6 minute read
De strijd om zoet water
Gerd Dottermans Onafhankelijk analist
Water, we hebben het allemaal nodig. Als je onze blauwe planeet ziet, zou je denken, we hebben er toch genoeg van. Maar dat is niet zo. 97% is zout water en daar zijn we op dit moment niet zo veel mee. Van het zoet water zit het grootste deel in de poolkappen en in gletsjers.
Het gebruik van zoet water stijgt jaarlijks met ongeveer 1%. Dit door een combinatie van factoren zoals de bevolkingsgroei, economische groei en veranderende consumptiepatronen. Ongeveer 2 miljard mensen leven nu al in gebieden met een hoge waterstress. Dat zijn gebieden waar er weinig of geen overschot is. Tel daar nog de 4 miljard mensen bij die leven in gebieden waar er minstens 1 maand per jaar waterschaarste is en je ziet de omvang van het probleem.
Meer dan de helft van de wereldbevolking leeft op dit moment in gebieden waar water niet altijd vanzelfsprekend is. Het waterverbruik blijft jaar na jaar stijgen en omwille van de klimaatverandering wordt de aanvoer jaar na jaar minder vanzelfsprekend. Reden genoeg om er eens op in te gaan in deze Muur van Zorgen.
dat de VraaG naar water stijgt is een open deur in trappen. Meer en meer mensen die meer en meer consumeren. Zoals u kan zien in de grafiek vervijfvoudigde ons watergebruik de afgelopen honderd jaar wereldwijd.
Een steeds stijgende vraag die botst met een gelimiteerd aanbod, dat moet wel tot schaarste leiden.
In het meest extreme geval kan waterschaarste gewapende conflicten veroorzaken. Hopelijk blijven we daarvan gespaard maar andere effecten zoals grote spanningen tussen regio’s, tussen gemeenschappen en buren zijn een zekerheid. Net zoals omvangrijke migratiestromen en alles wat daarbij komt kijken.
In heel wat landen is de waterstress nu al acuut. Ze gebruiken er nu al meer dan 80 % van het zoet water wat er beschikbaar is. Het gaat hier over zowat heel Noord-Afrika (Libië, Egypte …) over het Midden-Oosten (Israël, Palestina, Saoedi-Arabië, Irak …) en verder door naar het Oosten (Iran, Pakistan en India) Maar watertekort kan ook elders toeslaan. In de miljoenenstad Kaapstad in Zuid-Afrika kwam er zo goed als geen water meer uit de kraan in 2018.
We hoeven niet eens naar het buitenland te gaan om de gevolgen van de klimaatverandering te zien. In 1976, 2011, 2017 en 2018 kregen we ook in Vlaanderen al te maken met extreme droogte. Dit zal zich vaker voordoen als gevolg van minder regen in de zomer. En wat er valt, zal sneller verdampen door de temperatuurstijging. Ik weet nog hoe ik twee jaar terug onwezenlijk keek naar de kurkdroge bruine wegbermen. Dat waren beelden die ik alleen kende van op vakantie in Spanje. En nu was dit ineens ook bij ons het geval. Maar goed, wij zijn een rijke regio. We kunnen
via gerichte investeringen in wateropslag, recuperatie en zuivering de problemen wel de baas. Maar wat zullen de gevolgen zijn op plaatsen waar er geen geld is om te investeren.
Zolang er nog water is, kan je er zuiniger mee omgaan of je consumptiepatroon aanpassen. Een kilo rundsvlees produceren vraagt al gauw 15.000 liter water. Een koe moet immers veel gras en ander voer eten, wat water nodig heeft om te groeien. Ook vele groenten zoals tomaten slurpen water.
Maar zuiniger met water omspringen is één ding. Jobs is een ander. Je ziet nu wat Covid-19 met ons doet. Covid is een natuurfenomeen dat velen onder ons verhindert te werken en onze samenleving ontwricht. Droogte is net hetzelfde. In landelijke gebieden waar een groot deel van de bevolking van de landbouw leeft, kan droogte het werk onmogelijk maken en een hele samenleving ontwrichten.
En wat als er echt geen water meer is? Wat doen mensen als er geen water meer uit de kraan komt? Wat doen mensen als hun enige waterput droog komt te staan? Wat doen mensen die zelf geen toegang tot betaalbaar water meer hebben maar intussen wel zien dat 100 meter verder golfterreinen worden besproeid?
In vrede sterven of revolteren en verhuizen? Ik zou het laatste doen. Waterschaarste ondermijnt het economisch en sociaal weefsel. De bestaanszekerheid
Zoetwaterverbruik Landbouw, industrie, huishouden (In triljoen m3)
4,5
4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0 1901 1920 1940 1960 13 2000 2014
van mensen wordt weggenomen. Conflicten en migraties zullen het logische gevolg zijn. We spreken hier niet van het miljoen vluchtelingen dat we eerder in Europa hebben opgevangen. Wereldwijd zal het over tientallen tot honderden miljoenen mensen gaan.
De Verenigde Naties hebben 5 mogelijke conflictgebieden geïdentificeerd voor toekomstige waterconflicten. In de regel gaat het om plaatsen rond rivieren waar de bewoners van de gebieden stroomopwaarts zoveel water afleiden voor eigen landbouw en eigen consumptie dat er niets meer of veel te weinig overblijft voor de gebieden stroomafwaarts. Het gaat over Egypte (De Nijl), Pakistan (De Indus), India (De Ganges & de Brahmapoetra), Iraq (De Tigris en Eufraat) en de Verenigde Staten (De Colorado). Elk hebben ze hun eigen verhaal. Ik geef er twee mee.
In het geval van Egypte is het de net afgeronde bouw van een nieuwe superdam in Ethiopië. Het grootste project van hydro-elektrische energie in Afrika. Op zich een mooi verhaal maar het bedreigt de watertoevoer naar het lager gelegen Egypte. En ze beginnen daar hypernerveus te worden. Egypte vervult 97 % van zijn waterbehoeften via de Nijl en de snelheid waarmee de dam opgevuld wordt kan daar grote invloed op uitoefenen. De Verenigde Naties zijn alvast ingeschakeld om te bemiddelen.
Irak is nog een veel complexer verhaal. In de stad Basra, wat vroeger het Venetië van het Midden-Oosten was, ligt de monding van de Tigris en Eufraat. Maar
de bronnen liggen in Turkije en een deel moet ook via Syrië passeren. Beide landen houden steeds meer water voor zichzelf. Tegenwoordig bereikt er steeds minder water Basra, en wat er toekomt is vaak vervuild. Door de zwakke stroming rukt het zoute zeewater ook steeds verder op landinwaarts. Binnen Irak zelf liggen de Sjiitische gebieden vooral stroomafwaarts. Soennitische gebieden liggen vooral stroomopwaarts net zoals de Koerdische regio’s. Oorlog heeft veel infrastructuur en onderlinge goodwill vernield. Vroeg of laat komen de mensen in beweging. In eerste instantie via interne migratiestromen. De grote spanningen die er nu al zijn zullen nog toenemen.
Los van deze grote verhalen en conflictgebieden zal water vooral een verhaal van talloze kleine verhalen zijn. Het aantal mensen dat nu al sterft door een gebrekkige toegang tot water voor consumptie en persoonlijke hygiene is een absoluut veelvoud van het aantal mensen dat sterft door gewapende conflicten. In het United Nations World Water Development Report 2019 wordt de eerste groep geschat op 780.000. De tweede groep op 75.000.
Als water schaarser wordt en het marktmechanisme maakt dat wie veel kan betalen veel kan verbruiken, zal ook dit op vele plaatsen leiden tot ruzie en geweld. Het gaat dan om kleinschalige maar voor de betrokkenen daarom niet minder relevante discussies. Gaan private zwembaden of het besproeien van gazons overal nog toegelaten worden? Gaan bepaalde gewassen nog overal mogen geteeld worden? Gaan we naar een afbouw van de veeteelt?
Binnen lokale gemeenschappen gaan er zich grote spanningen opbouwen. Je kinderen niet kunnen wassen, terwijl bij de buurman de tomaten alle dagen water krijgen, dit zijn taferelen die nu al realiteit zijn en het nog verder gaan worden. Gaan we effectief naar het verder vermarkten van water, waarbij er kan gespeculeerd worden op de evolutie van een waterprijs? Is water iets wat in de publieke dan wel in de private sfeer thuishoort? Laten we de markt beslissen wie water krijgt of laten we de politiek beslissen? De wereldgemeenschap, de landen en de diverse lokale gemeenschappen zullen hierover harde noten moeten kraken.
De beschikbaarheid van water is en blijft een grote zorg voor ons allemaal.
Redactie 8 december 2020
