4 Samengestelde verwarring

4

Samengestelde

verwarring Warren Buffett verdiende 81,5 miljard dollar van zijn 84,5 miljard dollar na zijn vijfenzestigste verjaardag. Ons denken is niet gemaakt om met dat soort absurditeiten om te gaan. Leesexemplaar

Leesexemplaar

Lessen uit de ene discipline kunnen ons vaak iets belangrijks leren over heel andere disciplines. Neem de geschiedenis van miljarden jaren van ijstijden, en wat die ons leert over het vergroten van je vermogen.

Onze wetenschappelijke kennis van de aarde is jonger dan je zou denken. Begrijpen hoe de wereld werkt gaat vaak gepaard met diep onder het oppervlak boren, iets wat we tot redelijk kortgeleden niet konden. Isaac Newton berekende de bewegingen van de sterren honderden jaren voordat we iets van de grondbeginselen van onze planeet begrepen. Pas in de negentiende eeuw werden wetenschappers het erover eens dat de aarde op verschillende momenten in de geschiedenis met ijs bedekt is geweest.15 Er was te veel bewijs om dat tegen te spreken. Overal ter wereld waren sporen te vinden van een wereld die ooit bevroren was geweest: enorme willekeurig verspreide keien, rotsbeddingen die tot een dunne laag waren afgesleten. Het werd duidelijk dat er niet één ijstijd was geweest, maar vijf verschillende, die we konden meten. De hoeveelheid energie die nodig is om de planeet te bevriezen, haar weer te doen smelten en opnieuw te bevriezen is verbijsterend groot. Wat kon deze cycli in vredesnaam in gang hebben gezet? Dat moet wel de grootste kracht op onze planeet zijn geweest. En dat was het ook. Alleen niet op de manier die je zou verLeesexemplaarwachten.

Er waren allerlei theorieën over de vraag hoe ijstijden ontstaan. Om hun enorme geologische invloed te verantwoorden was de enige theorie nog grootser dan de andere. De groei van bergtop-

57

de psychologie van geld

pen, zo dacht men, veranderde de windrichting op aarde zodanig dat het klimaat veranderde. Anderen onderschreven het idee dat ijs de natuurlijke toestand was, die werd onderbroken door reusachtige vulkanische uitbarstingen die de aarde opwarmden.

Maar geen van deze theorieën kon de cycli van ijstijden verklaren. De groei van bergruggen of een reusachtige vulkaanuitbarsting kan één ijstijd verklaren, maar niet de cyclische herhaling van vijf ijstijden.

Aan het begin van de twintigste eeuw bestudeerde de Servische wetenschapper Milutin Milanković de positie van de aarde in verhouding tot andere planeten en ontwikkelde de theorie waarvan we nu weten dat hij klopt: de aantrekkingskracht van de zon en de maan hebben een subtiel effect op de beweging van de aarde, waardoor deze iets overhelt naar de zon. Gedurende delen van de cyclus – die tienduizenden jaren kan duren – krijgt elk van de beide halfronden van de aarde respectievelijk iets meer of iets minder straling van de zon. En daar begint het mee. De theorie van Milanković ging er aanvankelijk van uit dat de hellingshoek van de aarde voor strenge winters zorgde die koud genoeg waren om de aarde met ijs te bedekken. Maar een Russische meteoroloog, genaamd Wladimir Köppen, groef dieper in het werk van Milanković en ontdekte een fascinerende nuancering. Niet koude winters, maar gematigd koele zomers, vormden de oorzaak van de kou. Het begint ermee dat het ’s zomers niet warm genoeg wordt om de sneeuw van de voorgaande winter te doen smelten. Het overgebleven ijs zorgt ervoor dat de sneeuw de volgende winter een dikkere laag vormt, wat de kans dat ze de zomer daarop blijft Leesexemplaar liggen vergroot, zodat het pak sneeuw de daaropvolgende winter nog dikker wordt. Sneeuw die blijft liggen weerkaatst meer zonnestralen, waardoor de aarde verder afkoelt, wat weer voor meer sneeuwval zorgt, enzovoort. Binnen een paar honderd jaar

58

samengestelde verwarring

groeit een winters pak sneeuw uit tot een continentale ijslaag, en dan is het hek van de dam.

Hetzelfde gebeurt in tegenovergestelde richting. Een kanteling van de aarde die meer zonlicht toelaat, doet meer smelten dan alleen de winterse sneeuwlaag, die de jaren daarop minder licht weerkaatst, waardoor de temperatuur hoger wordt, waardoor er het daaropvolgende jaar minder sneeuw valt, enzovoort. Dat is de cyclus.

Het is verbazingwekkend hoe iets als gevolg van een relatief kleine verandering in omstandigheden zo groot kan worden. Je begint met een dun laagje sneeuw dat overblijft na een koele zomer en waar niemand iets van denkt, en in een geologische oogwenk is de hele aarde bedekt met een kilometers dikke ijslaag. Zoals gletsjeronderzoeker Gwen Schultz zegt: ‘Het is niet noodzakelijkerwijs de hoeveelheid sneeuw die voor ijslagen zorgt, maar het feit dat de sneeuw, hoe weinig ook, blijft liggen.’ Het belangrijkste wat we kunnen leren van ijstijden is dat er geen enorme kracht nodig is om enorme gevolgen voort te brengen. Als dingen zich opstapelen – als een klein beetje groei als brandstof fungeert voor toekomstige groei – kan een kleine startbasis leiden tot resultaten die zo buitengewoon zijn dat ze tegen alle logica in lijken te gaan. Dat kan zozeer het geval zijn dat je onderschat wat mogelijk is, waar groei vandaan komt, en waar het toe kan leiden. En zo gaat het ook met geld. Er zijn meer dan tweeduizend boeken geschreven over de manier waarop Warren Buffett zijn fortuin heeft opgebouwd. Vele daarLeesexemplaar van zijn interessant, maar er zijn er maar weinig die voldoende aandacht besteden aan een simpel feit: het fortuin van Buffett is niet alleen te danken aan het feit dat hij een goede investeerder is, maar vooral aan het feit dat hij dat al sinds zijn kindertijd is.

59

de psychologie van geld

Terwijl ik dit opschrijf bedraagt het vermogen van Warren Buffett 84,5 miljard dollar. Daarvan heeft hij 84,2 miljard na zijn vijftigste verjaardag vergaard en 81,5 miljard na zijn vijfenzestigste.

Warren Buffett is een fenomenale investeerder, maar je ziet iets belangrijks over het hoofd als je al zijn succes toeschrijft aan investeringsinzicht. De echte reden voor zijn succes is dat hij al driekwart eeuw een fenomenale investeerder is. Als hij als dertiger was begonnen met investeren en als zestiger was gestopt, dan hadden veel minder mensen ooit van hem gehoord. Kijk maar naar een klein gedachtenexperiment. Buffett begon serieus te investeren toen hij tien jaar oud was. Tegen de tijd dat hij dertig was had hij een nettokapitaal van 1 miljoen dollar, of 9,3 miljoen dollar gecorrigeerd voor inflatie.16 Stel dat hij een normaler mens was geweest en zijn jaren als tiener en twintiger had besteed aan het ontdekken van de wereld en het vinden van zijn passie en zijn nettovermogen op zijn dertigste 25.000 dollar was geweest? En stel dat hij evengoed het buitengewone jaarlijkse rendement van 22 procent per jaar had gegenereerd dat hij nu ook genereert, maar op zijn zestigste was opgehouden met investeren om te gaan golfen en met zijn kleinkinderen te kunnen spelen. Wat zou zijn nettovermogen dan nu waard zijn? Geen 84,5 miljard dollar, maar 11,9 miljoen dollar. 99,9 procent minder dan zijn huidige vermogen. Het gehele financiële succes van Warren Buffett kan dus worden toegeschreven aan de financiële basis die hij legde in zijn puberjaren en het feit dat hij doorging tot in zijn geriatrische jaren. Leesexemplaar

Zijn vaardigheid is beleggen, maar zijn geheim is tijd.

Je kunt er ook op een andere manier naar kijken. Buffett is de rijkste investeerder aller tijden, maar hij is niet echt de grootste – tenminste, niet als je kijkt naar gemiddeld jaarlijks rendement.

60

samengestelde verwarring

Jim Simons, hoofd van het hedgefonds Renaissance Technologies, behaalt sinds 1988 een samengesteld rendement van 66 procent per jaar. Niemand komt bij dit record in de buurt. Zoals we net zagen, behaalt Buffett een samengesteld rendement van ongeveer 22 procent per jaar, een derde.

Simons nettovermogen bedraagt, op het moment dat ik dit schrijf, 21 miljard dollar. Hij is – en ik weet hoe belachelijk dit klinkt, gezien de getallen waar we het over hebben – 75 procent minder vermogend dan Buffett.

Waarom dat verschil als Simons een zoveel betere investeerder is? Omdat Simons zijn investeringsmethode pas vond toen hij boven de vijftig was. Hij had niet half zoveel tijd om rendement te stapelen als Buffett. Als James Simons, net als Buffett, zeventig jaar lang zijn rendement van 66 procent per jaar had behaald, dan zou hij nu – houd je adem in – drieënzestig quadriljoen negenhonderd triljoen zevenhonderdeenentachtig biljoen zevenhonderdtachtig miljard zevenhonderdachtenveertig miljoen honderdzestigduizend dollar hebben verdiend. Dit zijn belachelijke, onpraktische getallen. Waar het om gaat is dat schijnbaar kleine veranderingen in groeiaannames kunnen leiden tot belachelijke, onpraktisch grote getallen. Dus als we willen weten waarom iets zo krachtig kon worden als het werd – waarom een ijstijd is ontstaan, of waarom Warren Buffett zo vermogend is – zien we vaak de voornaamste aanjager van succes over het hoofd. Ik heb veel mensen horen zeggen dat hun leven veranderde toen ze voor het eerst een samengestelde-rentetabel zagen – of toen ze hoorden hoeveel meer pensioen je kan krijgen als je als twintiger begint met sparen en niet als dertiger. Maar waarschijnLeesexemplaar lijk is dat niet waar. Waarschijnlijk verbaasde het hen vooral, omdat de resultaten intuïtief niet leken te kloppen. Lineair denken lijkt zoveel logischer dan exponentieel denken. Als ik je vraag om uit je hoofd 8+8+8+8+8+8+8+8+8 uit te rekenen, dan doe je dat in

61

de psychologie van geld

een paar seconden (het is 72). Als ik je vraag 8x8x8x8x8x8x8x8x8 uit te rekenen, dan zal je hoofd ontploffen (het is 134.217.728). ibm maakte in de jaren vijftig een harddrive van 3,5 megabyte. In de jaren zestig werden dat enkele tientallen megabytes. In de jaren zeventig had de Winchester-drive van ibm een capaciteit van 70 megabytes. Daarna werden drives exponentieel kleiner en kregen ze meer opslag. Een doorsnee pc begin jaren negentig had een capaciteit van 200-500 megabytes.

En toen… wham. De boel ontplofte. 1999 – de iMac van Apple komt met een 6 gigabyte harddrive. 2003 – 120 gigabyte op de Power Mac. 2006 – 250 gigabyte op de nieuwe iMac. 2011 – de eerste 4 terabyte harddrive. 2017 – 60 terabyte harddrives. 2019 – 100 terabyte harddrives. Alles bij elkaar gingen we er van 1950 tot 1990 296 megabyte op vooruit. Van 1990 tot nu zijn we er 100 miljoen megabyte op vooruitgegaan. Als je een technologieoptimist was geweest in de jaren vijftig had je misschien voorspeld dat fysieke opslag duizend keer zo groot zou worden. Misschien tienduizend keer, als je heel onbesuisd was. Slechts een paar mensen hadden gezegd: ‘30 miljoen keer zo groot tijdens mijn leven.’ Maar dat is wel wat er gebeurde. Doordat het mechanisme van samengesteld rendement tegen ons gevoel ingaat, gaan zelfs de slimsten onder ons voorbij aan de kracht ervan. In 2004 bekritiseerde Bill Gates de nieuwe Gmailfunctie, zich afvragend wie er in vredesnaam een gigabyte opLeesexemplaar slag nodig had. Auteur Steven Levy schreef hierover: ‘Ondanks zijn bekendheid met de meest vooraanstaande technologieën was zijn mentaliteit verankerd in het oude paradigma van opslag als een product waar je zuinig mee moet omspringen.’

62

samengestelde verwarring

Het gevaar is dat we het potentieel van samengesteld rendement negeren omdat het niet intuïtief is, en we ons op andere middelen richten om problemen op te lossen. Niet omdat we er te veel over nadenken, maar omdat we zelden de moeite nemen om het potentieel van samengesteld rendement te overwegen.

Geen van de tweeduizend boeken die het succes van Warren Buffett ontleden, heet Deze man heeft consequent driekwart eeuw lang geïnvesteerd. Maar we weten dat dat de sleutel is tot veel van zijn succes. Het is alleen lastig om die rekensom te begrijpen, omdat het zo tegen je gevoel in gaat. Er zijn boeken over economische cycli, handelsstrategieën en te kiezen branches. Maar het belangrijkste en meest invloedrijke boek zou Houd je mond en wacht af moeten heten. Het zou maar één bladzijde bevatten met een langetermijngrafiek van economische groei. De praktische les die je hieruit kunt trekken is dat het contraintuïtieve karakter van samengesteld rendement misschien wel verantwoordelijk is voor het merendeel van de teleurstellende transacties, slechte strategieën én succesvolle beleggingen. Je kunt het mensen niet kwalijk nemen dat ze al hun inspanningen – om te doen en te leren – steken in pogingen om het hoogste investeringsrendement te behalen. Het lijkt intuïtief de beste manier om vermogend te worden. Maar goed investeren gaat niet noodzakelijkerwijs om het hoogste rendement, omdat het hoogste rendement vaak wordt behaald met eenmalige treffers die niet kunnen worden herhaald. Het gaat om het verdienen van een redelijk goed rendement gedurende de langst mogelijke periode. Dan kan samengesteld rendement zijn gang gaan.Leesexemplaar

Het tegenovergestelde hiervan – het behalen van enorme rendementen die je niet kunt vasthouden – heeft tot tragische gevolgen geleid. Daarover meer in het volgende hoofdstuk.

63