Met Zeeuwse ooggetuigen op de set van de speelfilm De Slag om de Schelde

Interview Fred Lardenoye

Hoe kun je een boeiend verhaal vertellen aan een publiek voor wie de Tweede Wereldoorlog iets is uit een ver en vaak vergeten verleden? Dat was de centrale vraag die producenten Alain de Levita en Mark van Eeuwen bespreken met het vfonds. ‘Het vfonds wilde een film die ook volgende generaties zou aanspreken en bewust maakt hoe het is om al 75 jaar in vrijheid te leven,’ aldus Van Eeuwen, die ook als acteur in de film te zien is. Een behoorlijk uitdaging, zo realiseerde hij zich. Tijdens een briefing voor enkele Zeeuwse ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog die de set bezoeken, vertelt Van Eeuwen dat creatief producent en scriptschrijver Paula van der Oest meer dan twee jaar heeft gewerkt aan het verhaal en daarvoor veel research deed (zie kader). De keuze van jonge acteurs als Jamie Flatters, Susan Radder, Gijs Blom voor de hoofdrollen en Matthijs van Heijningen jr., met een thriller en een horrorfilm op zijn naam, als regisseur is niet toevallig. Van Eeuwen: ‘Hij is de enige in Nederland die zo’n grote spectaculaire film kan maken, omdat hij visueel heel sterk is en daarmee jongeren kan aanspreken.’

De makers begroeten de 86-jarige Han Rozemeijer op de filmset. De Zeeuw was zes toen de oorlog begon, oud genoeg om de oorlog te herinneren. Hij zat net op de katholieke jongensschool van het Zeeuwse IJzendijke toen de oorlog uitbrak. ‘De Duitsers namen onze school in beslag en maakten er een Ortscommandantatur van’, zo weet Han nog precies. ‘Ik heb de hele lagereschooltijd gedwaald tussen achterzaaltjes van cafés en van alles en nog wat. Er was wel een katholieke meisjesschool, maar no way dat je daar in die tijd als jongen welkom was.’ De vader van de jonge Han was huisarts en als er geen school was, mocht zoonlief mee de rondjes rijden langs de patiënten in Zeeuw-Vlaanderen, soms tot over de grens. Die ritjes over de grens doen denken aan een spannend jongensboek. ‘Die patiëntenbezoeken over de grens kwamen handig van pas, want mijn vader was actief voor het verzet. Omdat hij als arts alle reden had om over de grens te gaan, kon hij geallieerde piloten die neergestort waren in Zeeland meesmokkelen. Die werden door het Belgische verzet verder begeleid naar Frankijk.’

Kort voor het einde van de oorlog werd de auto door de in het nauw geraakte Duitsers gevorderd, herinnert Rozemeijer zich. ‘Maar een boer heeft hem in veiligheid gebracht toen hij onklaar geraakt was. Na de oorlog kon mijn vader hem weer ophalen.’ De bezoekjes aan de patiënten werden vanaf dat moment met de motorfiets gedaan en nadat deze ook werd afgepakt, mocht de scholier met zijn vader samen op de fiets de rondjes rijden. Rond 6 oktober 1944 werd de situatie grimmiger. ‘De bombardementen begonnen en we lagen bijna constant onder vuur. De Canadezen schoten van achter het Leopoldskanaal op de dorpen waar de Duitsers nog zaten. We schuilden doodsbang in de kelder onder de schuur bij ons achter. Buiten was het levensgevaarlijk.’ Zijn vader zag Han niet meer, die was dag en nacht actief in een noodhospitaal. ‘Als je foto’s ziet van IJzendijke in die tijd, dan zie je hoe verwoest het was.’

Spannende momenten braken ook aan toen de jongere zus van Han, in al haar onschuld, de Duitsers, wilde wijzen op een geheime voorraad brandstof die hun vader had aangelegd. ‘Gelukkig begreep die Duitser haar niet,’ zo herinnert Han zich. ‘Er werd ook een Duitser bij ons ingekwartierd, terwijl er tegelijkertijd bij ons op zolder een onderduiker voor de Arbeitseinsatz schuilde. Dat was een angstige periode.’ De bevrijding van de Duitsers kwam dan ook als geroepen voor de toen elfjarige Han. ‘Dat schieten hield

plotseling op en dat voelde geweldig’, zo weet Han nog goed. ‘Ik was dolblij! Alleen jammer dat de flessen wijn, die mijn vader speciaal had verstopt, door de Canadezen al waren gevonden en soldaat gemaakt.’

Dat er een film over de Slag om de Schelde wordt gemaakt, juicht Han Rozemeijer toe. ‘Ik heb me altijd verbaasd over het feit dat alle aandacht uitging naar Market Garden. Dat was een grote flop. De Slag om de Schelde is altijd ondergesneeuwd, dus ik ben blij dat er nu aandacht aan wordt besteed. Jongere generaties weten hier weinig van.’ Dat geldt niet voor zijn eveneens op de set aanwezige zoon Joost (48). ‘Mijn opa vertelde me over de oorlog als ik daar logeerde. Bijvoorbeeld hoe een gewapende militair in burger met hem meereed als hij een geallieerde piloot over de grens smokkelde, om in te grijpen als ze gesnapt werden.’ Zelf is Joost piloot geworden en vliegt intercontinentaal, ook boven brandhaarden als Irak en Afghanistan. Joost: ‘Je weet als je daar naar beneden gaat dat je een probleem hebt. Ik besef heel goed hoe kostbaar onze vrijheid is, dat je hier alles kunt doen en kunt zeggen. Bewustwording bij de huidige jeugd is enorm belangrijk. Want als je het nooit aan den lijve hebt kunnen voelen hoe het is, is dat best moeilijk. Een film als deze kan daar heel goed aan bijdragen.’

Meer info op www.forgottenbattle.com

Hoe vind je een aantrekkelijke manier om duiding te geven aan wat vrijheid en democratie betekent? En hoe kun je jongeren aanzetten zich te identificeren met de morele dilemma’s waarmee je te maken krijgt in oorlogssituaties? Dat bracht het vfonds ertoe initiatiefnemer te worden van de speelfilm De Slag om de Schelde. Enkele jaren geleden ontstond het idee om het onderbelichte verhaal van de Slag om de Schelde in een grote speelfilm centraal te stellen. Tegelijkertijd was de wens om met het verhaal volgende generaties aan te spreken. Levitate Film verenigde deze componenten op meesterlijke wijze tot een speelfilm die begin 2021 in première gaat. De film vertelt het verhaal van drie jonge mensen die ieder op hun eigen manier met oorlog en vrijheid omgaan. Een film die jongeren laat beleven hoe het was om in een oorlog op te groeien en wat de gevolgen waren van de keuzes die jongeren toen maakten. Maar ook door hen aan te sporen na te denken over hun eigen rol in de maatschappij. Tijdens de filmopnames heeft het vfonds ooggetuigen uitgenodigd om samen met hun (klein)kinderen een dag naar de set te komen. Een unieke kans voor hen om hun verhalen en herinneringen op een bijzondere en waardevolle manier over te brengen aan de jongere generatie. De Slag om de Schelde draait begin 2021 in de Nederlandse bioscopen.

‘Mijn compagnon Alain werd benaderd door het vfonds om bij 75 jaar bevrijding een grote iconische film te kunnen vertonen. Dat biedt namelijk de mogelijkheid om een groter en vooral jonger publiek te bereiken, om een soort collectief bewustzijn aan te spreken. Want films hebben een grote verbeeldingskracht. Aanvankelijk was het Rijnoffensief ook in beeld, maar zo’n slag op een eiland met maar één toegang, de Sloedam, dat is filmisch wel heel interessant. En het was cruciaal om de weg naar de Antwerpse haven vrij te krijgen voor de bevoorrading van de geallieerde opmars op het land. Bovendien bleek de slag nauwelijks bekend te zijn, vandaar ook de internationale titel: The Forgotten Battle.’

‘Dat viel mee als je er induikt, er blijken geweldige boeken over te zijn geschreven. Ik heb veel gehad aan boeken van Hans Sakkers over de slag en er was een goed Canadees boek met de titel Terrible Victory. Verder hadden de bevrijdingsmusea behoorlijk veel informatie, met name die in Zeeland zelf. Ook op internet is heel veel te vinden, onder meer het dagboek van een neergestorte glider-piloot die onderweg was naar de operatie Market Garden. Dat is de basis geweest voor een van de hoofdpersonages, een Britse piloot die neerstort in Zeeland en uit handen van de Duitsers probeert te blijven.’

‘Het verhaal is geïnspireerd op ware gebeurtenissen, ook de karakters zijn voor een deel gebaseerd op werkelijke personen, maar het is dus geen waargebeurd verhaal in letterlijke zin. Ik heb iets bedacht dat goed paste in het verhaal dat we wilden vertellen. Het vfonds wilde ook de ongemakkelijke waarheid in de film vertellen. Dat er meer Nederlanders zijn gestorven door met de Duitsers te vechten dan tegen hen bijvoorbeeld. Dit nog los van het feit dat de meeste Nederlanders een soort zwijgende meerderheid vormden die zich heeft geschikt. Dus een van de karakters in de hoofdrollen is een jongen geworden die zich aanvankelijk bij de Duitsers heeft aangesloten. De derde hoofdrol is voor een meisje, dat vonden we ook belangrijk. Met wat zoeken kwam ik erachter dat er ook heel wat meisjes in het verzet een rol hebben gespeeld. Aanvankelijk werkt zij voor een foute burgemeester en denkt: ik overleef het wel. Maar uiteindelijk moet zij een keuze maken. Daar gaat het ook om in deze film: welke keuze maak je en waarom? Want daarmee raak je een universeel thema aan dat ook vandaag de dag van belang is.’

‘Jazeker. Jamie Flatters is een ‘jongehond’-achtige acteur. Zijn mentor in de film wordt gespeeld door Tom Felton die we kennen van Harry Potter waarin hij Draco speelt. Ook de Nederlandse rollen zijn goed ingevuld. Susan Radder speelt Teuntje, het meisje in het verzet en Gijs Blom is Marinus, die met de Duitsers meevecht. Het zijn echte, geloofwaardige karakters waar jongeren zich makkelijk mee kunnen identificeren.’

‘Ik moet toegeven: mijn handen jeuken. Regisseren is zo’n leuk vak! Maar dit is de deal: ik schrijf, Matthijs van Heijningen jr. regisseert. En dat is ook helemaal goed, want hij heeft al prachtige dingen gedraaid in Litouwen en daar ben ik heel blij mee. Bovendien ben ik nog op allerlei manieren erbij betrokken. Zo pas ik nog dagelijks dingen aan, omdat er bijvoorbeeld in het script iets beschreven staat wat niet overeenkomt met wat we op de locatie doen. Het is ook een hele technische film. Matthijs is nauwgezet en wil alles exact zo hebben als het toen was. De glider, waar die Britse piloot mee neerstort, is bijvoorbeeld tot in de details nagebouwd. En wat er in de cockpit te zien is, wordt dan later als een soort tweede beeldlaag toegevoegd.’

‘Het wordt een film die je niet vaak in Nederland ziet, zeker wat betreft actiescènes. Heel spectaculair, dus zeker voor mensen die van het genre houden, is het een must. Maar tegelijkertijd is het een film met een belangrijk thema. Ik hoop dat dat overkomt. En ook dat het een succes wordt voor jong en oud, voor meerdere doelgroepen. Het is natuurlijk mooi dat we door samenwerking met Netflix de hele wereld bereiken met deze film. Dit stukje geschiedenis wordt daardoor ook aan de vergetelheid onttrokken. Met dank aan het vfonds, want zij hebben niet alleen het initiatief genomen en financieel bijgedragen, maar de film ook inhoudelijk ondersteund. Er zitten daar mensen die ontzettend bevlogen zijn en dat is heel inspirerend. Dus ik hoop dat ook het vfonds heel blij is met het resultaat.’