O
ntstaan
Zoals de naam duidelijk doet vermoeden, gaat er van de site van het Koningsplein een zeker prestige uit, zoals dat ook al in het verleden het geval was. Het aanzicht van de locatie is in de loop der jaren echter behoorlijk geëvolueerd. Sinds de 11de eeuw fungeerde ze als prinselijke residentie. Vanaf dat moment ging de Coudenberg (of ‘koude berg’) zich als machtscentrum van Brussel profileren. De nieuwe versterkte burcht die er werd opgetrokken, bood aanvankelijk onderdak aan de kasteelheer en later aan de Prins van Brabant. In de 15de eeuw werd het kasteel een heus paleis: de hertogen van Bourgondië, die over onze contreien heersten, zorgden voor de nodige pracht en praal. Op deze autoriteit uitstralende plek werden geleidelijk aan een aantal aristocratische herenhuizen gebouwd door notabelen die banden met het hof onderhielden. Het BIP — het geheel van gebouwen in de Koningsstraat dat in de diepte uitloopt op een binnenplein — ligt meer bepaald op twee historische percelen. Het zogenaamde ‘hotel van Grimbergen’ dat u hier ziet - kijk even naar de vermelding op de gevel, onder het balkon - werd in de 18de gebouwd door de abdij met dezelfde naam (cf. verderop voor meer context). Het staat min of meer op de plek van de voormalige kapel van het hertogelijk paleis uit de 16de eeuw. Die was op haar beurt de opvolger van een eerste kapel uit de 14de eeuw. De ondermuren van dat gebedshuis bleven bewaard en fungeerden als fundering voor de woning die de monniken er optrokken. Door het raam in de zijgevel van dat ‘hotel’ zijn de funderingen nog steeds te zien. U kan ze bezoeken via het BELvue museum. Onder het hotel ligt ook een stukje van de Isabellastraat, aangelegd op initiatief en voor gebruik van aartshertogin Isabella, die onze streken aan het begin van de 17de eeuw bestuurde als vertegenwoordigster van het Spaanse bewind. Die as verbindt het paleis rechtstreeks met de Sint-Goedele kathedraal. Het stukje straat wordt toegeschreven aan de abdij van Grimbergen, die de funderingsmuren en gewelven optrok. Verder vinden onze huidige muren hun oorsprong in enkele aristocratische herenhuizen in de onmiddellijke omgeving van het paleis. We hebben het hier met name over het ‘hotel van Hoogstraten’ uit de 16de eeuw (eigenaar: Antoon van Lalaing, graaf van Hoogstraten en hooggeplaatst functionaris), dat ontstond na samenvoeging van twee woningen (of twee percelen). Een daarvan, werd toen bewoond door Antoon van Bourgondië (ook wel ‘Groot-Bastaard’ genoemd), de zoon van de hertog van Bourgondië, Filips de Goede. In werkelijkheid deed het ruime pand enkel dienst als Brusselse verblijfplaats van Antoon van Lalaing. Die verbleef doorgaans aan het hof van Hoogstraten en had ook nog een verblijf in Mechelen. Daaruit blijkt meteen het belang van dit historisch personage.
In 1731, tijdens de nacht van 3 op 4 februari, verwoestte een brand het Coudenbergpaleis. De omgeving, waaronder ook de ‘hotels’ waarover we het hier hebben, bleef redelijk gespaard. In de vier daaropvolgende decennia - een roerige periode vol conflicten en financiële moeilijkheden - raakte de site bekend als het ‘verbrande hof’ De site zou niet worden gerenoveerd: de Oostenrijkse landvoogd van onze streken, Karel van Lotharingen, nam na ingrijpende werken definitief zijn intrek in het vroegere paleis van de familie van Oranje-Nassau. In een poging het blazoen van de stad op te poetsen en een streep te trekken onder het verleden, werd bovendien beslist een nieuw plein aan te leggen. In het midden daarvan, zou een standbeeld van diezelfde Karel van Lotharingen prijken. In die context werden een aantal gebouwen in een gelijkaardige stijl opgetrokken. Er werden met name acht woningen - én een kerk, ter vervanging van de abdij van de Coudenberg - opgetrokken: chique herenhuizen, als ultieme getuigen van het Ancien Régime. Om de hoge bouwkosten te financieren, deden de Oostenrijkse bewindvoerders een beroep op bepaalde instanties (abdijen, gilden) of welgestelde mecenassen. Dat verklaart ook waarom het een traditie was om een woning als het ‘hotel van Grimbergen’ te vernoemen naar de abdij met diezelfde naam, die voor de bouw ervan instond. Met de bouw werd in 1776 gestart. En de werken werden in 1881 voltooid. De abdijgemeenschap van Grimbergen, die op Brussels grondgebied woonde, was ook nog eigenaar van het huidige hotel Errera (Koningsstraat 14, tegenover het Warandepark). Daar vonden de geestelijken onderdak als ze in de stad verbleven. Indien de nood het hoogst was, kon dit pand binnen de vestigmuren ook extra worden beveiligd. Naar aanleiding van de heraanleg van het plein aan het eind van de 18de eeuw, kreeg de Stad Brussel een deel van het ‘hotel van Hoogstraten’ in handen. Het grootste gedeelte werd echter gekocht door de graaf van Spangen, die op het bestaande gebouw (het hotel van Hoogstraten, dat zo ondergronds komt te liggen) een nieuwe, L-vormige constructie laat optrekken.
A
rchitectuur en interieur
Net als het hele Koningsplein, zijn beide ‘hotels’ voorbeelden van de neoclassicistische stijl. Het plein werd heraangelegd door de Franse architecten Barré en Guimard, op basis van de neoclassicistische principes aan het einde van de 18deeeuw: symmetrie, regelmaat en eenheid. Ze namen daarmee duidelijk afstand van de grillige vormen uit de middeleeuwen! Het nieuwe Koningsplein werd vanaf toen een openbaar plein. Zoals dat zo vaak gebeurde, werd de moderne stadskern op de oude stad gebouwd. In dit geval is dat makkelijk te zien: de ruïnes van het paleis bleven onder dit gebouw zichtbaar en zijn via het aanpalende BELvue museum te bezoeken. Aan het begin van de 20ste eeuw werd de interne structuur van het ‘Hotel van Grimbergen’ hier en daar gewijzigd door een Engelse bank die zich er vestigde. De marmeren trap en inkomhal dateren uit die periode, net als de ‘lokethal’ (voor wie vóór het gebouw staat: aan de rechterkant). Die benaming verwees naar de toenmalige functie van de ruimte, die nog steeds zo wordt genoemd.