een oude jezuïeten-apotheek, liep goed en werd direct overgenomen door Franco-aanhangers, misschien wel dezelfde mensen die haar verdacht hadden gemaakt. Van dit soort verhalen kan gemakkelijk een film gemaakt worden. Soms moest ik mezelf tot de orde roepen: ik maak een fotoboek, dus ik kan me niet in ieder verhaal verdiepen.”
Uitgewiste geschiedenis Gonzalez beperkte zich tot locaties waarvan hij een sterk vermoeden had dat daar mensen liggen, en soms fotografeerde hij ook de plek waar de moorden zijn gepleegd. “Er is veel onduidelijkheid over de exacte locaties; er wordt veel aarde verschoven, er worden rotondes, viaducten of parkeerterreinen gebouwd, of de natuur is ondertussen haar gang gegaan. In Barcelona is bijvoorbeeld een plek waar mensen op het strand zijn vermoord, waarna het water het bloed heeft weggespoeld. Ik kon die plek niet precies terugvinden. Er is ook een plek, tussen het treinspoor en de zee, waar vroeger krottenwijken waren, Campo de la Bota. Nu staan er moderne gebouwen, het heet Parc del Forum. Bijna niemand weet dat daar tot in 1952 zeventienhonderd mensen zijn gedood. Die geschiedenis is uitgewist.” Gonzalez fotografeerde de plekken voor zo ver mogelijk op hetzelfde tijdstip als de moorden werden gepleegd. Het ‘voorkeursuur’ voor de moorden was vlak na zonsondergang en vlak voor zonsopgang. “Het is een heel vreemd gevoel om in het halfdonker op zo’n plek te staan, in de wetenschap van wat zich daar heeft afgespeeld. Ik wilde het landschap op me laten inwerken en pas dan fotograferen wat ik zag, zonder iets te ensceneren of vooraf te bedenken. Onwillekeurig breng je alles wat je ziet in verband met de geschiedenis; alles krijgt betekenis, zonder het te illustreren.”
gejatte lichamen van republikeinen. Veel nabestaanden van de nationalistische slachtoffers wilden hun doden namelijk niet laten overbrengen, dus zijn er lichamen gebruikt van de tegenpartij, van mensen die door hen waren doodgeschoten. Die zijn daar vanaf 1959 naartoe gebracht zonder de familie te informeren, zonder toestemming, alleen maar om kisten te vullen. Daar ligt dus nu – en dat is natuurlijk ontzettend controversieel – Franco samen met nationalistische én naamloze republikeinse slachtoffers.”
Gespleten samenleving Volgens Gonzalez is het in Spanje nog altijd niet mogelijk om gezamenlijk de oorlog te herdenken. “De samenleving blijft gespleten tussen nationalisten en republikeinen en het onderwerp roept ruzies op. Iedereen weet nog aan welke kant zijn familie stond. Voor veel mensen is Franco iemand die snelwegen en stuwmeren heeft gebouwd en goede dingen heeft gedaan, zo staat hij in de schoolboeken.” “Ik wil dat mijn werk bijdraagt aan de bewustwording van dit verborgen deel van de geschiedenis. Mijn exposities, zoals in Barcelona en La Coruña, maken veel los en dat vind ik belangrijk. Ik heb natuurlijk geen geschiedenisboek gemaakt, maar ik wil mensen wel aan het denken zetten. Ze krijgen van mij maar beperkte informatie. Ik wil dat ze zich aangetrokken voelen tot een foto, of tot een landschap, en dat ze vervolgens tot zich laten doordringen waar ze eigenlijk naar kijken. En ik hoop dat mensen hierdoor nieuwsgierig worden en zelf onderzoek gaan doen, zodat eindelijk de gehele waarheid alsnog naar boven komt, en alle nabestaanden hun verlies kunnen verwerken.”
De wind, misschien de vogels Gonzalez koos voor een simpele, langzame werkwijze met een lichte groothoeklens, hij wilde expliciet geen trucs gebruiken, niets vervreemden of dramatiseren. “Ik wilde – een beetje naïef misschien – zo neutraal mogelijk het laatste beeld vastleggen wat die slachtoffers hebben meegemaakt. Ik dacht dan: ‘Dus dit is het laatste wat Lorca heeft gehoord en gezien: de wind, misschien de vogels, de bomen?’ Die gedachte maakt zo’n locatie bijzonder. De foto’s zijn leeg en sereen, er is een stilte, een afwezigheid; je staat daar en je míst die mensen. Dat maakte voor mij dat zij toch op een of andere manier in die foto’s aanwezig zijn.” In principe wilde Gonzalez geen monumenten fotograferen, dus geen plekken waar al herdacht is. “Daarmee heb ik indirect een keuze gemaakt voor de republikeinse slachtoffers; veel nationalistische slachtoffers zijn wel opgegraven en herdacht. Toch heb ik drie foto’s toegevoegd van Valle de los Caídos, omdat dat een geval apart is. Daar liggen de nationalistische slachtoffers die vochten aan de kant van Franco, en die daar officieel zijn herdacht. Maar daar liggen ook zo’n twaalfduizend
14 | 1 | 2019
Miquel Gonzalez is fotograaf en kunstenaar. Hij groeide op in Duitsland als zoon van Spaanse emigranten. Als tiener herontdekte hij zijn Spaans/Catalaanse wortels en emigreerde naar Barcelona (1987-2000), waar hij aan het Institut d’Estudis Fotogràfics de Catalunya (IEFC) fotografie studeerde. Sindsdien werkt hij als fotograaf en publiceert wereldwijd. In 2018 verscheen het boek Memoria Perdida. www.miquelgonzalez.com