Etmaal Design Thinking - Magazine by OverheidsManagement (VOM)

ETMAAL

Magazine Etmaal Design thinking & smart cities juli 2015

DE TOEKOMST IS ONGEWIS, MAAR MAG JE DAAROM LEIDEN ZONDER VISIE OF STRATEGIE? ‘AMBTENAAR 4.0 HEEFT GEEN BUREAU’ ZUZANNA SKALSKA PAGINA 10,11

‘BEZIG MET DE VERRE TOEKOMST’

ELEANOR BOEKHOLT- O’SULLIVAN PAGINA 26,27

INHOUDSOPGAVE

‘QUALITY OF LIFE VERHOGEN’

‘EXPERIMENTEER ELKE DAG’

PAULIEN PISTOR, GEMEENTESECRETARIS EINDHOVEN, PAGINA 4 EN 5

INTERVIEW YURI VAN GEEST, INNOVATIESPECIALIST, PAGINA 10-13

COLOFON, PAGINA 6

COLUMN ALWIN BEERNINK, DIRECTEUR PARK STRIJP-S BEHEER, PAGINA 14 EN 15

EVALUATIE ETMAAL 28 EN 29 MAART, PAGINA 7 INTERVIEW ZUZANNA SKALSKA, PAGINA 8 EN 9

COLUMN DIANA STARMANS, DIRECTEUR BESTUURSADVISERING GEMEENTE AMSTERDAM, PAGINA 16 EN 17 COLUMN WOUTER SLOB, GEMEENTESECRETARIS MEDEMBLIK, PAGINA 18 EN 19

INHOUDSOPGAVE

‘ONTZAGWEKKEND VERGEZICHT ’

‘TEGEN BESTAANDE DENKPATRONEN IN’

ARTIKEL TU/E TECH UNITED, PAGINA 20 EN 21

INNOVATIECENTRUM MINISTERIE VAN DEFENSIE, PAGINA 26 EN 27

AGENDA ZOEKTOCHT, PAGINA 22 EN 23

PROGRAMMA AMBITIE, PAGINA 28 EN 29 COLUMN AIK VAN EEMEREN, PAGINA 30

COLUMN WIMJOOST LICHT, PROGRAMMAMANAGER AMBITIE, PAGINA 24 EN 25

OPROEP BESTE OVERHEIDSORGANISATIE 2015, PAGINA 31 AANKONDIGING ETMAAL TOUR D’OVERHEIDSORGANISATIES, PAGINA 32

EDITORIAL PAULIEN PISTOR

‘Door de technologische vooruitgang is onze wereld niet meer gebaseerd op schaarste, maar op overvloed.’

PAULIEN PISTOR Gemeentesecretaris Eindhoven

‘ZONNEENERGIE IS NU AL ACHTERHAALD’

r vinden enorme maatschappelijke transformaties plaats in rap tempo. Om aangesloten te blijven op deze ontwikkelingen, moet de lokale overheid exponentieel gaan denken en opereren. Volgens de definitie van Yuri van Geest betekent dit dat wij tien keer beter dan gemiddeld moeten gaan presteren. Hoe gaan we dat doen? En hoe blijf je voldoende op de hoogte van de nieuwste ontwikkelingen? Toen de Vereniging voor Overheidsmanagement en de Vereniging voor Gemeentesecretarissen mij vroegen een Etmaal over design thinking & smart city op 28 en 29 mei te organiseren, hoefde ik niet lang na te denken. Het is een onderwerp waar ik me, samen met collega’s in verdiep, om te kijken hoe dit ons vak beïnvloedt. Het thema design thinking & smart city zit in het DNA van de gemeente Eindhoven waar alles draait om techniek, design, kennis en innovatie. Inwoners, bedrijven, medewerkers, en kennisinstellingen vinden dagelijks nieuwe antwoorden, omdat oude antwoorden niet meer werken.

Steeds vaker hoor je overheidsorganisaties over design thinking & smart city. Voor de gemeente Eindhoven is dit al geen onbekend terrein meer. De methodiek design thinking passen wij al dan tien jaar toe op maatschappelijke vraagstukken. We werken samen met designers om tot nieuwe antwoorden te komen. De eindgebruikers staan centraal in dit proces, dat noemen wij co-creatie. Zuzanna Skalska, een ervaren Eindhovense designer en trendwatcher, heeft de deelnemers van het Etmaal van deze methodiek laten proeven. Design thinking biedt ons handvatten voor het steeds hoger wordende tempo waarin technologische veranderingen plaatsvinden. Hoe ga je daarmee om? Onder de noemer smart society, creëerden we een innovatieve community die techniek inzet om the quality of life in onze stad te verhogen. De gemeente Eindhoven is een van de deelnemende partners. Vaak weten we vooraf niet wat de uitkomsten zullen zijn. Yuri van Geest, de Nederlandse ambassadeur van de Singularity University, wist de deelnemers

EDITORIAL PAULIEN PISTOR

‘DESIGN THINKING &

SMART CITY ZIT IN HET DNA VAN EINDHOVEN’

op wervelende manier duidelijk te maken dat de veranderingen in onze maatschappij blijvend zijn. De kracht van exponentieel groeiende technologie is nu al disruptief. Wist je bijvoorbeeld dat de prijs van 3D printers de afgelopen zeven jaar 400 keer goedkoper is geworden? Of dat zonne-energie eigenlijk alweer achterhaald is, omdat het nu al mogelijk is energie uit de lucht op te wekken? Of dat machines onderling transacties kunnen uitvoeren? De implicaties daarvan kan niemand volledig overzien. We voelen allemaal echter wel de onrust die dit veroorzaakt. In de maatschappij, in onze organisaties en in onszelf. Werk aan de winkel dus. Dan nog even een korte opmerking over de locatie van het Etmaal. We waren twee dagen te gast op Strijp-S. In de voormalige fabrieken van Philips is een nieuw creatief hart ontstaan, waar zowel design als smart city zichtbaar zijn. Daarmee sluiten we aan op de kracht van het verleden van Eindhoven. Ook in een tijd van grote verandering is het belangrijk om je oorsprong niet uit het oog te verliezen. De genen hebben

wij van Philips geërfd net zoals de bereidheid om samen te werken. Een groot woord van dank aan de deelnemers voor hun actieve inbreng. En veel dank aan de VOM en VGS voor de uitnodiging om dit Etmaal te organiseren en de fantastische ondersteuning daarin. Ik heb genoten van de gezamenlijke zoektocht tijdens het Etmaal. Ik was geïnspireerd door de sprekers. Ik heb gesmuld van het diner en de mooie gesprekken. Ik heb gelachen toen we zelf als filmsterren optraden voor een green screen. Het Etmaal biedt voor mijn collega’s en mij een veilige omgeving waarin wij van en met elkaar kunnen leren, ervaringen kunnen uitwisselen, en dilemma’s en vraagstukken aan elkaar kunnen voorleggen. Het volgende Etmaal vindt plaats op 5 en 6 november en belooft een bijzondere tour d’overheid te worden. Doet u ook mee? Paulien Pistor Lid dagelijks bestuur Vereniging voor Overheidsmanagement en gemeentesecretaris Eindhoven

COLOFON

WIMJOOST LICHT

KOEN HAER

IRIS SMOLDERS

WENDY VANDEWALL

Programmamanager programma Ambitie

Projectmanager programma Ambitie

Strategisch adviseur gemeente Eindhoven

Directieassistent gemeente Eindhoven

‘Real leaders keep the shit and delegate success’ (Compernolle). Kortom: geef anderen de kans hun talent en kunde te laten zien en steun ze daar waar nodig’.

‘Interessant om gedurende twee dagen met overheidsmanagers de diepte in te gaan over een bepaald thema. Mooi om hen te kunnen faciliteren.’

‘Bewustwording over de disruptieve werking van technologie en gelijktijdig handvatten bieden hoe hiermee om te gaan, dat wilde ik de deelnemers graag meegeven.’

‘Mijn hoofddoel was een vlekkeloze organisatie van het Etmaal zodat de deelnemers alle kennis en indrukken optimaal op zich in konden laten werken.’

AIK VAN EEMEREN

ASHA NARAIN

MONIQUE KORTWIJK

Programma-adviseur programma Ambitie

Senior communicatieadviseur programma Ambitie

Projectmedewerker programma Ambitie

‘Bijzonder hoeveel lagen het woord delen heeft. Bron voor energie en verantwoordelijkheid, en voor spanning door verschillende (babylonische) misvattingen.’

‘Inspirerend hoe overheidsmanagers hun organisatie kantelen om aansluiting te vinden op de hedendaagse uitdagingen en maatschappelijke ontwikkelingen .‘

‘Het afgelopen Etmaal is gewaardeerd met een ruime 8,0! Kijk, daar doe ik het voor!’

EVALUATIE

DEELNEMERS OVER ETMAAL ‘DESIGN THINKING & SMART CITY’ 28 EN 29 MEI 2015 ‘IK HEB VOOR MIJN GEVOEL ZOWEL KUNNEN HALEN EN BRENGEN’ ‘DOOR DE VERSCHILLENDE VORMEN VAN PRESENTATIES, WERKEN IN GROEPEN EN INFORMELE MOMENTEN KON IK PRIMA TOT MIJN RECHT KOMEN’

‘DE OPZET VAN HET PROGRAMMA WAS ZO DAT JE ALLEMAAL MEEDEED. OOK IN DE INFORMELE MOMENTEN WAS ER ALLE RUIMTE JE EIGEN BIJDRAGE TE BEPALEN. DE SFEER IS ONGEDWONGEN, CONTACT MAKEN IS MAKKELIJK’

‘ER WAS EEN OPEN SFEER WAARIN INZICHTEN EN GEDACHTEN GEDEELD WERDEN. IK HEB ZEKER MIJN BIJDRAGE KUNNEN LEVEREN EN IK HEB GELUISTERD NAAR DE GEDACHTEN VAN DE ANDERE DEELNEMERS EN UITERAARD DE SPREKERS’

‘EEN IEDER STOND OPEN VOOR CONTACT, HET WAS ONGEDWONGEN EN WARM. MET EEN ZEER GASTVRIJE ONTVANGST DOOR DE GEMEENTE EINDHOVEN IN DE INSPIRERENDE OMGEVING VAN STRIJP-S’

INTERVIEW ZUZANNA SKALSKA

SMART?

WAT BEDOEL JE?

’MENSEN MAKEN EEN STAD’

INTERVIEW ZUZANNA SKALSKA 9

SMART CITY. CONNECTED CITIZENS. CREATIVE HUB. NOTA’S STAAN ER VOL MEE. WANT DE WERELD GAAT VERANDEREN, DE MACHT GAAT NAAR DE STEDEN EN SMART LIJKT HET ANTWOORD. MAAR WAT BEDOELEN WE DAAR NU PRECIES MEE? EN WELKE STAPPEN MOET DE OVERHEID NU CONCREET ZETTEN OM MEE TE KUNNEN GAAN IN DE ONTWIKKELINGEN? TRENDWATCHER ZUZANNA SKALSKA SPRAK EROVER TIJDENS HET ETMAAL DESIGN THINKING OP 28 EN 29 MEI JL..

mart, connected en creative zijn de buzz words van dit moment. Skalska ziet het overal ter wereld. ‘Maar smart is een bubble als het woord niet zorgvuldig geladen wordt. Smart en connected worden nog te vaak automatisch geassocieerd met internet en data.’ Als trendwatcher volgt ze de ontwikkelingen in acht verschillende branches op de voet en vertaalt ze haar bevindingen naar relevante trends voor overheid, bedrijfsleven en onderwijs. Skalska houdt zich al jaren intensief bezig met de steden van de toekomst. Ze werkte onder meer voor verschillende projecten van Brainport Eindhoven, het stedelijk gebied in Nederland dat zich concentreert op design, technologie en innovatie. ‘Definiëren wat je als stad wilt en waar je voor staat is essentieel. Wat versta je onder smart? De meest succesvolle en innovatieve bedrijven hebben een duidelijke visie. Innovatie zit in de cultuur, en wordt gedragen door het hele bedrijf. Dat geldt ook voor succesvolle steden.’

Een stad is niet langer synoniem voor gemeente en overheid. ‘Mensen maken een stad. Je ziet nu al dat steeds meer mensen hun kracht en talenten vrijwillig inzetten om hun leefomgeving te onderhouden en te verbeteren.’ Binnen denktanks over smart cities wordt ook het belang van de stadmaker onderkend. ‘Een stad is een organisch geheel. Er zijn altijd ondernemers geweest die plekken creëren waar iedereen wil zijn. Ze laten restaurants of industriepanden uitgroeien tot een broeinest van leuke initiatieven. De stadmaker is van alle tijden. In Eindhoven was Philips er bijvoorbeeld een. Tot nu toe werd hun creativiteit vaak ingeperkt door regelgeving. In de nieuwe steden krijgen ze ruim baan en worden ze juist gefaciliteerd.’

‘SMART IS EEN BUBBLE ALS HET WOORD NIET GOED GELADEN WORDT‘

Werken met passie In de overgang van nationaal naar lokaal ziet Skalska een aantal belangrijk trends. ‘Healthcare gaat steeds meer over preventie. De verzekering gaat niet meer uitbetalen als je ziek wordt, maar zorgt dat je gezond blijft.’ Een antwoord op de vergrijzing is volgens haar educatie. ‘Het is belangrijk dat mensen een beroep kiezen waar hun passie ligt. Dat maakt ze blij, waardoor ze langer blijven doorwerken.’ De motor van de toekomstige economie is en blijft volgens haar het MKB en lokale familiebedrijven. ‘Er gaat veel te veel energie naar het binnenhalen van grote multinationale brands. Die creëren dan misschien veel werkgelegenheid, maar ze kunnen ook met groot gemak mensen ontslaan en weer weggaan.’ De groei van het aantal ZZP’ers zal volgens haar aanhouden en de ZZP’er wordt de nieuwe norm.

Tekst Ellen Röling | Beeld Ludzie

Ambtenaar 4.0 Wat betekenen deze trends voor de ambtenaar? ‘De nieuwe ambtenaar wordt een facilitator, een moderator voor de samenleving. De ambtenaar 4.0 heeft geen bureau, maar zit in de bibliotheek of bij mkb’ers. Hij weet wat er in de stad speelt en helpt bewoners en stadmakers hun wensen te realiseren. Zijn beleid ontstaat bottom up. De tijd dat de ambtenaar beleid in een stadhuis bedacht, van bovenaf aan de gemeenschap oplegde en handhaafde, is echt voorbij’. Nederland is al goed op weg. ‘We lopen in deze trend voorop, vlak achter de Scandinavische landen. Het buitenland kijkt naar ons. In Nederland verlaten we de Amerikanisatie met de focus op carrière en kapitalisme. We omarmen de Scandinavisatie: we hebben het goed, we hebben niets meer nodig en kunnen delen en voor elkaar zorgen. Een stad is smart en connected als deze evolutie wordt ondersteund. Als mensen gelukkig zijn en er graag wonen. Technologie is slechts het gereedschap.’

INNOVATIE YURI VAN GEEST

‘EXPERIMENTEER ELKE DAG EN OMARM NIEUWE TECHNOLOGIE’

Yuri van Geest Innovatiespecialist

INNOVATIE YURI VAN GEEST

IN DE SNEL VERANDERENDE TECHNOLOGISCHE WERELD VAN GEDREVEN STARTUPS ALS UBER EN AIRBNB ZULLEN DE ‘DINOSAURIËRS’ ZICH AAN MOETEN PASSEN. ANDERS ZIJN ZE TEN DODE OPGESCHREVEN, STELT INNOVATIESPECIALIST YURI VAN GEEST. DAT GELDT OOK VOOR DE OVERHEID. MAAR ER IS HOOP, WANT DE OVERHEID IS DE ULTIEME ‘PURPOSE-ORGANISATIE’ EN KAN MET VERNIEUWENDE TECHNOLOGIE HAAR VOORDEEL DOEN’ Tekst Pieter van den Brand | Beeld Creative Commons Sebastiaan ter Burg en Asha Narain

xponentiële organisaties, zo noemt Yuri van Geest bedrijven die soms wel duizendmaal sneller, efficiënter en goedkoper dan hun gemiddelde branchegenoot presteren. Samen met Salim Ismail, voormalig incubatiespecialist voor nieuwe producten bij Yahoo, en een dreamteam van geestverwanten schreef Van Geest er het gelijknamige managementboek over. Voor de bestseller, die in vijftien talen is verschenen, werden zo’n honderd startups en tientallen topmannen van de snelstgroeiende organisaties geïnterviewd. Deze exponentiële organisaties hebben minder mensen in dienst, beschikken over minder resources (hardware en gebouwen), maar zijn tweehonderd maal zo productief en kunnen heel snel opschalen. In korte tijd hebben ze miljoenen klanten en zijn ze miljarden waard. Zo is huizenverhuursite Airbnb op dit moment goed voor twintig miljard dollar, meer dan grote hotelketens als Hilton. Uber heeft een marktwaarde van veertig miljard dollar. De taxi-bestelapp tart de wetgever, taxichauffeurs morren, ‘maar de klant wil het, de jongeren willen het. En tegenhouden heeft geen zin,’ zegt Van Geest. ‘Dat is als land slecht voor je innovatiever-

mogen en voor je economie.’ Exponentiële organisaties maken massaal gebruik van vernieuwende technologien, ook wel singularity genoemd, van bio- en nanotechnologie tot kunstmatige intelligentie en robots. Van Geest is betrokken bij Singularity University. Deze denktank van NASA, Google en Cisco in Silicon Valley wil deze technologie over het voetlicht brengen. Zoals slimme sensoren op armbanden en horloges die ons dagelijkse gedrag en onze prestaties registreren en lichaamsfuncties monitoren en deze via online communities en social media met zorgprofessionals delen. Of neem SciO, een handzaam apparaatje dat voedsel en medicijnen kan scannen en deze informatie op de smartphone presenteert. Het zijn deze trends die zijn leven op zijn kop hebben gezet, zegt hij. En dan vooral het rappe tempo waarin veranderingen zich voltrekken. Achterop De overheid moet zich realiseren hoe snel de wereld verandert. ‘De neiging is snel achterop te geraken,’ zegt Van Geest. Plannen maken die vier jaar vooruit kijken, is zinloos. Ze zijn bij het drogen van de inkt bij wijze van spreken alweer gedateerd. ‘De overheid moet het hoofd-

doel van haar beleid scherp voor ogen hebben, maar ondertussen veel dynamischer inspelen op de technologische en maatschappelijke veranderingen.’ Van Geest constateert dat gevestigde belangen zijn oververtegenwoordigd in initiatieven als het Topsectorenbeleid. ‘Je treft hierin veel te weinig startups aan. Dan blijft het pure windowdressing, krijgen jonge mensen geen kans en worden er ook geen banen gecreëerd.’ En: ‘We moeten de oude, topdown wijsheid juist combineren met de kracht van de jonge generatie en de kennis en daadkracht van startups.’ De overheid moet volgens Van Geest actief investeren in radicale innovatie en Lean Startups niet schuwen. ‘Niet eerst een uitgewerkt plan maken, maar direct beginnen met een simpel protoype,’ legt hij uit. ‘Experimenteer elke dag. Omarm nieuwe technologie als launching customer en doe je voordeel met de nieuwe mogelijkheden die zich aanbieden. Gemeenten zijn bijvoorbeeld afhankelijk van de software van twee grote leveranciers. Er zijn volop alternatieven,’ verwijst hij naar de diensten van opensource-programmeerbedrijf GitHub. Achter dit ontwikkelplatform werken een paar miljoen gebruikers

INNOVATIE YURI VAN GEEST

Yuri van Geest: ‘ Plannnen maken die vier jaar vooruit kijken, is zinloos’

aan softwareproducten voor derden. ‘Dat doen ze sneller en goedkoper, soms zelfs gratis. GitHub haalt de traditionele ICT-aanbieders onderuit.’ Publieke belang Exponentiële organisaties selecteren hun medewerkers op basis van de drie P’s: passie, purpose en potentie. Ze zoeken naar entrepreneurs, die minder aansturing nodig hebben, de missie van het bedrijf onderschrijven en extreem nieuwsgierig en weerbaar zijn om de klappen van de turbulente wereld op te vangen. Als dienaar van het publieke belang is de overheid een ‘purpose-organisatie’ bij uitstek, betoogt Van Geest. ‘Het draait bij de overheid niet om geld verdienen, maar om het verbeteren van de wereld. De slimste mensen willen graag voor een hoger doel werken, want ze hebben meer purpose in zich. Dat gigantische voordeel zou de overheid uit moeten buiten. Het garandeert toegewijde werknemers.’ Daar hoort nog wel iets bij wat in veel organisaties gevoelig ligt: personeel on demand. ‘Exponentiële organisaties

hebben een grote laag flexibel personeel naast een kleine kern van vaste medewerkers. Zo kunnen ze sneller schakelen in de snelle wereld van vandaag.’ Van Geest voorziet dat de overheid, net als bedrijven in de financiële sector en de industrie, kleiner zal worden. ‘Er zitten te veel mensen bij de overheid en er wordt te veel geld rondgepompt. Wat vaak niet effectief is. Het klinkt boud, maar in veel soorten werk van de overheid is het efficiënter mensen te vervangen door algoritmes.’ Alle exponentiële organisaties, legt Van Geest uit, maken gebruik van zelflerende software die in staat is patronen te herkennen. Deze algoritmes kunnen de interne processen bij de overheid optimaliseren. ‘Hoe efficiënter belastinggeld wordt besteed, hoe meer geld we overhouden voor zaken die echt belangrijk zijn, zoals het helpen van mensen die buiten de boot dreigen te vallen. Dat maakt de overheid goedkoper en veel meer toekomstproof. De kern van de overheid komt beter in beeld, denk aan de zorg voor veiligheid, onderwijs en een goede infrastructuur.’

INNOVATIE YURI VAN GEEST

GEMEENTESECRETARIS EINDHOVEN PAULIEN PISTOR: ‘GEMEENTEN MOETEN ADAPTIEF OPEREREN’

Paulien Pistor zegt buitengewoon geïnspireerd te zijn door het verhaal van Yuri van Geest. ‘Ook in mijn hoofd bruist de gedachte dat het helemaal anders zou moeten kunnen bij de overheid,’ zegt de gemeentesecretaris van Eindhoven. ‘Ik werk nu vijftien jaar bij de overheid en heb het gevoel dat we bij de overheid veel met structureringsvraagstukken bezig zijn geweest, heel vaak vanuit een financiële invalshoek. Het zou mijn droom zijn om niet langer schoksgewijs te reorganiseren, maar echt adaptief te worden en vooruit te kijken, wetend wat de ontwikkelingen in de samenleving zijn en ons hierdoor laten inspireren.’ Gemeenten maken overigens steeds minder beleidsnota’s, zegt ze. In plaats daarvan ontwikkelt de gemeente Eindhoven roadmaps voor grote thema’s, zoals milieu, energie, licht, gezondheid en mobiliteit. ‘We anticiperen al volop op de snelheid van de moderne wereld. In Eindhoven zijn we heel ver met het uitrollen van glasvezel. We onderkennen het belang van een goede digitale infrastructuur. Natuurlijk moeten we meer durven

Dit artikel is eerder gepubliceerd in het overheidsvakblad PM Publiek Denken van 16 juni jl. Meer informatie op www.pm.nl.

doen met de jongere generaties die mogen dromen over wat de overheid zou kunnen zijn. Al zul je dat moeten blijven combineren met oudere generaties, omdat zij ons goed kunnen vertellen wat de corebusiness en daarmee de betekenis van de overheid is. Nu verstrekken we bijvoorbeeld nog zelf paspoorten en rijbewijzen, maar het is slechts een kwestie van tijd en technologie dat we daar als lokale overheid niets meer aan hoeven te doen. Ik schat dat dit eerder binnen vijf dan binnen tien jaar een feit zal zijn. Het enige wat wij als gemeenten moeten doen is ruimte maken, lef tonen, experimenteren en opschalen, zodra iets kans van slagen heeft.’ De omvang van de gemeentelijke organisatie, betoogt Pistor, is daarbij niet relevant. ‘Het gaat helemaal niet om de hoeveelheid mensen die je wel of niet in dienst hebt. Ik wil het doen met mensen die passie hebben voor het openbaar bestuur en de ruimte voelen om die passie binnen de context van de overheid te kunnen uiten.’

COLUMN ALWIN BEERNINK

ALWIN BEERNINK: ‘Hoe zorgen wij ervoor dat Strijp-S een succes blijft?’

edreven door het grote gegeven – de letterlijke vertaling van big data – worden slimme en publieke of open toepassingen van data als grote kans gezien. Waar in het verleden wegen, water, energie en telefonie de nutsvoorzieningen waren die steden veel welvaart en welzijn hebben gebracht, is de ICT tegenwoordig de laag die in razend tempo aan de stad wordt toegevoegd als de nieuwste stedelijke voorziening. Aan de hand van de bekende vragen: Waarom (doen we dit), Wat (doen we), Wie (hoe, voor en met wie doen we dit) geef ik een beknopt inzicht in wat de smart city-aanpak op Strijp-S inhoudt. Waarom? Waarom een smart city-aanpak voor Strijp-S? In het antwoord op deze vraag staat quality of life van het individu centraal. De mensen die Strijp-S maken, brengen onder andere creativiteit, kennis en cultuur, terwijl het gebied gebouwen, vervoer, straatverlichting, maar ook energie, water, lucht en licht levert op duurzame wijze. Strijp-S biedt vanuit haar rijke Philips-verleden een unieke locatie, die een community heeft aangetrokken van creatieve doeners. Vandaag zorgen dit rijke verleden en haar creatieve community ervoor dat Strijp-S bruist en sprankelt. Daarom oefent Strijp-S grote aantrekkingskracht uit op steeds meer mensen. Belangrijke vragen voor nu en in de toekomst zijn:

‘STRIJP-S WORDT ONTW VOOR EN DOOR DE MEN IS GEEN SPRAKE VAN PASS

Strijp-S, Klokgebouw

COLUMN ALWIN BEERNINK

Alwin Beernink, directeur Park Strijp-S Beheer

TWIKKELD NSEN, ER ASSIVITEIT’

Tekst Alwin Beernink Beeld Asha Narain

‘Hoe zorgen we dat het gebied een succes blijft? Hoe zorgen we voor de juiste omstandigheden zodat bewoners én gebruikers zich verder blijven ontwikkelen?’ Wat? De smart city-aanpak op Strijp-S bestaat uit een min of meer gelijktijdige focus op de infrastructurele laag, de data laag (de cloud) en de liveable (leefbare) laag . Momenteel richten smart cities zich vooral op de grotere schaal van infrastructuur en data, terwijl op de liveable laag de tastbare waarde van kwaliteit van leven voor de bewoners en gebruikers van de stad te vinden is. Gebruikmakend van de elementen die er al zijn en van de positie als living lab, kan S-mart Strijp-S slimme (stads) diensten ontdekken, aanbieden en ontwikkelen en verschillende sectoren integreren. Hierbij gaat het in eerste instantie om het verhogen van efficiëntie. Met behulp van een goede ICT-laag kan er slim met het beheer van bijvoorbeeld energieverbruik worden omgesprongen. Winsten die worden behaald in S-mart Strijp-S dienen als demonstratie, waarna het idee geëxporteerd kan worden. Verder zijn het creëren van de juiste condities, waarmee creatieve ondernemers worden aangetrokken en gestimuleerd om innovatieve toepassingen te ontwikkelen, van groot belang. Strijp-S biedt aan de ene kant stimulansen om te komen tot wonen en werken in het gebied, en aan de andere kant een plat-

form met state-of-the-art technologische oplossingen. De ontwikkeling hiervan vereist echter wel continu een investering. Tot slot gaat het om een aanpak waarbij uniforme toepassingen ontwikkeld worden, die overal toepasbaar zijn, maar samen kunnen worden gecombineerd tot een uniek concept. Hoe en wie? S-mart Strijp-S bestaat aan de ene kant uit smart people, die actief bijdragen aan innovatie via een iteratief proces. Ze worden gefaciliteerd door een smarter place. S-mart Strijp-S vervult de functie van living lab, waar een sterke wisselwerking plaatsvindt tussen de smart people en smart place: de place biedt de mogelijkheden aan de smart people om te innoveren, terwijl de innovaties bedacht door de smart people het gebied verder ontwikkelen. Strijp-S biedt de omgeving de mogelijkheid om ideeën snel in de praktijk te brengen en zo te bewijzen wat de mogelijkheden zijn. Strijp-S wordt ontwikkeld door en voor de mensen. De huidige bewoners en gebruikers zijn hierbij waardevolle, actieve deelnemers in de ontwikkelingen, geen passieve consumenten. Om dit te bereiken moet geïnvesteerd worden in de juiste platforms en de juiste triggers in het gebied. Niet alleen om mensen aan te trekken maar ook om deze tot actie aan te zetten, zodat zij innovaties opleveren waarmee de investeringen omgezet worden in quality of life.

COLUMN DIANA STARMANS

‘CONTRAST MET DE DAGELIJKSE REALITEIT KON NIET GROTER ZIJN’

Tekst Diana Starmans | Beeld Stockfotografie en Asha Narain

erwijl Yuri van Geest met een waterval aan cijfers en stellingen mij ervan overtuigde dat China het nieuwe Silicon Valley is, dat Chinese webwinkels zonder tussenkomst van mensen nieuwe webwinkels opzetten, dat industriële robots in de afgelopen vijf jaar 23 keer goedkoper zijn geworden en 3D-printers in zeven jaar zelfs 400 keer, keek ik met een schuin oog naar het Parool. Terwijl uitgelegd werd dat ik Bitcoins mag vergeten maar dat het achterliggende systeem Block chain de wereld van transactiehouders zoals banken en overheden disruptief

verandert, las ik in het Parool over de reacties op de in mijn stad Amsterdam voorgestelde bezuinigingen. Bezuinigingen die hoe legitiem van aard ze ook mogen zijn, altijd mensen raken. Groepskeuzes in balans Yuri van Geest ging in razend tempo over op een verhaal over Groupthink. Dat is een cognitief systeem dat mensen in een bepaalde ruimte continue scant met allerlei biomedische sensoren. Dit systeem is gekoppeld aan bestaande databases met kennis over het menselijk lichaam en

COLUMN DIANA STARMANS

gedrag en is in staat te analyseren of beslissingen die in deze ruimte genomen worden, autonoom zijn genomen dan wel sterk beïnvloed waren door het groepsdenken. De geanalyseerde data kunnen een ander beeld opleveren. Dat gecombineerd met een cognitieve computer (een die op basis van veel data zelf antwoorden op vragen kan zoeken en wat het zo bijzonder maakt, hier zelf weer van leert) maakt een keuzeproces heel anders dan, laat ik het bij Amsterdam houden, er bij ons uitziet. En daar valt winst te behalen. Design in the city Zuzanna Skalska, designer voor multinationals, docent en felllow, en oprichter bij verschillende onderwijsinstellingen en inspirator via 360inspiration.nl, hield een spiegel voor. Zowel methodisch - design thinking gebruiken voor je eigen vraagstukken levert frisse inzichten op - als met trends en ontwikkelingen. De wereld van design en design thinking is een brede wereld. Tegenwoordig gaat dat zelfs over het aanleggen van wegen. De impact van veranderingen die een nieuwe economie met zich brengt, zoals de opkomst van ‘ouderwets’ handwerk gecombineerd met 3D-printen,brengt een nieuwe revolutie op gang. Zuzanna nam ons mee in een wereld waarin we geen parkeerproblemen meer hebben omdat bedrijven als Tesler, Uber en Google auto’s maken die ons afzetten voor de deur en verder gaan naar hun volgende passagier. De wereld waarin robots de zorg voor ons overnemen. Ook gaf zij ons een inkijk in het tempo waarin we deze veranderingen gaan meemaken. Dan heb je het niet over decennia maar over een aantal jaren. Balans en de staat van de stad In Amsterdam hebben we mooie en minder mooie opgaven. We hebben net de grootste reorganisatie in de Amsterdamse geschiedenis neergezet, maar als ik hier zo de gedachtes op me laat inwerken, rijst al snel de vraag of die verandering wel voldoende is? Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we een exponentiële organisatie zijn, die snel cyclisch kan handelen? Zijn we voldoende in staat om de radicale innovatie die nodig is, handen en voeten te geven en welke rol heeft de overheid daarin? Uit balans Dit Etmaal heeft mij laten zien hoeveel er nog mogelijk is aan innovatie. Voor Nederland, voor de stad Amsterdam, en voor onze gemeentelijke organisatie. Een appèl van Yuri van Geest om Nederland aantrekkelijker te maken voor internationale start ups - maar ook om grote bedrijven en individuele denkers en doeners die bezig zijn met disruptieve technologie ruimte en flexi-

biliteit te geven in ons land, spreekt mij aan. Ook voor de gemeente Amsterdam. Ik wil wel eens doorpraten met mijn Etmaal-gangers en collega’s over hoe we als overheid een betere lanceerplatform kunnen bieden voor dit ontwikkelingen en technologieën. Misschien moet dit ook wel disruptive, en wordt het een keer doorpraten over de start van de ‘exponentiële overheid’. Wie weet.

Diana Starmans, directeur bestuursadvisering en locogemeentesecretaris: ‘Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we een exponentiële organisatie worden, die snel cyclisch kan handelen? Zijn we voldoende in staat om de radicale innovatie die nodig is, handen en voeten te geven en welke rol heeft de overheid daarin?’

COLUMN WOUTER SLOB

‘MIAMI, MELBOURNE, MEDEMBLIK’

Tekst Wouter Slob Beeld Asha Narain, rechtsonder Zeilschool Medemblik

p 28 en 29 mei hebben mijn collega Jaap Zwaan en ik het Etmaal gevolgd. Deze keer vond het plaats in Eindhoven. Het thema was design thinking & smart cities. Het programma zat goed in elkaar en zowel de omgeving als de sprekers hebben mij bijzonder geïnspireerd. Vooral Zuzanna Skalska en Yuri van Geest hebben ons meegenomen in de grote en kleine veranderingen met grote gevolgen die op stapel staan. Zuzanna heeft mij geleerd dat je het beste kunt inspelen op de toekomstige ontwikkelingen, wanneer je de geschiedenis van bijvoorbeeld je gemeente of organisatie goed kent. Het beeld dat anderen van je hebben, is vaak gebaseerd op wat je al jaren bent (geweest) en je (onbewust) dagelijks voedt. De gemeente Medemblik wordt bijvoorbeeld al snel gezien als ouderwets omdat men denkt aan de stoomtram, het stoommuseum, kasteel

COLUMN WOUTER SLOB WOUTER SLOB ZIET HET ALS ZIJN OPDRACHT LEIDING TE GEVEN OM HET GOEDE IN DE ORGANISATIE TE BEHOUDEN, BLIJVEND TE VERBETEREN EN TE ONTWIKKELEN MET ALS RESULTAAT EEN ZEER TEVREDEN INWONER (HET DOEL IS OM IN 2018 DE MEEST TEVREDEN INWONER VAN NOORD-HOLLAND TE HEBBEN). ER IS VEEL KRACHT, BETROKKENHEID EN CREATIVITEIT IN DE ORGANISATIE EN GEMEENSCHAP. DIT BETEKENT INZETTEN OP: VERANTWOORDELIJKHEID LAAG IN DE ORGANISATIE, VERTROUWEN EN CONTINUE VERBETEREN.DE MISSIE VAN DE GEMEENTE MEDEMBLIK IS: ‘WIJ WERKEN SAMEN OM DE KWALITEIT VAN WONEN, WERKEN EN RECREËREN TE VERBETEREN. WE VERSTERKEN EN VERSNELLEN INITIATIEVEN UIT DE SAMENLEVING. WE ZIJN BETROKKEN COLLEGA’S WAAROP HET GEMEENTEBESTUUR KAN BOUWEN. WE ONTWIKKELEN EN ZETTEN DOOR. HIJ STAAT OPEN VOOR EEN OPEN (BESTUURS-)CULTUUR WAARIN DE MEDEWERKERS VEEL RUIMTE KRIJGEN OM ZICH TE ONTWIKKELEN. OP BASIS VAN VRIJHEID, VEILIGHEID EN VERANTWOORDELIJKHEID. LEF EN ONDERNEMERSCHAP HOREN DAAR BIJ, NET ZOALS CREATIVITEIT EN INNOVATIE (BRON LINKEDIN)

Radboud en het bakkerijmuseum. Toeristisch klopt dat en zijn we daar zeer trots op. Dat wij op het gebied van internationaal zeilcentrum in het rijtje Miami, Melbourne en Medemblik staan, is niet bekend. En ook niet dat Westfriesland voor circa 60% van het zaaigoed voor groentes van de wereld voorziet. Op een bijzonder innovatieve manier. De boodschap is: sta open voor wat er allemaal in de wereld gebeurt, combineer en gebruik de al bestaande technieken en ontwerpen voor nieuwe vragen en knelpunten. Als je dat doet, dan kun je ook gemakkelijker in nieuwe organisatorische concepten denken. Anders kijken, observeren en luisteren maakt dat je beter antwoorden hebt op toekomstige vragen. Yuri van Geest deed er op de tweede dag nog twee scheppen bovenop. Medeauteur van het boek Exponentiele organisaties liet niemand onberoerd door de boodschap af te geven dat, als we als Nederland niet snel drastisch veranderen, we het ontwikkelingsland van de toekomst worden. De wereld wordt radicaal anders. Er moet minder controle komen en meer vertrouwen. Veel meer ruimte geven om te experimenteren. Jongeren hebben een totaal ander waardesysteem waarbij eigendom van ondergeschikt belang is. Het gaat om toegang. De belangrijkste vaardigheid is het kritisch denkvermogen. Je moet als gemeentelijke organi-

satie bijvoorbeeld zorgen dat er ruimte komt om aan de randen van de organisatie innovaties te creëren waar dezelfde werkwijze wordt gehanteerd als bij een lean start-up (denken-doen i.p.v. een business case). Jaap en ik zijn met met veel energie en ideeën huiswaarts gekeerd. De week daarna zijn we begonnen met het verspreiden van het boek Exponentiële organisaties en het voorbereiden van het idee om een team van vier personen buiten de organisatie te plaatsen om innovaties op te starten. En wanneer ik me voor het eerst voorstel, dan geef ik aan dat ik werk voor de gemeente Medemblik: ‘Je weet wel: van Miami, Melbourne en Medemblik’. Daarna volgt vaak een boeiend gesprek.

TU/E TECH UNITED

‘AMBITIE TECH UNITED: IN 2050 VERSLAAN ONZE VOETBALROBOTS DE WERELDKAMPIOEN FIFA VOETBAL’

Meer informatie op www.techunited.nl

m grote stappen te blijven maken in de ontwikkeling van robottechnologie houdt Tech United, een multidisciplinair team van (oud) studenten, PhD’s en medewerkers van de Technische Universiteit Eindhoven zich bezig met de ontwikkeling van robotica. Kennis op het gebied van werktuigbouwkunde, elektrotechniek en computeralgoritmes worden ingezet om problemen op te lossen. De thuisbasis van Tech United is het RoboCup-stadion op de Technische Universiteit Eindhoven. Het Tech United-team ontwikkelt robottechnologie die van toegevoegde waarde is voor de maatschappij. Om deze ontwikkeling te stimuleren doet

Tech United jaarlijks mee aan verschillende toernooien. RoboCup is het jaarlijks terugkerende wereldkampioenschap voor robots die kunnen communiceren en reageren op een constant veranderende omgeving. RoboCup is een open source-competitie; na elk toernooi worden alle gegevens met elkaar gedeeld. Ook worden de regels van RoboCup elk jaar uitgebreid. Dit zorgt ervoor dat de teams continu worden uitgedaagd en constant moeten innoveren om de competitie voor te blijven. Tech United doet mee met twee teams. Eén team met autonome voetbalrobots in de Middle Size League van RoboCup en één team met een autonome

zorgrobot AMIGO in de Home League van RoboCup. Naast het wereldkampioenschap RoboCup doet Tech United nog aan enkele Europese robotica-toernooien mee. Tech United heeft met de voetbalrobots al zeven Europese titels op zak en heeft op het wereldkampioenschap al zeven keer de finale bereikt waarvan er twee zijn gewonnen. In 2012 werden de voetbalrobots voor het eerst wereldkampioen in Mexico-City en vorig jaar in Brazilië wist Tech United de wereldtitel te veroveren in de finale tegen China. Het WK Robocup wordt dit jaar in China gehouden en vindt plaats tussen 17 en 23 juli waar Tech United zal proberen hun wereldtitel in de Middle Size League te prolongeren.

TU/E TECH UNITED

AMIGO, de zorgrobot van Tech United kan veel menselijke taken uitvoeren

Robots als AMIGO moeten ouderen in staat stellen langer zelfstandig te blijven wonen

‘Zorgrobots die de werkdruk op verplegend personeel verlichten’

Tekst Asha Narain Beeld Tech United | Asha Narain

Het doel dat de RoboCup-federatie heeft gesteld, is dat ze in 2050 een team van volledig autonome voetbalrobots willen hebben, die kan winnen van de FIFA wereldkampioen voetbal. Dit wordt gezien als een grote uitdaging op het gebied van software en mechatronica. Het jaarlijkse wereldkampioenschap en de populariteit van voetbal zorgen voor een goede motivatie. Het doel achter RoboCup gaat echter verder dan alleen voetbal. Technologieën ontwikkeld in het robotvoetbal worden toegepast in maatschappelijke robotica, zoals zorgrobots of rescue robots. Ook gebruikt Tech United zijn kennis voor de ontwikkeling van zelfsturende autotechniek. Initiatieven als Robocup zorgen voor meer aandacht voor robotica. Zo zaten er tijdens de finale van de RoboCup in 2013 Eindhoven meer dan 5000 mensen op de tribune. Tech United hoopt hiermee ook een bijdrage te kunnen leveren aan het dichten van

het gat tussen de vraag en aanbod naar technisch personeel. AMIGO is de zorgrobot van Tech United. AMIGO staat voor Autonomous Mate for IntelliGent Operations. Hij is anderhalve meter hoog en heeft twee armen en beweegt zich voort op een platform met wieltjes. Met zijn armen kan hij veel menselijke taken uitvoeren, zoals iets uit de keuken halen. Om zich goed te oriënteren in de huiselijke omgeving kijkt AMIGO met de Kinect van de Xbox, hiermee kan hij 3D zien. Robots als AMIGO moeten ouderen in staat stellen om langer zelfstandig te blijven wonen. AMIGO is onderdeel van het project RoboEarth. Dit project heeft als doel robots van elkaar te laten leren. Objectherkenning, navigatie, handelingen en andere robotactiviteiten kunnen middels het RoboEarth-netwerk worden uitgewisseld. De AMIGO-robot van de TU/e kan zelfstandig contact maken met de RoboEarth-database om autonoom de

benodigde instructies te downloaden om een bepaald product, zoals vruchtensap, te kunnen serveren. Met het RoboEarth-netwerk moeten robots soepeler met onvoorziene omstandigheden kunnen omgaan, in plaats van dat zij, zoals nu, voor elke denkbare situatie moeten worden geprogrammeerd. Door robots in staat te stellente leren van voorgaande gebeurtenissen en die ervaringen met elkaar te delen, kunnen ze sneller en beter reageren op nieuwe situaties. Zorgrobots kunnen ondersteuning bieden bij schoonmaken, het tillen van patiënten en het toedienen van medicijnen. Hierdoor kunnen ouderen die dat graag willen zelf langer zelfstandig thuis wonen. De ontwikkelingen van Tech United hebben ook al geleid tot diverse spin off’s. Uiteindelijk wil Tech United in de nabije toekomst zorgrobots beschikbaar maken die de werkdruk op verplegend personeel kunnen verlichten.

AGENDA ZOEKTOCHT

WAT MAAKT JE EEN GOEDE OVERHEIDSMANAGER? IKPOB, VOM EN VGS ZIJN DE INITIATIEFNEMERS ACHTER DE ‘ZOEKTOCHT NAAR HET HANDWERK VAN DE OVERHEIDSMANAGER’. DEZE ZOEKTOCHT IS EEN ONTDEKKINGSTOCHT WAARIN OP KLEURRIJKE EN LEVENDIGE MANIER INVULLING WORDT GEGEVEN AAN DE CENTRALE VRAAG ‘WAARUIT DE ONDERSCHEIDENDE KWALITEITEN VAN OVERHEIDSMANAGERS EN AMBTELIJKE PROFESSIONALS MOETEN BESTAAN?’. EN HOE DEZE KWALITEITEN KUNNEN WORDEN VERWORVEN EN VERANKERD.

DE ZOEKTOCHT NAAR HET HANDWERK VAN DE OVERHEIDSMANAGER IKPOB organiseert op 29 september a.s. een brunch-bijeenkomst voor gemeentesecretarissen en andere geïnteresseerden als onderdeel van de Zoektocht. Tijdens deze brunch-bijeenkomst staan twee initiatieven van De Zoektocht centraal: de publicaties Spraakmakend Leiderschap en Binnenstebuiten, ondersteboven, achterstevoren. Tijdens de bijeenkomst lichten de auteurs hun boek kort toe, zowel wat betreft nut en noodzaak, als wat betreft inhoud, waarna met elkaar aan de hand van een tafeldialoog hierover in gesprek wordt gegaan. Meer informatie over het programma en de locatie volgt via de website www.dezoektocht,info. Inschrijven kan via info@dezoektocht.info.

Spraakmakend Leiderschap gaat om het vermogen om het eigen taalregister strategisch in te zetten, zonder daarbij de eigenheid en de authenticiteit te verliezen. Geen kunstje, maar wel bewustzijn; wel oefenen, maar niet ‘gemaakt’ worden. Het boek is geschreven door NSOB in opdracht van IKPOB en past in een reeks van studies en experimenten om het inzicht in en de ervaringen met benodigde competenties van publieke professionals te verscherpen en te verankeren. Deze studie is mede uitgebracht in het kader van de met Vereniging voor Overheidsmanagement en de Vereniging voor Gemeentesecretarissen georganiseerde Zoektocht naar het handwerk van de overheidsmanager. Het boek is digitaal verkrijgbaar via de website www.dezoektocht.info.

Binnenstebuiten, ondersteboven, achterstevoren is een essay dat de opbrengst vormt van zelfonderzoek binnen de Vereniging voor Gemeentesecretarissen. De veranderingen die zich voltrekken in het lokaal bestuur brengen indringende en ingewikkelde vragen met zich mee. Voor gemeentesecretarissen die in de frontlinie staan, is dat niet alleen een opgave in termen van nadenken over en reflecteren op, maar ook van handelen in en steeds weer inspelen op de realiteit van de dag. Dit essay is een zoektocht naar hoe om te gaan met dwingende dilemma’s, het doorbreken van handelingsverlegenheid, ruimte te geven maar ook grenzen te stellen en zelf ook ruimte te nemen omdat onvermijdelijk de vraag opkomt: hoe binnen om te gaan met wat zich buiten allemaal afspeelt? Het essay is kosteloos verkrijgbaar via www.gemeentesecretaris.nl.

PUBLICATIE 23

Resultaten werkconferentie Ambtelijk Vakmanschap 20 mei 2015 Op 20 mei jl. heeft een werkconferentie plaatsgevonden over het Ambtelijk Vakmanschap, georganiseerd door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het doel van deze werkconferentie is het inventariseren van initiatieven en activiteiten om Ambtelijk Vakmanschap te versterken. Deze conferentie past binnen De Zoektocht naar het handwerk van de overheidsmanager, die de komende jaren wordt ondernomen door IKPOB, VOM en VGS, uiteraard in samenwerking met andere organisaties die van harte worden uitgenodigd zich aan te sluiten bij De Zoektocht. Nieuwsgierig geworden? Wilt u meer weten over deze werkconferentie? De Prezi kan gedownload worden vanaf de website www.dezoektocht.info met daarin een overzicht van de inventarisatie van activiteiten met betrekking tot ambtelijk vakmanschap. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties gaat met de resultaten van deze conferentie verder aan de slag.

WERKEN AAN DE WAKKERE STAD In elke gemeente is men bezig met de ‘drie grote decentralisaties’ van jeugdzorg, werk en inkomen en zorg voor ouderen en langdurig zieken. Op het oog een enorme verschuiving van taken en verantwoordelijkheden met tegelijk een ingrijpende bezuiniging. Maar dat is maar de buitenkant. Of al die bestuurlijke veranderingen een duurzaam succes zullen worden, hangt vooral af van de binnenkant: namelijk van de manier waarop bestuurders, ambtenaren, professionals én burgers erin slagen onderling een wezenlijk nieuwe verhouding op te bouwen en met elkaar een wakkere stad te bouwen. De auteurs Jan van Ginkel, gemeentesecretaris Schiedam en Frans Verhaaren organisatieadviseur bij Stadsatelier richten zich vooral op die binnenkant. Voor burgers gaat dat betekenen dat ze zich moeten losmaken van hun tot nu gebruikelijke individuele consumentenhouding, die ze in wezen afhankelijk en kwetsbaar houdt. U leest hoe burgers de oversteek kunnen maken van individualistische burgerkracht naar vitale gemeenschapskracht. Voor politici, bestuurders, ambtenaren en professionals betekent die binnenkant dat zij zich moeten losmaken van hun neiging alles te regelen en te controleren. Het boek beschrijft hoe zij de oversteek kunnen maken naar het ‘daadkrachtig op hun handen zitten’, naar ‘langzaam leiderschap’. Een dergelijke oversteek vergt van alle betrokkenen dat ze zich een heel nieuwe manier van denken en bewustzijn eigen maken, het ‘vierde orde denken’, want pas dan zal het lukken om de potenties van hun stad wakker te schudden. Nederlandstalig | Gebonden, 160 blz. Vakmedianet | 1e druk, 2015 | EAN: 9789462760592 | 27,50 euro

COLUMN WIMJOOST LICHT

‘EEN ONTZAGWEKKEND VERGEZICHT‘ ‘VISIE IS UIT. ZELFS ONZE MP VINDT DAT. MAAR IS VISIE NIET MEER OF MINDER DAN JEZELF EEN BLIK OP DE TOEKOMST GUNNEN? ZODAT JE ZIET AANKOMEN WAT ER KAN GAAN GEBEUREN. DAT JE JEZELF EN JE ORGANISATIE DAAROP INSTELT OF ER ZELFS OP VOORSORTEERT. ZELFS ALS DIE TOEKOMST ONZEKER IS, KAN JE TOCH NIET VOLSTAAN MET NAAR HET NU TE KIJKEN. ‘

Tekst Wimjoost Licht | Beeld Asha Narain

COLUMN WIMJOOST LICHT

a een mooi Etmaal eind 2014 in Amsterdam over Waar is de overheid van? dat een scherp licht wierp op de veranderende rol en de veranderende omstandigheden en een nog mooier, persoonlijker Etmaal over Gedeeld leiderschap in Schiedam waarin we onze afhankelijkheid en verbondenheid ontdekten, was het nu de beurt aan onze toekomst. Waar anders dan in Eindhoven, smart city number one worden we met ongeveer 25 deelnemers met kop en kont de toekomst in geslingerd. Een toekomst van design thinking & smart cities, maar ook van moeilijk te doorgronden algoritmes en Block chain…. Alles op loopafstand van elkaar in de prachtige omgeving van de ‘verboden stad’ waar Philips groot is geworden, Het majestueuze Klokgebouw met ons bijzondere Blue Collar hotel en het sfeervolle Keuken Confessies, het Ketelhuis met een uitstekend restaurant en het Natlab met de spannende Ontdekfabriek naast het gebouw van Strijp-S Beheer. De eerste dag worden we aan de hoede toevertrouwd van Zuzanna Skalska (senior trend research consultant en lector industrial design aan de TU/e). In een boeiend college en een stevige workshop laat ze zien dat de toekomst verschillende kanten heeft. Aan de ene kant is er de wereld met onvoorstelbare technologische mogelijkheden en kennisopeenstapeling, aan de andere kant zijn er

woon- en leefgemeenschappen met toenemende vraag naar menselijkheid en ambacht. Ze relativeert met goede voorbeelden ons gemiddelde gedachtengoed. The home of the future is not about being smart and connected (Boo Keun Yoon, Samsung), the home of the future is show me, know me, tell me (Zuzanna Skalska). Ze houdt niet zo van de titel van ons Etmaal: design thinking & smart city zijn uit het lood geraakte begrippen. Smart city gaat niet alleen over informatietechnologie maar vooral over de kracht van burgers en bij design thinking gaat het niet om het ontwerp maar vooral om de kwaliteit van het proces van totstandkoming en de betrokkenheid van de stakeholders. Ze dwingt alle deelnemers na te denken over wat een stad eigenlijk is en ziet kans ons de hele dag geboeid en geactiveerd te houden met een enorme positieve energie. De afsluiting van de dag met een demonstratierobot voetbal van het wereldkampioensteam van de TU/e laat zien dat de toekomst nu al om ons heen is. De robots luisteren, kijken, schieten, verdedigen en vallen aan alsof ze leven. Op dag twee staat smart city centraal. Paulien Pistor, gemeentesecretaris Eindhoven en Alwin Beernink, directeur Park Strijp-S beheer blazen het beeld van Eindhoven nog meer leven in. Mooi om te zien hoeveel energie en trots er in zit! Ze laten ook zien dat het bij smart city vooral om de aanpak van gewone dingen gaat.

Als Yuri van Geest (Singularity University) het woord krijgt, is iedereen stil en klapperen de oren. Hij slaagt er in ons duidelijk te maken hoe fundamenteel ons leven aan het veranderen is, hoe China de leiding van de innovatie heeft overgenomen, hoe snel en heftig de impact van nieuwe technologie is en hoe Nederland achterop raakt door het ontbreken van snelheid en durf. Hij roept onze hulp in: doe er wat aan! Het is een wauw-verhaal. Je moet het boek Exponentiële organisaties beslist lezen! We eindigen ons Etmaal met de benen op de grond. In de Ontdekfabriek steken we de handen uit de mouwen en gaat het over samenwerken en ambacht. De blijvende waarden, ook als de hele wereld verandert. Het was een top-Etmaal met veel stof tot nadenken!

‘THE HOME OF THE FUTURE IS NOT ABOUT BEING SMART AND CONNECTED, THE HOME OF THE FUTURE IS SHOW ME, KNOW ME, TELL ME’

INNOVATIECENTRUM MINISTERIE VAN DEFENSIE

BEZIG MET DE VERRE TOEKOMST A

IR is het innovatiecentrum van de Nederlandse luchtmacht. Een denktank van moedige mensen met het lef om tegen bestaande denkpatronen in te gaan. Aan het hoofd staat kolonel Elanor Boekholt-O’Sullivan. ‘De wereld verandert in razend tempo. Er is sprake van een exponentiële groei in technologie, en dat heeft direct consequenties voor de wijze van oorlogsvoering. Bij AIR denken we over de toekomst na. En hoe we in die toekomst relevant kunnen blijven.’ AIR staat voor to cause a disturbance with Ambition, Innovation & Results. Het idee voor het innovatiecentrum ontstond tweeënhalf jaar geleden. ‘We vroegen ons af: wat is nu eigenlijk onze core business’, vertelt Elanor Boekholt-O’Sullivan. ‘We zijn een speler in een veiligheidsecosysteem en leveren een bijdrage aan vrede, vrijheid en veiligheid. Maar de wereld waarin we opereren is in rap tempo aan het veranderen.’ Neem bijvoorbeeld wat ISIS doet. Boekholt-O’Sullivan: ‘Ze nemen iemand gevangen, zetten hem in een kooi, steken hem in brand en zetten dat op internet. Dat past totaal niet bij het morele kompas dat wij hier in Nederland hebben. Maar het is een manier van oorlog voeren waarop we wel een antwoord moeten hebben. Om dat antwoord te vinden is AIR opgericht.’ Non-kinetisch ‘Onze opdracht is om bezig te zijn met de verre toekomst’, aldus Boekholt-O’Sullivan. ‘Dus vooral niet met het hier en nu. We bedenken toekomstscenario’s en proberen antwoord te geven op de vraag: hoe leveren we in die scenario’s een relevante bijdrage aan vrede, vrijheid en veiligheid. Dat lijkt gemakkelijker dan het is. Je moet het klassieke denken loslaten, jezelf disrupten en je wereldbeelden ter discussie stellen. En dat vervolgens blijven doen.’ ‘Om bij het voorbeeld van ISIS te blijven. Hun praktijken staan zo ver van ons af. Hoe gaan we daar nou non-kinetisch mee om? Dat kan bijvoorbeeld via communicatie. Maar ook met behulp van big data. Bij defensie beschikken we over de technologie om heel veel data op te halen. Maar

Tekst Marc Notebomer Beeld Ministerie van Defensie

Kolonel Eleanor Boekholt-O’Sullivan:‘We hebben vooral geselecteerd op moed en de durf om tegen bestaande denkpatronen in te gaan. En op diversiteit. Het is de bedoeling dat elk van ons zijn allerbeste ik is, waardoor je veel verschillende ideeën krijgt.’

INNOVATIECENTRUM MINISTERIE VAN DEFENSIE

uiteindelijk is de militair op de grond alleen maar geïnteresseerd in de vraag: is het veilig om rechtdoor te gaan of niet? Hoe formuleer je met behulp van big data daarop een antwoord. Dat kun je doen door met heel veel mensen die data te analyseren. Maar ook bijvoorbeeld door gebruik te maken van slimme algoritmes.’ Beste ik In totaal werken bij AIR elf medewerkers. Boekholt-O’Sullivan: ‘We hebben vooral geselecteerd op moed en de durf om tegen bestaande denkpatronen in te gaan. En op diversiteit. Het is de bedoeling dat elk van ons zijn allerbeste ik is, waardoor je veel verschillende ideeën krijgt.’ Belangrijk is volgens Boekholt-O’Sullivan ‘om van geslotenheid naar open innovatie te gaan’. ‘Deuren open en het gesprek aangaan. Ook bijvoorbeeld met burgers op straat. Onlangs hebben we daarmee een proef gedaan. Dat leverde leuke en interessante reacties op. Bovendien: we hebben elkaar beter leren verstaan en dat is al winst op zichzelf.’ Lachend: ‘Eigenlijk zijn we vrede aan het crowdsourcen.’ Bij elke technologische innovatie denkt AIR na over de sociale en culturele consequenties. Boekholt-O’Sullivan: ‘Als we een technologisch concept verzinnen, komen we ook met bedrijfsvoerings- en een cultureel concept. Zo creëer je een omgeving die het voor medewerkers mogelijk maakt om het anders te doen. Nu is vaak nog de redenatie dat mensen de technologie volgen. Maar dat wordt steeds moeilijker als die zich in zo’n razend tempo ontwikkelt.’

Niet alleen de luchtmacht heeft een club vernieuwers zoals AIR. ‘Ook andere krijgsmachtonderdelen hebben innovatiecentra’, vertelt Brigadegeneraal Hans Damen, directeur materieel & diensten van de landmacht. ‘De marechaussee kent het netwerk MOTOR. Bij de landmacht hebben we in Amersfoort sinds kort een centrum voor Concept Development and Experimentation. En ook bij de Marine zijn er mensen die zich met innovatie bezig houden.’ Op zich is het innovatieve vermogen van de krijgsmacht decennialang vooral op de techniek gericht geweest. De afgelopen jaren zie je een kanteling naar ander vormen, aldus Damen. ‘Een onderwerp als sociale innovatie had vier jaar geleden de interesse van de krijgsmacht niet. En om eerlijk te zijn wordt het nog steeds niet door iedereen omarmd. ‘Ja maar’ en ‘Met alle respect’ blijven veelgehoorde kreten.’ In de huidige netwerksamenleving zou vernieuwing van iedereen moeten zijn, vindt Damen. ‘Ik zeg altijd: ‘Innovation is not a department’. In de ideale situatie zit innovatie in de genen van de hele organisatie en van alle medewerkers. Maar zo ver is het nog niet. Ik vind het al heel plezierig dat individuele medewerkers bij defensie tegenwoordig de ruimte krijgen om vernieuwing na te streven en aan te jagen.’

Opleidingsgids

Coaching partners

Intervisie

Collegiale jaargesprekken

intake

zoektocht

Een moment van â&#x20AC;&#x2DC;waar sta je?â&#x20AC;&#x2122; voor jouw behoefte aan persoonlijke ontwikkeling en ontplooiing.

Een zoektocht naar het handwerk van de overheidsmanager.

etmaal

Etmaal biedt ee verdieping op je met en door co

dt een intensieve op je eigen handelen, r collegaâ&#x20AC;&#x2122;s.

omooc

filter â&#x20AC;&#x2DC;Oâ&#x20AC;&#x2122;

Professie borgen en voeden met de laatste inzichten via online colleges.

Snel en makkelijk op de hoogte van de laatste inzichten en finesse van het handwerk.

COLUMN AIK VAN EEMEREN

‘DE OVERHEID NEEMT GEEN BESTUURSKUNDIGEN MEER AAN. LEGO WEL.’ Tekst Aik van Eemeren Beeld Asha Narain

ls klein mannetje had ik bedacht dat ik ontwerper bij LEGO wilde worden. Mijn eerste presentatie op de basisschool ging over LEGO en op de middelbare school bouwde ik van LEGO een personal rapid transit systeem (zelfrijdende auto’s op een gesloten circuit, zoals op de P6 van Schiphol). Ik ging technische natuurkunde studeren en dan zou ik vanzelf ontwerper bij LEGO worden. Inmiddels is dat droomvak van LEGO-ontwerper nagenoeg verdwenen. De crowd - lees: pubers en kalende mannen - heeft het vak overbodig gemaakt omdat zij zelf uitgewerkte ontwerpen aandragen die in productie genomen worden. LEGO werft geen ontwerpers meer, maar crowdmanagers. En in productie nemen is straks ook niet meer nodig, wantmet een netwerk van 3D-printers vervalt straks ook LEGO’s eigen productielijn. Ook BMW zoekt, bij monde van chef design Adrian van Hooydonk, geen industrieel ontwerpers meer, maar biologen. En de gemeente Eindhoven neemt een designer in dienst. Watsonifcatie. Dat technologie arbeid en processen verandert is duidelijk. Dat brengt spannende en interessante vragen met zich mee. In What money can’t buy deelt filosoof Michael Sandel zijn zorgen over keuzes van doctoren en rechters die geautomatiseerd worden. Relevante factoren over de zaak of patiënt worden ingeladen, het systeem analyseert de data en geeft de rechter of doctor een advies.

Inmiddels zijn computers nog geavanceerder. IBM’s Watson is een cognitief werkende computer. Dat betekent dat Watson niet programmeren als basis heeft, maar leren. Hij leert van de eindeloze informatie die je hem geeft en denkt zelf na over het antwoord. Nu al met de snelheid van het leerproces van een kind. Eindeloos herhalen van observeren, interpreteren, evalueren en beslissen. Dit heeft impact op ons werk, en hoe we ons werk organiseren. Zodra Watson Nederlands beheerst zal de Watsonificatie ook werken bij de overheid veranderen. En niet alleen bij grote uitvoeringsorganisaties zoals de Belastingdienst en de Kamer van Koophandel. Anticiperen op de disruptive effecten van Watsonificatie geldt voor elke organisatie. Het vak van jurist zal (deels) veranderen in die van data-analist. En een beleidsmedewerker kan een procesbegeleider worden van beslissingen op basis van realtime informatie. Ook al bestaat het vak van ontwerper bij LEGO niet meer in de vorm zoals ik daar als klein mannetje van droomde, we blijven mensen nodig hebben om de leercirkel van Watson weer te doorbreken om te zorgen dat Watson en zijn opvolgers blijven leren leren. Alleen zijn mensen nodig in een andere wereld. Designers gaan interveniëren bij de overheid, en beleidsadviseurs interveniëren bij LEGO.

BESTE OVERHEIDSORGANISATIE

BESTE OVERHEIDSORGANISATIE VAN HET JAAR 2015 Waar zijn de slimme en goede initiatieven binnen het openbaar bestuur, die een bron zijn van professionele trots, voor een sector die niet altijd op publieke waardering mag rekenen? Met de verkiezing Beste Overheidsorganisatie van het Jaar brengen wij deze initiatieven voor het voetlicht.

ij de verkiezing van de Beste Overheidsorganisatie van het Jaar zijn wij op zoek naar slimme en goede initiatieven binnen het openbaar bestuur. We zoeken organisaties die effectief, betrouwbaar en deskundig te werk gaan. De beste overheidsorganisatie moet beschikken over missiegedrevenheid, openheid, leervermogen en maatschappelijke betrokkenheid. Werken bij een organisatie die over deze kwaliteiten beschikt, vormt een inspiratiebron voor de werknemers. Niet alleen floreren werknemers in zoâ&#x20AC;&#x2122;n organisatie, zij halen ook het beste uit zichzelf, wat uiteindelijk ten goede komt aan de gehele organisatie.

De Verkiezing Beste Overheidsorganisatie van het Jaar zoekt naar en biedt een podium aan goed presterende overheidsorganisaties en inspireert de ambtenaar die zich inzet voor organisatieverbetering. Ken jij, of werk jij bij een organisatie, die jij een lichtend voorbeeld vindt voor het openbaar bestuur in Nederland? Meld deze dan aan op

www.overheidsorganisatievanhetjaar.nl!

TOUR Dâ&#x20AC;&#x2122;OVERHEID 5 en 6 november Het derde en laatste Etmaal van dit jaar voert ons langs vier overheidsorganisaties die gemeen hebben dat ze zijn genomineerd geweest voor Beste Overheidsorganisatie van het Jaar: Gemeente Zaanstad, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Bureau Jeugdzorg Amsterdam en Rijkswaterstaat. Het Etmaal is dus letterlijk een roadtrip.

In onze eigen VIP-bus gaan we met elkaar in gesprek over wat de kwaliteit van een organisatie bepaalt, hoe je dat meet en hoe je als manager daar een bijdrage aan kunt leveren. Onderweg worden colleges verzorgd over o.a. de presterende overheid. Wat bepaalt succes, wat is de rol van het management daarin, wat is het nut van onderlinge vergelijking? Nico Versteeg, gemeentesecretaris Lelystad is onze host tijdens dit Etmaal.

Mis dit Etmaal niet en schrijf je nu alvast in via www.gemeentesecretaris.nl of www.vom-online.nl. Bellen of mailen kan ook naar Koen Haer, projectmanager programma Ambitie, M 06 43 44 40 03 of E koen@vom-online.nl. Monique Kortwijk, bureaumedewerker VGS staat ook tot jullie beschikking, M 06 18 42 74 81 of monique@gemeentesecretaris.nl.

Het Etmaal is een initiatief van de Vereniging voor Overheidsmanagement en Vereniging voor Gemeentesecretarissen met steun van o.a. het ministerie van BZK, IKPOB en A+O fonds Gemeenten