TRECHTERBEKERCULTUUR
Zelfbewust en tevreden ‘Dat beeld van die ongelukkige primitieve mensen moet echt worden gecorrigeerd. Ze kenden net als wij cultuurvormen, religie, economie en een sociaal leven, maar de verschijningsvormen daarvan waren anders en hun accent lag op landbouw. Net als wij legden en onderhielden ze ook contacten met andere personen die op vaak ook gigantische afstanden van hen leefden en importeerden en exporteerden ze ook goederen over die afstanden. Ze kenden scheepvaart en navigatie, ook al waren ze technisch minder geoutilleerd. Getuige bijvoorbeeld de afbeelding op een pot uit Polen kenden ze karren. Dat nieuwe, mijns inziens meer correcte imago wordt treffend door collega-archeologen in Halle,
Archeoloog Jaap Beuker, conservator ar cheologie prehistorie van het Drents Museum. Voorpagina van de gids (2008) voor de vaste opstelling van het Neolithicum in het Landesmuseum für Vorgeschichte te Halle, Sachsen-Anhalt. Dit laat een voorbeeld zien van een reconstructie van meer zelfbewuste, tevreden mensen in de Trechterbekercultuur voorzien van ingewikkelde haartooien en veel versieringen om hun lichaam.
grasbetonblokken werd verzegeld. ‘In 2005 benaderde een lid van de vrijwillige brandweer mij tijdens een oefening bij het centrum met de vraag of wij belangstelling hadden voor wat materiaal dat hij ruim twintig jaar daarvoor onder het hunebed met behulp van een stokje had opgegraven. Dat materiaal, dat hij in een oude modelbouwdoos bewaarde, had hij eerder aan het Drents Museum laten zien, hetgeen hem op een ernstige reprimande was komen te staan. Daarna raakte de doos met de markante inhoud in de
Duitsland, afgebeeld in de vorm van meer zelfbewuste, tevreden mensen’. Waar hielden deze mensen zich zoal mee bezig? ‘Landbouw speelde een grote rol in hun leven. Maar als je de vindplaatsen van hun cultuur in Noordwest-Europa nader onderzoekt, kom je ook veel resten van wild tegen. Dus er werd nog op grote schaal gejaagd en verzameld. Dat blijkt ook uit hun woonplaatskeuze: landbouw wordt doorgaans bedreven op wat hoger gelegen gronden die goed ontwaterd zijn, maar je komt ook vindplaatsen tegen juist in lager gelegen gebieden. Die kunnen worden geïnterpreteerd als kampen voor de jacht of visvangst. Het meest sensationeel in dit verband was de vondst van overblijfselen van een bereklauw in het hunebed bij Havelte’. ‘Dat ze meer dan een primitieve cultuur hadden en ook contacten legden over grote afstanden blijkt ook uit de objecten die ze hebben nagelaten. Daarin worden bijvoorbeeld bewerkte stenen hamers en bijlen aangetroffen die niet voor gebruik bestemd waren, maar een status- of rituele functie hadden. Tevens is er in deze regio nogal wat materiaal gevonden dat oorspronkelijk niet uit deze buurt komt, zoals pyriet of klatergoud, zwavel-ijzerbolletjes die voor het maken van vuur werden gebruikt. Ook vuursteen werd op grote schaal van elders aangevoerd. In Noordwest-Europa is bijvoorbeeld vuursteen gevonden dat afkomstig is uit de omgeving van bijvoorbeeld Aken, maar ook markante rode vuursteen van Helgoland’. Het Drents Museum bereidt momenteel een grote internationale tentoonstelling over de Trechterbekercultuur voor, gepland voor de jaren 2018-2019. Daar zullen ongetwijfeld al deze aspecten van de Trechterbekercultuur nader worden toegelicht en met talrijke vondsten worden geïllustreerd. Daarin zal ook een belangrijke plaats worden ingeruimd voor de vele bijzondere vondsten van de Trechterbekercultuur die onlangs in het Overijsselse Dalfsen werden gedaan, waaronder een grafveld met 120 graven met spectaculaire grafgiften, een aarden monument en resten van een huis langs een even oude weg (zie ook eerdere afleveringen van Archeologie Magazine).
SPECIAL
De hunebedden in Nederland zijn overblijfselen van de Trechterbekercultuur, genoemd naar de karakteristieke trechtervorm van de aardewerken potten die men maakte. Die cultuur manifesteerde zich in een periode van de nieuwe steentijd, ook wel Neolithicum genoemd. Deze nieuwe steentijd strekte zich in Noord-Europa uit tussen grofweg ca. 4900 en 2000 v.Chr. De hunebedden werden hier gebouwd in de periode van ca. 3400 tot 3200 v.Chr. ‘In feite is de naam trechterbekercultuur een verzamelnaam voor een groot aantal min of meer met elkaar verwante gemeenschappen in Noordwest-Europa in die periode’. Aan het woord is archeoloog Jaap Beuker, conservator archeologie prehistorie van het Drents Museum. ‘Hun leefgebied strekte zich uit over een zeer groot gebied, dat delen omvatte van het huidige Zuid-Zweden, Noord-Duitsland, Nederland, Polen, Tsjechië en Oekraïne. Het was één cultuurgebied, maar wel met nogal wat onderlinge verschillen. De mensen die in deze cultuur leefden worden blijkens hun afbeeldingen en reconstructies nogal eens beschouwd als primitieve en ongelukkige wezens. Dat imago klopt niet. Dat is voortgevloeid uit een ongepast superioriteitsgevoel van de hedendaagse mens, die ervan uitgaat dat hun verre voorgangers over veel minder kennis en techniek beschikten, dus primitiever leefden en derhalve ook niet gelukkig konden zijn’.
vergetelheid. Die inhoud bleek te bestaan uit scherven aardewerk van verschillende grootte en vorm en een stukje bot. Toen rees bij ons ook de vraag wat er met de grond is gebeurd die in 1983 voor die verzegeling was weggegraven. Foto’s van die verzegeling laten zien dat die grond is gezeefd en tonen ook plastic zakken met grondmonsters. Na lang speurwerk kwamen we dat materiaal tegen in het depot van het Groninger Instituut voor Archeologie. Uit nadere analyse hiervan bleek dat zich hier eveneens wat stukjes menselijk 03 2016 ARCHEOLOGIE MAGAZINE
27