Hoofdstuk 3 // Bodem- en materialenbeheer rijzen op uit de afvalchaos
13 EEN NIEUW MILLENNIUM, EEN NIEUWE STRATEGIE Dat de campagnes hun doel niet gemist hebben, kwam tot uiting tijdens interviews omtrent afvalbeleving en milieubewustzijn bij de burger: “Sorteren werd aangemoedigd via grote affiches op straat en via radiospots waardoor de boodschap ‘Wie slim is sorteert’, is blijven hangen. In het begin krijg je van die vervelende zakken met verschillende kleuren die je elk een plaats moet weten te geven. Dat leidde tot wat irritaties, maar al snel wordt het een stuk van je leven. Wat vroeger ondenkbaar was, is nu de normaalste zaak van de wereld.” In 1988 recycleerde de Vlaming slechts 10 % van zijn afval. Hij hinkte ver achterop in vergelijking met de Duitse, Scandinavische en Nederlandse voortrekkers. Door de combinatie van verschillende beleidsinstrumenten boekte Vlaanderen een enorme vooruitgang inzake het beheer van huishoudelijk afval. Tegen 1998 recycleerde de Vlaming 60 % van zijn huisvuil. Vlaanderen werd koploper in Europa. De inhaalbeweging is toe te schrijven aan een mentaliteitsverandering. De Vlaamse wegwerpmaatschappij begon stil te staan bij wat weggegooid werd. Zoals de gewone burger getuigt: “Omdat voorwerpen zo snel aan waarde verliezen eens ze de winkeldeur uit zijn, kun je ze erna nog maar moeilijk van de hand doen. Weggooien lijkt zonde, want dikwijls weet je dat het nog nuttig kan zijn. Daarom zijn kringloopwinkels een zegen. Je kunt het daar kwijt in de wetenschap dat iemand er voor een peulschil nog plezier aan zal beleven.” Het besef was doorgedrongen dat afval een waarde heeft als er goed mee omgesprongen wordt. Vuil werd niet langer achteraan in de tuin gedumpt of verbrand, maar netjes gesorteerd om er nog iets nuttigs mee te doen.53 De opkomst van de kringloopwinkels in de jaren 1990 is een mooi voorbeeld van het succes inzake hergebruik. Door de consumptiemaatschappij raakten steeds meer producten in onbruik alvorens in aanmerking te komen voor definitieve verwijdering. Ondanks het feit dat hiervoor gewillige afnemers waren, verdwenen veel producten via
het grof vuil in de verwijderingsketen. De rommelmarkten, belangrijke elementen in de kringloop van hergebruik, bleken niet meer voldoende om aan alle voorwerpen een tweede of een derde leven te geven. Om vraag en aanbod beter op elkaar af te stellen, stimuleerde de OVAM de uitbouw van een netwerk aan coördinatiepunten, de zogenaamde kringloopcentra. Ze bestonden reeds uit sociale bekommernis voor mensen met een laag inkomen, terwijl laaggeschoolden er aan het werk konden. In 1994 kwam er in Vlaamse kringloopwinkels slechts 0,57 kg goederen per inwoner terecht terwijl dit cijfer in Nederland tot 12 kg opliep. Vanaf dat moment ontdekte en onderzocht de OVAM het milieuaspect van kringloopwinkels. In samenwerking met gemeenten en intercommunales werden de kringloopwinkels in het afvalstoffenbeleid geïntegreerd. Intussen is er in Vlaanderen een wijdverspreid netwerk van kringloopcentra waar vandaag 8,5 kg gebruiksgoederen per inwoner wordt verzameld.54 De inspanningen hebben ertoe geleid dat de Vlaming veel bewuster met afval omgaat. Dankzij dit bewustzijn is het hem niet ontgaan dat de afvalberg blijft groeien. Nochtans zijn de campagnes van de OVAM net voor het intreden van het nieuw millennium zich volop gaan toespitsen op preventie. Eerst legde men zich toe op de leefomgeving door – onder het motto ‘Zwerfvuil 2000’ en ‘Vlaanderen Proper’ – het zwerfvuil aan te pakken. Aansluitend volgde een campagne – met de slogan ‘Wie afval vermijdt, moet
176
30 jaar OVAM.indb 176
08-09-11 13:32