenten muziek als verplicht standaardwerk zouden moeten lezen. Of liever nog: cadeau zouden moeten krijgen van hun opleiding. Het boek is verkrijgbaar is twee uitvoeringen: hard cover en full colour via de boekhandel, of desgewenst Ineke van Doorns website, en in een goedkopere paperbackversie (€24,95) via de webwinkel van De Volkskrant. Het schrijven van een recensie van dit boek in m#o.nl is niet direct noodzakelijk, behoudens mijn opmerking hierboven dat elke muziekdocent omdat hij/zij met het zingen van ‘lichte muziek’ dagelijks te maken heeft, het boek zou moeten bestuderen. Iedereen die dat wil, kan alle recensies die in de vakpers zijn verschenen raadplegen op Inekes site. Ineke van Doorn behandelt vrijwel elk technisch, artistiek en praktisch onderwerp waarover je als aankomend vocalist in jazz & pop bij het studeren zou moeten nadenken. En systematisch nadenken is niet iets dat tot de grondhouding behoort van veel musici. In haar boek geeft ze een indrukwekend staaltje best practice weg dat vermoedelijk een belangrijke impuls zal geven aan de zangopleiders in Nederland. Voortdurend laat ze zien dat technische en artistieke prestaties niet alleen verband houden met studeren en trainen, maar ook met onderzoek doen, bijvoorbeeld naar interpretaties en opvattingen. Zo is het boek ook tot stand gekomen. Ze benadert de praktische kant van het zingen, maar Ineke van Doorn ziet zingen niet als een voornamelijk praktische aangelegenheid. Zingen is zoveel meer, staat op pagina 27. Zingen heeft heel veel kanten. Ze spreekt in het boek als het ware tegen haar studenten. Dat maakt dat het een handboek is geworden voor zingen op elk niveau. Een open handboek, waarin de lezer zijn eigen routes kan uitstippelen en op zoek kan gaan naar de informatie die hij of zij nodig heeft. Door de aansprekende vormgeving is het ook goed leesbaar voor leerlingen in de bovenbouw. Ik maakte kennis met het boek toen ik als onderzoeksbegeleider in ArtEZ hogeschool voor de kunsten (waar Ineke van Doorn zangdocent is) mij een beeld moest vormen over de methodologische kwaliteit ervan. In hoeverre kun je dit ‘populariserende’ boek vergelijken met de kwaliteit van een academische thesis of dissertatie? Het antwoord wordt snel geleverd als je ziet hoe systematisch en zorgvuldig de informatie is verzameld en geselecteerd en hoe deze wordt aangeboden en onderbouwd. Vrijwel alles is verifieerbaar en relevant. Je zou willen dat elke methodiekdocent in een conservatorium of kunsthogeschool een dergelijke goed gedocumenteerde verantwoording zou afleggen over zijn bronnen, denken en handelen als professional. Het

boek is het resultaat van ervaringen, studeren, reflecteren en vooral het permanent bijleren. Een voorbeeld van Life Long Learning in optima forma. Voor de gebruiker een rijke bron waarin theorie en praktijk voortdurend in elkaar overgaan. Van een boek lezen ga je niet beter zingen, maar ‘Professioneel zingen voor iedereen’ zet je op het goede spoor. Het is helder gestructureerd. Je vindt snel je weg in de 43 hoofdstukken en de 10 thematische delen (je stem, de adem, de zangtechniek, luisteren, studeren enz.). Steeds worden herkenbare oefeningen uit de zangmethodiek gekoppeld aan activerende, werkbare en inspirerende zangervaringen. Er is natuurlijk veel aandacht voor het stapsgewijs opbouwen van zangtechniek: hoe je iets zingt wordt steeds gerelateerd aan wat je zingt. Van belang vind ik het thematische deel over het studeren. Ze onderscheidt de fase van het instuderen van een song (de informatieverwerking: melodie, ritme, tekst enz.), vervolgens een fase van onderzoek (wat is er aan de hand met de dynamiek, groove, het tempo, de structuur), en ten slotte de interpretatie: het resultaat van studeren (ambacht) en bewustwording wordt uiteindelijk bij de performance losgelaten. Van het boek verschijnt een tweede druk waarin enkele foutjes worden weggepoetst. Verder blijft‘ Professioneel zingen voor iedereen’ actueel door de nieuwsrubriek op de website. Ineke houdt ons voortdurend op de hoogte van de laatste ontwikkelingen. En zo blijft het boek dagelijks fris en de lerende gebruiker Life Long erbij betrokken. Een indrukwekkende prestatie. #

PROFESSIONEEL ZINGEN VOOR IEDEREEN Alles over zangtechniek, studeren, optredens en audities. Ineke van Doorn Voorwoord door Trijntje Oosterhuis 403 pagina’s, prijs €39,95 Strengholt United Media BV, Bussum-Naarden, 2009 ISBN 978-90-49400-35-4 www.professioneelzingen.nl

m#o.nl

nr.2 / april 2010

pag.7

AMADEUSLYCEUM Leerlingen van het Amadeuslyceum speelden op vrijdag 23 april in de grote zaal van Vredenburg Leidsche Rijn, voor groot publiek en voor Radio 4. Leerlingen van de bovenbouw voerden samen met de Radio Kamer Filharmonie en ensemble Between The Notes uit Londen de wereldpremière uit van Gadget van de Engelse componist en muziekpedagoog Fraser Trainer. De leerlingen van het Amadeus Lyceum zijn hierbij betrokken in het kader van een samenwerkingsproject van het Muziekcentrum van de Omroep, Vredenburg Utrecht, het Utrechts Centrum voor de Kunsten en het Amadeus Lyceum. Dit alles met financiële ondersteuning van de Gemeente Utrecht. Gedurende drie weken volgden de leerlingen workshops bij

Fraiser Trainer, Matthew Barley en Paul Griffiths. Improviserend coachten de Britse muziekpedagogen de leerlingen bij de compositie van nieuwe delen bij Gadget, dat verwijst naar elektronische speeltjes als gsm of iPod. De uitvoering van Gadget was het resultaat van een Community Art Project dat mede door het MCO is geïnitieerd. In dit project krijgen grotere groepen leerlingen van het VO de mogelijkheid om samen te werken met beroepsmusici met de bedoeling dat jongeren worden bereikt die niet vanzelfsprekend met levende klassiek muziek in aanraking komen. Op YouTube staan beelden van het evenement. #

STAGNATIE PROJECT KENNISBASIS DOCENTEN-OPLEIDINGEN IN DE KUNSTVAKKEN In de afgelopen maanden zijn de vertegenwoordigers van de docentenopleidingen in de kunstvakken in het Netwerk KVDO druk bezig geweest met het onderwerp ‘Kennisbasis.’ Deze kennisbasis is het kennisfundament in het competentieprofiel van een startbekwame docent. De kennisbasis beschrijft over welke kennis en vaardigheden een gediplomeerde docent in de kunstvakken minimaal moet beschikken om succesvol te kunnen werken in het beroepsdomein. In het kunstonderwijs geldt door het paradigma van het ‘producerend leren’ dat kennis- en vaardigheidscomponenten nauw met elkaar samenhangen. Voor de buitenwereld is de kennisbasis van belang omdat daarin wordt verantwoord welke kennis en vaardigheden het fundament vormen van de professionele docent. De docentopleidingen in de kunstvakken onderschrijven het belang van een beschreven kennisbasis. Voor een groot deel van de vakken aan de lerarenopleiding tot leraar PO en VO (tweedegraads) is de kennisbasis vastgesteld. Op 7 december 2009 vond daarvan een drukbezochte presentatie plaats in Den Haag. Het betreft de kennisbases rekenenwiskunde en Nederlandse taal voor de opleiding tot leraar basisonderwijs en de kennisbases voor 18 vakken in de clusters talen, bèta en mens & maatschappij voor de opleidingen tot tweedegraads leraar in het voortgezet onderwijs. In alle lerarenopleidingen zal een herwaardering plaatsvinden van de kenniscomponent van de aanstaande leraren. Er worden kennisbases ontwikkeld voor de eerstegraads HBO docentenopleidingen, voor de Technische lerarenopleidingen,

de lerarenopleidingen voor de Groene sector, de lerarenopleiding ALO (Academie voor Lichamelijke Opvoeding) en de Kunstvakdocentenopleidingen. Het KVDO heeft voor de ontwikkeling van de kennisbasis in 2009 een project- en een werkplan opgesteld. In maart 2010 overlegde KVDO met de projectleider namens de HBO-raad, Ankie Verlaan. Al snel werd duidelijk dat het project Kennisbasis en het instrumentarium (kennisbasis, kennisbank, kennistoetsen) vooral zijn ingegeven vanuit de bezorgdheid om de kwaliteit van rekenen en taal aan de Pabo. In veel mindere mate geldt die bezorgdheid voor de tweedegraads lerarenopleidingen en nog weer minder voor de eerstegraads opleidingen. Eigenlijk vindt men die kennisbasis helemaal niet nodig. Er is onvoldoende geld beschikbaar om alle ingediende plannen te kunnen laten doorgaan. De plannen van KVDO vond men te grootschalig. KVDO heeft het plan vervolgens gefaseerd en aangepast. In de eerste tranche zou alvast een inventariserend onderzoek kunnen plaatsvinden naar de noodzaak en de inhouden van de kennisbasis. Die taak berustte bij de aangezochte voorzitters van de redactieteams. In de tweede tranche zouden de kennisbases worden ontwikkeld. Een financiële garantie daarvoor kon echter bij nader inzien niet worden gegeven. Het KVDO heeft vrijdag 9 april besloten niet akkoord te gaan met het voorstel van de projectcoördinator alvast met de eerste oriënterende fase voor de ontwikkeling van de kennisbases te beginnen. Het wachten is nu op een vergadering van de regiegroep Kennisbasis uit de HBOraad over circa vijf weken. Inmiddels zijn dus ook de voorzitters voorlopig gestopt met hun werkzaamheden. #

m#o.nl

nr.2 / april 2010

pag.8

Teleblik Teleblik

Frits Mennen redactie

Igor Strawinsky (1882-1971) op YouTube Dit keer staat Igor Strawinsky centraal. Van Strawinsky’s muziek is genoeg mooi en kwalitatief goed film- en geluidsmateriaal te vinden (zie bijvoorbeeld in het fragment met Valery Gergiev als dirigent). Toch heb ik ook enkele korte oude zwart-wit fragmenten gevonden waarbij de componist zelf dirigeert of interviews geeft. Uit de talloze filmfragmenten die op YouTube over deze beroemde componist van de Moderne Tijd beschikbaar zijn, heb ik slechts een beperkte keuze gemaakt.

Le Sacre du Printemps (1/3) (11:00) Gedeelte uit de Sacre du Printemps door het London Symphony Orchestra onder leiding van Valery Gergiev. Opname is uit 2007. De geluidskwaliteit en het beeldmateriaal zijn uitstekend.

Strawinsky vertelt over de reacties van het publiek (0:30) Een grappig kort fragment uit een interview met dé componist van de twintigste eeuw! Strawinsky dirigeert Vuurvogel (9:00) Prachtige historische zwart-wit opname uit 1965 in de Royal Festival Hall te Londen, met The New Philharmonic Orchestrat. Strawinsky dirigeert het gedeelte ‘Lullaby and Final Hymn’ uit zijn balletsuite ‘De Vuurvogel’. Opvallende zaken zijn de mooie hoornsolo (bij 4:30), waarop een kijker op YouTube reageert met: “... Damn, this is beautiful. The french horn solo at 4:30 is so gentle and amazing…”. Daarnaast is het interessant te zien hoe Strawinsky dirigeert: zonder dirigeerstok, maar af en toe met zijn vuisten (zie 5:30 voor een langzame passage en een minuut later bij 6:30 in een snel tempo).

Igor Strawinsky: gedeelte uit een interview over Le Sacre du Printemps (2:00) Dit filmpje heeft een Nederlandse ondertiteling. Interview met Igor Strawinsky over de Sacre (1:00) Interview met Igor Strawinsky waarin hij vertelt over de reactie van Serge Diaghilev toen deze voor het eerst de Sacre du Printemps hoorde. Igor Stravinsky - Elegy for Solo Viola (5:00) Filmpje waarin zijn Elegie voor altviool (1944) wordt gespeeld, terwijl op de achtergrond talloze foto’s en tekeningen (ook karikaturen) van Strawinsky te zien zijn!

Studio-opname (repetitie) van de Sacre du Printemps Deel 1 (8:00) Deel 2 (3:00) Gedeelte van een film uit 1955 waar Strawinsky repeteert voor een opname van zijn ‘Sacre du Printemps’. #

m#o.nl

nr.2 / april 2010

pag.9

Clara Legêne redactie

Ergens diep in de vorige eeuw, ik had nog vlechtjes, afgezakte kniekousen en een leren schooltas, gingen we op gezette tijden met school helpen aardappels rooien. Met z’n allen twee dagen het land op en niemand die dat raar vond of klaagde over verloren onderwijstijd. Lekker juist! Even wat anders! Tegenwoordig heet zoiets plechtig een maatschappelijke stage (mas), moet vanaf komend jaar elke leerling verplicht 72 uur iets nuttigs voor de samenleving doen en ben ik geloof ik nog de enige die dat doodzonde van de onderwijstijd vindt. Want de discussie of de ‘mas’ eigenlijk wel een onderwijskerndoel is, is bij mijn weten helemaal overgeslagen. Ook op mijn school wordt nagedacht hoe we de ‘mas’ in het vat gaan gieten. We besloten tot een experiment en dat hebben we geweten. Alle vijfdeklassers kregen in het kader van maatschappijleer de opdracht in teams een workshop te organiseren voor hun medescholieren. Het onderwerp moest iets maatschappelijk nuttigs zijn en verder waren ze vrij het naar eigen inzicht in te vullen. Op 3 maart 2010, de dag van de verkiezingen, zouden alle workshops tegelijk worden gehouden. Zelf regelden we dat een grote groep vierdeklassers een dag ‘gemeenteraadslid’ kon zijn, in samenwerking met het IPP. Een aanrader! Zie de site. Ook kregen we voor elkaar dat er een mobiel stemlokaal, ‘de Stembus’, op school werd gestationeerd. Om alle workshops in goede banen te leiden voorzagen we de teams ruim op tijd van formats, tijdschema’s, draaiboeken en waarschuwingen en werd aan elk team een op afstand meedenkende docent gekoppeld. En toen begon de race tegen de klok en tegen alle ongemakken die elk mens ontmoet als hij een workshop moet organiseren. Mensen die niet terugbellen, mensen die toezeggen en dan afbellen, onderwerpen die niet uitvoerbaar blijken of veel te duur, duizend dingen waar je aan moet denken en vooral: plannen, plannen, plannen. De arme docenten maatschappijleer hebben wekenlang achter broeken gezeten, aan jassen moeten trekken en soms zakte de moed ze finaal in de schoenen. Intussen ontwikkelden we in het mas-team een draaiboek voor de huiveringwekkende logistieke consequenties van ons stoute plan en fabriekten enkele vijfdeklassers een gelikte website. Het was een megaonderneming, maar het resultaat mocht er zijn. Maar liefst 34 workshops waaruit je als leerling kon kiezen. Van eenzame bejaarden opfleuren tot klusjes voor Kika, van protestsongs schrijven tot scheikundig onderzoek naar olivijn,

van het meten van het effect van drugs op watervlooien tot de brandweer: you name it en we hadden het in de aanbieding. De school was een dag van de leerlingen. In alle lokalen waren ze ingespannen aan het werk, aan het discussiëren, aan het musiceren, aan het knippen, plakken en tekenen. Overal liepen van buitenaf gehaalde docenten rond, af en toe fietste er een grote groep leerlingen weg of kwam er net een groep terug, en de zesdeklassers die voor het eerst mochten stemmen gingen voor het eerst stemmen. In de stembus. Op een lichtkrant in de gang deed de persgroep de hele dag verslag en de ouderraad zorgde voor een poffertjeskraam op het schoolplein. De bejaarden – “die er overigens nog erg goed uitzien voor hun leeftijd”, schreef de persgroep - bleken bij nader inzien helemaal niet zo zielig te zijn en behoorlijk goed bij de pinken. Mooi. Vooroordeel één kon de prullenbak in. En zo sneuvelden er meer. Die klimaatfilm van Al Gore, daar valt eigenlijk heel wat op af te dingen. Pesten lok je helemaal niet zelf uit. Onze denkpatronen zijn helaas niet zo flexibel als we zelf denken. Uientempura met yoghurtdip is hartstikke lekker en “zonder alcohol in je leven kun je ook een leuke tijd hebben”. Maar het voornaamste was toch dat dit een dag van de leerlingen was. Zelf georganiseerd, zelf geïnitieerd, zelf de verantwoordelijkheid genomen. Het straalde overal vanaf. Waar ik woon hebben jongeren ergens in de vorige eeuw voor een veel te jong gestorven jongerenwerker een stenen bank neergezet. Met in de rugleuning een inscriptie: “Verantwoordelijkheid is iets wat iedereen gegund moet worden. Wij hebben hem gehad.” Ik vond het een verademing dat we de leerlingen zelf de verantwoordelijkheid gaven en dat ze haar met beide handen aanpakten. He he. Eindelijk. En dat is voor mij de echte winst van de dag. Want verantwoordelijkheid durven geven en nemen vind ik een onderwijskerndoel. Voor volgend jaar gaan we een studiewijzer maken en zetten we er een aparte werkgroep op. Want dit kun je de meisjes van maatschappijleer geen tweede keer aandoen. Wie onze studiewijzer wil hebben: laat maar even weten. Een aanrader!

m#o.nl

nr.2 / april 2010

pag.10

ONLINE INSTRUMENTBOUWERS

Colofon

AVRO Klassiek biedt op zijn website vijf korte reportages van ongeveer een kwartier aan waarin instrumentbouwers een kijkje in hun keuken geven. Het gaat om een bezoekje aan een orgel-, viool-, fluit-, trompetbouwer en een pianorestaurateur. De bouwers laten hun werkplaats zien en demonstreren hoe ze een instrument maken. Intussen vertellen ze over hun passie voor het vak en het instrument dat ze bouwen. Aan het woord komen Frits Elshout (van Flentrop Orgelbouw uit Zaandam), vioolbouwer Mathieu Besseling, fluitbouwer Fridtjof Aurin (Düsseldorf), pianorestaurateur Frits Janmaat en Geert Jan van der Heide, baroktrompetbouwer in Putten. Het zijn originele portretten geworden van bevlogen vaklieden, met mooie beelden die zowel leerlingen in de Onderbouw als de Bovenbouw (Muziek, Kunst Algemeen) zullen aanspreken. De programma’s staan online en kunnen via internet bekeken worden, thuis of op school, of klassikaal via de mediaspeler en een digitaal schoolbord.

m#o.nl nummer 2 / april 2010

ER ZIT MUZIEK IN IEDER KIND Het Fonds voor Cultuurparticipatie is gestart met het programma ‘Er zit muziek in ieder kind’. Het Fonds streeft ernaar dat muziekeducatie voor kinderen van 4 tot en met 12 jaar toegankelijker wordt. Zingen, het leren spelen van een instrument en het gezamenlijk optreden is goed voor de sociale en cognitieve ontwikkeling van kinderen. Door sociaal-maatschappelijke drempels is dit niet voor ieder kind mogelijk. Het fonds stelt onder andere projectsubsidies beschikbaar met als doel te onderzoeken welke methodes en samenwerkingsverbanden op lokaal niveau effectief zijn, zodat veel meer kinderen aan actieve muziekbeoefening kunnen doen. Het fonds werkt samen met het onderwijs, de culturele sector, lokale en provinciale overheden. In 2010 beginnen enkele proefprojecten die doorlopen tot en met schooljaar 2012-2013. Deze pilots moeten nieuwe manieren opleveren om muziekeducatie beter toegankelijk te maken voor kinderen. De commissie Muziek in ieder kind bestaat uit voorzitter Marleen Barth en de adviseurs Cees Thissen, Christiane Nieuwmeijer, Mark Jager, Marga Wobma-Helmich en Johan Bosma.

nieuwsbrief rwijs / digitale (VLS) muziek#onde Schoolmuziek Vereniging Leraren

van de

eel Redaction 2010 pag. 2 > bij m#o.nl 1,

Heijden van dergroot IM Franshtenis aan een Ter nagedac > vakcollega pag.3

ur Van het bestu docenten Studiedag kunstvak pag. 3 > op 10 april 2010

muzikaal Iedereen ispag. 4> Boekbespreking

Artishocktijdschrift voor kunst Nieuw Vlaams 5> en cultuur pag.

Canons

Composities van pag. 6 >

Jetse Bremer

Teleblik

Grabbelton YouTube

pag. 7 >

G BOEM PAUKESLA > Column pag. 8

Berichten pag. 9 >

Nr. 1, 4e jaargang,

februari 2010

m#o.nl / digitale nieuwsbrief van de Vereniging Leraren Schoolmuziek (VLS) bestemd voor muziekdocenten in het basis- en voortgezet onderwijs, professionals in de muziek- en cultuureducatie, directies en beleidsmakers. m#o.nl wordt digitaal verspreid onder leden van de VLS en andere belangstellenden en is te vinden op: www.muziekenonderwijs.nl. m#o.nl is een uitgave van de Vereniging Leraren Schoolmuziek. De VLS is aangesloten bij de Centrale van Middelbare en Hogere Functionarissen (CMHF), een koepel van beroeps- en belangenverenigingen bij overheid, onderwijs, zorg en bedrijfsleven. Het bureau van de VLS is gevestigd Kluppelshuizenweg 32, 7608 RL Almelo Contact bureau@vls-cmhf.nl Websites VLS: www.vls-cmhf.nl m#o.nl: www.muziekenonderwijs.nl Webredactie Clara Legêne Redactie m#o.nl Jos Herfs, Clara Legêne, René Meeuws en Frits Mennen Aan deze uitgave werkte verder mee: Janneke de Haan, David Mulder en Amir Pool

EVIDENCE BASED In toenemende mate vinden onderzoekers bewijzen van de effecten van muziekonderwijs op de kwaliteit van het leervermogen, welbevinden en een evenwichtige ontwikkeling van kinderen. Kinderen die een muziekinstrument leren bespelen, hebben volgens de vooraanstaande Amerikaanse neurowetenschapper Nina Kraus minder moeite met lezen en kunnen beter luisteren in een rumoerige klas. Ze toonde aan dat muzikanten beschikken over verhoogde hersenactiviteit, die hen in staat stelt om informatie die ze ontvangen via hun ogen en oren beter te ‘verwerken’ dan mensen die geen instrument bespelen. Luisteren naar muziek vraagt een stevige cognitieve inspanning en een aanzienlijke hoeveelheid geheugencapaciteit om harmonie, ritme en melodie te ontvlechten. Uit haar onderzoek is gebleken dat de elektrische activiteit in de hersenen tijdens het luisteren naar muziek overeenkomsten vertoont met de eigenschappen van geluidsgolven. Daaruit zou blijken dat de hersenen alle natuurkundige eigenschappen van geluid nauwgezet verwerken.

Contact redactie@muziekenonderwijs.nl Vormgeving en illustraties Marcel Grotens Coverfoto Alessandra Lobo Overige Illustraties Stock.xchng, Morguefile en beeldarchief VLS Bijdragen Ieder wordt uitgenodigd bijdragen te leveren of berichten voor m#o.nl te zenden. De redactie zal graag nadere informatie verstrekken.

© VLS het copyright van artikelen en illustraties ligt bij de Vereniging Leraren Schoolmuziek, tenzij anders aangegeven. Overname van artikelen of illustraties op welke manier dan ook, zonder schriftelijke toestemming van de Vereniging leraren Schoolmuziek, is verboden.

m#o.nl

nr.2 / april 2010

pag.11