18 minute read
HET WAAROM VAN OORLOGSMUSEA De directeuren leggen uit
Ieder deel van Nederland heeft zijn eigen historie als het om de oorlog en de bezetting gaat. De oorlog wordt door iedereen op een andere plek en op andere manieren herdacht, verbeeld en beleefd. Dit zie je terug in de vele oorlogsmusea en herinneringscentra door het hele land: iedere locatie heeft zijn eigen signatuur, met gevarieerde tentoonstellingen en uiteenlopende thema’s. Aan de directeuren van negen van deze vernieuwde musea de vragen wat ze zouden willen dat de bezoeker meeneemt na het bezoek en waarom het belangrijk is dat het museum dat in herinnering houdt.
Airborne Museum HARTENSTEIN
Wat zou u willen dat de bezoeker meeneemt na zijn of haar bezoek? Het Airborne Museum vertelt het historische en sociaal culturele verhaal over Operatie Market Garden en de mislukte Slag om Arnhem. Een militaire operatie, met zeer grote gevolgen voor de
burgers in de regio Arnhem, maar ook de rest van Nederland vanwege de Hongerwinter. Dankzij onder andere het vfonds heeft het Airborne Museum in Hartenstein zijn ambitie kunnen realiseren en het museum compleet kunnen vernieuwen. Sinds 2017 wordt ons rijksmonument grootschalig gerestaureerd en sinds eind 2019 vindt een complete herinrichting plaats. Wij hopen dat de bezoekers straks ervaren wat de gevolgen zijn geweest van de Tweede Wereldoorlog vanuit een multiperspectief. In het museum wordt namelijk zowel het geallieerde en het burgerperspectief verteld, als ook de Duitse kant van het verhaal. Dit alles op basis van onze bijzondere collectie én de beleving in de Airborne Experience!
Waarom is het belangrijk dat uw museum deze herinnering in ere houdt? Naast veteranen en andere ooggetuigen houden plekken en gebouwen de verhalen over de Tweede Wereldoorlog levend. Het Airborne Museum is gevestigd in Villa Hartenstein; een 19e-eeuwse buitenplaats in Oosterbeek. Op deze plek richtten de geallieerden troepen hun hoofdkwartier in tijdens de negen dagen durende Slag om Arnhem. Hartenstein maakt hierdoor deel uit van de jaarlijkse bedevaart van tienduizenden mensen, op zoek naar hun familiegeschiedenis achter The Bridge too Far.
Sarah Heijse, Directeur-bestuurder, Airborne Museum
Airborne Museum at Hartenstein
Nationaal Monument Kamp Vught
Wat zou u willen dat de bezoeker meeneemt na zijn of haar bezoek? Wij hopen dat mensen na een bezoek meer kennis hebben gekregen over de gevolgen van terreur en vervolging door de Nazi’s in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog. We geven informatie over het systeem van de concentratie- en vernietigingskampen en in het bijzonder over de rol en de plaats van Kamp Vught in dat systeem. We laten de bezoeker van dichtbij zien hoe het dagelijks leven er in het kamp uit zag en welke verschillende groepen en nationaliteiten hier vast zaten. Dat zijn er namelijk meer dan veel mensen weten! Ook hopen wij bezoekers bij te brengen hoezeer de kampgeschiedenis nog een rol speelt in de levens van mensen vandaag de dag, óók tweede en derde generatie. We willen prikkelen tot nadenken: over de actuele relevantie van deze geschiedenis, met name in relatie tot het thema morele moed. Als dit inspireert tot een bewustere houding, meer nadenken over de gevolgen van bepaalde keuzes en het belang om goed afgewogen keuzes te maken met oog voor de medemens en het hooghouden van belangrijke waarden, dan hebben wij ons werk goed gedaan.
Waarom is het belangrijk dat uw museum deze herinnering in ere houdt? We willen als museum bijdragen aan een stabielere, mensgerichte en vredelievende maatschappij. Een maatschappij waarin ruimte is voor diversiteit en respect voor anderen, maar ook waardering voor onze vrijheid, de noodzaak die te verdedigen en soms noodzakelijke grenzen die daaraan gesteld moeten worden. Dit doen we op onze manier door mensen op een tastbare en invoelbare manier te (onder)wijzen over de gevolgen van het loslaten of aanvechten van democratische waarden en mensenrechten. Deze maatschappelijke relevantie staat natuurlijk nog los van het belang van het in standhouden van een dergelijke plek van herinnering voor de oorlogsgetroffenen en de nabestaanden. Door deze herinnering in ere te houden dragen we bij aan een nationale identiteit en een collectief geheugen. En door dit verhaal breder te trekken en bijvoorbeeld ook de wereldwijde dimensies ervan te beschrijven dragen we hopelijk ook bij aan meer cohesie in de samenleving. Omdat we er dan een gedeelde geschiedenis van maken die voor iedereen relevant is.
Jeroen van den Eijnde, Directeur Nationaal Monument Kamp Vught
Oorlogsmuseum Overloon
Wat zou u willen dat de bezoeker meeneemt na zijn of haar bezoek? Het Oorlogsmuseum Overloon presenteert de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog: hoe het zover heeft kunnen komen dat in vijf jaar tijd meer dan vijftig miljoen mensen hun leven verloren, maar ook hoe de onderdrukte bevolking vindingrijk met beperkingen en tekorten omging. Er is aandacht voor het verzet, maar ook voor de vervolging. Daarnaast wordt er uiteraard ook aandacht besteed aan de bevrijding, met speciale aandacht voor de Slag bij Overloon. In ons museum mag een bezoeker een leuke dag hebben. Oorlogsmuseum Overloon is namelijk tegelijk een recreatieve én een educatieve instelling. Maar érgens in het museum moet er bij de bezoeker wel een kwartje vallen. Zoiets als “Verhip, dit gaat
wel over oorlog, hè? En daar moeten we het liefste zover mogelijk vandaan blijven”. Of dat bij het gedeelte over de Holocaust is, of bij het deel dat meer over de bevrijding gaat, dat maakt ons als museum niet zoveel uit, als dat besef maar doordringt op enig moment.
Waarom is het belangrijk dat uw museum deze herinnering in ere houdt? Het is helaas evident dat de samenleving steeds intoleranter lijkt te worden. In elk geval ten opzichte van niet-Europese buitenlanders, maar ook ten opzichte van bijvoorbeeld de LGBT-gemeenschap of mensen met een ander geloof. In dat opzicht lijkt elke generatie zijn eigen fouten te maken – en vaak dezelfde als vorige generaties. Een museum als het onze is er dus niet alleen om die Tweede Wereldoorlog als reflectiepunt op de kaart te houden, maar vooral ook om de huidige maatschappelijke onderstromen
te duiden. En aan te geven waar die verbijsterend veel lijken op de tendensen een kleine honderd jaar geleden. Want het kan niet zo zijn dat we vroeg of laat wakker worden met eenzelfde soort excuus als het vermaledijde “wir haben es nicht gewusst”.
Erik van den Dungen, Directeur Oorlogsmuseum Overloon/Militracks
Nationaal Monument Oranjehotel
Wat zou u willen dat de bezoeker meeneemt na zijn of haar bezoek? Het Oranjehotel was de bijnaam voor de Scheveningse gevangenis tijdens de Tweede Wereldoorlog. Ruim 25 duizend mensen zaten hier tussen 1940 en 1945 opgesloten voor verhoor en berechting. Verzetslieden, maar ook Joden, Jehova’s getuigen, zwarthandelaren en politieke gevangenen, zoals communisten. Aan de bezoeker, jong en oud, willen wij het besef meegeven hoe belangrijk een onafhankelijk rechtssysteem is voor onze vrijheid en hoe kwetsbaar deze vrijheid eigenlijk is. Het gebouw en de verhalen die wij in het Oranjehotel vertellen vormen een krachtig antwoord op de vraag wat er kan gebeuren als de rechtsstaat wordt aangetast, en vrijheid en recht afwezig zijn. Het Oranjehotel laat zien welke keuzes mensen maken in tijden van onderdrukking, vervolging en rechteloosheid, hun veerkracht en het incasseringsvermogen, en de impact die oorlog en gevangenschap tot de dag van vandaag op de samenleving en naoorlogse generaties hebben.
Waarom is het belangrijk dat uw museum deze herinnering in ere houdt? We laten zien hoe kwetsbaar vrijheid is en welke keuzes mensen maken op het moment dat rechteloosheid, onderdrukking en vervolging de samenleving in zijn greep hebben. We hopen dat mensen bij hun vertrek beseffen dat je altijd waakzaam moet blijven en dat je de grens tussen een onafhankelijke rechtsstaat en rechteloosheid voortdurend moet bewaken.
Anke van der Laan, Directeur Nationaal Monument Oranjehotel
Nationaal Monument Kamp Amersfoort
Wat zou u willen dat de bezoeker meeneemt na zijn of haar bezoek? We hebben straks een gloednieuw museum waarin verteld en zichtbaar wordt gemaakt wat voor plek Kamp Amersfoort is geweest. In de vaste tentoonstelling worden onder meer verschillende personen in verschillende rollen van destijds uitgelicht. Samen geven zij de verschillende verhaallijnen vanuit het kamp weer. Kamp Amersfoort is een verschrikking geweest; uiteraard door het gedrag van de SS-bewakers. Maar dat niet alleen; ook Nederlandse bewakers, en zelfs een aantal gevangenen, hebben zich flink misdragen. De bezoeker zal meekrijgen waar wij als mensen toe in staat zijn in tijden van rechteloosheid. Dat stemt niet optimistisch. Het Kamp vormde een extreme situatie, maar we zien om ons heen dat ook in tijden van (relatieve) vrijheid, ons gedrag eveneens niet altijd optimistisch is. Gelukkig is er ook veel positiefs te melden over onze gedragingen, maar het is altijd goed om hierbij stil te staan; bij het gegeven dat we zélf keuzes kunnen maken. We hebben straks, naast de vaste tentoonstelling, een groepsprogramma waar dilemma’s worden voorgelegd; moeilijke keuzes maken en je bewust worden van je motieven, vooroordelen, de groepsdruk of andere zaken die je keuzes beïnvloeden. Dat lijkt ons belangrijk. De verhalen in herinnering houden is één ding, maar dat zó inrichten dat het ons ook iets leert over onszelf, maakt het ook zinvol voor de toekomst.
Waarom is het belangrijk dat uw museum deze herinnering in ere houdt? De herinnering van Kamp Amersfoort in ere houden doet recht aan de gevangenen van destijds en hun nabestaanden. Verdiepen in de geschiedenis, bijwonen van herdenkingen en elkaar ontmoeten helpen deze families steeds een stukje verder in de verwerking. Bij veel families hebben de trauma’s van degenen die in het kamp hebben gezeten, diepe sporen nagelaten. Zowel bij de families van degenen die de oorlog niet hebben overleefd, als bij de families van degenen die de oorlog wél hebben overleefd. Of er thuis nu veel over werd verteld of niet (vaak horen wij dat dit niet of weinig was), de oorlog was aanwezig. Kamp Amersfoort wil met de vernieuwingen op deze plek van terreur de oud-gevangenen weer een naam en gezicht geven. Daarnaast wil Kamp Amersfoort ook in educatieve zin, bijvoorbeeld in het kader van burgerschap, een belangrijke boodschap uitdragen. Kort geleden hebben Kamp Amersfoort en MBO Amersfoort een contract ondertekend voor de komende 5 jaar. In deze periode zullen 20 duizend studenten van het MBO een educatief programma bij Kamp Amersfoort volgen. De combinatie tussen de herinneringen uit de oorlog en de reflectie op eigen gedrag van nu, maakt dit soort programma’s extra interessant en effectief.
Willemien Meershoek ing., Directeur Nationaal Monument Kamp Amersfoort
Kazemattenmuseum
Wat zou u willen dat de bezoeker meeneemt na zijn of haar bezoek? In het Kazemattenmuseum vertellen wij het verhaal van de meidagen van 1940 op de Afsluitdijk. Dit is de enige plek in Europa waar in de meidagen van 1940 de Duitse Blitzkrieg vastliep. Slechts 225 Nederlandse soldaten wisten zo’n 17 duizend Duitsers tegen te houden. Een verhaal om trots op te zijn en dat niet mag worden vergeten. Het bijzondere van het museum is dat zowel de gebouwen (de 17 zware kazematten, de wachtlokalen en de Duitse bunker), als de verhalen en exposities, samen het museum vormen. En dit alles op een unieke locatie, aan de kust, op de scheidslijn van het IJsselmeer en de Waddenzee. Naast het verhaal van de meidagen van 1940 ontdekt de bezoeker in het museum onder andere veel over de Afsluitdijk, het leven in de kazematten, het verzet in de omgeving, de bevrijding en de Koude Oorlog. Wij hopen dat onze bezoekers na afloop van hun bezoek niet alleen de geschiedenis kennen, maar ook het persoonlijke verhaal van bijvoorbeeld Commandant Kapitein Boers, van het dorp Kornwerderzand, van de opvarenden van de kanonneerboot Hr. Ms. Johan Maurits van Nassau, van de mensen uit het verzet. Dat ze een gevoel krijgen bij het leven in de kazematten, het leven in oorlog en dit meenemen in hun hart en hun gedachten. En het besef, dat dit nooit meer mag gebeuren.
Waarom is het belangrijk dat uw museum deze herinnering in ere houdt? Met het museum willen wij de historische gebeurtenissen op deze plek uitdragen en levend houden. Dit doen we door middel van rondleidingen, onderwijsprogramma’s, activiteiten (ook speciaal voor kinderen), lezingen en andere activiteiten in en rondom ons museum. Daarnaast is het ons doel deze voormalige verdedigingswerken in stand te houden. In de afgelopen jaren hebben wij bijvoorbeeld grote delen van het museum kunnen herinrichten met steun van onder andere het vfonds. Het is van groot belang dat het Kazemattenmuseum deze geschiedenis, deze herinnering, in ere houdt, omdat er over enkele jaren geen overlevenden van de oorlog zijn die ons en de komende generaties de verhalen kunnen vertellen. Wij geloven dat het erg belangrijk is dat deze verhalen worden verteld, omdat we kunnen leren van de geschiedenis. Omdat dit nooit meer mag gebeuren. Omdat we moeten beseffen wat vrijheid betekent. Omdat we vrijheid moeten koesteren en dankbaar mogen zijn dat we in Nederland al 75 jaar in vrijheid leven. Wij zijn dan ook ontzettend trots dat wij jaarlijks meer dan 15 duizend bezoekers mogen verwelkomen in ons museum. Een museum wat draait op ca. 80 betrokken en gepassioneerde vrijwilligers. En zo kunnen wij samen deze herinnering in ere houden!
Piet van Asperen, Kazemattenmuseum
Indisch Herinneringscentrum in Museum Sophiahof
Indisch Herinneringscentrum in Museum Sophiahof
Wat zou u willen dat de bezoeker meeneemt na zijn of haar bezoek? De geschiedenis en de persoonlijke verhalen die wij aan het publiek vertellen, zijn over het algemeen behoorlijk onderbelicht in de nationale historie. Daarom zou het fantastisch zijn als bezoekers aan het Indisch Herinneringscentrum - en dus ook Museum Sophiahof – zich na hun bezoek bewust zijn van het feit dat de geschiedenis van voormalig Nederlands-Indië onderdeel is van de Nederlandse geschiedenis en daarmee dus ook van hen is. Nog mooier is het als zij doorvertellen aan anderen dat in Den Haag dé nationale plek is waar men meer te weten komt over het historisch erfgoed van Nederlands-Indië en de migratiegeschiedenis en cultuur van de Indische en Molukse gemeenschappen. Of je nu informatie zoekt over je familie, je gewoon even wilt genieten van een hapje en een drankje op het mooie terras in de tuin, een bezoek met de school wilt brengen, of dat je er zelf een programma wilt organiseren. Het kan allemaal. Kortom, daar moet je geweest zijn!
Waarom is het belangrijk dat uw museum deze herinnering in ere houdt? Het blijft van groot belang om je bewust te zijn van de Tweede Wereldoorlog wereldwijd. Hoe het heeft kunnen gebeuren en wat de gevolgen ervan zijn geweest. In ons museum houden wij de herinnering levend aan de geschiedenis van de voormalige kolonie tot aan de betekenis van kolonisatie, oorlog, migratie, ontheemding, veerkracht en identiteitsvorming. Dit om recht te doen aan de bijna twee miljoen mensen in Nederland met een achtergrond in Nederlands-Indië en Indonesië. Door stil te staan bij hun verhalen, creëren wij het bewustzijn dat men nu in 2020 in vrede en vrijheid leeft. Het is belangrijk dat men zich dat beseft, omdat het niet vanzelfsprekend is.
Yvonne van Genugten, directeur Indisch Herinneringscentrum in Museum Sophiahof
Vrijheidsmuseum Groesbeek
Wat zou u willen dat de bezoeker meeneemt na zijn of haar bezoek? Het Vrijheidsmuseum is gevestigd in een volledig duurzaam en aardgasvrij gebouw en heeft een sterke gelijkenis met een enorme parachute: een metaforisch beeld dat de bezoeker zeker zal bijblijven. Het staat bovendien in een uniek historisch landschap. Het is namelijk het enige WO2-museum dat gesitueerd is in zowel het gebied van Operatie Market Garden als het Rijnlandoffensief. Dit Nederlands-Duitse grensgebied speelde een hoofdrol op het wereldtoneel in de laatste twee oorlogsjaren, met grote gevolgen voor de burgerbevolking. In grote delen van Nederland, Duitsland en Europa had de oorlog de mensen als een onberekenbare roulette in de ellende en vernietiging gebracht. Hele streken waren veranderd in rokende puinhopen met ongetelde doden - soms was te midden van het geweld een dorp onbeschadigd gebleven. De ontheemde bevolking in de directe frontgebieden leefde na 17 september 1944 nog maandenlang in een chaotische wereld, waar alles in het teken stond van het militaire apparaat en waar het nog alle kanten op kon gaan. In zijn algemeenheid gold dit
eigenlijk voor alle gebieden direct achter de frontlijn, waar honderdduizenden burgers moesten zien te overleven. En hiermee ligt tegelijk de link met de actuele wereld van nu: in hoeveel gebieden in de wereld worden immers momenteel de mensenrechten geschonden, sterker nog, is er sprake van regelrechte dictaturen en zijn mensen op de vlucht voor oorlog en geweld? En toch moet die hoop er zijn: er zit toekomst in het verleden! Dit willen we aan de bezoeker meegeven.
Waarom is het belangrijk dat uw museum deze herinnering in ere houdt? Het Vrijheidsmuseum is een historisch-educatief museum voor jong en oud. Centraal staat het verhaal van ‘Oorlog en Vrijheid zonder Grenzen’ in de Tweede Wereldoorlog, de voorgeschiedenis, de naoorlogse ontwikkelingen en de relatie met de actualiteit. Met de nieuwbouw heeft het museum een multiperspectieve verhaallijn gekregen. Een verhaal over de Tweede Wereldoorlog gelinkt aan de actualiteit rond vrijheid, internationale samenwerking en de rechtsstaat. Deze is de afgelopen twee jaar ontwikkeld door 40 Nederlandse en Duitse historici, museologen en pedagogen. Het is voor het eerst dat zo’n gezamenlijk (inter-)nationaal narratief in een Nederlands museum is neergezet. Nieuw en onmisbaar in het aanbod voor het grote publiek en scholen. Vanuit verschillende perspectieven worden voor de bezoekers de menselijke dilemma’s en onbekende verhalen van burgers en soldaten in beeld gebracht. Er is nooit één verhaal. Wij proberen door middel van kennisoverdracht, ervaren, beleven en interactie, historisch besef tot stand te brengen in relatie tot vandaag de dag. Hiermee wordt een bijdrage geleverd aan bestaansverheldering én kritisch burgerschap.
Wiel Lenders, Directeur Vrijheidsmuseum Groesbeek
Bevrijdingsmuseum Zeeland
Wat zou u willen dat de bezoeker meeneemt na zijn of haar bezoek? De verhalen van toen zijn helaas nog steeds actueel. Dat verhaal willen hier ook vertellen, vooral om jongeren erbij te houden. De Amerikaanse president Roosevelt formuleerde in januari 1941 de Vier Vrijheden: de vrijheid van meningsuiting, de vrijheid van religie en levensovertuiging, de vrijwaring van vrees en de vrijwaring van nood en gebrek. Dankzij het openstellen van de Schelde en de haven van Antwerpen en daarmee mede het einde van de oorlog in Europa zijn deze Vier Vrijheden en plannen voor de oprichting van de Verenigde Naties en de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens geen plannen gebleven.
Waarom is het belangrijk dat uw museum deze herinnering in ere houdt? In de Roosevelt Experience (opening eind oktober 2019) ziet de bezoeker dat de strijd voor en de bevordering van vrijheid nog steeds een actueel thema is dat ons allemaal aangaat. In ons vernieuwde museum met bijbehorend themapark van drie hectare laten we aan de hand de Slag om de Schelde zien hoezeer de Vier Vrijheden nog zo met onze eigen tijd te maken hebben. De vrijheden zijn noodzakelijk voor een menswaardig bestaan en voorwaarden voor een leven in een wereld van vrijheid en democratie. Wij hopen met de informatie over deze slag, die plaatsvond in de periode 18 september tot en met 8 november 1944, een nagenoeg onbekend (maar belangrijk) deel van de Nederlandse geschiedenis die plek te kunnen geven die het verdient.
Stef Traas, Directeur Bevrijdingsmuseum Zeeland
Generaal Maczek Memorial
Wat zou u willen dat de bezoeker meeneemt na zijn of haar bezoek? Het verhaal van de Poolse bijdrage aan de bevrijding van WestEuropa tijdens de Tweede Wereldoorlog is lang onderbelicht gebleven en de erkenning kwam pas laat, en onder aanvoering van Koninklijke Hoogheid Prins Bernhard, gekomen. Dat Generaal Maczek en zijn 1e Poolse Pantserdivisie vele steden en dorpen in Frankrijk, België en Nederland hebben bevrijd is bij dan ook bij velen, nog steeds, onbekend. Nu, 75 jaar na de bevrijding, staat er in Breda, direct naast het Pools Militair ereveld, een prachtig herdenkings- en herinneringscentrum ter ere van Generaal Maczek en zijn 1 e Poolse pantserdivisie. Het nieuwe Maczek Memorial Breda vertelt op eigentijdse wijze over de opofferingen die de Poolse militairen onder leiding van Generaal Maczek hebben gebracht om ons te bevrijden. Zelfs toen het al duidelijk was dat men het moederland Polen niet meer kon bevrijden, ging men door met de strijd. De bezoeker ziet aan de hand van een grote multimediawand welke tocht de Poolse militairen hebben gemaakt en wat de impact is geweest voor hen. Daarnaast biedt het Maczek Memorial Breda ruimte aan het herdenken en herinneren in een Chambre de Reflection, een auditorium met een informatie- en documentatiecentrum. Op deze manier willen wij de bezoeker een onbekend verhaal vertellen en zo een eerbetoon brengen aan hen die het leven hebben gelaten voor onze vrijheid.
Waarom is het belangrijk dat uw museum deze herinnering in ere houdt? Nu de laatste ooggetuigen ons gaan ontvallen is het vertellen van het Poolse verhaal wellicht belangrijker dan ooit. Zeker in een tijd waarin het beeld over onze Poolse medeburgers meer en meer wordt bepaald door incidenten en wordt gevoed door angst. De kernwaarden van in vrijheid leven - naar elkaar luisteren, begrip tonen, samenwerken - zijn soms ver weg. Om deze reden is het belangrijk om het verhaal van de ander te kennen. Dat kweekt begrip en waardering voor elkaar.
Het Maczek Memorial Breda vertelt het verhaal van de Poolse militairen die ons hebben bevrijd. Die soms niet meer terug konden naar hun moederland, naar hun families. En die hier een nieuw leven hebben opgebouwd. Elke dag maken we keuzes die ingegeven zijn vanuit onze persoonlijke vrijheid en van invloed zijn op ons gevoel van welbevinden. Maar we zijn ons er niet altijd van bewust dat de keuzes die wij maken consequenties kan hebben voor de vrijheid en het welbevinden van anderen. Onze vrijheid is ons gegeven en de prijs die hiervoor betaald is, ook door de Polen, was heel hoog, getuige de 168 kruisjes op het Pools Militair ereveld in Breda. Dat mogen we nooit vergeten. Zeker niet in een tijd waarin we zelf, anders maar toch, ervaren wat het is om beperkt te worden in die vrijheid.
Willem Krzeszewski, voorzitter stichting Generaal Maczek Memorial
