საქართველოს ტექნიკური უნივერსიტეტი
მ. ლომსაძე-კუჭავა, გ. ამყოლაძე, ნ. ლორთქიფანიძე
პროფესიული უნარ-ჩვევები
რეგისტრირებულია სტუ-ს სარედაქციო-საგამომცემლო საბჭოს მიერ
თბილისი 2013
კურსის დანიშნულებაა საბაზრო ეკონომიკის პირობებში ფართო წარმოდგენა შექმნას სამეწარმეო საქმიანობაში პროფესიულმა უნარ-ჩვევებმა, ეტაპობრივად გაანალიზოს
მეწარმის,
ბიზნესმენის,
მენეჯერის
უნარ-ჩვევები,
შედარებითი
ანალიზი გააკეთოს მათ შორის. ამ კურსით სტუდენტები გაეცნობიან და გამოიმუშავებენ პროფესიულ უნარჩვევებს. ისწავლიან ბიზნეს-ეთიკის მართვის ასპექტებს, დროის ეკონომიას, საწარმოს ორგანიზაციულ სტრუქტურას და ზოგადად საწარმოში, ფირმაში ქცევის წესებს და მართვის ელემენტებს. ნაშრომი
განკუთვნილია
სტუდენტთათვის
(ბაკალავრი,
საინჟინრო მაგისტრი,
და
ეკონომიკური
დოქტორანტი),
სპეციალობის
ენერგოკომპანიებში
დასაქმებული მენეჯერებისა და სხვა ხელმძღვანელი მუშაკების კვალიფიკაციის ასამაღლებლად. ელექტრონული დამხმარე სახელმძღვანელო რეცენზენტები: 1. ეკონ. მეც. დოქტორი, სრ. პროფესორი თ. კილაძე 2. მენეჯმენტის დოქტორი, ასისტ. პროფესორი ნ. გიორგიშვილი
შინაარსი შესავალი
4
თავი I. მეწარმეობა საბაზრო ეკონომიკის პირობებში 1.1. მეწარმის ეკონომიკური ცნება და მეწარმეობისთვის
5
აუცილებელი პირობები 1.2. მეწარმის უნარ-ჩვევები და რჩევები
27
თავი II. საწარმოთა ორგანიზაციულ - სამართლებრივი ფორმები. 2.1. საწარმოების შექმნის და ჩამოყალიბების პირობები
47
2.2. საწარმოს სამართლებრივი ფორმები
51
თავი III. პროფესიული და სამეწარმეო საქმიანობის თავისებურებები. 3.1. საწარმოს ცნება
61
3.2. სამეწარმეო საქმიანობა და მისი თავისებურებები
64
თავი IV. ეთიკური და სოციალური პასუხისმგებლობა დროში 4.1. ეთიკის არსი და მნიშვნელობა
73
4.2. დროის მენეჯმენტი
77
თემა V. გუნდურ მუშაობაში კადრების შერჩევა და ლიდერის როლი 5.1. გუნდური მუშაობა, ლიდერის როლი 5.2. კადრების შერჩევის მენეჯმენტი
95 108
თავი VI. წარმატების საწინდარი და მენეჯერის უნარ-ჩვევები 6.1. პროფესიონალიზმი – წარმატების საწინდარი
118
6.2. მენეჯერის უნარ-ჩვევები
124
თავი VII. კომუნიკაცია და მისი გამოყენების ხელოვნება 7.1. კომუნიკაციის სახეები
128
7.2. კომუნიკაციები მმართველურ სიტუაციებში და
131
გადაწყვეტილების მიღების წესები 7.3. სამეწარმეო საქმიანობაში მიმდინარე მოლაპარაკებები და
135
გარიგებები ლიტერატურა
139
შესავალი ადამიანები თავისი არსებობის პირობებში ვითარდებიან და ამ განვითარების გზაზე ნელა-ნელა იძენენ გარკვეული სახის უნარ-ჩვევებს, რომელსაც იყენებენ ერთანეთთან საურთიერთობოდ, ბიზნესი სამართავად, მატერიალური დოვლათის შესაქმნელად. რა თქმა უნდა ძნელია უნივერსალური რჩევების მიცემა პროფესიულ უნარჩვევებში, მაგრამ უნდა განხილულ იქნას ის ძირითადი ასპექტები, რომელებიც განმსაზღვრელი იქნებიან ამ საკითხისათვის. საერთოდ, თითოეული ადამიანი მაინც ინდივიდუალურად იღებს გადაწყვეტილებებს თუ როგორ მოიქცეს ამ თუ იმ სიტუაციაში, მაგალითად როგორ მართოს დრო, ბიზნესი, საწარმო, ადამიანები და ა.შ. საბაზრო ეკონომიკის პირობებში რადგან ყველა სფეროში ამხელა კონკურენციაა, პროფესიულ
უნარ-ჩვევებს
დიდი
მნიშვნელობა
ენიჭება.
ის
ძირითადად
განსაზღვრავს კომუნიკაციის ხარისხს, ასევე მომსახურების ხარისხს, რაც ყველაზე მთავარია ადამიანობის ღირსების ხარისხს. ჯერ კიდევ ძველ პერიოდში უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭებოდა პიროვნულ უნარ-ჩვევებს, თუ გნებავთ მას ტრადიცია დავარქვათ. პროფესიული უნარ-ჩვევებში განიხილება
ადამიანის
პიროვნული
თვისებები,
მისი
პროფესიონალიზმი.
პროფესიული უნარ-ჩვევებში იგულისხმება პროფესიის არჩევის ხელოვნებაც, მისი შემდგომი განვითარება და დახვეწა. პროფესიული
უნარ-ჩვევების
დაუფლება
სწორად
აყალიბებს
მეწარმეს,
მენეჯერს, ბიზნესმენს. პროფესიული უნარ-ჩვევები მათ უყალიბებს ლიდერის თვისებებს, აძლევს შესაძლებლობას შეარჩიონ კარგი კადრები, ეკონომიურად გამოიყენონ დრო, სწორად განსაზღვრონ საკადრო პოლიტიკა, ზუსტად შეარჩიონ ბიზნესი და აკონტროლონ ის, გაერკვნენ ბიზნეს ეთიკის საკითხებში, გაითავისონ გუნდური მუშაობის პრინციპები, შეიმუშაონ მმართველობის შესაბამისი გზები.
4
თავი I. მეწარმეობა საბაზრო ეკონომიკის პირობებში 1.1. მეწარმის ეკონომიკური ცნება და მეწარმეობისთვის აუცილებელი პირობები პირველ რიგში უნდა გავერკვიოთ, რას წარმოადგენს `მეწარმე~, საიდან წამოვიდა მისი სახელი ან ტერმინი, რა არის საერთოდ მეწარმეობის არსი, ისტორიულად
როგორ
ვითარდებოდა
და
მივიღებთ
მეწარმეობის
ძირითად
მახასიათებლებს, ქვეყნის ეროვნული ტრადიციების, მეურნეობრიობის, მართვისა და ხასიათის გათვალისწინებით. საქართველოს ინსტიტუტი,
ისტორიაში
რომლის
(ფოლკლორში)
მიხედვით
ცნობილია
შუამავლობა
შუამავლობის
ეყრდნობოდა
სამეულის
ინტერესებს და, მათი გათვალისწინებით, ხდებოდა ამა თუ იმ საქმის გარიგება და შემდგომ შესრულება. შუამავლობის
ისტორიულ
მაგალითად
ითვლება
უდიდესი
მოგზაურის
მარკო პოლოს საქმიანობა, რომელმაც, პირველმა ევროპელთაგან, საქართველოს გავლით ჩააღწია ჩინეთში და, თანამედროვე გაგებით, ევროპელთათვის გახსნა ჩინეთის
ბაზარი,
ე.ი.
მარკო
პოლო
იდგა
ევროპის
ჩინეთთან
ვაჭრობის
განვითარების გარიჟრაჟზე. მარკო პოლომ მოგზაურობისას ხელი მოაწერა კონტრაქტს
სოვდაგართან,
რომლისგანაც
საქონელი
სარეალიზაციოდ.
ეს
მიიღო
სოვდაგარი
დღევანდელი კაპიტალისტის შორეული წინაპარია. იმ დროს კრედიტი 22,5% იყო, რომელშიც შედიოდა საქონლის
დაზღვევაც.
(მარკო
მოვაჭრე
პოლო)
საფრთხეში აგდებდა თავის სიცოცხლეს, მის წილზე მოდიოდა
დატვირთვები,
ამ
საქმესთან
დაკავშირებული სულიერი და ფიზიკური. საქმის დამთავრების (საქონლის რეალიზაციის) შემდეგ კი, (კაპიტალისტი)
სოვდაგარი მარკო პოლო (1254-1324)
ღებულობდა
მოგების
75%-ს, დანარჩენი მოვაჭრეს რჩებოდა. შუა
საუკუნეებში,
ანუ
შემდგომ
პერიოდში,
`ანტრეპრენიორის~ მნიშვნელობა გაიზარდა და იგი შემდეგ თვისებებს იძენს: 1. ერთ
შემთხვევაში
ორგანიზატორი,
მეორე
მსხვილმასშტაბიანი
მუსიკალური შემთხვევაში
სამშენებლო
ან
წარმოდგენებისა პირი,
სამრეწველო
რომელიც
და
პარადების
პასუხისმგებელია
პროექტების
შესრულებაზე.
ასეთი პროექტის ხელმძღვანელი არავითარ რისკს არ ეწეოდა, იგი მხოლოდ 5
ხელმძღვანელობდა რესურსებს.
ამ
სამუშაოს
პერიოდში
და
იყენებდა
ასეთ
მის
სამუშაოებს
შესრულებაზე ძირითადად
გამოყოფილ ასრულებდნენ
სასულიერო პირები. როგორც წესი, მათ ავალებდნენ მსხვილი სამშენებლოარქიტექტურული
ობიექტების
შესრულებას:
სასახლეების,
საფორტიფიკაციო
სამუშაოების, ეკლესია-მონასტრებისა და სხვა საყოფაცხოვრებო და საკულტო შენობების აგებას (მაგ., საქართველოს ისტორიაში კ. გამსახურდია `დიდოსტატის მარჯვენა~ - ფარსმან სპარსი). 2.
XVII
საუკუნეში
პირმა,
რომელიც
სახელმწიფოსთან
კონტრაქტს
აფორმებდა, მთელი ღირებულება წინასწარ იცოდა, იგი იღებდა მთელ ფინანსურ პასუხისმგებლობას კონტრაქტის პირობების შესასრულებლად, მაგრამ თუ ამ გარიგებას ნაკლები ხარჯით შეასრულებდა, განსხვავებას იტოვებდა. 3. 1725 წელს რიჩარდ კანტილიონმა (ინგლისი) მეწარმეს მისცა ასეთი დახასიათება:
პირი,
რომელიც
მოქმედებს
რისკის
პირობებში;
კაპიტალის
მიმცემის ფუნქცია განსხვავდება მეწარმის ფუნქციისაგან. 4. 1797 წელს ბოდო (საფრანგეთი) ახასიათებს: მეწარმე პასუხს აგებს მიცემულ საქმეზე, გეგმავს, აკონტროლებს, ორგანიზაციას უწევს და ფლობს ამ საქმიანობას ან საწარმოს. ეს უკვე შეესაბამება ჩვენ თანამედროვე მეწარმეს. 5. 1803 წელს ჟან ბატისტ სეიმმა (საფრანგეთი) განმარტა, რომ კაპიტალზე მიღებული შემოსავალი განსხვავდება მეწარმული შემოსავლისაგან. 6. 1876 წელი, ფრენსის უოკერი (ამერიკა): საჭიროა განვასხვაოთ ისინი, ვინც
იძლევა
კაპიტალს
და
მასზე
ღებულობს
პროცენტებს,
მათგან,
ვინც
ღებულობს მოგებას თავისი ორგანიზაციული ხერხების გამოყენებით. 7.
1934
შესატყვისად,
წელს მეწარმე
ჟოზეფ
შუმპეტერმა
დაახასიათა,
(აშშ),
როგორც
ეკონომიკის
პირი,
განვითარების
ნოვატორი,
რომელიც
ამუშავებს ახალ ტექნოლოგიებს. 8. 1961 წელს დევიდ მაკლელანდი (აშშ) ახასიათებს - ესაა ენერგიული ადამიანი, რომელიც მოქმედებს გაწონასწორებული რისკის პირობებში. 9. 1964 წელი, პიტერ დრუკერი (აშშ) ¬- მეწარმე ესაა ადამიანი, რომელიც იყენებს ნებისმიერ შესაძლებლობას მაქსიმალური ამონაგებით. 10. 1975 წელი, ალბერტ შაპირო (აშშ) - მეწარმე ესაა ადამიანი, რომელიც ავლენს ინიციატივას, ორგანიზაციას უწევს სოციალურ-ეკონომიკურ მექანიზმებს, მოქმედებს რისკის პირობებში და თავის თავზე იღებს მთელ პასუხისმგებლობას შესაძლებელი წაგების, ზარალის, წარუმატებლობის შემთხვევაში. 11. 1980 წელი, კარლ ვესპერი (აშშ) - მეწარმე სხვადასხვაგვარად ფასდება ეკონომისტის, ფსიქოლოგის, პოლიტიკოსისა და სხვათა მიერ. 12. 1983 წელი, გ. პინშოტი - ანტრეპრენიორი, რომელიც ქმნის ახალ საქმეს, 6
საწარმოს. 13. 1985 წელი, რობერტ ხიზრიჩი (აშშ) - მეწარმეობა რაღაც ახლის შექმნის პროცესი, რომელსაც აქვს ღირებულება, ხოლო მეწარმე - ადამიანი, რომელიც ხარჯავს მასზე მთელ საჭირო დროს და ძალას, თავის თავზე იღებს ყველა აუცილებელ ფინანსურ, ფსიქოლოგიურ და სოციალურ რისკებს, ჯილდოდ კი ღებულობს თანხას და კმაყოფილებას მიღწეულ შედეგზე. ვითვალისწინებთ რა ისტორიულ განვითარებას მეწარმის საქმიანობაზე, მის შეხედულებებს, მიგვაჩნია, რომ მეწარმე ეს არის პირი, რომელიც წამომწყებია საქმისა,
რომელმაც
რომელსაც
სხვაზე
უკეთესად
უკეთესად
აკეთებს,
იცის,
შემქმნელია
ხელმძღვანელია ახალი
საქმიანობისა,
წარმოებისა
და
ახალი
სამუშაო ადგილებისა, თვითონ არის მეურნე, იცის რა სახსრებია საჭირო საქმის წარმართვისათვის,
ანაწილებს
მას
დანახარჯების
მიხედვით,
აკონტროლებს
თითოეულ ხარჯს, საზღვრავს შემოსავლის სიდიდეს, კმაყოფილდება მოგებით, საქმიანობს
ქრისტიანული
ფსიქოლოგიით,
ქველმოქმედებითა
და
ქვეყნის
კეთილდღეობის საწინდრით. ჩამოთვლილი
განმარტებებით
მეწარმე-წამომწყები,
ყოველთვის
იყენებდა
მისთვის მიცემულ შესაძლებლობას ამონაგების მისაღებად, კერძოდ, ეს ჩანს მეორე განმარტებით, სადაც კონტრაქტის ღირებულება წინასწარ იყო ცნობილი და მოგებისა და ზარალის სიდიდე განისაზღვრებოდა მეწარმის მოხერხების წყალობით
და,
თუ
გონივრულად
იყენებდა
ამ
შესაძლებლობას,
აღწევდა
უდიდეს წარმატებას. [1]-ში
მოყვანილია
შოტლანდიელმა მისისიპის
ჯონ
კომპანიის
ამ ლიმ,
მოდელის რომელიც
დამფუძნებელი
გამოყენების
რამდენიმე
საფრანგეთის გახდა,
სამეფო
ხელში
მაგალითი. ბანკისა
ჩაიგდო
და
ვაჭრობის
მონოპოლია საფრანგეთსა და მისისიპის მხარეს შორის, რომელიც იმ პერიოდში (XVIII საუკუნეში) ფრანგებს ეკუთვნოდათ. მისი თავბრუდამხვევი წარმატება დიდ ხანს არ გაგრძელდა, გაკოტრდა მოუფიქრებელი მოქმედებით: გამოუშვა აქციები იმ თანხით, რომელიც მნიშვნელოვნად აჭარბებდა მისი აქტივების ღირებულებას. ჯონ ლის შეცდომა გაანალიზა რ. კანტილიონმა და მოგვცა დახასიათება მეწარმისა, რომელიც მოქმედებს რისკის პირობებში. საერთოდ, შუა საუკუნის მეწარმენი - ვაჭრები, ფერმერები, ხელოსნები და სხვა
წვრილი
მესაკუთრენი
საქონელს
შეისყიდიდნენ
ცნობილი
ფასით
და
ასაღებდნენ უცნობი ფასით, ე.ი. მოქმედებდნენ რისკის პირობებში. უკვე XVIII საუკუნეში გამოიკვეთა მეწარმის საქმიანობა და მოხდა არსებითი განსხვავების განსაზღვრა კაპიტალის მფლობელსა და საქმიან პირს შორის. პირველი აიძულებს ამ კაპიტალს იმუშაოს, აკეთოს ბრუნვა, შექმნას ახალი 7
სამუშაო ადგილები, აწარმოოს საქონელი და მოიტანოს მოგება, ე.ი. განცალკევდა კაპიტალის მიმწოდებლის ფუნქცია კაპიტალის ბაზრის, სარისკო (ვენჩურული) კაპიტალის
ფუნქციასა
და
საკუთრივ
სამეწარმეო
ფუნქციას
შორის.
ესაა
სამრეწველო რევოლუციის ერა და ამ პერიოდში გამოიკვეთა მეწარმისა და კაპიტალის მფლობელის როლები ეკონომიკის განვითარებაში. ამ
პერიოდმა
გამოავლინა
უდიდესი
გამომგონებლების თომას ედისონისა და უიტნის ნიჭი, რომლებმაც
განახორციელეს
ნამდვილი
ტექნოლოგიური წინსვლა ელექტროტექნიკაში, ქიმიაში, შეიქმნა ბამბის საწმენდი მანქანა. ისინი საქმიანობას ეწეოდნენ
კერძო
წარმოადგენდნენ
კაპიტალის კაპიტალის
მეშვეობით.
და
მფლობელებს,
არ
იყვნენ
მეწარმენი, რომლებსაც გააჩნდათ საკუთარი იდეები და ნიჭი მისი პრაქტიკაში გამოყენებისა. ვენჩურული კაპიტალისტი პროფესიულად თანხის განმკარგულებელია, რომელიც აქციონერების კაპიტალს
თომას ედისონი (1847-1931)
ასევე
დებს სარისკო წარმოებაში (საქმეში) მაღალი მოგების მიღების მიზნით.
განმარტებებიდან
დასაწყისში
მეწარმე
(მენეჯერი),
ე.ი.
XIX
რომ
დახასიათებულია,
ესაა
ხელმძღვანელობს
ჩანს,
პირი,
პირადი
როგორც
რომელიც
მოგების
საუკუნესა
და
წარმოების
ორგანიზაციას
მიზნით.
ესაა
XX
საუკუნის
ხელმძღვანელი
უწევს
წარმოებას,
მეწარმის
ხასიათის
მეწარმე
მიმდინარე
ეკონომიკური ასპექტი, მოტივაცია. ამ
პერიოდის
მეწარმე
შემდეგნაირად
ხასიათდება:
ფასებით თანხებს იხდის მიწაზე, მასალებზე, ნედლეულზე, რომლებსაც იყენებს საწარმოო
პროცესში,
დაქირავებული
მუშების
ხელფასზე,
ასევე
მოზიდულ
კაპიტალზე განსაზღვრულ პროცენტს. საქმეში დებს საკუთარ იდეებს, ხერხებს, გამოცდილებას
და
ცოდნას.
პასუხისმგებელია
შესაძლებელ
დანაკარგებზე,
ზარალზე, თუ გინდ ეს მოხდეს სხვისი შეცდომის გამო ან მოულოდნელი მდგომარეობით, მაგრამ, თუ საქმე გამოკეთდა, მას რჩება ამ საქმიანობიდან მიღებული ყველა მოგება. ღარიბი
შოტლანდიური
ოჯახიშვილის
ენდრიუ
კარნეგის
საქმიანობა
ეთანადება ზემოთ ჩამოთვლილ დახასიათებას. ის არც გამომგონებელი იყო და არც კაპიტალის მფლობელი, მაგრამ ჰქონდა ნიჭი გამოევლინა ახალი იდეა, განევითარებინა
და
განეხორციელებინა
ეფექტურ
ტექნოლოგიებსა
და
პროდუქტში. ამით მან ამერიკული მეტალურგია აქცია ეკონომიკის, მსოფლიო 8
ინდუსტრიის სასწაულად და ამას მიაღწია მისი ძირითადი თვისების გამო, გაემარჯვა
კონკურენტულ
ბრძოლაში.
ეს
მაგალითიც
გვიჩვენებს
მეწარმის
საქმიანობის ამსახველ თანამედროვე გაგებას, რაც ჯოზეფ შუმპეტერმა გამოხატა მეწარმეზე, როგორც ნოვატორზე. მეწარმის ამოცანაა წარმოებაში მოახდინოს რეფორმა და რევოლუციური გარდაქმნა გამოგონებებისა და აღმოჩენების დანერგვით, უფრო სწორად, ახალი ტექნოლოგიური
შესაძლებლობების
წარმოებისათვის,
ასევე
ნედლეულის წყალობით,
ახალი
ძველი
წყაროს
მრეწველობის
გამოყენებით
პროდუქციისა,
მეშვეობით
ადრინდელი
ან
-
მაგრამ
ახალი
საქონლის
ახალი
მეთოდით,
პროდუქციის
დარგის
ახალი
ბაზრის
რეორგანიზაციიდან
ახალი
დარგის შექმნამდე. ესაა ცნება იმისა, რომ მეწარმეობის განუყოფელ ნაწილს მიეკუთვნება ახალი იდეების ძიება და მათი რეალიზაცია. ახალი იდეა შეიძლება იყოს ყველაფერი: ახალი სამრეწველო პროდუქტიდან დაწყებული, ახალი ორგანიზაციული სტრუქტურით დამთავრებული. ედუარდ ჰარიმანმა გარდაქმნა ამერიკული სარკინიგზო ქსელი, მორგანმა შექმნა საბანკო იმპერია ნაციონალური მრეწველობის გარდაქმნის გზით, დავით სარაჯიშვილმა ახალი ტექნოლოგიის გამოყენებით დაიწყო ალკოჰოლური სასმელების წარმოება, რითაც გააფართოვა ამ პროდუქციის ბაზარი ევროპასა და რუსეთში. მიტროფანე ლაღიძემ ბალახეული და ხილეული გამაგრილებელი სასმელები შექმნა, რაც ტექნოლოგიური სიახლე იყო. ზურაბ წერეთელმა 75 ფერთა გამა შექმნა, რითაც უნიკალური გახდა მისი შემოქმედება და სხვა მრავალი მაგალითები, რომლებიც გვარწმუნებენ მეწარმის ხასიათის მრავალფეროვნებაზე. მეწარმეობის წარმოშობას გააჩნია ნებისმიერი ქვეყნის ცხოვრების დონის, ცხოვრებისეული
ურთიერთობების,
შრომის
საგნებისა
და
საშუალებების
გამოყენების თავისებურებები, სადაც მოთხოვნილებებისა და საჭიროებების გამო იქმნებოდა როგორც ყოველდღიური, ისე გრძელვადიანი გამოყენების საქონელი, რაც ეფუძნებოდა ხელოსნობისა და ვაჭრობის განვითარების ხასიათს. შორეული მეწარმეობას
წარსულიდან
ღრმა
ფესვები
მოღწეული აქვს
ინფორმაციით
გადგმული
მრავალი
ვგებულობთ, ქვეყნის
რომ
ეკონომიკის
განვითარების საქმეში. მეწარმეობის
მეშვეობით
ვითარდებოდა
ხელოსნობა,
ვაჭრობა
და
მათ
საფუძველზე ყალიბდებოდა ახალი ურთიერთობები საზოგადოებაში, ქვეყნებს შორის,
ადამიანებს
განსხვავებისა,
ყველა
შორის.
მიუხედავად
ადამიანი
იყო
ქონებრივი
ჩართული
თუ
მეწარმეობაში
წოდებრივი ან
როგორც
ხელოსანი, ან როგორც ვაჭარი, შუამავალი, გამრიგე, მეურნე, ან უბრალოდ მომხმარებელი.
მეწარმეობის
განვითარების
დონე
გამოხატავდა
ამ
ქვეყნის 9
საზოგადოებრივი
ურთიერთობების
ხარისხს,
მმართველობის
დონეს
და
მოსახლეობის კეთილდღეობას. ამიტომაც იყო ბიბლიური ქვეყნები წინ წამოწეული, რადგანაც ამ ქვეყნებში ( ეგვიპტე, იზრაელი, არაბეთი, ბაბილონი, რომის იმპერია, ფინიკია და სხვა) დიდი ყურადღება ექცეოდა მეწარმეებს, ხელოსნებსა და ვაჭრებს, იცავდა მათ, ხელს
უწყობდა
და
ასევე
უწესებდა
შეღავათიან
გადასახადებს,
რათა
წარმატებულად გაეგრძელებინათ საკუთარი საქმე. უფრო მეტიც, ბაბილონის ისტორიიდან რომელიც
ვიცით,
იცავდა
რომ
ბაბილონის
მომხმარებელსა
და
მეფემ
ჰამურაბიმ
მეწარმეს
გამოსცა
მოტყუებისგან
კანონი, და
სხვა
გადაცდომებისგან. საქართველოში სხვა ქვეყნების მსგავსად ვითარდებოდა ხელოსნობა და ვაჭრობა. უკანასკნელი 30-40 წლის განმავლობაში ჩატარებულმა არქეოლოგიურმა გათხრებმა
ნათელი
ცივილიზაციის
მოჰფინა
განვითარების
და
გამოამზეურა
საქმეში.
ჩვენი
დმანისთან
ქვეყნის
ახლოს
როლი
ჩატარებულმა
არქეოლოგიურმა გათხრებმა დაადგინა, რომ ოქროს გადამამუშავებელი საწარმო 5000 წლის წინ მოქმედებდა. ცნობილია ვანის, თრიალეთის, ქუთაისის და სხვა გათხრები,
რომლებმაც
გვიჩვენა,
თუ
რა
მაღალ
დონეზე
იყო
აყვანილი
ხელოსნობა. არანაკლებ
იყო
განვითარებული
ვაჭრობა
ჩვენს
წელთაღრიცხვამდე.
მოჭრილი იყო სხვადასხვა სახის ფული. მაგრამ ყველაზე გავრცელებულად ითვლებოდა მეფე ფარნავაზის დროს მოჭრილი ვერცხლის ფოლი (კოლხური, წვრილი ხურდა ფული).
კოლხური თეთრი (ძვ. წ. VI-III საუკუნეების ვერცხლის მონეტა) საქვეყნოდ ცნობილია კოლხური სელის წარმოება, რკინის გამოგონება და გამოყენება, ოქროს მოპოვების კოლხური მეთოდები, სამკურნალო ბალახების გამოყენება და მრავალი სხვა. ხელოსნობას,
როგორც
წესი,
ოჯახური
ხასიათი
ჰქონდა,
ოჯახი
იყო 10
მთლიანად ჩართული ამა თუ იმ პროდუქციის წარმოებაში. საქართველოში ყოველ სოფელში იყო სამჭედლო, ხის ოსტატები - დურგლები, სხვადასხვა სამშენებლო
მასალის
განვითარებიდან იქმნებოდა
მშენებლები
გაიზარდა
ხელოსანთა
უწოდებდნენ საქართველოს
კალატოზები.
გადავიდა
გაერთიანებები,
`ამქრებს~, ოქროს
და
-
`ანსაფებს~,
ხანა
XI-XIII
ხელოსნობის
ძირითადად
საუკუნეები,
ქალაქებში,
სადაც
VII-VIII
საუკუნეებში
განვითარების
მწვერვალია
რომლებსაც მათი
ოჯახური
შემდგომ
პერიოდებში
იყო
კრიზისი და აღმავლობა, მაგრამ შედარებით ნაკლები, ვიდრე თამარის მეფობის დროს. XIX საუკუნის დასაწყისიდან 1921 წლამდე საქართველო ჯერ იყო რუსეთის, შემდგომ
კი
საბჭოთა
კავშირის
შემადგენლობაში,
ამიტომაც
მეწარმეობას,
შემდგომ კი ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებას კოლონიური ხასიათი ჰქონდა, ვითარდებოდა და ხელის შეწყობა ჰქონდა იმ საქმესა და დარგს, რაც მეტად აინტერესებდა
მეტროპოლიას,
შესაბამისად
ქვეყნის
უკიდურესად
დაცემის
პერიოდში, როგორიცაა XIX საუკუნის პირველი ნახევარი, ხელოსნობამ ნელნელა დაიწყო განვითარება, თანდათან ძალის მოკლება, შეიქმნა ხელოსანთა `გილდიები~ სახეობების მიხედვით. ჩამოყალიბდა მთელი უბნები ხელოსნებისა, ფეიქრებისა, ტყავის დამამზადებლებისა, ხარაზებისა, მღებავებისა, მჭედლებისა და ა.შ. ამქრული ცხოვრება კარგად აქვს აღწერილი ი. გრიშაშვილს `ძველი თბილისის ლიტერატურული ბოჰემა~-ში. მე-19 საუკუნის 30-იანი წლებიდან დაიწყო ხელოსნების, ვაჭრების, სოფლის მეურნეობის პროდუქტის დამამზადებლების და სხვათა გაერთიანებების შექმნა: 1831 წ. - `კავკასიის სავაჭრო დეპო~, 1833 წ. - `სოფლის მეურნეობის მანუ ფაქტურული მრეწველობისა და ვაჭრობის წახალისების საზოგადოება~, 1836 წ. `ქართული ღვინის კამპანია~. ეს უკვე იყო სააქციონერო საზოგადოება, მსგავსად ამისა სააქციონერო საზოგადოება `მეაბრეშუმეობისა და სავაჭრო მრეწველობის განვითარება~, 1847 წ. - `ამიერკავკასიის საბითუმო ვაჭრობის საზოგადოება~, მანუ ფაქტურული საქონლის მაღაზია“. ამ
მეწარმეთა
მეწარმეობის მრეწველობის
და
ვაჭართა
განვითარებას, განვითარებას
გაერთიანებებმა რაც
უწყობდა
ცივილური
ხასიათი
მისცა
ინდივიდუალურ-ოჯახურ
ე.წ.
ხელს.
წარმოებები
შინა
მრეწველური
შინა
თავისი რაოდენობით აჭარბებდა გაერთიანებებში შემავალ ხელოსნებს, ამასთან ერთად კონკურენციას უწევდნენ მათ, ეს გამოწვეული იყო იმით, რომ მათ ხელთ ჰქონდათ მდიდარი ადგილობრივი რესურსები: ტყავი, შალი, სელი, ხის სხვადასხვა ჯიშის მასალა, სპილენძი, ოქრო, გიშერი და სხვა. მათი გამოყენებით დამზადებულ საქონელზე ყოველთვის დიდი მოთხოვნა იყო. 11
უკვე მე- XIX საუკუნის მეორე ნახევარში მეტროპოლის ინტერესებში შევიდა მსხვილი საწარმოების შექმნა იმ რაიონებში, სადაც მდიდარი წიაღისეული რესურსები იყო, ამას გარდა სასოფლო-სამეურნეო ნედლეულის გადამუშავება, რაზედაც მოთხოვნა თანდათან იზრდებოდა ჯერ რუსეთში, შემდეგ ევროპაში. ინტერესი დიდი იყო და მომგებიანი, რადგანაც მაღალი იყო ადგილობრივი რესურსების ხარისხი და ვაჭრებიც ცდილობდნენ შეექმნათ უფრო სტაბილური ამქრული გაერთიანებები. ძველი თბილისის მოსახლეობის 5-7% ჩართული იყო ამქრულ გაერთიანებებში. ამ დროს (1850 წ.) თბილისში იყო 40-ზე მეტი ამქრული ხელობები: ქუდის კეთება, ოქროს, ვერცხლის მჭედლობა, ფეიქრობა, პურის კეთება, მეღვინეობა და სხვა. მათი მცდელობა დამოუკიდებელ მწარმოებლად გამხდარიყო მარცხით დასრულდა, ნაწილმა მისდია მეორე მეწარმეობას. 1867 წ. შეიქმნა ხელოსნობის გამგებლობა,
რომელიც
გაუმჯობესებაზე.
ზრუნავდა
გაიზარდა
წარმოების
კონკურენცია
თბილისში
შემოდიოდა
ხელოსნური
წარმოების
შემცირებას,
თუმცა
ხარისხობრივი
იმპერიის
წარმოების
ისეთი
საქონლის
მაჩვენებლების
სხვადასხვა
ნაკეთობები, წარმოება,
ოლქებიდან
რაც
იწვევდა
როგორც
იყო
აბრეშუმი, ბამბა, კანაფი, სელი, მატყლი, მაინც უძლებდა კონკურენციას. შინა მრეწველობას მაინც დომინანტური პოზიცია ეჭირა. XX საუკუნის დასაწყისში მეტად განვითარდა მენახირეობა, მეთუნეობა, რძის პროდუქტების წარმოება. მომრავლდა ახალი დარგები: საკერავი მანქანების შემკეთებელი,
ოპტიკურ-მექანიკური
მოწყობილობების
შემკეთებელი,
ძეხვის,
კუპატის წარმოება, სამრეცხაოები და ა.შ. საქართველოში ე. წ. შინა მრეწველობა იმდენად შერწყმულია ქართველი ადამიანის მეწარმეულ გენსა და ხასიათზე, რომ იგი უკვდავია, შორეული საუკუნეებიდან მხოლოდ
დღემდე
ფორმა
არ
და
შეცვლილა შინაარსი
მის
მიმართ
მიდგომა,
საზოგადოების
იცვლებოდა
განვითარებისა
და
მომხმარებლების მოთხოვნების შესაბამისად. ამგვარად, მიუხედავად მსხვილი საწარმოების შემოტევისა, შინა მრეწველი მაინც მოქმედებდა, მოქმედებს დღესაც და გაგრძელდება უკუნისამდე. მეტად
საინტერესოა
შინაარსობრივი
გაგებით
ამქრული შინა
ცხოვრება.
მრეწველური
არა
მიდგომა.
ნაკლებია მაგრამ
თავისი
საზოგადოება,
როდესაც თავისი განვითარების დონის მიხედვით ხდება პროგრესული, იგი უფრო
მომთხოვნი
ხდება
პირველ
რიგში
ტექნოლოგიების,
ხოლო
შემდეგ
ხარისხის მიმართ. შესაბამისად, როგორც ამქრული გაერთიანებების ხელოსანი, ასევე შინა მრეწველი ხელოსანი ფლობდა ჩამორჩენილ, ნაკლებად მწარმოებლურ ტექნიკას, ქალაქების მოსახლეობისა და ეკონომიკის განვითარების შესაბამისად 12
დღის წესრიგში დადგა საშუალო და მსხვილი საწარმოების შექმნა. თუ ინგლისში, ჰოლანდიაში, გერმანიაში ტექნიკურმა რევოლუციამ XVII საუკუნეში
დიამეტრალურად
შეცვალა
თავიანთი
ქვეყნების
ეკონომიკური
მდგომარეობა და ისინი გახდნენ მსოფლიოს უდიდესი ქვეყნები, მეტროპოლიის ქვეყანაში,
საქართველოში,
ძალიან
მცირე
რაოდენობით
მსხვილი
საწარმო
ჩამოყალიბდა. კერძოდ, ოკრიბაში (ტყიბულში) აღმოჩენილი ქვანახშირის საბადოს ამოქმედებით, აღორძინება დაიწყო იმერეთის ამ მხარემ. შემდეგ აქ ჩამოყალიბდა სააქციონერო საზოგადოება `ახშირა~, რომლიც ნახშირით ამარაგებდა მთელი შავი ზღვის ფლოტს, ქალაქებს და, რაც მთავარია, რკინიგზას, რომელიც აქ მიყვანილი იქნა 1882 წელს. თუ 1888 წელს ამოღებული იქნა 43 ტონა ნახშირი, უკვე საბჭოთა საქართველოში (კოლონიაში) ამოღებული იქნა 3 მლნ. ტონამდე, რაც თითქმის მთლიანად გადიოდა რუსეთის რეგიონებში. განსაკუთრებულია
მეორე
არანაკლებ
ცნობილი
საბადოს -
ჭიათურის
მარგანეცის ბედი. როგორც ცნობილია, მარგანეცის წარმოებით ინვესტორები დააინტერესა აკაკი წერეთელმა, მაგრამ წარმოება მაინც დასაწყისში ადგილობრივ მრეწველთა ხელში იყო. მაგრამ უცხოეთის საბანკო კაპიტალმა ყველაფერი თავის ხელში ჩაიგდო, როგორც ექსპორტის, ასევე წარმოების სფეროში. აღსანიშნავია, რომ
1900
წელს
ჭიათურის
მარგანეცის
ექსპორტი
შეადგენდა
მსოფლიო
ექსპორტის 47%, ხოლო მოპოვების მიხედვით 45,5%. ფოთის პორტის ამოქმედებამ საქართველო გახადა მსოფლიო ბიზნესის ერთ-ერთ მოთამაშედ. ფოთის პორტმა უდიდესი როლი ითამაშა საქართველოს ეკონომიკის
განვითარების
საქმეში.
სხვადასხვა
საქონელზე
საექსპორტო
დაინტერესებამ უფრო გაზარდა ინტერესი და ფართოდ განავითარა სხვადასხვა დარგები. შესაბამისად განვითარდა რკინიგზა, რომლის ექსპლუატაციასა და მომსახურებას თბილისში
სჭირდებოდა შეიქმნა
უფრო
მაღალი
ვაგონმშენებელი
კვალიფიკაციის
სახელოსნო,
მქონე
რომელიც,
მუშები. როგორც
სააქციონერო საზოგადოება, ისე მოქმედებს დღესაც. იგი უდიდესი ქარხანა იყო მთელს კავკასიაში. მსხვილ საწარმოთა გვერდით იზრდებოდა მცირე საწარმოთა რაოდენობა. 1904 წელს სულ მოქმედებდა 96 საწარმო, რომლებშიც მუშაობდა 9523 მუშა. აქედან 5 იყო მსხვილი საწარმო, სადაც მუშაობდა 5000-მდე მუშა, ხოლო 1914 წელს მოქმედებდა 233 საწარმო და მუშაობდა 8210 კაცი. მსხვილი საწარმოები იგივე დარჩა, მომუშავეთა რაოდენობა შემცირდა 1000-ზე მეტი მუშით, რაც გამოწვეული იყო საწარმოებში ტექნოლოგიური სიახლეების დანერგვით. თუ მცირე საწარმოები, შინა მრეწველური სახელოსნოები საქართველოს მოქალაქეებს
ეკუთვნოდათ,
მსხვილი
საწარმოების
მფლობელები
მთლიანად 13
უცხოელები იყვნენ. უკვე XIX საუკუნის ბოლოს გამოჩდნენ ახალი გაგების, ცოდნისა და გამოცდილების მეწარმენი და ვაჭრები, რომლებმაც დომინირებული პოზიცია
დაიჭირეს
განსაკუთრებული
სამეწარმეო
კვალი
საქმიანობის
დატოვეს
არა
სხვადასხვა
მარტო
დარგებში.
მეწარმეობის
მათ
განვითარების
საქმეში, არამედ საქართველოს ცხოვრებაში. მეწარმეთა და ვაჭართა საქმიანობა და ცხოვრება კარგად და მრავალმნიშვნელოვნად
აისახა
ლიტერატურული
ნაწარმოებებში:
ლ.
არდაზიანი -
`სოლომონ ისაკიჩ მეჯღანუაშვილი~, გ. წერეთელი - `პირველი ნაბიჯი~. ამ ნაწარმოებებში
მოცემულია
კაპიტალიზმის
შემოსვლის
პირველი
ნაბიჯები
საქართველოში, გამომზეურებულია ადამიანის მტაცებლური და ხარბი ბუნება და, თუმცა კაპიტალიზმი პროგრესულია ბატონყმურთან შედარებით, მაგრამ მოცემულია მისი გავლენის ასევე უარყოფითი მხარეები. აქ ამჯერად ჩვენ გვსურს ვაჩვენოთ იმ ადამიანების სიქველე, ვაჟკაცობა, ქართული გენის სიძლიერე და სამშობლოს სიყვარული, რომლებმაც თავიანთი ცოდნით, გამოცდილებით და ქვეყნის სიყვარულით გააკეთეს ძალიან ბევრი, შექმნეს უდიდესი კაპიტალი და გამოცდილება, დაამტკიცეს, რომ კოლონიურ ქვეყნებშიც
შეიძლება
დაახვედროს
ქართული
ადგილობრივმა გენის
ადამიანმა
სიმტკიცე
და
უცხოურ
სიძლიერე.
გამოცდილებას
მეწარმეობისა
და
ცოდნის, კულტურის საუკუნეობრივი გამოცდილება და ტოლი არ დაუდოს არავის
არაფერში
და
ამით
ვადიდოთ
მათი
სახელები
და
გამოვხატოთ
მადლიერება მათი საქმიანობის მიმართ. ერთ პერიოდში 1865-1914 წ წ. მოღვაწეობდნენ არა მარტო საქართველოში, რუსეთში, ასევე ევროპაში ცნობილი მეწარმენი, სავაჭრო სახლების მეპატრონენი, საზოგადო
მოღვაწენი,
ქველმოქმედები.
მათ
შორის
გ.
ბოლქვაძე,
დავითი,
სტეფანე, იაკობი, გიორგი, მიქელ და ანტონ ზუბალაშვილები, დ. სარაჯიშვილი, იაკობ და ნიკო ნიკოლაძეები, ძმები ღოღობერიძეები და სხვა.
14
ნიკო ნიკოლაძე (1843-1928)
დავით სარაჯიშვილი (1848-1911)
უმრავლესობას
მათ
შორის
ევროპაში
ჰქონდა
განათლება
მიღებული,
ევროპული გამოცდილება ეკონომიკის წარმართვისა და ჰქონდათ რწმენა, რომ ქართული საქმე მათი საქმიანობითა წარმატებას მიაღწევდა. გიორგი
ბოლქვაძეს
განათლება
ჰქონდა
მიღებული
საფრანგეთში,
იყო
მეცნიერებათა დოქტორი. 1865 წელს კავკასიაში პირველმა ქ. ქუთაისში დააარსა არყის
ქარხანა.
`ნატურალური~
აქ და
იგი
თავისი
`ხელოვნური~,
ტექნოლოგიით უკვე
1879 წ,
ამზადებდა ქ.
პარიზის
კონიაკსაც მსოფლიო
გამოფენაზე გ. ბოლქვაძის `კავკასიის ნატურალურმა კონიაკმა~ მოიპოვა ოქროს მედალი, საერთოდ გ. ბოლქვაძის მიერ წარმოებული სხვადასხვა საქონელს 1900 წლამდე მიღებული აქვს 100-ზე მეტი ჯილდო და გამარჯვება. დავით ზუბალაშვილმა
ჰაიდელბერგში
(1871 წ.
გერმანია)
დაამთავრა
უნივერსიტეტი, მოიპოვა ქიმიის მეცნიერებათა დოქტორის ხარისხი, გამართა არყისა და კონიაკის წარმოება. იგი ითვლება ამ დარგში ყველაზე გამორჩეულ მრეწველად მთელი რუსეთის იმპერიაში. სტეფანე ზუბალაშვილი იყო წარმატებული მეწარმე და პარალელურად წარმოადგენდა
საგარეო
ვაჭრობის
სპეციალისტს
და
წარმატებით
ვაჭრობდა
ინდოეთთან, ირანთან, თურქეთთან, რუსეთთან და სხვა. იაკობ
ზუბალაშვილი
თავისი
არყის
ქარხნით
ძირითადად
ამარაგებდა
რუსის ჯარს. თბილისში ააშენა დიდი ქარვასლა, ღვინის სარდაფები, სასტუმრო და სხვა, ამიერკავკასიაში პირველი შაქრის ქარხანა. გიორგი,
მიქელ,
დავითი,
ანტონ
ზუბალაშვილები
იყვნენ
თბილისის
კომერციული ბანკის აქციონერები და, რაც მთავარია, დიდი ქველმოქმედები. მათმა შთამომავლობამ საქართველოსათვის მძიმე პერიოდში გააგრძელეს და 15
ახალ
სიმაღლეებამდე
აიყვანეს
თავიანთი
ისტორიული
შეგონება
ქველმოქმედებისა, რასაც გამოხატავს სტეფანე ზუბალაშვილი: `ვინც ღირსისა შველისა, მოვალენი ვართ ვუშველოთ~. ქართული
ღვინის
მასალებისაგან
შამპანურის
წარმოება
წამოიწყო
და
პირველი ქართული შამპანური 1882 წელს გამოუშვა ი. ბაგრატიონ-მუხრანელმა რომლის წარმოებაც გრძელდება დღესაც. დ. სარაჯიშვილმა განათლება მიიღო საფრანგეთში, მოიპოვა ქიმიისა და ფილოსოფიის მეცნიერებათა დოქტორის ხარისხი. 1885 წელს მუშაობა დაიწყო მის მიერ აშენებულმა სარექტიფიკაციო ქარხანამ (შემდგომში არყის ქარხანა) და 1888 წელს გახსნა (რუსეთის იმპერიაში პირველად) კონიაკის სპეციალიზებული ქარხანა. იგი ფლობდა ლიქიორ-არყისა და კონიაკის ქარხნებს და საწყობებს რუსეთის იმპერიაში. დ. სარაჯიშვილის მიერ გამოშვებულ სასმელებს მიღებული აქვს საერთაშორისო და მსოფლიო გამოფენებზე 11 ოქროს მედალი და სხვა მრავალი ჯილდო. საბჭოთა კავშირის პერიოდის საქართველოში მეწარმეობა, კერძო ბიზნესი აკრძალული იყო. მართალია მიმდინარეობდა სამეწარმეო საქმიანობა, მაგრამ მას ჰქონდა
კრიმინალური
ხასიათი,
რადგანაც
წარმოადგენდა
სახელმწიფო
ორგანიზაციების დანამატს. იგი ფუნქციონირებდა საკუთარი კაპიტალის გარეშე და
საქმიანობდა
ე.წ.
მოპარული
რესურსებით.
ამიტომაც
მას
რაიმე
მნიშვნელოვანი კვალი არ დაუტოვებია და სსრკ-თან ერთად გაქრა. განსაკუთრებით მეწარმეობა განვითარდა მას შემდეგ, რაც საქართველომ პოლიტიკური
დამოუკიდებლობა
განმავლობაში
უკვე
ადვილია
მოიპოვა.
დამოუკიდებლობის
ჩამოაყალიბო
მეწარმეობის
20
წლის
განვითარების
ტენდენციები და პერსპექტივა. მაგრამ 1991-95 წლებში, როცა ფორმირდებოდა ქვეყნის ახალი საგარეო და საშინაო პოლიტიკა, ეკონომიკის განვითარებაზე არსებობდა მრავალი რჩევები, მითითებები, შემოთავაზებები ამის მიუხედავად კრიზისი,
რომელიც
გრძელდებოდა
და
დაიწყო რაღაც
დამოუკიდებლობის
ნაწილში
იგი
დღესაც
მიღების
დღიდან,
გრძელდება.
დაინგრა
ეკონომიკური, კორპორაციული და, რაც მთავარია, ინტერესების გამომხატველი ურთიერთობები,
მიმდინარეობდა
ძიება,
როგორც
ძველი
ურთიერთობების
აღსადგენად, ასევე ახლის მოსაძიებლად, რაც მეტად რთული პროცესი გამოდგა. ჩვენ, ქართველებს, თვითონ უნდა მიგვეხედა ამ პრობლემებისათვის. პირველ რიგში
უნდა
შექმნილიყო
საბაზო
ეკონომიკის
გარემო,
ბაზრის
ინფრასტრუქტურა, ხელი შეწყობოდა სამეწარმეო, ბიზნეს და საინვესტიციო გარემოს ჩამოყალიბებას. ყველაფერი ეს ძალიან ნელა დგებოდა მწყობრში. ახლად მიღებულ კანონებში
და
ნორმატიული
აქტებში,
თითქმის
მეორე
დღიდან 16
იწყებოდა ცვლილებების შეტანა. ეს დაემართა თითქმის ყველა კანონს, რომელიც არეგულირებდა სამეწარმეო საქმიანობას, ბიზნესსა და სხვა. თუ
ბაზრის
პერიოდისათვის
განვითარების გათვლილი
შესახებ
კანონები,
მაინც
მიღებული
რომლებმაც
შეცვალეს
იქნა
რაღაც
ეკონომიკური
ურთიერთობები და ასევე ეკონომიკაც, რამაც თავისი დადებითი როლი ითამაშა გარდამავალი ეკონომიკის პირობებში მოქმედი ფირმების საქმიანობაზე. უფრო რთული აღმოჩნდა მოსახლეობის უდიდესი ნაწილის მენტალიტეტის შეცვლა და შეგუება საბაზრო ეკონომიკის პირობებზე. ეს მოვლენა თვალში საცემია დღესაც, როცა ქვეყანა 20 წელია უკვე საქმიანობს საბაზრო ეკონომიკის პირობებში. დღესაც შეხვდები და მოისმენ, რომ სახელმწიფომ
უნდა
გამიკეთოს,
მომცეს
ესა
თუ
ის
და
ა.შ.
დღესაც
არარაციონალურად ეპყრობიან მდიდარი ბუნებრივი რესურსების გამოყენებას. დღესაც
ცუდად
მოიხსენიებენ
მეწარმეს
ან
ბიზნესმენს,
რომელმაც
თავისი
შრომითა და საქმიანობით მიაღწია კეთილდღეობის რაღაც უკეთეს დონეს, რომელსაც თავისი საკუთარი საქმე აქვს და ამ საქმით ცხოვრობს. მათკენ ხელს იშვერენ და ამბობენ სახელმწიფოს წაართვაო და ისე გამდიდრდაო, მდიდარი კაცის გაგონება არ სურთ, არ აფასებენ. მაშინ, როდესაც მათი უმრავლესობა დღედაღამ მუხლმოუხრელად შრომობს, მუდმივად თავისი საქმის გვერდითაა, ელოლიავება მას და ცდილობს უფრო გაააქტიუროს თავისი საქმე, რომ უფრო მეტი სამუშაო ადგილი შექმნას და მიიღოს მოგება. ასეთი
მდიდარი
ადამიანები
იყვნენ
ძმები
ზუბალაშვილები,
დ.
სარაჯიშვილი, გ. მუხრან-ბატონი, ძმები ღოღობერიძეები და სხვა, რომლებმაც თავიანთი ქონების, სიმდიდრის დიდი ნაწილი მოახმარეს მოსახლეობას. აქ მინდა
მოვიყვანო
ალ.
ხახანაშვილის
1911
მიერ
წელს
გაზეთ
`თემში~
გამოქვეყნებული ნათქვამი: `არცერთი საქვეყნო საქმე არ დაწყებული ამ 30 წლის განმავლობაში, რომ დავით ზაქარიას-ძეს (სარაჯიშვილს) თავისი წვლილი არ შეეტანოს, მატერიალური დახმარება არ გაეწიოს~. ცნობილია, რომ დ. სარაჯიშვილმა უამრავი ქონება დაუტოვა `წერა-კითხვის გამავრცელებელ საზოგადოებას~ და სხვა. ასევე გამორჩეულია ძმები ზუბალაშვილების ქველმოქმედება. მათ საკმაოდ დიდი თანხა გაიღეს თბილისის უნივერსიტეტის ასაშენებლად (100000 ოქროს მანეთი), მარჯანიშვილის სახ. დრამატული თეატრის მშენებლობაზე გაიღეს 350000
მანეთი,
პედიატრიული
თბილისის
კორპუსისათვის -
თავშესაფრისათვის~
-
220
პირველი 150000
ათასი
საავადმყოფოს მანეთი,
მანეთი,
ტერიტორიაზე
მთაწმინდაზე
`უპოვართა
მათვე ეკუთვნით სოლოლაკში
სასადილო `სამადლო~, უპოვართა სასადილო და სხვა. 17
პირველ რიგში უნდა აღვნიშნო ის დადებითი ფაქტორები, რომელებიც დატოვა
სოციალისტურმა
ეკონომიკამ.
ესაა
ორგანიზებული,
პროფესიული,
ჩამოყალიბებული დისციპლინის მქონე მუშათა და ინჟინერთა მთელი წყება, განათლებული
და
პასუხისმგებლობის
მქონე
მმართველობის
კადრები.
კოოპერირებული ეკონომიკური ურთიერთობები, მოქნილი და სამართლიანი სოციალური პოლიტიკა, სამუშაო ადგილებით უზრუნველყოფილი და თითქმის 100%
დასაქმებული
მოსახლეობა,
სტაბილური
ხელფასები
და
სტაბილური
ფასები. უარყოფთ მემკვიდრეობად უნდა ჩაითვალოს: სოციალისტური ეკონომიკის ცენტრალიზებული
დაგეგმვა
არგუმენტირებულად მუდმივი
მოქმედი
დეფიციტი
და
მართვა,
ფასები,
ყველა
დაუსაბუთებელი
გაუმართლებელი
სამომხმარებლო
და
არა
საქონელ-მოძრაობა,
საქონელზე,
უარყოფითი
შეხედულება კერძო მეწარმეების მიმართ, გერგილიანი, მეწარმული თვისებების მქონე ადამიანების და საქმიანობის მიმართ და სხვა. დადებითი
მხარეებიდან
ნაწილი
იქნა
გამოყენებული,
რაც
შეეხება
უარყოფით თვისებებს, ისინი დღესაც მოქმედებენ და გავლენას ახდენენ ქვეყნის ეკონომიკის განვითარებაზე. მეწარმეობის განვითარების დადებით წინაპირობად მიგვაჩნია 1987 წელს მიღებული კანონი `კოოპერატივების შესახებ~ და 1989 წელს მიღებული `იჯარის შესახებ~ კანონი. ამ კანონებმა შეცვალა ყოფილი საბჭოთა კავშირის ეკონომიკური საქმიანობა,
აზროვნება,
პოლიტიკა,
ურთიერთობები.
კოოპერატივების
შექმნა
ძირითადად ხდებოდა მოქმედ სახელმწიფო ორგანიზაციებში, მათ ეძლეოდათ შეღავათიანი სესხები, ვადის გაგრძელებით. ამ მოვლენამ აამოქმედა აქტიური და საქმიანი ადამიანების მთელი არმია. საქართველოში არ დარჩენილა დარგი და საწარმოო კოოპერატივი, რომ არ ჩამოყალიბებულიყო. წინ წამოვიდა საქმიანი ადამიანების
აქტიურობა,
რისკით
საქმიანობა,
საქმიანი
ურთიერთობების
ოპერატიულად დამყარება და მათი პატიოსნად და საიმედოდ შესრულება. `იჯარის მეწარმეებს
შესახებ~
გამოესყიდათ
გამოსყიდვის
უფლებით).
კანონის
ამოქმედებამ
შენობები და ფართები ამ
მოვლენამ
საშუალება
მისცა
აქტიურ (იჯარა
სახელმწიფოებისგან
ჩამოაყალიბა
მესაკუთრეთა
ახალი
სუბიექტები, რომლებიც სახელმწიფო ქონებასთან ერთად ქმნიან ერთობლივ საწარმოებს,
რაც უფრო მეტად ავითარებდა სამეწარმეო
საქმიანობას, ხელს
უწყობდა ეკონომიკის გააქტიურებას. მართალია
ამ
კანონებმა
სამეწარმეო
საქმიანობა
ახლებურ
ასპექტში
(გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყანა) გადაიყვანა, მაგრამ ამასთანავე თავი იჩინა სახელმწიფო სექტორიდან კერძო სექტორში ქონების უკონტროლოდ გადასვლამ, რამაც ზარალი მიაყენა ეკონომიკას. ამგვარად შეძენილი ქონების აბსოლუტური 18
უმრავლესობა 90-იან წლებში სამშენებლო მასალებად და ჯართად გაიყიდა. ამის მიზეზი
უკვე
ადრინდელი
გამარტივდა
უცხოეთში
პროცედურები,
დაიწყო
ეკონომიკური
გატანა
და
უცხოეთის
კავშირების
მოშლა
უცხოეთიდან ქვეყნებთან
იყო,
საქონლის
თუმცა
შემოტანის
ეკონომიკური
საქმიანობის
გააქტიურება. 90-იან წლებში მეწარმეობის განვითარებას აფერხებდა მოუქნელი და სუსტი საკანონმდებლო ბაზა და არსებული ლიცენზიების გაცემის სისტემა. იმის გამო, რომ ქვეყანაში პოლიტიკურად არასტაბილური მდგომარეობა იყო, ქვეყნის ბაზარი კი დამოკიდებული აღმოჩნდა იმპორტირებულ საქონელზე (კვების პროდუქტები და სასურსათო საქონელი), ბაზარზე შეიქმნა ნებისმიერი საქონლის დეფიციტი, სამეწარმეო საქმიანობა მიმდინარეობდა საკმაოდ რთულ ვითარებაში, რამაც ხელი შეუწყო სამეწარმეო სტრუქტურების კრიმინალიზაციას. რთულად მოხერხდა
და
შეცდომებით
საწარმოების
სახელმწიფო
ქონების
წარიმართა
პრივატიზების
რესტრუქტურიზაცია
პრივატიზაცია.
იმის
და
ამის
მაგივრად,
პროცესი.
გარეშე
რომ
არ
ჩატარდა
პირველ
რიგში
გამორჩეულიყო ექსპორტსა და ბაზარზე მიმართული საწარმოები, რომლებსაც საკუთრებაში არსებული რესურსებით, კაპიტალითა და პროფესიული კადრებით, წარმატებით მოგებას
შეეძლოთ
და
კიდევ
პრივატიზაცია.
კორპორაციულად უკეთესად
ხელაღებით
გამოეყენებინათ,
განვითარდებოდნენ,
გაყიდულ
იქნა
ისეთი
რაც
მოხდა
მოიტანდა
საპირისპირო
საწარმოები,
რომელთა
პოტენციალი და ტექნოლოგიები კიდევ აქტიურად იქნებოდა გამოყენებული. 90-იან წლებში მეწარმეობა უფრო მეტ წარმატებას მიაღწევდა, რომ არა პოლიტიკური
აშლილობანი
და
დაპირისპირება,
რამაც
ქვეყანა
მიიყვანა
ეკონომიკურ კრიზისამდე. გარდამავალი ქვეყნების ეკონომიკამ ყველგან განიცადა კრიზისი, მაგრამ დროულად ნაპოვნი და გამოყენებული ხერხები შესაძლებელს ხდიდა მათი თავიდან აცილებას. საქართველომაც იპოვა ეს გზა და უკვე 1998 წლიდან ქვეყანამ დაიწყო კრიზისიდან გამოსვლა. თუ 90-ნი წლების დასაწყისში მრავალი ათასი ფირმა შეიქმნა, მათგან რამდენიმე ასეულმა მოაღწია მათ შორის მსხვილი რამდენიმე ათეულია, სხვა დანარჩენი კი საშუალო და მცირე. საქართველოში
რეგისტრირებული
საწარმოებიდან
ყველაზე
მეტი
წილი
უჭირავს ინდივიდუალურ საწარმოებსა და შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებებს
(საქართველოს
კანონით
`მეწარმეთა
შესახებ”
შეზღუდული
პასუხისმგებლობის საზოგადოება შეიძლება ჩამოაყალიბოს ერთმა ადამიანმა) მცირე
ნაწილი
უჭირავს
სააქციონერო
საზოგადოებებს,
სოლიდარული
პასუხისმგებლობის და კომანდიტურ საზოგადოებებს და კოოპერატივებს. საინტერესოა,
რომ
საწარმოთა
ნახევარზე
მეტი
მისდევს
ვაჭრობას, 19
შემცირდა მომპოვებელ და დამამუშავებელ მრეწველობაში მოქმედი საწარმოები. აქ ყურადღებას იქცევს ერთი მდგომარეობა, ყველა კერძო საწარმო შექმნილია დამოუკიდებლად, მაგრამ ძალიან მცირეა იმ საწარმოთა რაოდენობა, რომლებმაც შეცვალეს არსებული ტექნოლოგიები, მოძველებული ტექნიკა და ინოვაციები გახადეს
საკუთარი
`ყაზბეგი”,
საქმე. ასეთებია:
`კოკა-კოლა”,
`ნატახტარი”,
`კასტელი”, `ნიკორა”, `სანტე” და სხვა. საწარმოთა უმრავლესობა ჯერ კიდევ მუშაობს მოძველებული ტექნიკით, რომელთა სამუშაო სიმძლავრეები შემცირებულია და ამასთანავე ვერ აწარმოებენ კონკურენტუნარიან პროდუქციას, ჩამორჩებიან ხარისხობრივი მაჩვენებლებით, შესაბამისად, მათი ძირითადი კაპიტალი ან მთლიანად უნდა შეიცვალოს, ან უნდა ჩატარდეს მოდერნიზაცია. ჩვენთვის
სასიხარულოა
ის,
რომ
საწარმოთა
ნახევარზე
მეტი
იყენებს
ადგილობრივ ნედლეულს. ამ მოვლენას გააჩნია დადებითი მხარე: ნედლეულის მოპოვება,
დამუშავება,
პროდუქციის
წარმოება
და
რეალიზაცია
მთლიანად
სამამულო სფეროშია, დასაქმებულია ადგილობრივი მოსახლეობა, ვითარდება ეროვნული მეწარმეობა და, თუ იქნება სახელმწიფო სტიმულები განვითარებაზე, უფრო
მეტად
პოტენციალი,
გაიზრდება
რაც
ქვეყნის
ისედაც იმიჯს
მცირეა
აამაღლებს
საქართველოს და
გაზრდის
საექსპორტო კონკურენტულ
უპირატესობას. გარკვეულ
წილად
დადებითია
საწარმოების
მუშაობა
იმპორტირებულ
ნედლეულზე (რომელიც აქ არ მოიპოვება), რითაც დასაქმება იზრდება და მოგება იქმნება. მთავარია კონკურენტუნარიანი პროდუქციის შექმნა. მეწარმეობის მოვლენებს.
განვითარების
ერთ-ერთ
ასეთად
პროფესიონალიზმი,
ეტაპები მიგვაჩნია
განათლება,
წელთაღრიცხვამდე
პერიოდში
მოიცავს
მრავალ
მეწარმეთა
ცოდნა
და
მეწარმეებს
მნიშვნელოვან
შემადგენლობა, გამოცდილება.
გააჩნდათ
მათი ჩვენს
სპეციალიზაცია,
გამოცდილება და მემკვიდრეობით მიღებული ცოდნა განსაზღვრულ საქმეზე, ხელოსნობაზე, ოსტატობაზე, რაც დღევანდლამდეა შემორჩენილი. იგი ითვლება არა მარტო მიმზიდველად, ასევე ეგზოტიკურად და უნიკალურად: მაგ. თუშური თექა ხევსურეთის და თუშური გობელენები, სვანური და მეგრული ნაბდისა და ქუდის წარმოება და სხვა. შუა საუკუნეებში, პარალელურად ინდივიდუალურის, უკვე შინამრეწველები გაერთიანდნენ ჯერ 3-6 კაციან ჯგუფებში, შემდეგ კი ამქრებად აქ გაერთიანდა მათი
ცოდა
და
მწარმოებლობა. ინდივიდუალური
გამოცდილება,
უკვე
XIX
შესაბამისად
საუკუნის
მემკვიდრეობით
მეორე
მიღებული
ამაღლდა ნახევარში
ცოდნა
და
ხარისხი არც არც
და ასეთი
ამქრული 20
წარმოება
იყო
საკმარისი
დასაკმაყოფილებლად.
გამოჩნდა
უკვე
გაზრდილი
მთელი
პლეადა
მოთხოვნილებების
ქართველი
მეწარმეებისა,
რომლებსაც ევროპაში ჰქონდათ მიღებული უმაღლესი განათლება. მათ შორის უმრავლესობას ჰქონდათ მეცნიერებათა დოქტორის ხარისხი, ზოგს მეცნიერების ორ დარშიც კი (დ. სარაჯიშვილი). ეს მეწარმეები გახლდნენ: გიორგი ბოლქვაძე, დავით ზუბალაშვილი, დავით სარაჯიშვილი, ნიკო ნიკოლაძე, სტეფანე, იაკობი, გიორგი, მიქელა, ანტონი, დავით ზუბალაშვილები და სხვა. ისინი საქართველოში გამოცდილება,
შეაზავეს
ჩამოვიდნენ, ის
ქართულ
ჩამოიტანეს
მეწარმეობის
ევროპული
ხასიათთან,
შეუპოვრობასთან,
საქმის
ბოლომდე მიყვანის ცოდნასთან და წამოიწყეს ქართული საქმე. მათ წამოიწყეს სამეწარმეო საქმიანობა და ისეთ დონეზე განავითარეს ეს საქმიანობა, რომ აღარ ეყოთ საქართველო, ე.ი. თავიანთი საქონლით გააჯერეს საქართველოს ბაზარი და გავიდნენ რუსეთის იმპერიაში, არაბეთში, ახლო აღმოსავლეთში, ირანში, ეგვიპტეში და სხვაგან. იქ მათ მოიპოვეს წარმატება, შექმნეს იმ დროისთვის დიდი ქონება და ავითარებდნენ სამეწარმეო საქმიანობას, თანაც უკლებლივ ყველა იყო ქველმოქმედი. ბევრმა თავისი ქონება საქართველოს დაუტოვა და მრავალ უპოვარს მისცა თავშესაფარი და ხელშეწყობა. თუ
გამოვტოვებთ
საბჭოურ
პერიოდს
და
მეწარმეობის
განვითარების
თანამედროვე პერიოდს შევეხებით (1991-2011 წწ), მეწარმეობის განვითარების საქმეში ჩართული აღმოჩნდა მრავალი ათასი ადამიანი. მათ შორის იყვნენ მეცნიერები,
უმაღლესდამთავრებულები,
სხვადასხვა
სოციალური
წარმოების
პროფესიისა და კვალიფიკაციის ადამიანები. [7]-ის მიხედვით მარტო თბილისში მოღვაწე
მეწარმეთაგან
77,5%
უმაღლესდამთავრებულია,
6,5%
უმაღლეს
დაუმთავრებელი, 11,8% საშუალო სპეციალური 4,2% საშუალო ზოგადი ე.ი. გაუნათლებელი არა ჩანს. მათგან 90% მუშაობდა ადრე მუშაობდა სახელმწიფო ორგანიზაციაში, ხოლო 10% - კერძო საქმეში. სარაჯიშვილისა
და
ზუბალაშვილების
პერიოდის
მეწარმეებთან
განსხვავებით, მათ, მიუხედავად მიღებული განათლებისა, პრაქტიკულად არ გააჩნდათ არავითარი გამოცდილება საკუთარი საქმის წარმოებაზე, არ ჰქონდათ ცოდნა მეწარმეობის, ბიზნესის, მარკეტინგისა და მენეჯმენტის შესახებ. რაც მთავარია, მათთვის მიუწვდომელი იყო ევროპულ და სხვა ქვეყნების სამეწარმეო გამოცდილება. ამიტომაცაა, რომ მეწარმეობამ, რომელმაც როგორც ჩვილმა ფეხი აიდგა დამოუკიდებლობის მიღების გარიჟრაჟზე, სანამ მიაღწევდა მოწიფულობას სანამ თავის თავზე გამოსცადა მეწარმეობის უცოდინრობის შედეგი, მრავალჯერ იყო დამარცხებული, მოტყუებული, შეცდენილი, არასწორ გზაზე დაყენებული, აღრიცხვიანობაში ჩაუხედავი ყოველთვის გადაგდებული `პარტნიორების” მიერ, 21
მათ შორის ევროპიდანაც. ეს იყო ძალიან რთული გზა, რომელიც შეგვიძლია ვთქვათ წარმატებით დაძლია და გაიარა ქართველ მეწარმეთა დიდმა ნაწილმა. ისინი შემორჩნენ საქართველოს ბაზარს, გადარჩნენ მრავალგვარი შეტევების შემდეგ, დარჩნენ საქართველოში და აკეთებენ საქართველოს საქმეს, ავითარებენ რა სამეწარმეო საქმიანობას. ეს მიმოხილვა საშუალებას გვაძლევს დავასკვნათ: მეწარმეობაში დიდია რისკი და ეს ჩვეულებრივი მოვლენაა, უნდა იცოდე მისი მართვა, მეწარმეობა ყოველთვის ორიენტირებულია ბაზარზე - მომხმარებელზე, მათ მოთხოვნებზე, რადგანაც
იცვლება
მომხმარებლის
მდგომარეობა,
იცვლება
მოთხოვნები,
შესაბამისად იცვლება ბაზარი. მეწარმული გენის მქონე მეწარმე სწორად ითვლის მას, ერგება ამ ცვლილებებს, არა მარტო გარემოებს, იყენებს კიდევაც მათ თავიანთ
სასარგებლოდ
და
თუ
შენი
საქმე
არ
იცი,
თუ
მას
არ
ფლობ
ძირფესვიანად და არ გაგაჩნია მასზე ცოდნა, არ იცი მისი განვითარების ტექნოლოგიები, ისე ვერასოდეს ვერ მიაღწევ წარმატებას. ამიტომაც პირველ რიგში ცოდნაა მთავარი და უნდა გიყვარდეს შენი საქმე და შენი სამშობლო და ამ
შენი
საქმის
კეთილდღეობას.
წარმატებულად
გახსოვდეს
თუ
განვითარებით
ნაღდი
ხელი
წარმატებული
შეუწყო
მეწარმე
ხარ,
მის შენ
პასუხისმგებელი ხარ შენი საქმის განვითარებაზე, შენთან მომუშავეთა ოჯახების, შენი ოჯახის, შენი სამშობლოს წინაშე. ვაჭარნი ორ მთავარ ჯგუფად იყოფოდნენ: ვაჭართა შორის უმაღლეს წრეს `დიდ-ვაჭარნი~
შეადგენდნენ.
მეფე
დიდვაჭართაგან
ნიშნავდა
მოსამართლეს.
ამასთან ისინი სახელმწიფო საქმეებშიც იღებდნენ მონაწილეობას, იგზავნებოდნენ დესპანებად
უცხოეთში.
დანარჩენ
და
უმთავრეს
ჯგუფს
რასაკვირველია
`ვაჭარნი~ შეადგენდნენ. მათ საკუთარი ტანისამოსიც ჰქონდათ და მას `სავაჭრო~ ერქვა. თავიანთი მმართველობაც ჰქონდათ და უფროსიც ჰყავდათ, რომელსაც ვაჭარ თუხუცესი ეწოდებოდა. XII-XIII საუკუნეებში საერთო წოდებრივი სახელი იყო `ვაჭარი~. მათი მდგომარეობა არ იყო ერთნაირი და მათ შორისაც დიდი განსხვავება იყო. თუ `დიდვაჭრები~
თავისუფალი
იყვნენ
და
პოლიტიკურ
ცხოვრებაშიც
მონაწილეობდნენ, იყვნენ ისეთი ვაჭრებიც, რომლებიც პირად თავისუფლებას მოკლებული ხელოსნები შრომით
ყოფილან იყვნენ,
ირჩენდნენ
მუშაკობაი,
რათა
XI
საუკუნეში. XII
რომლებიც თავს
და
მოვირეწო
მხოლოდ
საუკუნის თავიანთი
ინახავდნენ დასარჩენელი
ოჯახსაც.
საქართველოში ისეთი ხელობით
და
`მაქუნდა
სახლეულთა
პირადი
უცხოებასა
ჩემთაი~,
ე.ი.
ინდივიდუალურ მეწარმეებს, რომლებიც თავიანთი ცოდნით, ხელობით, შრომით არჩენდნენ ოჯახებს, უნდა მოერეწათ და ეშოვნათ მოსარეწელი სახლეულთათვის 22
(ოჯახისათვის). გელათის მონასტრის 1078 წლის სიგელში ნათქვამია: `აწ ვინცა ჰნახოდ (ეს სიგელი) ყოველთა, ხელისუფალთა და საქმის მოქმედთა ჩუენთა, დაამტკიცეთ~ [2]. ხელისუფლება არის ის, ვინც უფლებითაა აღჭურვილი, ბრძანების გაცემა შეუძლია, `საქმის მოქმედი~ კი - საქმის ან ბრძანების აღმასრულებელი ან სრულ მყოფელი. პავლე მოციქული (საქმე მოციქულთა - 20:34): “თქუენ თვით უწყით, რამეთუ სახსარსა მას ჩემსა და რომელნი იყუნტეს ჩემთანა ხელნი ესე ჩემნი მსახურებოდესო”.
იგი
ქადაგებისაგან
თავისუფალ
დროს
თავის
ხელობას
შეუდგებოდა - კარვებს აკეთებდა. ამიტომ იგი სიტყვას თამამად ამბობდა, რადგან თავისი შრომით არსებობდა[3]. პავლე მოციქულისა ასევე ნათქვამი: `ვისაცა შრომა არ სურს, ის ნურც ჭამს~ [4].
ამ ფრაზაში
უფრო
მეტი
სულიერებაა,
ვიდრე
მიწიერი,
მაგრამ
მნიშვნელოვანია და ემყარება ბიბლიას: `პირ ოფლიანი ჭამდეს პურს, ვიდრე მიწად მიიქცეოდე~ [3]. პავლე მოციქულს ქრისტეს სახარების საფუძველზე შეეძლო არ ემუშავა და თავისი ქადაგებით მიეღო სარჩო-საბადებელი, მაგრამ იგი ქრისტეს მოციქული იყო
და
არ
სურდა
ტვირთად
დადებოდა
მრევლს.
ის
იყო
სულიერი
წარგზავნილი და ფლობდა ცოდნას ხელობისა, რომლითაც არსებობდა. თანაც, `ვინც ერთი ხელობა იცოდა დარჩა მათთან და მუშაობდა~ [4]. დიდი
ივანე
ჯავახიშვილი
მიუთითებდა
სავაჭრო
და
სამეწარმეო
საქმიანობათა მიმდინარეობების და საქმიანობების შესახებ. ამასთან, გელათის 1078 სიგელში მითითებული ცნება - `საქმის მოქმედთა ჩუენთა~ მიგვაჩნია, რომ ეს არის ადამიანი, რომელიც ფლობს რომელიმე საქმეს ან ხელობას და არის იმ საქმის მოქმედი, მწარმოებელი, ვინც იცის ეს საქმე და ამით მოქმედებს. ეს არის დღევანდელი მეწარმის შორეული XI საუკუნიდან მოღწეული წინაპარი და დასავლეთიდან
ან
რუსეთიდან
შემოსული
მეწარმის
დამახასიათებელი
ტერმინებისაგან განსხვავებით ყველაზე მეტად შეესაბამება
მის დღევანდელ
არსს, ეს არის საქმის მცოდნე, საქმით მოქმედი ანუ მეწარმე. იკონომოსი, მამასახლისის შემდგომ, ყველაზე დიდი უფროსი იყო. ეს სიტყვა
ბერძნულია
და,
შუა
საუკუნეების
გამოთქმით,
სახლის
გამგეს
და
მეურნეს ნიშნავს. მთელ განსაგებელ სამფლობელოს ეწოდებოდა საი კონომოსო. იგი მამასახლისს ცვლიდა მისი არყოფნის დროს, ხშირად მამასახლისადაც ირჩევდნენ. ფულადი და განძეულობით ყოველგვარი შეწირულობა (რომელიც მონასტერს მისდიოდა) და სამონასტრო ქონების ყოველწლიური შემოსავალიც იკონომოსს
ჰბარდებოდა.
სამონასტრო
მეურნეობის
წარმოება
და 23
ხელმძღვანელობაც მის მოვალეობას შეადგენდა. ეს თანამდებობა მოითხოვდა დიდ ცოდნას, გამოცდილებასა და ხერხიანობას („ეკონომიკური ისტორია“) [2]. `მონასტრის
მამასახლისი
მთელი
სავანის
სარწმუნოებრივსა,
ადმინისტრაციულსა, სამეურნეოსა და უფლებრივ-ზნეობრივ საქმეებს განაგებდა~. მას ამ რთულ
საქმიანობაში
ჰყავდა თანაშემწენი
და
ორგანოები,
კერძოდ,
`სამეურნეო ნაწილში თანაშემწედა მას~ `დიდი იკონომოსი~ ჰყავდა, რომელსაც მონასტრის მეურნეობა და ქონებრივი მხარე ებარა და რომელსაც სხვადასხვა სამეურნეო დაწესებულებები და ხელქვეითი მოხელეები ემორჩილებოდნენ~. `ერთსულოვნება, კრებულის
ერთ განზრახულობა
დადგენილებათა
და
ერთნებაობა“
კანონიერებისათვის.
წარმოშობილია
ცნობილი
ისტორიული
მასალების მიხედვით საქართველოში VII საუკუნიდან არსებობდა საქმიანობის კორპორაციული ორგანიზაციები. მათ ჰქონდათ საკუთარი წესდებები და წესები. მათგან
გამორჩეულად
„ანსაფები“
ანუ
ითვლება
ამქრები,
ვაჭართა
რაინდები
და
ხელოსანთა
`ლაშქარნი~,
და
ორგანიზაციები,
დასასრულ
სავანები,
მონასტრების ძმობანიც [2]. `მეწარმემ უნდა გაითვალისწინოს არსებული კონსერვატიული მიდგომა საქონლის
(პროდუქცია,
წარმოებაზე
სამუშაო,
მომსახურება),
რომელიც
აკმაყოფილებს მყიდველის ცნობისმოყვარეობას. აქ ჩადებულია დამკვიდრებული თანამედროვე
სტერეოტიპები
დღევანდელი
მსოფლიო
პროდუქციისაგან, პოტენციურ
მნიშვნელოვან
ბაზრის
რომლის
მყიდველს
საქონლის
მნიშვნელოვანი
არსებობასა
წარმოდგენაც
ნაწილში
პრიორიტეტულობაზე,
ფორმირებას
არა
და
სეგმენტი
შედგება
დანიშნულებაზე
აქვს,
უკეთებს
ანუ
მაგრამ
დღევანდელ
დღევანდელი
მოთხოვნას.
ეს
ისეთი ბაზარი
საშუალებას
აძლევს სამეწარმეო საქმიანობის მმართველებს უხელმძღვანელონ მომხმარებელთა მოთხოვნის
ევოლუციას,
რაც,
თავის
მხრივ,
სასურველია
მისი
წარმოების
საქმიანობის პროგნოზირებისა და დაგეგმვისათვის. ეს
მოვლენა
ყოველთვის
გასათვალისწინებელია
და
მის
სამართავად
საჭიროა გვქონდეს მოცემული საქონლის, მოცემულ გეოგრაფიულ რეგიონში, მოცემულ ბაზარზე მოთხოვნისა და მიწოდების დასაბალანსებელი აუცილებელი ინფორმაცია.
ასეთ
რეგულირებისას
შემთხვევაში
და
წარმოება
მეწარმეს
არ
ყოველთვის
ექნება
პრობლემა
თანამიმდევრულად
მიწოდების შეავსებს
მოთხოვნების მოცულობას, განალაგებს შეკვეთებს და ყოველგვარი საწარმოო ჩავარდნის გარეშე (შიგა კრიზისი) მიზანმიმართულად იმოქმედებს ბაზარზე. ამ ბაზარზე და მის ირგვლივ, ეკონომიკური სიტუაციის პირობები უკვე არაა მეწარმის ინტუიციის პროდუქტი. იგი პროფესიული ცოდნის ნაყოფია. ასევე ვიცით და ვითვალისწინებთ მეწარმის ინტუიციას, როგორც არანაკლებ 24
მნიშვნელოვან პარამეტრს გადაწყვეტილების მიღების საქმეში. მაგრამ არსებობს მრავალი
ეკონომიკური
კატეგორია,
რომელთა
პროგნოზი
და
წინასწარმეტყველება ძნელი არაა, ისე, როგორც სირთულეს არ წარმოადგენს გამოვთვალოთ მოთხოვნა ისეთ საქონელზე, რომლითაც გაჯერებულია ბაზარი როგორც მოკლე, ასევე გრძელვადიან პერიოდში. ამასთან, ფასიანი მსოფლიო ბაზარზე ქაღალდების კოტირების გამოთვლა ურთულესი
საკითხია
და
შეუძლებელია,
რადგანაც
მათ
საბაზრო
კონიუნქტურაზე ზეგავლენას ახდენს უამრავი ფაქტორი: წარმოების ინდექსი მოწინავე
სამრეწველო
ქვეყნებში,
კაპიტალის
მიგრაცია,
სასარგებლო
წიაღისეულის მოპოვების დონე, ამა თუ იმ ქვეყნის საგადასახადო კანონებში მკვეთრი
ცვლილებები,
სიტუაცია
და
მსოფლიოს
ამინდის
სხვადასხვა
პირობების
რეგიონებში
პროგნოზირების
პოლიტიკური
შეუძლებლობა,
რაც
უშუალოდ მოქმედებს და გავლენას ახდენს მსოფლიოს აგრარული ბაზრის საქმეებზე. დღევანდელი პერიოდის სამეწარმეო საქმიანობა მიმდინარეობს ორი მსოფლიო რევოლუციის პერიოდში, კაცობრიობის ეკონომიკური განვითარების პერიოდში სამრეწველო (ტელეფონი,
და
ინფორმაციული.
ტელეგრაფი,
დღეს
ფოსტა,
მიღებული
ტელეფაქსი)
კავშირის შეცვლა
საშუალებების
კომპიუტერული,
თანამგზავრული, ოპტიკურ-ბოჭკოვანი საშუალებებით არაა მხოლოდ გარეგნულად გამოხატული მეცნიერულ-ტექნიკური პროგრესი. ის ცვლის საქმიანი ადამიანის მუშაობის პრინციპებს და ყველაფერი ეს არის ახალი ადამიანის ფორმირების წინა პირობა. პრინციპულად ესაა ახალი გენერაციის ადამიანი. პრაქტიკულად იცვლება ოპერაციების მასშტაბურობა ეკონომიკაში: გლობალიზაცია, მათი მიზნები და მიღწევის საშუალებები, სამეწარმეო ეთიკა და კულტურა. ასეთი გრანდიოზული ცვლილებებით დამთავრდა XX საუკუნე და თუ გამოვიყენებთ
მსხვილი
სამრეწველო
კორპორაციების
საწარმოო
სტრატეგიას,
შეიძლება გამოიკვეთოს პრიორიტეტები, კერძოდ, შეიქმნება პროდუქციების ახალი მოდიფიკაციები და ასეთ შემთხვევაში საწარმომ საპროექტო-საწარმოო პროცესი ისე უნდა დაგეგმოს, რომ საქონელი რჩებოდეს ხარისხიანი და კონკურენტუნარიანი არა მარტო გამოშვების, არამედ ბაზარზე გატანის მომენტშიც. დღეს
ასეთი
მიკროელექტრონული
სიახლის
მწარმოებლებად
კომპონენტების
შეიძლება
მწარმოებელი
და
ჩავთვალოთ ტელე
და
რადიოკომუნიკაციური დანადგარების იაპონური ფირმები, ამერიკული კომპანიები, რომლებიც აწარმოებენ საავიაციო და სამედიცინო ტექნიკას და სხვ. სამეწარმეო საქმიანობის დაგეგმვისას აუცილებლად დაცული უნდა იქნეს პრიორიტეტების სისწორე და მართებულობა თითოეული რეგიონის სოციალურ25
პოლიტიკური მდგომარეობის გათვალისწინებით. სწორედ იქ არის მეწარმის საქმიანობაში წარმატების საფუძველი, როცა არეგულირებს თავის იდეას, საქმეს და წარმოებას ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მაშინ ეს საქმიანობა ნაყოფიერია. ახლა
წარმოვადგინოთ
როგორ
უნდა
მოხდეს
საქართველოსა
და
მსგავსი
გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყნებში (მსოფლიოში 30 ქვეყანაა) განვითარების ძირითადი მიმართულებების დასახვა და მათ საფუძველზე მოქმედების სტრატეგიის გამომუშავება. ჩვენი აზრით განვითარების მიმართულებად შეიძლება გამოვხატოთ შემდეგი: 1. ეკონომიკური სიტუაცია - დაქვეითების დასაწყისში ან დაქვეითებიდან გამოსვლის
გზაზე,
მყიდველობითი
(დონეზე),
შემოსავლების
შესაძლებლობა
მიხედვით
დაბალი
დღევანდელობის
დიფერენციაცია,
არ
ფონზე იქნება
თბოშემცველებზე ფასების მკვეთრი ცვლილება, წინ წამოიწევს და გვერდში დაუდგება ინდუსტრიულ ქვეყნებს. 2. პოლიტიკური სიტუაცია - მშვიდობა, სტაბილურობა, მოცემული დარგის ბიზნესში იღვიძებს და შემოდის ახალი ქვეყნები და რეგიონები, მტკიცდება საბაზრო ეკონომიკის პოზიციები, ვითარდება მეწარმეობა. 3. სოციალური სიტუაცია - განსხვავება სქესებს შორის, განათლების უფრო მაღალი დონე, ცხოვრების ჯანსაღი სახე. 4. გარემოცვა, ოჯახების აღორძინება (რენესანსი) - ცხოვრების სტრესული პირობები,
გარემომცველი
გარემოს
დაბინძურება,
ეკოლოგიური
კრიზისი,
საშიშროების ღრმა გაგება. მოცემული მიმართულებები საფუძვლად უნდა დაედოს საწარმოს (ფირმის) საქმიანობის დაგეგმვას და მართვას. ამისათვის უნდა დამუშავდეს როგორც მოკლევადიანი,
ასევე
სტრატეგიული
გეგმა,
რომელშიც
გათვალისწინებული
უნდა იქნეს შემდეგი მოსაზრებანი: 1. მსოფლიო ენერგეტიკული კრიზისი აღარ იქნება, მაგრამ შესაძლებელია მოიმატოს
ტარიფებმა
ელექტროენერგიასა
და
სიმძლავრეზე,
ასევე
ენერგიაშემცველებზე. 2. რაც უფრო ღრმად ჩავწვდებით გარემომცველი გარემოს გაჭუჭყიანების საშიშროებას, მიიღება გადაწყვეტილებები ეკოლოგიის გაუმჯობესების შესახებ, დამუშავდება და გატარდება შესაბამისი პროექტები. 3. გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყნები თანდათანობით მოახერხებენ და დაიწყებენ
ინდუსტრიული
ქვეყნების
მსგავსი
საქონლის
გამოშვებას
და
მუდმივად მოახდენენ ბაზარზე ზეწოლას ფასების შემცირების მიმართულებით. 4. ინდუსტრიულად მოწინავე ქვეყნები მათ საპასუხოდ დაიწყებენ უფრო ძვირად ღირებული მსგავსი საქონლის გამოშვებას. 26
5. შემცირდება იმპორტიორთა როლი, გაიზრდება სწრაფვა მარკეტინგსა და საბაზრო მხარდაჭერაზე. 6.
სოციოლოგიური
გამოკვეთილ
ქცევაზე
და
პოლიტიკური
ეკოლოგიური
ფაქტორები
მიმართულებით
მიუთითებენ და
უფრო
ყურადღებაზე
მომხმარებლების მიმართ უკეთესი ხარისხის საქონლის მიწოდებაზე. 7.
მოხდება
ინფორმაციის
მასობრივი
საშუალებების
მაღალი
დონის
კონცენტრაცია, რომელშიც ჩაერთვება სხვადასხვა ქვეყნები და ეს გამოიწვევს რეკლამის ერთფეროვნებას და ტელეხედვის როლი გაიზრდება. 8.
აქტიური
რესურსების
ეკონომიკური
ზრდა
მაქსიმალურად
გამოწვეული
გამოყენებისა
იქნება
ადგილობრივი
მათი
შენარჩუნების
და
აუცილებლობით. 9. პოლიტიკური ფაქტორები ხელშემწყობი იქნება სტაბილური მოთხოვნისა, ასევე შესაძლებელი მეწარმეობის განვითარებისა კავკასიასა და მის მეზობელ რეგიონებში. 10. უპირატესობა მიეცემა ეკოლოგიურად სუფთა საქონელს. ეკოლოგიურად სუფთა
საქონელი
და
ეკონომიკური
საწარმოო
სიმძლავრეები
გამოყენებულ
იქნება და გავრცელდება სწრაფად. 11. როგორც
სოციალურ უფლებებში,
სფეროში ისე
მოსახლეობას
მატერიალურად,
შორის რაც
მოხდება
ხელს
გათანაბრება
შეუწყობს
ბიზნესის
განვითარებას, მის გააქტიურებას. 1.2. მეწარმის უნარ-ჩვევები და რჩევები საიმედო
გუნდი
მეწარმემ
უნდა
შექმნას
და
ჩამოაყალიბოს
შემდეგი
პრინციპების, კრიტერიუმებისა და კონცეფციის საფუძველზე: მომუშავეებსა და ადმინისტრაციას შორის ანტაგონიზმის, თავისებურად ფარული სახასიათო წინააღმდეგობების დარღვევა; ერთი მიზნის ქვეშ ახალგაზრდა მეწარმეთა, წლოვან მომუშავეთა და ხელმძღვანელთა მოქცევა და ამოქმედება; საქმის ინტერესის წინ დაყენება; საქმეში მიზანმიმართულობა და შესრულების ეფექტიანობა წარმოადგენს პროფესიონალიზმის საფუძველს; თითოეულმა მეწარმემ თავისი თავდაუზოგავი შრომის შედეგის მიხედვით უნდა ჩაუნერგოს მომავალ თაობას იდეა, რომ იშრომონ, იმოქმედონ ისე, რომ მათი შედეგები არ დაიკარგოს. მან უნდა შეძლოს მიღებული ამონაგების შენარჩუნება და მიზანმიმართულად და ეფექტიანად გამოიყენოს იგი; 27
არასოდეს არ დაიწყო და ხელი არ მოჰკიდო დიდი კაპიტალის საჭიროების საქმეს. შეიძლება შენი საქმე ისე დამთავრდეს, რომ დაგჭირდება მეტი თანხები და აღმოჩნდები ან ბანკის, ან რომელიმე მევალის ხელში, რომელმაც უნდა გადაწყვიტოს შენი საქმის ბედი; საქმეში კრიზისისას, კონკურენტებთან ურთიერთობის დროს დამარცხების შემთხვევაში ნუ დაეცემი, ნუ დანაღვლიანდები. იმედი გქონდეს ღმერთის და ნუ გაჩერდები, არ შეჩერდე, არ მოიხედო უკან, სანამ უკეთესობას არ მიაღწევ. გამოიყენე შენს საქმეში შენი კონკურენტები (“მტრები”) და ასევე შენი საქმე გააკეთე უკეთესად მათ მიმართ შურისძიების გრძნობის გარეშე. ამით უფრო გაძლიერდები; იცოდე და გქონდეს აუცილებლობის გრძნობა იმისა, რომ კარგად და სწორად გაარჩიო შენი და შენი საქმის ირგვლივ სიმართლე და ტყუილი, კეთილგანწყობა და ბოროტება. ესაა შენი სულის მკურნალობა და წარმატება საქმეში; საქმიდან მიღებული შემოსავლის ნაწილი ჩადევი ძალიან საიმედო აქტივებში; საქმისათვის აუცილებელი თანხის გამოყენება და არა ლამაზი და უახლესი მოდის რემონტების გაკეთება და მანქანების შეძენა! ზედმეტად მოგებისათვის თანხის გაფლანგვას მოსდევს კრიზისი; იცოდე აღრიცხვა: შემოსული მასალები, თანხა, ფინანსები, ყოველგვარი გასავლები გაანალიზე დოკუმენტურად, გააკეთე შენთვის საჭირო უბრალო ბალანსი. აღურიცხაობა ქმნის განუკითხაობას და არარაციონალურად საქმიანობას, რაც საქმის ჩავარდნის მაჩვენებელია; შეამოწმე ყოველგვარი ინფორმაცია. უნდა იცოდე რისთვის რა ინფორმაცია როდის გვჭირდება და წვრილმანებამდე შეამოწმე ყველა დოკუმენტი საქმეზე, ფირმაზე, პირადად შენზე; იყავი კომუნიკაბელური! იცოდე ადამიანებთან კონტაქტების (ურთიერთობების) დამყარება, რადგანაც ეს წარმატების საწინდარია; შენ მეწარმე – პირველ რიგში ლიდერი ხარ, მაგრამ ცხვირი არ ასწიო და არ გახდე ამპარტავანი არც მაშინ, როდესაც პირველ მიღწევას გააკეთებ და არც მაშინ, როცა შენ აღიარებული ხარ
შეისწავლე
გრამატიკულად
წერა,
საუბარი,
გამოსვლები,
დაეუფლე
ორატორულ ხელოვნებას. შეგეძლოს შენი აზრის ნათლად და სწორად მიტანა მსმენელამდე. წარმატებისათვის აუცილებელია ყურადღების გამახვილება ნებისმიერ წარმოშობილ საკითხზე, ყველა საქმეში დროის რაციონალურად გამოყენება. ეს ეხება არა მარტო მეწარმეობას ან ბიზნესს - ყველა საქმეს; გამოკვეთე რა არის შენს საქმიანობაში მთავარი და შემდეგ მოახმარე მთელი 28
შენი ძალისხმევა და ენერგია, რომ მას მიაღწიო; თუ გსურს გახდე ბიზნესში კარგი სპეციალისტი ნებისმიერი ამოცანის გადაწყვეტის საქმეში, უნდა შეძლო განსაზღვრო პრიორიტეტები; მეწარმეს თუ მენეჯერს საქმის წარმართვისა და შესრულებისათვის უნდა შეეძლოს ამისათვის საჭირო მომუშავეთა დაქირავება; იცოდე შენი საქმე ღრმად! იყავი თავისუფალი, ნუ შეზღუდავ შენს ქცევებს. დაუქვემდებარე ყველაფერი მონდობილ საქმეს; გახსოვდეს შენი შეცდომები, ისინი ხომ განუყოფელი ნაწილია შენი ცხოვრებისა, მაგრამ მათგან ნაკლებად უნდა დაზარალდე და ერთი და იგივე შეცდომა არ უნდა გაიმეორო; შენი საქმიანობის შედეგი: პროდუქტი, საქონელი თუ მომსახურება, ან აქცია შეძენილი იქნება მომხმარებლის მიერ. იცოდე: პირველ ხანებში იგი ყოველნაირად ცდილობს მის წრეში გაამართლოს ამ საქონლის შეძენა, მიუხედავად იმისა დაუშვა თუ არა შეცდომა. გამოიყენე მისი ე.წ. “გამართლების-მოწონების” დრო და მომენტი. გახსოვდეს შენს ირგვლივ ისეთი სისტემა შექმნა, რომელიც აწარმოებს მოგებას. სხვა ყველაფერი ამისათვის კეთდება. გათვალე თითოეული მენეჯერის დონეზე. მიუტევე მათ, ვინც ღიად აღიარებს თავის შეცდომებს. გაარჩიე მათთან ერთად ეს შეცდომები და არ დასცინო. დააფასე მათი ასეთი თვისება; თუ ნამდვილად გჯერავს შენი საქმისა მაშინაც კი, როდესაც გიწევს ჩავარდნები, კრიზისები, წინააღმდეგობები, თავდაუზოგავად ეცადე მიაღწიო შენსას, შენს მიზანს, შენს ინტერესებს. წარუმატებლობა ქმნის ცხოვრების ბუნებრივ ნაწილს და შენ თვითონ უნდა (დროულად) იპოვე მათზე რეაგირების ხერხები.
არასოდეს
არ
მიიღო
(სწრაფად,
მოუფიქრებლად)
სერიოზული
გადაწყვეტილება, თუ გონებაში მომზადებული არა გაქვს მეორე ვარიანტი. თუ დიდ თანხებზეა საუბარი, მაშინ მესამე ვარიანტიც საჭიროა, ოღონდ ყველა მომგებიანი უნდა იყოს - დაწერილი, გათვლილი, დასაბუთებული, აწონილ-დაწონილი და ფაქტებით
შეჯერებული
გადაწყვეტილება.
ასეთი
მოთხოვნა
გვქონდეს
თანამშრომლების მიმართაც; საფინანსო აღრიცხვა და კონტროლი, ფინანსური რეგულირება წარმოადგენს ფირმის სიცოცხლისუნარიანობის ძირითად მხარეს. ეცადე ეს საქმე გქონდეს მოწესრიგებული; გააკეთე და ასევე მოთხოვე შენთან მომუშავე საქმეთა წამყვანებს: რა გეგმები გაქვთ 3-6 თვისათვის, რა იმედებს ამყარებთ, რომელ პრიორიტეტებს გამოარჩევთ, გაამზადონ
ნაწერები,
ნააზრალი,
გონებაში
გატარებული
ფაქტებითა
და
გაანგარიშებებით დასაბუთებული. ასეთი მოქმედებით ეს გეგმები უკეთესად 29
ამოქმედდება ფირმაში. ამით ხდება შენი საქმიანობისათვის ამოცანების განსაზღვრა. შენ ხარ საქმის პატრონი და ეს გეგმები გაიძულებს ინიციატივის გამოვლენას და შემდეგ მათ საქმეში ამოქმედებას მომხმარებლების დაკმაყოფილების მიზნით. მეწარმეობაში არსებობს რისკების დიდი რაოდენობა. ისინი უნდა გამოიყენო, უნდა შეგეძლოს მათი მართვა. მაგრამ დაიმახსოვრე: თუ მიდიხარ რისკზე, მხოლოდ მას შემდეგ, როცა შენი წინათგრძნობა გამაგრებული იქნება ტექნოლოგიური და საბაზრო გამოკვლევებით. იმოქმედე შენი საკუთარი ინტუიციით, რაც აუცილებლად დაფუძნებული უნდა იყოს მხოლოდ ფაქტიურ მასალებზე. სწორია და კარგი, როდესაც უმაღლეს სასწავლებლებში ასწავლიან საქმის ადმინისტრირებას, თანაც ცნობილი ჰარვარდის ბიზნესის სკოლის მაგალითზე: "ნუ დაიწყებთ მოქმედებებს, სანამ არ გექნებათ ყველა ფაქტები". მაგრამ ამ დევიზზე გამოჩენილ მენეჯერს ლი იაკოკას აქვს ასეთი კომენტარი-შეგონება: "თქვენ გაქვთ, უკვე 95% ფაქტები, დანარჩენის მიღებას ელოდები თითქმის 6 თვე, ამ დროს შენი 95%-იანი ინფორმაცია მოძველდა, ბაზარი შეიცვალა". ცხოვრება - დროის ფაქტორია. ამიტომაც წინა რჩევაში მოცემული რისკისა და ინტუიციის ფაქტორის მნიშვნელობა გადაწყვეტილია იმიტომ, რომ შენ ფლობ მოცემული საქმის ტექნოლოგიას, წარმოებას, ბაზრის შენ წილსა და მომხმარებლების სეგმენტს; სწორად იქცევი და ბუნებრივია, რომ მიიღო და გქონდეს ამომწურავი ინფორმაცია საქმის ყველა ფაქტსა და კვლევის მასალებზე, რომლებიც გარანტიას იძლევიან
რომელიმე
კონკრეტული
პროექტის,
პროგრამის,
საქმის
განხორციელებაზე; გასაკვირია, მაგრამ ხშირად ხდება, რომ გამოწვლილვით მომზადებული სწორი გადაწყვეტილება აღმოჩნდეს მცდარი, თუ კი იგი მიღებულია დაგვიანებით. ასევე
იცოდე,
რომ
ცხოვრებაში
ისეთი
ცნება,
როგორიცაა
აბსოლუტური
დამაჯერებლობა, არ არსებობს; განვიხილოთ რა უნდა იყოს საკმარისი ინფორმაცია, რომელიც მოცემულ მომენტში გამოგვადგება გადაწყვეტილების მისაღებად: როგორც ცნობილი და გამოცდილი მენეჯერები აცხადებენ, ინფორმაციის 50%-ით სწორ გადაწყვეტილებას ვერ მიიღებ. მაგრამ თუ მაინც გადაწყვიტე ამ ინფორმაციის გამოყენებით მოქმედება, უნდა გაგიმართლდეს, თუ არა და ძლიერ დაზარალდები. ცნობილია, რომ ასეთი მოქმედებები აზარტულია, რომელსაც მოჰყვება (ისიც იშვიათად!) მოგება. ასეთი თამაში წესად არ უნდა აქციო; სრული 100% ინფორმაციის მიღებაც გართულებულია ბიზნესის თითქმის ყველა საქმეში. ეს განპირობებულია იმით, რომ ბაზრები უწყვეტი ცვლილებებით ხასიათდებიან და არის განსაკუთრებული საქმეები, რომლებზეც რაიმე წინასწარ გაითვალისწინო,
პროგნოზი
გააკეთო,
ან
მოამზადო
გადაწყვეტილება
-
ეს 30
ურთულესი პრობლემაა. მეწარმემ მხოლოდ ინტუიციის მეშვეობით (ეს უკვე ინდივიდუალურია, რაც გამოარჩევს მას სხვებისაგან) უნდა გაითვალისწინოს, რაზედ იქნება მოთხოვნა ერთი ან რამდენიმე წლის შემდეგ. თუმცა დამაჯერებლად დღესაც შეიძლება ვერ თქვას, რა იქნება ერთი თვის შემდეგ. რაზე უნდა გაამახვილოს ყურადღება მომხმარებელმა. ეს უკვე საკუთარი გამოცდილებაა და უნდა გვქონდეს შენი საკუთარი ხედვა არსებული მდგომარეობის შესახებ, რომ მიიღო დროული, სწორი და ეფექტიან გადაწყვეტილება. ფირმაში ორატორული ხელოვნების დაუფლება აუცილებელია;
საზოგადოების
წინაშე
არ
უნდა
იყო
დაძაბული,
ჩაკეტილი,
დამუხრუჭებული; არ უნდა ნერვიულობამდე, უფრო სწრაფად უნდა ჩააცხრო მღელვარება, ზომაზე მეტად არ უნდა აღელდე. გადალახე შენში დაძაბულობა; კარგი მაგალითია, თუ რომელიმე მსმენელს და შემდეგ ყველას დაავალებ ადგილზე ან აუდიტორიის წინ გამოვიდეს 2-3 წუთიანი სიტყვით, რაზედაც სურს, გნებავთ მისთვის გაუგებარ, გაუგონარ ან წარმოუდგენელ საკითხზე ექსპრომტად. მიხვდები, რომ იგი მაინც შეეხება ამ საკითხს აზრიანად. ეს იძლევა მსმენელის წინაშე დაფიქრების შესწავლას, ფიქრის სწავლას. გამოსვლისას შენ მზად ხარ და იცი საკითხი ღრმად, მაგრამ მსმენელი არაა ყურადღებიანი. ამიტომ დაიწყეთ განცხადებით მასზე, რაზედაც უნდა ილაპარაკო, და სთქვით მასზე. დამთავრებისას გაიმეორეთ ის, რაც თქვით, აქვე მიაყოლეთ მაგალითი. სანამ თქვენ დაამთავრებდეთ გამოსვლას, ლექციის და ა.შ., ჩააგონეთ მსმენელებს, რომ მათ რაღაც უნდა გააკეთონ. არ აქვს მნიშვნელობა: დააწერინეთ გამოსვლა, წერილი, განცხადება, ილაპარაკოს თქმულზე. საქმის ღრმად მცოდნემ ნათლად უნდა გამოსცადოს იგი სხვების წინაშე, თავის
ჩანაფიქრზე,
საქმეზე,
იდეაზე,
პროექტზე.
ე.ი.
ნათლად,
აზრიანად
გამოხატული შენი აზრი. საჯარო გამოსვლას შეუძლია ჩააგონოს მრავალ ადამიანს შრომის მოტივაცია, ფირმის ინტერესების განვითარება ზრუნვა, წარმატებულ საქმიანობაზე სწრაფვა, ნაყოფიერ მუშაობაზე მომართვა. გამოსვლა განსხვავდება ერთ-ორ ადამიანთან საუბრისაგან. ორატორი კარგად ინფორმირებული უნდა იყოს. იცოდეს მან დღეს რა უნდა
თქვას
და
სწორედ
ამ
აუდიტორის
წინაშე.
კარგია
თუ
ისაუბრებ
მსმენელისათვის მისაღებ ენაზე, რაზედაც იგია მიჩვეული. მსმენელს უნდა სჯეროდეს შენი და შენ მის მხარეზე რომ ხარ. გამოსვლა არ უნდა იყოს უმისამართო. თუ არ გექნება ყველა ფაქტი, როგორც გამოცდილი მეწარმეები და მენეჯერები ამტკიცებენ, მაშინ უნდა ენდო შენს ინტუიციას. მაგრამ ამისათვის შენ უნდა გაგაჩნდეს მყარი წარმოდგენა მასზე, როგორ მიაღწიო შენი ინტერესის მიზანს. 31
თუმცა ასევე არსებობენ მენეჯერები, რომლებიც დაუფლებულნი არიან საქმეთა ორგანიზაციის მართვის ხელოვნებას და ისინი უარყოფითად აღიქვამენ ინტუიციურ გადაწყვეტილებებს. შეიძლება ნორმალურ სიტუაციაში ეს სწორია, მაგრამ საქმიანობა მიმდინარეობს ცვლად პირობებში. ამიტომ ინტუიციაზე დაყრდნობას ყოველთვის მოაქვს წარმატება (ლი იაკოკა).
გახსოვდეს,
როდესაც
დგება
საქმიანობის,
ფირმისა
თუ
საქონლის
(პროდუქციის) მომგებიანობის ვარდნის პერიოდი, ამ დროს ფიქრის დროც აღარ გრჩება და შენზე, მეწარმეზეა დამოკიდებული არა მარტო ფირმის ბედი, ასევე პასუხისმგებლობა მომუშავეთა და ქვეყნის წინაშე. ამიტომაცაა განსაზღვრული, გათვლილი რისკის აუცილებლობა. ბაზარი შენ არასოდეს არ დაგელოდება, რომ გამოთვალო, როდის ელი შენს სავარაუდო ზარალს და ამიტომ ღებულობ გადაწყვეტილებას. საქმე მიდის, ბაზარი განიცდის ცვლილებას - ეს ჭეშმარიტებაა. წადი მხოლოდ გათვლილ რისკზე და თანდათანობით გამოასწორე შეცდომები.
ნებისმიერ
ფირმაში,
განსაკუთრებით
კი
კორპორაციებში,
ყველაზე
მნიშვნელოვან საკითხებზე ფიქრობენ, მსჯელობენ და რჩევებს იძლევიან სხვადასხვა კომიტეტები,
კომისიები,
საბჭოები,
"გონებრივი
ცენტრები".
მაგრამ
მათზე
გადაწყვეტილებას ყოველთვის ღებულობს ერთი ადამიანი, ე.ი. შენ – მეწარმე. კოლექტიურობის პრინციპი დაიცავი გადაწყვეტილების მიღებამდე! ყველა რჩევა მისაღებია, მენეჯერების
მაგრამ,
არასოდეს
მაგივრად
დაიწყონ
დაუშვა,
რომ
კომისიებმა
დამოუკიდებელი
მათი
საქმის
წარმართვა.
ამ
დროს
ეცემა
მწარმოებლობა და მოგება. მნიშვნელოვანი საკითხი: კორპორაციაში მართვა წარმოადგენს - განაწყო და შეაგულიანო ადამიანები შრომის მიმართ, მათი მენეჯერებისა და კორპორაციის მოტივაციების შესაბამისად. ამიტომ ისინი, რომ შეაგულიანო (განაწყო) ენერგიული საქმიანობისათვის, საჭიროა მათთან კარგი ურთიერთობების დამყარება. თითოეულ მენეჯერს თუ მეწარმეს უნდა შეეძლოს ნათლად გამოთქვას თავისი აზრი. ასევე კარგად იცოდეს სხვისი აზრის მოსმენა. ეს პროცესი ხომ ორმხრივია; საწარმოში, ფირმაში თუ თანამშრომელი მოდის რაიმე იდეით, აზრით ან კონკრეტული საქმით (გნებავთ იმ მომენტში აბსურდულის) - მოუსმინეთ, შეაქეთ. თუ გაქვს რაიმე ჯიბეში - დაასაჩუქრე. იცოდე: თუ აიგდებ, სასაცილოს გახდი, იგი შემდეგში არაფერზე იფიქრებს. თუ ისე გააკეთებ, რაც გირჩიეთ, შეიძლება მან ერთ დღეს მოიტანოს ისეთი საქმე, რითაც ფირმა შეიძლება გამდიდრდეს. ასეთი კონტრაქტებით ადამიანები იგრძნობენ, რომ ისინი მართლაც რაღაცას წარმოადგენენ და ღირებულნი არიან. ამ შემთხვევაშიც მნიშვნელოვანია მოსმენის უნარი ხდება. კარგი მსმენელის მეშვეობით შეგულიანებული და შეცდომებზე 32
მიმთითებელი მომუშავეც გამხდარა წინწასული და აღიარებული. ეს იმიტომ, რომ მას ვიღაცამ თავის დროზე კარგად მოუსმინა და შეაძლებინა მას განევითარებინა თავისი საქმე. თანამშრომლებთან უნდა ისაუბრო გულღიად, უნდა ეცადო შეუქმნა მათ სამუშაო განწყობა. თუ კი მათ წინაშე გახსნი მოქმედების გეგმას, მაშინ ეცადე გახადო ისინი ამ გეგმის შექმნისა და შესრულების თანამონაწილენი. თუ კი შეასრულებენ დადგენილ ამოცანას, არაა საკმარისი მარტო მადლობის თქმა. შენს კომპანიას უნდა შეეძლოს სხვა საშუალებითაც ღირსეულად შეაფასოს გამარჯვებული თანამშრომლის ფასი, მაგალითად ფულადი ან ახალი თანამდებობის მიცემით.
როდესაც
შენი
დაკვირვებით
დაინახავ
რომელიმე
თანამშრომლის
გულისხმიერ და კეთილსინდისიერ მიდგომას სამუშაოს ან ამ საქმის მიმართ, აამაღლე იგი თანამდებობაზე. მაგრამ გაუზარდე მას ვალდებულებების წრე და წაუყენე უფრო მაღალი მოთხოვნები. როცა იგი წარმატებების ზენიტშია, უფრო მეტი მოთხოვე, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში არ იყო მის მიმართ მკაცრი, როდესაც მას რაღაც არ გამოუვიდა, ჩავარდა ან შეჩერდა. ერთი ამერიკელი მენეჯერის გამოთქმა (ჩარლი ბიჩემი, ჰ. ფორდის თანამშრომელი): "თუ გსურს შეაქო თანამშრომელი, გააკეთე ეს წერილობით, მაგრამ თუ გსურს მას მოუწყო გარჩევა ჩავარდნაზე, ჯობია ეს გააკეთო ტელეფონით." ნუ გააკეთებ იმ საქმეებს, ნურც ეცდები ჩაერიო მათში, თუ კი მათი გაკეთება ნამდვილად ევალებათ შენს ხელქვეითებს. უნდა ისწავლო დავალებების გაცემა, დელეგირება ყველაზე დემოკრატიული ქმედებაა და ყურადღება მიაქციე, როგორ ასრულებენ ისინი ამ დავალებებს. მენეჯერი მიაღწევს ძალიან ბევრს თუ შესძლებს განაწყოს ენერგიულ საქმიანობაზე ერთი თანამშრომელი მაინც. ფირმის წინსვლისათვის მნიშვნელოვანია ადამიანების მოტივაცია. ფირმის თანამშრომლებს შორის უნდა იყოს მეგობრული ურთიერთობა, უნდა აფასებდნენ ერთმანეთს და ხელს უწყობდნენ და ეხმარებოდნენ მუშაობაში, განსაკუთრებით, როდესაც რომელიმეს უჭირს. ისინი ერთმანეთზე უნდა ფიქრობდნენ. თითოეულმა უნდა შეასრულოს თავისი საქმე, თავისი მოვალეობა. უნდა იგრძნობოდეს გვერდით დგომა და მხარდაჭერა. როდესაც ეს არის ფირმაში, იგი წარმატებული მოთამაშეა ნებისმიერ ბაზარზე; ფირმის თითოეული მომუშავე, რომელიც მოდის სამუშაო ადგილზე, მთელი თავისი სულით ჩართული უნდა იყოს საქმეში. მას უნდა უყვარდეს, გრძნობდეს და ამაყობდეს თავისი ფირმით, საქმით. გააზრებული მოქმედებით ყოველთვის მოწინავე იქნება განსაკუთრებით, როცა მისი ურთიერთობა მენეჯერთან და თანამშრომელთან არის დადებითი და კარგი. მენეჯერისათვის მომაკვდინებელია მასზედ ნათქვამი ფრაზა "იგი ვერ ეწყობა 33
ადამიანებს"! ეს ხომ მართვის არსია? ე.ი. ეს მენეჯერი თავის ადგილზე არ არის; ადამიანმა, რომელსაც გაჩნია მტკიცე "მე"-ს თვისება, იცის თავისი ძლიერი მხარეები და პოზიციები და დარწმუნებულია თავს თავში. ეს მმართველის უპირატესი თვისებაა. ასეთმა იცის, რას უნდა მიაღწიოს, და მტკიცედ მიიწევს თავისი (ფირმის) მიზნის მისაღწევად; ყოველთვის კარგია, როდესაც შენი იდეები, პროექტი გააზრებული და ჩაწერილი გაქვს ქაღალდზე. მაგრამ არაა სავალდებულო, ეს იცოდეს ყველა თანამშრომელმა. ჩაწერა საუკეთესო საშუალებაა იდეის უკეთესად გასააზრებლად. ამის შემდეგ უკეთესად მიიჩნევა ამ იდეის გარჩევა არაოფიციალურ საუბრებში, თანამოაზრე 2-3 მენეჯერთან ერთად გასეირნების დროსაც, სადაც წყნარ პირობებში შეიძლება მიიღო ღირებული რჩევა და შეძლო ახსნა ზოგიერთი პრობლემა; დღევანდელი სამეწარმეო საქმიანობა ჩაფლულია უზარმაზარი მოცულობის ინფორმაციაში. ბევრი მენეჯერი ვერ ახერხებს მისგან თავის დაღწევას. ისინი იბნევიან და არ იციან, როგორ გამოიყენონ ეს ინფორმაცია. წარმატების გასაღები ადამიანებშია და არა ინფორმაციაში. ამიტომ ხელმძღვანელად უნდა გამოჰყო ისინი, რომლთაც შეუძლიათ
ხალხთან
ურთიერთობა,
დაუღლელნი
არიან
საქმეში,
შეუძლიათ და აკეთებენ მეტს, ვიდრე დავალებული აქვთ. მისაწვდომი არიან მათთვის, ვისთანაც მუშაობენ და ცდილობენ დაეხმარონ მათ და შეაგულიანონ, უკეთესად
შეასრულონ
თავიანთი
მოვალეობანი,
ადვილად
გამოკვეთენ
პრიორიტეტებს საქმეში და იციან დღევანდელი დღის გადაუდებლად გასაკეთებელი საქმე; ბაზარზე დროზე ადრე ახალი საქონლის გატანა ისევე დამღუპველია, როგორც დაგვიანება; არ დაიჯერო, თითქოს თქვენ კარნახობთ და გისმენს მომხმარებელი განსაკუთრებით მაშინ, როცა შენს საქონელს იგი წარმატებით იძენს. სიმართლე კი ასეთია: ჩვენ შეგვიძლია მხოლოდ გავყიდოთ ის, რისი შეძენაც სურს კლიენტს. არსებითად ჩვენ უფრო მეტად მივყვებით მომხმარებელთა მოთხოვნას, ვიდრე ვახდენთ მოთხოვნის ფორმირებას. ჩვენ, ბუნებრივია, მთელი ჩვენი ძალებით ვცდილობთ დავარწმუნოთ ადამიანები - შეიძინონ ჩვენი პროდუქცია, მაგრამ ხანდისხან ჩვენი ყველაზე დიდი ძალისხმევა რჩება ამაოდ (ლი იაკოკა); ადამიანთა წლოვანების მიხედვით გაითვალისწინე თაობების პრობლემები. გასულ საუკუნეში, უკვე 60-იან წლებში, აშშ-ში დაიწყო დიდი კვლევები ამ საკითხების მიმართ. მისი გაანალიზებისა და შედეგების გამოყენებით ქვეყანაში ბიზნესმა არნახულ წარმატებას მიაღწია. შესაბამისად, უფრო ამაღლდა მოსახლეობის კეთილდღეობა. ეს ხომ ყოველი მეწარმის ოცნებაა; განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ახალგაზრდა თაობის პრობლემები, თუმცა 34
არანაკლებია სკოლამდელი, სკოლისა და სტუდენტების გამოკვეთილი პრობლემების გათვალისწინება, რაც განსხვავებულია მათგან, ვინც ამ სეგმენტის გარეთ არის. პოლიტიკური ცვლილება რადიკალურად იცვლება, როდესაც სახელმწიფოს სათავეში მოდის ენერგიული, მცოდნე, განათლებული და ქვეყნისა და თავისი ხალხის
მოყვარული
ახალგაზრდა.
ხდება
პოლიტიკური,
ეკონომიკური
მდგომარეობის და მოსახლეობის ცხოვრებისა და ბიზნესის ახლებურად გარდაქმნა. ხალხი ამ დროს დიდი ენერგიის მოზღვავებას გრძნობს და სურს თავისი იდეების განხორციელება. დარწმუნდა რა თავის საჭიროებაში, იგრძნო საკუთარი ძალის გამოყენების აუცილებლობა, მას არ სჭირდება ამ დროს შეგულიანება. მას სჭირდება სწორად ქვეყნის გათვლილი პროგრამა ეკონომიკური, სოციალურად მიმართული ბაზრისა და ბიზნესის, ასევე და სამეწარმეო საქმიანობის განვითარებისთვის, ქვეყნის მოსახლეობის კეთილდღეობის ამაღლების საქმეში თავისი წვლილის შეტანა. ასეთ ვითარებასა და ასეთ მდგომარეობაში სახელმწიფო, მმართველობის ყველა რგოლი, პოულობს თავის ადგილს. ყველას სურს შეიტანოს ქვეყნის გაძლიერებაში თავისი წვლილი. ასე მოხდა 1960 წელს აშშ-ში, როდესაც პრეზიდენტად გახდა ახალგაზრდა ჯ. კენედი. ქვეყანაში გაჩნდა ოპტიმიზმის გრძნობა (ლი იაკოკა). მისი მოსვლით ყველგან ქროდა ახალი სიო, ამაღლდა იმედის, წინსვლისა და სიძლიერის გრძნობა. მისი მოსვლით მოვიდა გამოუთქმელი რწმენა იმისა, რომ ყველას შეუძლია ყველაფრის გაკეთება; ფირმაში ახალი მოდელის, ახალი საქონლის, პროდუქციის ბაზარზე გასატანად მზადება;
ფირმაში
უნდა
ჩამოყალიბდეს
პროფესიონალთა,
ენთუზიასტთა
და
ინიციატორთა ჯგუფი, რომელშიც უნდა მოხდეს პროდუქციის ტექნოლოგების, მწარმოებლების, მარკეტოლოგების, სარეკლამო საქმის სპეციალისტების, ყველა შემოქმედებითი თვისების მქონე ადამიანების თავმოყრა. სადაც მიმდინარეობს ახალი, მიმზიდველი იდეების დამუშავება, გარჩევა, ბჭობა და დღევანდელი მდგომარეობის გათვალისწინებით სტრატეგიული ამოცანის დამუშავება, მსგავსი მოდელების გაანალიზება, ბაზრის გამოკვლევა, კონკრეტული ფირმების უკვე არსებული მოდელების და საქონლის, ფირმისა და მისი საქონლის დადებითი (იმ დროისათვის) და უარყოფითი (დღევანდელი მდგომარეობა) თვისებების ანალიზი, რომელთა გათვალისწინებით ჯგუფში ხდება დამუშავებული მოდელის კონტურების დახვეწა. მომხმარებლებისადმი მოწოდების საფუძველზე, მათგან წინადადებების მიღება, სადაც მითითებულია მათი სურვილები. რაც მთავარია, აქ ჩანს მათი გემოვნების ცვლილება (მნიშვნელოვანი). ამასთან განსაკუთრებით გამოკვეთილად ხდება
ახალგაზრდობის
სურვილებისა
და
გემოვნების
ანალიზი
(საქონელი
ახალგაზრდობისათვის: ტანსაცმელი, ავტომობილები, ელექტრონიკა და ა.შ.). ეს კი 35
რეალური საფუძველია ფირმის განვითარების. თანაც თუ ეს ასევე გამოიკვეთება დემოგრაფიულ
სტატისტიკაშიც:
მათი
რიცხვი
17÷35
ასაკოვანი
ჯგუფის
ახალგაზრდებია. თუ კი მათ შორის 20÷24 წლამდე ახალგაზრდობის რაოდენობა არის 35%-ზე ზევით, მაშინ ნებისმიერი ფირმა ითვალისწინებს მათ გემოვნებას. წლოვანებათა
მიხედვით
განათლების
დონის
(საშუალო,
უმაღლესი,
პროფესიული) შედარება წინა თაობების განათლებასთან. ამ ანალიზით დგინდება, რომ განათლებულები უფრო ხშირად იძენენ ძვირად ღირებულ საქონელსა და მომსახურებას,
ვიდრე
განათლების
არმქონენი.
გათვალისწინებულია
განსაკუთრებით სტუდენტთა რიცხვის ზრდა როგორც რეალურ დროში, ისე 5-10 წლის პროგნოზით. გემოვნების ცვლილება სურვილებსა და მოთხოვნებში იგრძნობა 35-55 წლების ადამიანებში. შეიძლება მოხდეს ასე: აწარმოე საქონელი, ეძებ და ამ საქონელმა ვერ იპოვა ბაზარი. მაგრამ ბაზრის გამოკვლევამ გიჩვენოს, რომ გაჩნდა ბაზარი, რომელიც ეძებს საქონლის ამ ახალ სახეს. ე.ი. არა ისე, რომ შენ აწარმოო და შემდეგ ეძიო მყიდველი, არამედ ჯერ იპოვო მყიდველი, მომხმარებელი და შემდეგ აწარმოე და მიაწოდე მას მისთვის სასურველი საქონელი. მოიპოვე ინფორმაცია რეგიონის ოჯახების კეთილდღეობის დონეზე, მის ცვლილებაზე, ზრდის მხარე და შენი საქმე წარმართე იმისაკენ, რაც სურს ფინანსურად მომძლავრებულ ოჯახებს: დასვენება, გართობა, ჯანმრთელობის გაკაჟება, დასვენება ზღვაზე, მთაში, ზამთრის კურორტზე და ა.შ. საავტომობილო ბიზნესი, მომსახურება, სასტუმრო, საკურორტო, სარესტორნო საქმე,
განსაკუთრებით
ეკონომიკური
და
დაბალტირაჟიანი,
მაგრამ
ძვირადღირებული ავტომობილების სერვისი. ახალი მოდელის თუ საქონლის წარმოებისას დიდი ყურადღება სჭირდება მისი სახელის შერჩევას. ბრენდიზმი მთელი მეცნიერებაა და სწორად და მორგებულ დასახელებას მოგების მოტანა შეუძლია. სარეკლამო ფარის (ბილბორდების) დაყენება საჭიროა ისეთ ადგილზე, სადაც ადვილად გვხვდება თვალში და კარგად აღიქმება; წარმოების მოცულობის პროგნოზირების დროს თუ დაშვებულია შეცდომა, ან თუ არ სრულდება დადგენილი პროგრამა (ამოცანა), მაშინ ფირმის საქმიანობა ზარალიანია. უნდა გაგაჩნდეს ნაკეთობა, პროდუქცია ყველანაირი მყიდველისათვის. აქ მხედველობაშია მიღებული შენი ფირმის მიერ ნაწარმოები მოდელები; სასწაულია, მაგრამ ფაქტია, ეკონომიკური კრიზისის პირობებშიც კი მდიდრები
უფრო
მდიდრდებიან
(აშშ-ს
მაგალითი,
ასევე
რუსეთსა
და
საქართველოში). ამიტომ ფირმას ყოველთვის უნდა გააჩნდეს მათთვის რაღაც მიმზიდველი, მაცდუნებელი; 36
ეცადე შენს ირგვლივ და შენზე დაქვემდებარებული ხელმძღვანელები სარგებლობდნენ ურთიერთ ერთგულებით, ეს იმისთვის, რომ შენს მმართველობას ჰქონდეს ძლიერი საძირკველი, საყრდენი. სხვაგვარად ვერ გახდები ლიდერი, ვერ იქნები დაფასებული როგორც საქმის მმართველი და გამძღოლი. ორგანიზაციაში მართვა უნდა მიმდინარეობდეს უკვე ჩამოყალიბებული, გამოცდილი და შემოწმებული მართვის სისტემის მიხედვით. დაცული უნდა იყოს იერარქიულობა გადაწყვეტილების მიღების დროს არ უნდა დაირღვეს ეს წყობა. არ უნდა
მოხდეს
მოქნილი,
დეცენტრალიზებული,
დემოკრატიული
მართვის
მეთოდების უგულებელყოფა. წინააღმდეგ შემთხვევაში მმართველის საქმიანობას და მის მენეჯმენტს ფიასკო გარანტირებული აქვს; კონკრეტულ საქმეში გადაწყვეტილება მიღებული უნდა იყოს დროულად. ამას არ უნდა სჭირდებოდეს დიდი აპარატის მიერ მისი მომზადება და ამ პროცესში ყოველთვის ჩადებული უნდა იყოს მეწარმული სული; მოგების მიღება შეგიძლია ორი გზით: უნდა აწარმოო მეტი საქონელი ან შეამცირო დანახარჯები. კარგია თუ ორივეს შეათავსებ; სწორად შეაფასე თვითღირებულების თითოეული შემადგენელი, ჩაწვდი თითოეული
მაჩვენებლის
შინაარსს,
განსაკუთრებით
შენი
ფირმის
გარეშე
მომსახურების დანახარჯებს, ე.ი. შენს საქმეში, ნებისმიერი ოპერაციის მიმდინარეობა შეფასებული უნდა გქონდეს ჯერ თვითღირებულების, შემდეგ კი დანახარჯების მიხედვით. ეცადე დააზუსტო, რომ თითოეული ეს ოპერაცია არის თუ არა შეფასებული შემოსავლიანობის ან ამონაგების მაჩვენებლით? მმართველის (ხელმძღვანელის) მიერ აღებული მუშაობის ტემპი უნდა იყოს მასზე დაქვემდებარებულ ხელმძღვანელთა ტემპი; შენი საქმიანობა მეპატრონის (მესაკუთრე) მაღალი დონის მენეჯერის როლში უნდა იყოს შენთვის არა დამამძიმებელი, არამედ მიმზიდველი და სასიამოვნო როგორც პრესტიჟი, ძალაუფლება; მაღალი რანგის მენეჯერის პოპულარობა მოდის მისი კომპეტენტურობისა და მის მიერ მასზედ დაკისრებული ფუნქციების მაღალ დონეზე შესრულების მიხედვით და რითაც იგი ღირსეულადაა დაფასებული კომპანიაში; თუ კი შენს საქმეს აკეთებ კარგად, იცოდე: სამართლიანობა ყოველთვის შენს გვერდით იქნება, იგი ყოველთვის იზეიმებს შენთვის. გახსოვდეს მესაკუთრე ხარ თუ პირველი ხელმძღვანელი, მოწინავე მენეჯერი თუ წარმატებული მეწარმე, ღმერთი კეთილმოწყალეა. ნუ გიკვირს, ის საშუალებას გაძლევს იხილო მიმდინარე დღის წარმატება. მაგრამ თუ დაგიდგება მძიმე დღეები, იქონიე მოთმინება, სხვა არჩევანი არა გაქვს, აიყვანო შენი თავი, ღმერთს მადლობა შესთხოვე, გააგრძელე შენი ცხოვრება და საქმე და აკეთე იგი რაც შეიძლება 37
უკეთესად. ნუ დაიჯერებ, რომ ბიზნესში ყველა პროფესია ურთიერთ შენაცვლებადია, რომ
რომელიმე
კომპანიის
ხელმძღვანელობა
სხვა
პრეზიდენტმა
მსხვილ
ზუსტად
კორპორაციაში
და
ისევე
სხვა
წარმართოს
დარგში,
როგორც
ადრინდელში ეს შეუძლებელია (თუმცა არის იშვიათი გამონაკლისი, იხილე ლი იაკოკა, "მე მენეჯერი"). თუ ადამიანში გამჯდარია მეწარმის სული, მას ყოველთვის სწყურია საქმიანობა; თუ ადამიანში ზის მეწარმე, მას ვერ გააჩერებ, იგი იმოქმედებს; ძნელზე ძნელია ფულის გაკეთება, მაგრამ უფრო ძნელია, თურმე, მისთან განშორება; სიჯიუტე ყოველთვის არაა კარგი მრჩეველი, იგი ზოგ შემთხვევაში ამსხვრევს ადამიანის ბედს.
ერთი
არაკომპეტენტური
მენეჯერი
გვერდით
იყენებს
მეორე
არაკომპეტენტურს და ა.შ. ისინი იმალებიან სისტემის საერთო სისუსტეში. და თუ კი შემდეგ იერარქიულ საფეხურზე აღმოჩნდება ისეთი ტოპ-მენეჯერი, რომელიც არაა თავის თავში ღრმად დარწმუნებული, ასეთის მოსვლა ამ არაკომპეტენტურებს უხარიათ, მაგრამ თუ გამოჩნდა თავის თავში დარწმუნებული და კომპეტენტური მენეჯერი ან მმართველი, იგი გამოავლენს მათ და გაუშვებს სამსახურიდან; როდესაც ფირმაში გრძელდება ჩავარდნა, დაიწყო კრიზისი და ვერ გამოგვყავს კრიზისიდან საქმეები, ვერ მოახერხე შეაგულიანო ქვეშევრდომები, იშლება შენი გუნდი და დაიწყო ფირმაში საქმის მიმართ აგდებული, უგულო მიდგომები,
მაშინ
უნდა
გეყოს
ვაჟკაცობა,
სიბრძნე
და,
სანამ
ხომალდი
ჩაიძირებოდეს, ეძიე და იპოვნი გამოცდილი პროფესიონალს, რომელიც შეძლებს ამ საქმის მოგვარებას და ფირმის გადარჩენას. გეთანხმები, ბევრისათვის ამ ნაბიჯის გადადგმა შეუძლებელია, რადგან ვერ იმეტებენ თანამდებობის პრივილეგიებს, ყურადღებისა და პატივმოყვარეობის გამო მართლა ღუპავენ ფირმას და საერთოდ საქმეს; ამიტომ გირჩევ იყო ბრძენი და მიიღო თავისდროული და ბრძნული გადაწყვეტილება:
მართვის
სადავე
ჩააბარე
პროფესიონალს,
რომლის
კეთილსინდისიერება მაღალია, საქმისადმი მისი დამოკიდებულება გამოირჩევა მაღალი პასუხისმგებლობით, სუფთაა და ღიაა ურთიერთობებში, პატიოსანია, უტყუარია ანგარიშგებებსა და, განსაკუთრებით, რაციონალური მეურნეა ფინანასურ საკითხებში. კარგია თუ მასში ზის მეწარმე. მაგალითად შეიძლება მოვიყვანოთ უდიდესი ამერიკელი მენეჯერის ლი იაკოკას ცხოვრებიდან (ლი იაკოკა, “მენეჯერის კარიერა”. თავი XIV). 38
ლი იაკოკა, “ფორდ მოტორს კომპანის” პრეზიდენტი, თანამდებობიდან მიდის. წასვლა იძულებითია, დაუმსახურებელი, ტკივილითა და განცდებით სავსე. მას იწვევენ უდიდესი კომპანიები, მაგრამ თანხმდება ფირმა “კრაისლერში” იგივე თანამდებობის დაკავებას, სადაც მას უფრო მეტი უფლებამოსილება მიეცა, ვიდრე მას ადრე ჰქონდა. მაგრამ ვინ მიიწვია იქ, ვინ გამოიჩინა ინიციატივა და ვინ დაიწყო მასთან
მოლაპარაკებები?
თავმჯდომარე
ჯონ
კორპორაცია
რიკარდომ,
“კრაისლერის”
რომელმაც
დირექტორთა
შესთავაზა
ლი
საბჭოს
იაკოკას
თავისი
თანამდებობა უფრო მეტი, ვიდრე ის ფიქრობდა. მან უთხრა: “მომისმინე, მე არ ვაპირებ ამ პოსტზე დარჩენას. აქ შეიძლება იყოს მხოლოდ ერთი პატრონი. თუ კი ჩვენ ვიქნებით ერთ გუნდში, ეს პატრონი იქნებით თქვენ. სხვანაირად არც იქნებოდა საჭირო ამ მოლაპარაკებების გამართვა”. მოილაპარაკეს და რამდენიმე თვის განმავლობაში ლი იაკოკამ მიიღო პრეზიდენტის, შემდეგ დირექტორთა საბჭოს თავმჯდომარისა და მთავარი დირექტორ-განმკარგულებლის თანამდებობები. ამ მოქმედებით ჯ. რიკარდომ თავისი თავი გასწირა, რათა გადაერჩინა კომპანია. მას ეს არ შეეძლო და ეს იცოდა მან. თუმცა ლი იაკოკას მისვლით დამთავრდა მისი კარიერა და მთელი მისი ძალისხმევა მიმართული იყო იმისკენ, რომ ხელი შეეწყო “კრაისლერის” გადასვლას ახალ სიტუაციაში, მან გასწირა თავისი თავი, რომ დაებრუნებინა კომპანიისათვის სიცოცხლე. ლი იაკოკას თქმით ეს არის ნამდვილი გმირის მოქმედება. ამასთან მან მოიყვანა ამ საქმისათვის პიროვნება, რომელმაც წინა წელს
ფორდის
ფირმას
მოუტანა
1,8
მილიარდი
დოლარი
შემოსავალი,
სახელგანთქმული მენეჯერი, ტექნოლოგი და მეწარმე. ნებისმიერი საქმის დაწყებისას აუცილებელია გყავდეს შენი გუნდი, ერთი მიზნისა და ერთი ინტერესით შექმნილი, ე.ი. ჭეშმარიტება იმისა, რომ ნებისმიერი სამეურნეო
ოპერაცია
დაიყვანება:
“ადამიანები
→
პროდუქტი
→
მოგება”,
გაითვალისწინება ყველა შემთხვევაში;
უნდა
გაგაჩნდეს
მეწარმის
მოხერხება,
სიმარჯვე,
გერგილიანობა,
გაწაფულობა, რომ შეგეძლოს პრობლემის გაანალიზება და მისი პრაქტიკული განხორციელება. პირველ რიგში საჭიროა საფინანსო მენეჯერმა ფირმაში შეაფასოს ფინანსური გაგებით მენეჯერთა საქმიანობა და გამოთვალოს ფირმის გადაწყვეტილების მიღების შედეგები, გაამკაცროს ნებისმიერ დანახარჯზე კონტროლი და პასუხი აგოს მის სისწორეზე. ე.ი. უნდა შეიქმნას ისეთი სისტემა, რომ ფირმაში მიმდინარე ნებისმიერ ოპერაციაზე,
საქმიანობაზე
უნდა
მიიღო
ამომწურავი
მასალები
როგორც
დანახარჯებსა და შემოსავლებზე, ასევე ვალდებულებებზე; აუცილებლად შენ თვითონ უნდა მოახერხო და თანამშრომლებში გამოარჩიო ერთგული, მცოდნე, პატიოსანი ახალგაზრდა, რომელიც შეიძლება ამ დროს 39
ჩრდილში ჰყავდეს მის უშუალო ხელმძღვანელს, საჭიროა მათი გამოვლენა. აუცილებლად გაიხადე ჩვევად ფაქტების შეგროვება და გააკეთე ანალიზი, შემდეგ დასვი კითხვა: რა უნდა გააკეთო ამის შემდეგ? უნდა იცოდე მათი პრაქტიკულად გამოყენების დრო. შეარჩიე ის მომენტი, რომელიც მოგებას მოგიტანს; საქონლის ხარისხი არ უნდა იყოს მხოლოდ მეწარმის საზრუნავი. იგი უნდა შეადგენდეს ფირმის ნებისმიერი თანამშრომლის ცნობიერების, შეგნების ორგანულ ნაწილს. ამ დროს არ დაგავიწყდეს პროდუქციის შემქმნელი მუშების აზრის გათვალისწინება.
აქ
საჭიროა
ურთიერთპატივისცემა.
თანამშრომლობა
ხარისხის
საკითხს
და
გამოთქმული
ვერასოდეს
ვერ
აზრის გადაჭრი
ადმინისტრაციული თათბირებისა და ღონისძიებების მეშვეობით. აქ მოსატანია ამერიკელ ავტომშენებელთა პროფკავშირის დევიზი: ”ჩვენ შეიძლება ვიკამათოთ ერთმანეთთან ნებისმიერ საკითხზე, მაგრამ როცა საქმე ეხება ხარისხს, ჩვენ არ ვფიქრობთ თქვენთან ბრძოლაზე”. როდესაც თანამშრომლობ ხარისხის შესახებ მუშებთან, ამით პირველ რიგში ამაღლებ შენს ავტორიტეტს მათში, რომ შენ ითვალისწინებ მათ აზრს და თანამშრომლობ მათთან, და მეორე, ისინი რწმუნდებიან თავის თავში, რომ ისინიც რაღაცას წარმოადგენენ, როცა ისმენენ და ითვალისწინებენ მათ აზრს. ეს წარმატებაა მენეჯერის.
არ
დაგავიწყდეს
მწარმოებლობის საგარანტიო
ზრდამ.
ხარისხის ხარისხი
მომსახურებაზე,
ამაღლებას ამცირებს
ტექნიკურ
ხელი
არ
უნდა
დანახარჯებს
დათვალიერებაზე,
შეუშალოს
ყიდვის
შემდგომ
რაც
მთავარია
რემონტებზე. კრიზისის დროს საქმეების შესწავლაზე დრო არ გრჩება, გამოარჩიე რამდენიმე უპირველესად საზრუნავი და სასწრაფოდ შესასრულებელი და თავი მოუყარე
მთელ
ძალებს.
სხვა
ყველაფერი
დაივიწყე!
სწრაფად
გააკეთე
კონცენტრირება უპირველეს საქმეებზე, რომ გადარჩე. არ დაგავიწყდეს ყურადღება მიაქციო კრიზისიდან გამოსვლისას: დაამყარე მკაცრი დისციპლინა, იმედი გქონდეს და ღმერთს სთხოვე შეგისრულოს კრიზისიდან გამოსვლის ჩაფიქრებული გზები. იფიქრე მომავალ საქმეებზე და გქონდეს იმედი. რაკი გადარჩი, უნდა გააგრძელო საქმიანობა. მეწარმეს ხომ სხვაგვარად სიცოცხლე არ შეუძლია. ნებისმიერი კრიზისის დროს უნდა შეგეძლოს იპოვო მრავალნაირი ხერხი ხარჯების შესამცირებლად. კარგია თუ ეს წინასწარ გექნება მოფიქრებული.
კრიზისის
დროს
ხდება
თანამშრომლების
შემცირება.
შემცირება,
განთავისუფლება შავი დღეა ნებისმიერი ადამიანის ცხოვრებაში. როდესაც კრიზისია, მაშინ შეგიძლია თავი დაიზღვიო ხელმძღვანელმა, მაგრამ მმართველს სოციალური პროგრამა
და
მისი
გატარების
პოლიტიკა
მზად
უნდა
ჰქონდეს
წინასწარ
მოფიქრებული და შეთანხმებული თანამშრომლებთან. ყველაზე ცუდია, როდესაც 40
ათავისუფლებ ადამიანს უმიზეზოდ, ანდა თუ იგი არ მოსწონს მის უშუალო ხელმძღვანელს, ან რაიმე კრიტიკული აზრები გამოთქვა ფირმაზე, მმართველობაზე და ა.შ. ნებისმიერი იძულებით განთავისუფლების დროს ეცადე შენი თავი დააყენო მათ
ადგილზე
და
შეეკითხე
შენს
თავს:
სამართლიანად
გადაწყვიტე
და
სამართლიანად მოიქეცი მის წინაშე, რომლის ბედი შენს ხელშია? არ დაგავიწყდეს გაჭირვება ყველა ადამიანს მიადგება ცხოვრებაში და ამიტომ, თუ შეგიძლია არ გადაწყვიტო უარყოფითად, გააკეთე სიკეთე. არ იქნები ცოდვილი. სამეწარმეო საქმიანობის თავისუფლება წარმოადგენს ყველაზე ძლიერ და კარგ
ეკონომიკურ
მიმართულებას.
მაგრამ
მეწარმეთა
კომპანიების
წინაშე
წარმოქმნილი პრობლემების, წინააღმდეგობის წარმოქმნისას უნდა არსებობდეს თანაბარი პირობები. აქ პრივილეგია რომელიმე ფირმის მიმართ მიუღებელია. ასევე, ნორმატული
დოკუმენტების
დროს,
სახელმწიფომ
უნდა
გაითვალისწინოს
მეწარმეობის თავისუფლება და არავითარ შემთხვევაში სამთავრობო რეგულირებამ არ უნდა გამოიწვიოს უთანაბრობა ურთიერთობებში მეწარმეთა კომპანიების მიმართ. ასევე ეს რეგულირება არ უნდა იყოს მკაცრი. ამასთან მეწარმეობა მოქნილი მიმდინარეობაა
და
იგი
ახერხებს
ადაპტირებას
ცვალებად
ვითარებებზე,
რეალობებზე. დასაწყისში, მეწარმეობა შეეგუა სამრეწველო რევოლუციას (XVIII საუკუნე). შემდეგ XIX საუკუნის 90 – იან წლებში იგი დაუახლოვდა და შეეწყო პროფკავშირებს – მუშათა მოძრაობას. ყველა კორპორაციის მენეჯერები ერთად იბრძოდნენ ახალი მოძრაობის – მეწარმეობის განვითარებისათვის და მათი ბრალია მისი წარმოშობა, ეს მათ შემოიტანეს ოფლის დამღვრელი და მომქანცველი შრომა ბავშვებისათვის სხვადასხვა მანქანებთან, რომლებიც ჭაპანწყვეტით მუშაობდნენ. ამით წარმოიშვა სხვადასხვა უსამართლობები, რისი გამოსწორება ხდებოდა შემდგომში.
მეცხრამეტე
საუკუნის
ბიზნესმენები
ფიქრობდნენ,
რომ
ახალი
პროფკავშირების წარმოშობით დამთავრდებოდა თავისუფალი მეწარმეობა, ამითი დამთავრდებოდა კაპიტალიზმი და სოციალიზმის ნიშნები გამოჩნდებოდა ამერიკის თავზე. ისინი შეცდნენ. მეწარმეობის თავისუფლება წარმოადგენს მოქნილ და ცოცხალ სისტემას. იგი შემგუებელი აღმოჩნდა მუშათა მოძრაობისადმი, ხოლო მუშათა მოძრაობამ ადაპტირება მოახდინა მეწარმეობის თავისუფლებასთან, თანაც იმდენად
წარმატებით,
რომ
ზოგიერთ
დარგებში
იგი
ფაქტიურად
გახდა
დაახლოებით ისეთივე, გავლენიანი და წარმატებული, როგორც საქმიანობა და პოზიციები ბიზნესის წრეების ხელმძღვანელობისა. მეწარმეობის თავისუფლებამ გაუძლო 1929–33 წლების დიდ დეპრესიას და ამ შემთხვევაშიც ბიზნესის ლიდერებმა ამ კრიზისში დაინახეს კაპიტალისტური გზის დასასრული. აქ გამოჩნდა სახელმწიფოს მეთაურის, ფრანკლინ რუზველტის როლი, რომელმაც თავისი პროგრამით შეძლო შეექმნა სრულად ახალი სისტემა მეწარმეობის 41
და, რა თქმა უნდა, ბიზნესის განვითარებისათვის. უკვე XX საუკუნის 60–70-იან წლებში, განვითარებულ ქვეყნებში შეიცვალა მიდგომა მეწარმეობის თავისუფლების მიმართ. თუ ადრე იყო ყველასათვის აუცილებელი მიდგომა: გარანტირებული სესხები არღვევს მეწარმეობის არსს; ისინი ძირს უთხრიან ბაზრის სისტემას; საზოგადოებაში, სადაც არ არის რისკები ვერაფერს ვერ
მიაღწევ;
თავისუფალი
კონკურენცია
სამუდამოდ;
საბაზრო
სისტემის
ფუნქციონირების საფუძველს წარმოადგენს, ის რომ აქ დასაშვებია როგორც წარმატებები, ასევე მარცხი და წარუმატებლობა, როგორც ზარალი, ასევე მოგებები; ძალიან კარგია და მნიშვნელოვანია ქვეყნისათვის და მოსახლეობისათვის, როცა ეს სისტემა ფუნქციონირებს მაქსიმალურად თავისუფლად; ამასთან დაუშვებელია სახელმწიფოს მარეგულირებელი ღონისძიებებით ამ სისტემაში შემოჭრა, რითაც იქმნება პრობლემები მეწარმეობის თავისუფლებას. ე.ი. ამ პერიოდში, ძველმა მოწოდებამ:
“იმარჯვებს
ძლიერი,
სუსტები
იღუპებიან”
-
დაკარგა
თავისი
მნიშვნელობა. იმიტომ, რომ სუსტებიდანაც ხდება შერჩევა მათი, რომლებსაც შეუძლია კრიზისის გადატანა და საქმიანობის განვითარება. აი აქ არის სწორედ საჭირო გამარტივებული სესხი ფეხზე წამოსადგომად, წელში გასასწორებლად. ამგვარად რას
წარმოადგენს
არსებითად
მეწარმეობის
თავისუფლება?
–
კონკურენციას, ხოლო კონკურენცია კი არის ის, რომელიც გარანტირებულმა სესხებმა უფრო მეტად რომ დაიცვას. არის საქმიანობები, ბაზრები, სადაც კონკურენციის გარეშე ვერ იარსებენ (ტექნოლოგიები, მოდა, ავტოინდუსტრია, სერვისები და ა.შ.). სახელმწიფოს მარეგულირებელმა ღონისძიებებმა ხელი უნდა შეუწყოს მეწარმეობის
თავისუფლებას,
დაიცვას
კონკურენცია
და
დაეხმაროს
არა
გამორჩეულად პრივილეგირებულ დარგებს, არამედ დაცული უნდა იყოს თანაბარი მიდგომა იმის მიუხედავად მცირე, საშუალო თუ დიდ მეწარმეობასთან გვაქვს საქმე. მეწარმეთა ლოზუნგი: კონკურენცია სასარგებლოა ჩვენთვის, სასარგებლოა ქვეყნისათვის და სასარგებლოა ჩვენი მომხმარებლებისათვის; მეწარმეები ქმნიან სამუშაო ადგილებს და უზრუნველყოფენ მუშაობით ადამიანებს, რითაც უზრუნველყოფილია მათი ცხოვრება; ლი იაკოკა გვასწავლის: ყოველთვის გქონდეს გონებაში წარმოდგენილი ინტერესები იმ ადამიანისა, ვისთანაც გაქვს (გექნება) საქმე; მეწარმესათვის აუცილებელია ჰქონდეს წარმოდგენა ქვეყანაში მიმდინარე პროცესებზე.
კერძოდ,
მნიშვნელოვანია
ინფორმაცია
ქვეყნის
ენერგეტიკულ
მდგომარეობაზე (სათბობი, ნავთობპროდუქტები, ელექტროენერგია), ეკონომიკის მდგომარეობაზე, გადაჭარბებულ სახელმწიფო რეგულირებაზე და, რაც არანაკლებია, ფირმის მართვის ფუნქციების შესახებ ამ ცვლილებებთან. მეწარმესათვის პარტიების იდეოლოგია არ უნდა იყო მთავარი. მისთვის 42
მთავარია არა რომელი პარტია მოდის ქვეყნის სამართავად, არამედ რომელი მთავრობა ფიქრობს ადამიანებზე, სამუშაო ადგილებზე, მშრომელებზე და არა იმ მთავრობაზე,
რომელსაც
გონებაში
ინვესტიციური
თეორიები
აქვს,
რომლის
თანახმად კეთილდღეობა უნდა მოდიოდეს მხოლოდ ზევიდან ქვევით. მეწარმე უნდა დადგეს საღი აზრის მთავრობის გვერდით. მეწარმემ თავის ირგვლივ ყოველთვის უნდა შეკრას გუნდი, მაგრამ მან უნდა დაამტკიცოს
თავისი
განსაკუთრებით
ლიდერობით,
ფირმის
გაჭირვების
თუ
რა
პოტენცია
მომენტში.
გააჩნია
დაადასტუროს
ამ
გუნდს,
და
აჩვენოს
კონკურენტებს, მომხმარებლებს, თუ რა პოტენცია დევს თანამშრომლობაში; ლი იაკოკა: ხელმძღვანელობის არსი მდგომარეობს აჩვენო მაგალითი, როდესაც შენ მოხვდი ხელმძღვანელის ადგილზე, ადამიანები ყურადღებას აქცევენ ყოველ შენს ნაბიჯს, როდესაც ლიდერი ლაპარაკობს, მას უსმენენ, როცა ლიდერი მოქმედებს, ადამიანებს ყურადღება აქვთ მათზე გამახვილებული. ამიტომ მას უწევს ფრთხილად შეარჩიოს თითოეული თავისი სიტყვა და ყოველი თავისი პრაქტიკული ნაბიჯი; როდესაც შენს კომპანიას უჭირს, მიზეზები ყოველთვის არსებობს ფაქტიური ჩამოთვლაც საკმარისია, მაგრამ ეს არ უნდა ხდებოდეს ორგანიზაციის ცუდი მმართველობის გამო. ფირმის პრობლემების შესასრულებლად და სწორი ინფორმაციის საფუძველზე ელაპარაკე თანამშრომლებს, შეიყვანე საქმის კურსში, აჩვენე მათ კრიზისიდან გამოყვანის გზები და, რაც მთავარია, შენ თვითონ არ დაიბნე, არ ეჩვენო სუსტად. შენი ნაბიჯები უნდა იყოს მტკიცე, ენერგიული, ხანდისხან აგრესიული. ყველა ბაზა, ხერხი უნდა სცადო ფირმის გადასარჩენად. როცა შენი გუნდის წევრები შემოიჭერთ ქამარს, ასევე ადვილად გამიგებს მომუშავენი და ისინი შენს გვერდით იქნებიან. ლი იაკოკას დაკვირვება: მე აღმოვაჩინე, რომ ადამიანები მზად არიან გაიღონ მსხვერპლი, თუ დანარჩენებიც გაიზიარებენ მათ ბედს. მაგრამ თუ კი შეამჩნიეს, რომ გუნდიდან ვიღაც ცდილობს გამოძრომას, ანდა აგვიანებს გვერდით გადადგომას, ყველაფერი ფუჭდება, საქმე ჩავარდება; როდესაც ფირმა ვარდება მძიმე მდგომარეობაში და მეპატრონე, მეწარმე, ასევე მისი მენეჯერები, გაბედულად მოქმედებენ, მაშინ გამოიცნობა ადამიანები და შენ იგრძნობ მათ დახმარებას, გვერდით დგომას. მაშინ ისინი წყნარად და მშვიდად მოქმედებენ და შენთან ერთად გამოდიან კრიზისულ მდგომარეობიდან. ქვეყნის ეკონომიკური მომავალი დამოკიდებულია მთავრობისა და მეწარმეთა თანამშრომლობაზე, რაც უფრო ფართოა და ღრმა ეს, მით უკეთესი ქვეყნისა და მისი მოსახლეობისათვის. ერთად მოქმედებით შეიძლება ექსპორტის გაზრდა; მეწარმის თვისება: უნდა იცოდეს როგორ წაიყვანოს მოლაპარაკება, უნდა იპოვოს კომპრომისები, უნდა ესმოდეს სარგებლიანი და უსარგებლო გარიგებები, და 43
თუ რაიმეს გაკეთება გსურს, დასვი კითხვები: “რატომ ვაკეთებთ ამ საქმეს”, “გააჩნია მას რაიმე აზრი?”, “ვისთვისაც ვფიქრობ ამის გაკეთებას შეუძლია შეიძინოს?”; ნდობა ეს ისეთი რამეა, რომელიც შეიძლება მოიპოვო დროის მიხედვით. მაგრამ თუ კი ნდობა არა გაქვს მოპოვებული, არ შეიძლება მისი გამოყენება. ბუნებრივი (ეროვნული) რესურსების გამოყენებით მიღებული მწარმოებლობა სხვადასხვაა ქვეყნებს შორის, უფრო მეტიც, ქვეყნის რეგიონებს შორის. ეკონომიკა ცდილობს დაასაბუთოს ეს განსხვავება და დაიყვანოს საერთო მნიშვნელამდე. ბუნებრივი
რესურსები
სხვადასხვაა
ადგილმდებარეობის
მიხედვით,
მათი
დამუშავების მეთოდებით. ტექნიკა, ტექნოლოგიები შეიძლება იყოს ერთნაირი, თანაბარი სიმძლავრისა და მწარმოებლურობის, მაგრამ საერთო მწარმოებლურობა იქნება სხვადასხვა, რაც განისაზღვრება თვით ბუნებისა და მისი ათვისების გონივრულობისა და სამეცნიერო პროგრესის გამოყენების ეფექტიანობით. საზოგადოების განვითარების, მოსახლეობის კეთილდღეობისა და ქვეყნის ეკონომიკის განვითარების დონე დამოკიდებულია შრომის მწარმოებლურობაზე, ანუ რამდენადაა მწარმოებლური ადამიანის შრომა, რომელიც ემყარება მთელი ენერგიისა და ძალისხმევის წარმართვას შრომაზე, ბუნების გონებრივი გამოყენებისა და მართვის გონებრივი განვითარებისა ანუ ინტელექტუალური შრომის გამოყენებას, მომხმარებლის
მოთხოვნილებების
მაღალტექნოლოგიური
და
მეცნიერულად
ტევადი პროდუქციის წარმოებას. რაც უფრო მწარმოებლურია შრომა, მით უფრო მაღალია შრომის საგნების სიახლე და ტექნოლოგიურობა. შესაბამისად ხდება ადამიანის
დაძაბული
შრომიდან
გამოთავისუფლება.
ასეთი
მიდგომა
მწარმოებლური შრომის მიმართ ამტკიცებს მთავარს: არა კვალიფიკაცია და არა ბუნებრივი რესურსები იძლევიან მაღალი მოგებისა და დასაქმების მაღალ დონეს, არამედ
სწორად
დაყენებული,
სოციალურად
დაცული
და
თავის
თავში
დარწმუნებული ადამიანების მწარმოებლურ შრომა. ამიტომაც
ქვეყანა
შეიძლება
ძლიერი
და
მდიდარი
იყოს
ბუნებრივი
რესურსებით, მაგრამ ჰყავდეს ნაკლებად კვალიფიციური მუშახელი, ჰქონდეს ჩამორჩენილი ტექნოლოგიები, ნაკლებად შრომისმოყვარე მოსახლეობა, რომელსაც იმედი აქვს საკუთარი მდიდარი რესურსებისა. შესაბამისად დაბალია მწარმოებლური შრომა და დაბალია კეთილდღეობის დონე. ამის საპირისპიროდ ქვეყანას შეიძლება ჰქონდეს
მწირი
და
ღარიბი
ბუნებრივი
რესურსები,
მაგრამ
მოსახლეობის
ყოველდღიური, მწარმოებლური შრომა და ძალისხმევა მიმართული შრომაში, უახლესი ტექნოლოგიებისა და კვალიფიციური მუშახელის გამოყენებაზე, აღწევს სასწაულებრივ წარმატებებს (იაპონია, გერმანია, ინგლისი, ფინეთი, აშშ და სხვა). ადამიანის შრომას, მის შრომისმოყვარეობას, ენერგიულ აქტიურ ძალისხმევას, მაღალ
შრომის
ნაყოფიერებას,
მაღალ
პროფესიულ,
ტექნიკურ,
მეცნიერულ, 44
მენეჯერულ, მეწარმეულ ცოდნას შეუძლია ეკონომიურად გამოიყენოს ბუნებრივი რესურსები, შრომა და უფრო მეტი ხარისხიანი საქონლისა და მომსახურების წარმოება შეძლოს. რაც უფრო ვზრდით სასარგებლო შრომას, მით უფრო მეტად მცირდება უსარგებლო, ზარალიანი და წამგებიანი შრომა. ცნობილია, რომ იყო მდიდარი, ეს ერთი სახის საქმეა და იყო განათლებული, ვაჟკაცური და ჰუმანური - ეს სხვა სახის საქმეა. ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე მეწარმემ უნდა გამოიმუშაოს უნარები და განავითაროს თავისი საქმიანობა ჩვენს მიერ მითითებული ხერხებით: 1. მეწარმის ჩამოყალიბების თვისებები და ხერხები. დახასიათებული უნდა იქნეს რამდენიმე ათეული საწარმო, მათი ხელმძღვანელი-მეწარმე. როგორ გახდა იგი მეწარმე? რა თავისებურებების საფუძველზე? რა პირობების გათვალისწინებით? რა გზით მოხდა მისი მეწარმედ გახდომა? მისი მიზნები, მოტივაცია, ბიოგრაფიული მონაცემები. 2. ახალი საწარმოს ბაზარზე წარმატებების თავისებურებები. საჭიროა ანალიზი ჩაუტარდეს საწარმოს შექმნის წინა პერიოდს, მის ბიზნეს-გეგმას, სამეწარმეო საქმიანობაში გამოცდილებას, იდეას, რომლის საფუძველზეც შეიქმნა ფირმა. საჭიროა განხილულ იქნეს მეწარმეობის ასპექტები - მეწარმის დახასიათება, დარგის სპეციფიკა, საწარმოს (ფირმის) დახასიათება და იმ პროცესის მსვლელობა, რომლის დროსაც ეს საწარმო იქმნებოდა. 3. სამეწარმეო კარიერის თავისებურებები. უნდა განიხილებოდეს მეწარმის კარიერის
გზა,
საწარმოო
თავისებურებების
გათვალისწინებით
მაღალტექნოლოგიური სერვისი, უმაღლესი ხარისხისა და საიმედოობის პროდუქცია, სამეწარმეო საქმიანობის საწყისი იდეა. მეწარმის ხასიათის რა თვისებებია საჭირო წარმატების მისაღწევად? რა სიძნელეები დგება მის წინაშე და როგორ უნდა მოხდეს მისი გადალახვა, რომ მოიპოვოს სახსრები საქმის დაფინანსებისათვის? 4. სამეწარმეო საქმიანობის განვითარების პრობლემები. საჭიროა კომენტარი გავუკეთოთ
არსებულ
ნაშრომებს,
რომლებიც
ეხება
საწარმოთა
შექმნას.
გავაანალიზოთ წარმატების მქონე და ზარალიანი ფირმების საქმიანობა, მუშაობა, ურთიერთობები, რა მეთოდებითა და მოდელებით სარგებლობენ. განიხილება ორი ან სამი ერთობლივად მოქმედი და კონტრაქტებით მოსაქმე მეწარმეების საქმიანობა, რამაც რომელიმე ბანკროტად აქცია ან წარმატებას მიაღწია. რა კანონზომიერებაა პრობლემების წარმოქმნისას, როდესაც მოხდება ესა თუ ის მოვლენა. ყველა ეს მონაცემი განხილული უნდა იქნეს მეწარმის (ან საწარმოს) საქმიანობის ისეთ სტადიაზე
(სასიცოცხლო
სტილი),
როდესაც
გამოირჩევა
სტრატეგიული
უპირატესობა ერთი მეწარმისა მეორეზე, ან ფირმისა - ფირმაზე. 5. პრაქტიკული ბიზნეს-გეგმის შედგენა ანკეტური მონაცემების საფუძველზე. 45
ინსტრუქციები ბიზნეს-გეგმის შედგენაზე: შეიძლება განხილულ იქნეს მაგალითები ახლად შექმნილ საქმეზე, ფირმაზე ან საწარმოზე, დამუშავდეს ბიზნეს-გეგმის შემადგენელი
ნაწილების
დახასიათება,
ასევე
როგორ
ჩავატაროთ
საბაზრო
კონიუნქტურის ანალიზი, საფინანსო ანალიზი, რათა სწორად შევაფასოთ და წარვმართოთ მარკეტინგი. 6. ბიზნეს-გეგმის შედგენა და მისი რეალიზაციის ინსტრუქცია. შეიძლება აღებულ იქნეს რამდენიმე წარმატებული საქმიანობის ფირმა და მათი ბიზნეს-გეგმის (მოქმედი,
რეალური)
გამოყენების
ანალიზით
მივიღოთ
ან
შევადგინოთ
დაწვრილებითი კომენტარებით აღჭურვილი ბიზნეს-გეგმის შედგენის ინსტრუქცია. 7. მარკეტინგის გეგმის შედგენა - მისი ეფექტურობის კრიტერიუმები. აღიწერება მარკეტინგის გეგმის შედგენის თანამედროვე მეთოდები კონკრეტული მაგალითების გამოყენებით რამდენიმე მოქმედი ფირმის მასალების საფუძველზე. 8. მარკეტინგის კონცეფციის გავლენა ახალი პროდუქციის გამოშვებაზე. კონკრეტული საქონლის (პროდუქციის, სამუშაოს, მომსახურების) მაგალითზე როგორ მოხდა მათი გამოშვების დაგეგმვა, გაანალიზება და დამტკიცდება, რომ მარკეტინგი არ უშლის ხელს ახალი პროდუქციის დაგეგმვას, პირიქით, ავსებს ახალი მონაცემებით. 9. მარკეტინგის გეგმის შედგენის საცნობარო მასალების კლასიფიკაციის
შედგენა. მის საფუძველზე მუშავდება მარკეტინგის გეგმის ცალკეული დანაყოფის ფორმები, რომელთა შევსება დაგვეხმარება, თუ რომელი ინფორმაციაა უფრო საჭირო და რა ფაზები უნდა გაიაროს შემდგენელმა, რათა სრულყოფილად მოიცვას მარკეტინგის გეგმის შესრულება. 10. დაგეგმვის როლი ახალი პროდუქტის ბაზარზე წარმატების მისაღწევად. არსებულ
და
ახალ
ბაზარზე
გასვლა,
ტექნოლოგიური
(უკვე
არსებული
ტექნოლოგიურის) ბაზის უკეთესად გამოყენება და მისი გაუმჯობესება. 11. მარკეტინგის დაგეგმვის გაუმჯობესების გზები. შეიძლება გაანალიზდეს რამდენიმე
ფირმის
საქმიანობა
პროდუქციის
დაგეგმვის
შესახებ
და,
ამის
საფუძველზე, ვაჩვენოთ დაგეგმვის გაუმჯობესების გზა. 12. ფირმის საფინანსო გეგმის შედგენა და მისი ეფექტურად გამოყენება. ანალიზი დასჭირდება რამდენიმე ფირმის საფინანსო გეგმას, მათ მუშაობას ინვესტორებთან, სახსრების ხარჯვის მიზანშეწონილობასა და რაციონალიზაციას წარმოების ტემპების შენარჩუნებით. 13. საფინანსო გეგმის გამოყენების ეფექტურობა. საფინანსო დაგეგმვის სამი ძირითადი ელემენტია: შემოსავლისა და გასავლის გეგმა, სახსრების შემოსავალთა დაგეგმვა და საბალანსო გეგმის განსაკუთრებულობა, რაც ადასტურებს იმ მოვლენას, რომ სახსრების წყაროებისა და საბალანსო გეგმის შედგენა ერთი წლით ადრე უფრო 46
ეფექტურია და აგვაცდენს ბევრ მოულოდნელობას, ვიდრე არასაკმარისად ამ გეგმის დამუშავება. 14. წარმოების ზრდის მისაღები ტემპების კონცეფცია. მისაღები ზრდის ტემპების სტრატეგია დამყარებულია შემდეგ ძირითად პრინციპებზე: - საქონლის ყიდვათა ზრდის ტემპები არ უნდა უსწრებდეს აქტივების ზრდის ტემპებს; - აუცილებელია შეირჩეს მართებული თანაფარდობა სესხად აღებულ და საკუთარ სახსრებს შორის და მთელი საწარმოო გეგმის პერიოდში დაცულ იქნეს ეს თანაფარდობა. აქ აგრეთვე შეიძლება განხილულ იქნეს დებიტორული დავალიანების დაფარვის, გასავალთა ხარჯის ზრდა და ნაღდი ფულის დეფიციტის საკითხები. 15. მატერიალური და მორალური სტიმულირების გავლენა. შეიძლება თუ არა, რომ ამ სტიმულებმა დადებითად ან უარყოფითად იმოქმედოს ფირმის წარმატებაზე? შეიძლება დაშვებულ იქნეს ფსიქოლოგიური ფაქტორი, როცა ფულად პრემიას ყურადღება გადააქვს არა ხარისხის ამაღლებაზე, არამედ პირად გამორჩენაზე ან სხვა ფაქტორებზე (სოციალური, საზოგადოების განვითარების თანამედროვე პირობები). 16. ბიზნეს - გეგმის დამუშავების საკითხები საწარმოსათვის (წარმოებისათვის) საქონლის სახეების მიხედვით, ინვესტიციისათვის და ბაზრის თავისებურებების შესაბამისად. 17.
საქართველოში
საფინანსო-სამრეწველო
ჯგუფების
ჩამოყალიბების
თავისებურებები. 18. საქართველოს სამრეწველო პოლიტიკა და სტრუქტურული ცვლილებების თავისებურებები პრეზიდენტის პროგრამის გათვალისწინებით. 19.
ფინანსური
ინსტიტუტების
საქმიანობის
გაუმჯობესების
გზები
საქართველოს მრეწველობის განვითარების საქმეში. 20. საბანკო საქმიანობის წარმართვა სამრეწველო პოტენციალის გამოყენებისა და განვითარების საქმეში. 21. საბანკო კაპიტალის მრეწველობაში გამოყენება - საქართველოს სამრეწველო პოტენციალის ზრდის საფუძველი. 22. ინვესტიციური პოლიტიკა - საქართველოს სამრეწველო პოტენციალის ზრდის საფუძველი. 23. სახელმწიფოს ხელშემწყობი როლი სამეწარმეო საქმიანობის განვითარების საქმეში. 24. საინოვაციო პოლიტიკა სამეწარმეო საქმიანობაში.
47
თავი II. საწარმოთა ორგანიზაციულ - სამართლებრივი ფორმები. 2.1. საწარმოების შექმნის და ჩამოყალიბების პირობები პროფესიულ უნარ-ჩვევებში ძირთადი ადგილი უკავია მეწარმეს, საწარმოს, ბიზნესმენს.
იმისათვის,
ურთიერთობა
რომ
დამყარდეს,
საწარმოსა
და
აუცილებელია
მეწარმეს
შორის
განხილულ
ნორმალური
იქნას
საწარმოთა
ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმები. სამეწარმეო საზოგადოებაში დასაშვებია მხოლოდ ის ფორმები რომლებიც კანონითაა გათვალისწინებული. სამეწარმეო საქმიანობის მთავარი არსი არის ბიზნესის წარმოება, ამიტომ განვიხილოთ ბიზნესის არსი და მისი მნიშვნელობა. სიტყვა
„ბიზნესის”
განმარტების
შინაარსი
ფაქტობრივად
„მეწარმეობის“
იდენტურია. ეს არის ინიციატივიანი ეკონომიკური საქმიანობა, რომელიც საკუთარი ან ნასესხები სახსრებით, რისკისა და პასუხისმგებლობის გაწევით ხორციელდება მთავარი მიზნის - მოგების მისაღებად. ის შეიძლება ნიშნავდეს რაიმე საქმიანობას, სავაჭრო ოპერაციას, კომერციულ ან სამრეწველო საწარმოს, ცალკეული მეწარმის ან მთელი ფირმის პრაქტიკასა თუ პოლიტიკას. საზოგადოდ, მეწარმეობა
ბიზნესს
არის
მცირე
მასშტაბებით
მოქალაქეების,
ფიზიკური
უწოდებენ და
მცირე
იურიდიული
ბიზნესს. პირების,
დამოუკიდებელი, ინიციატივიანი საქმიანობა (საქონლის წარმოება, მომსახურების გაწევა, სამუშაოთა შესრულება), რომელიც მიმართულია მოგების (შემოსავლის) სისტემატური მიღებისაკენ [8, გვ. 255]. ზოგიერთი განმარტებით, მეწარმეობა (Enterprise) არის ეკონომიკური სისტემა, რომელიც უზრუნველყოფს კერძო მეწარმეთა განსაზღვრულ დამოუკიდებლობის ხარისხს [18, გვ. 163]. „მეწარმესთან“ მიმართებაში ხშირად გამოიყენება ასევე ტერმინი „ანტრეპრენიორი“ - Entrepreneur (ფრანგ.), რაც „შუამავალს“
ნიშნავს.
ნიშანდობლივია,
„ბიზნესისა“
ლექსიკონში
და
რომ
თითქმის
„მეწარმეობის“
ყველა
კატეგორია
ეკონომიკურ ერთნაირადაა
განმარტებული. ნებისმიერი
საზოგადოება
მოძრაობის, მატერიალური წარმოების
გარეშე
წარმოუდგენელია. სწორედ წარმოების პროცესში იქმნება მატერიალური დოვლათი ადამიანთა მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად, რაც საზოგადოების არსებობის საფუძველია. საქმიანი ურთიერთობა თანამედროვე საზოგადოების განუყოფელი ნაწილია. დღევანდელ პირობებში შეუძლებელია ქვეყნის ეკონომიკური განვითარება კომერციის,
წარმოების,
ფინანსური
ინსტიტუტების
და
სხვა
საწარმოო
და
სოციალური ინფრასტრუქტურის გარეშე. ყველა ეს ცნება თანამედროვე ადამიანის ცხოვრების განუყოფელ ნაწილად იქცა. საქმიანი ურთიერთობები, რომელიც ამ სფეროში წარმოიშობა, ბიზნესად იწოდება. 48
თანამედროვე ბიზნესმა განვითარების მეტად საინტერესო გზა განვლო და პირველყოფილი თემის უმარტივესი წარმოებიდან საზოგადოება ნანოტექნოლოგების გამოყენებამდე მიიყვანა. კაცობრიობის მრავალსაუკუნოვან ისტორიაში საბაზრო ურთიერთობებთან მიმართებით შეიძლება გამოვყოთ ეკონომიკის განვითარების სამი პერიოდი: 1. „ბაზრამდე პერიოდი“, ტრადიციულ-ინსტიქტური ურთიერთობა, როდესაც არ
არსებობდა
საბაზრო
ურთიერთობები.
ადამიანები
(ტომები)
ჯგუფურად
მოიპოვებდნენ მოხმარების საგნებს და ერთმანეთს უნაწილებდნენ (პირველყოფილი თემური წყობილება); 2. საბაზრო პერიოდი, როდესაც, გაჩნდა კერძო საკუთრება და საფუძველი ჩაეყარა საქონლის წარმოებას და ყიდვა-გაყიდვას. იგი მოიცავს კაპიტალიზმის ეპოქას; 3. არასაბაზრო პერიოდი, დირექტიული ურთიერთობა, როდესაც არსებობს სახელმწიფო საკუთრება და შექმნილი დოვლათის განაწილება ადამიანებს შორის ხდება სახელმწიფოს მიერ (კომუნისტური წყობილება). ამდენად, ბიზნესი მიჩნეულია ისეთ მოვლენად, რომელიც მკვეთრად არის დამახასიათებელი მხოლოდ საბაზრო ეკონომიკისათვის. პირველყოფილმა საზოგადოებამაც კი უარი თქვა პირდაპირ, ანუ ხელით წარმოებაზე და მარტივი შრომის იარაღების გამოყენება დაიწყო. თვით უმარტივეს თემშიც კი გამოირჩეოდნენ ადამიანები, რომელთათვისაც დამახასიათებელი იყო გერგილიანობა, მიზანდასახულება, ინიციატივიანობა და გარკვეული სამეწარმეო აქტივობა. უფრო მოგვიანებით, მონათმფლობელურ ეპოქაში სამეწარმეო საქმიანობა კიდევ უფრო აქტუალური და მოთხოვნადი გახდა. სამეწარმეო საქმიანობის ძირითად ფორმად ამ ეპოქაში ხელოსნობა წარმოდგა. პლატონი ხელოსნებს მწარმოებელთა წოდებაში აერთიანებს, არისტოტელე კი თვლის, რომ ხელოსნები „ხუთეულში“ საბერძნეთის მოქალაქეთა ერთ-ერთ ჯგუფს წარმოადგენენ და მიწათმოქმედებთან ერთად ქმნიან ჭეშმარიტ სიმდიდრეს. ამ პერიოდის ხელოსნობის დანიშნულება იყო საქონლის (მომსახურების) წარმოება სხვა საქონელზე გადასაცვლელად. ფასდაუდებელია
წმინდა
წერილში
(ბიბლიაში)
არსებული
ცნობები
საზოგადოების სამეურნეო საქმიანობის და ცალკეული პროფესიების შესახებ. „დაბადების“ (შესაქმის) წიგნის საწყის თავებში, სადაც მოთხრობილია განდევნილი კაენის დასახლება ნოდის ქვეყანაში, ედემის აღმოსავლეთით, კაენის შთამომავლებში ვხვდებით ისეთ პროფესიებს, როგორიცაა: მეჯოგე, მეჩანგე, მესტვირე, რვალისა და რკინის საჭურველთა მჭედელი. თვით კაენი, შეიძლება ითქვას, ჩამოშორდა მიწათმოქმედებას, რადგან ღვთის სასჯელის გამო მისთვის ამ საქმიანობის გაგრძელება აზრს კარგავდა: „დაამუშავებ მიწას, მაგრამ აღარ მოგცემს იგი თავის 49
ძალას, დევნილი და მიუსაფარი იქნები ამ ქვეყანაზე“ (დაბ. 4:12). კაენის ჩამომავალთაგან იაბალი იყო „კარავში მცხოვრებთა და მეჯოგეთა მამა“, ანუ აბელის „კოლეგა“. იაბალის ძმა იუბალი “იყო მეჩანგეთა და მესტვირეთა მამა“, ხოლო ლამექის შვილი, თუბალ-კაენი, „რვალისა და რკინის საჭურველთა მჭედელი“ (დაბ.
4:16-22).
ამდენად,
ბიბლიაში
უპირველესად
მოხსენებული
სარეწაო
პროფესიებია: მჭედელი და მუსიკოსი, მუსიკალური ინსტრუმენტების შემქმნელი („იაბალი“ ნიშნავს „მომთაბარეს, ჯოგის მეთაურს“. იგი მომთაბარე ცხოვრების წესის დამამკვიდრებლად
ითვლება).
შეიძლება
ითქვას,
რომ
ლამექის
შვილების
საქმიანობამ სათავე დაუდო ეკონომიკური საქმიანობის სხვადასხვა სფეროებისა და ქვედარგების ჩამოყალიბებას: პირველად წარმოებას (იაბალი), გადამმუშავებელ მრეწველობას (თუ ბალ-კაენი) და მომსახურების სფეროს (იუბალი) [4, გვ. 48-50]. სამეურნეო საქმიანობა ასევე მოხსენიებულია ლამექსა და ნოესთან მიმართებაში, რომელთა ძირითადი საქმიანობა მიწათმოქმედება იყო. ეროვნული მეურნეობის ზემოთ აღნიშნულ დარგებთან და სფეროებთან ერთად უნდა მოვიხსენიოთ მშენებლობაც. მას „დაბადების“ წიგნის საწყის თავებში ვხვდებით. კაენი, რომელმაც გააშენა ქალაქი, და უწოდა მისი შვილის, ენოქის სახელი, ბუნებრივია, ნოეს თავის შვილებთან ერთად. სამეწარმეო საქმიანობაში იურიდიული პირი არის განსაზღვრული მიზნის მისაღწევად შექმნილი საკუთარი ქონების მქონე ორგანიზებული წარმონაქმნი, რომელიც თავისი ქონებით დამოუკიდებლად აგებს პასუხს და საკუთარი სახელით იძენს უფლებებსა და მოვალეობებს, დებს გარიგებებს და შეუძლია სასამართლოში გამოვიდეს მოსარჩელედ და მოპასუხედ. იურიდიული პირი, რომლის მიზანსაც შეადგენს სამეწარმეო (კომერციული) საქმიანობა, უნდა შეიქმნას მეწარმეთა შესახებ კანონის მიხედვით. იურიდიული პირი, რომლის მიზანსაც არ შეადგენს სამეწარმეო საქმიანობა, შეიძლება არსებობდეს, როგორც კავშირი (ასოციაცია) ან ფონდი. ფილიალი (წარმომადგენლობა, სააგენტო) - არ არის იურიდიული პირი. სასამართლოში უნდა დარეგისტრირდნენ სამეწარმეო იურიდიული პირები (შპს, სს, კს, სპს, კოოპერატივი) და არასამეწარმეო იურიდიული პირები (კავშირი). ფონდის რეგისტრაციას ახორციელებს საქართველოს იუსტიციის სამინისტრო. სამეწარმეო იურიდიული პირის რეგისტრაცია ხორციელდება სასამართლოს მიერ სამეწარმეო რეესტრში სათანადო ჩანაწერით. განცხადება რეგისტრაციის შესახებ შეიტანება სასამართლოს თავმჯდომარის სახელზე საზოგადოების იურიდიული მისამართის (ადგილსამყოფელის) მიხედვით. განცხადება უნდა შეიცავდეს: - საფირმო სახელწოდებას; 50
- ორგანიზაციულ-სამართლებრივ ფორმას (შპს, სს და ა.შ.); - ადგილსამყოფელს (იურიდიულ მისამართს); - საქმიანობის საგანს; - მონაცემებს სამეურნეო წლის დასაწყისისა და დამთავრების შესახებ; - ინდივიდუალური მეწარმის ან ყოველი დამფუძნებელი პარტნიორის (კოოპერატივის შემთხვევაში - არანაკლებ ორის) სახელს, გვარს, დაბადების ადგილსა და თარიღს, პროფესიას და საცხოვრებელ ადგილს. - თუ დამფუძნებელი იურიდიული პირია - მის საფირმო სახელწოდებას და რეგისტრაციის მონაცემებს (იურიდიული მისამართი, სასამართლოს დასახელება, რომელმაც რეგისტრაციაში გაატარა იურიდიული პირი, რეგისტრაციის თარიღი და ნომერი,
ორგანიზაციულ-სამართლებრივი
ფორმა,
მისი
წარმომადგენლის
მონაცემები). განცხადებას თან უნდა დაერთოს: - საზოგადოების წესდება; -
არაფულადი
შესატანით
დაფუძნებისას
-
შესატანის
შეფასების
დამადასტურებელი საბუთი; შპს, სს და კოოპერატივის რეგისტრაციისთვის, აღნიშნულის გარდა, დამატებით საჭიროა: ა) საწესდებო კაპიტალის ოდენობა და საბუთი შესრულებული შესატანის შესახებ; ბ) ყოველი დამფუძნებელი პარტნიორის შესატანის ოდენობა, შესაბამისად წილი; გ) ყოველი დირექტორის, ხოლო სამეთვალყურეო საბჭოს არსებობისას, სამეთვალყურეო საბჭოს ყოველი წევრის სახელი, გვარი, დაბადების თარიღი და ადგილი, პროფესია და საცხოვრებელი ადგილი; დ) დოკუმენტები დირექტორებისა და სამეთვალყურეო საბჭოს (თუკი ასეთი არსებობს) წევრების დანიშვნის შესახებ. სასამართლო ვალდებულია, რეგისტრაცია განახორციელოს აუცილებელი საბუთების წარდგენიდან შვიდი კალენდარული დღის მანძილზე. თუ ამ ვადაში რეგისტრაცია არ განხორციელდება, ან განმცხადებელს არ ეცნობება უარის შესახებ, საწარმო ჩაითვლება რეგისტრირებულად. არასამეწარმეო იურიდიული პირის (კავშირის) დასაფუძნებლად საჭიროა სულ მცირე ხუთი დამფუძნებელი წევრი. რეგისტრაციისთვის აუცილებელია ყველა დამფუძნებლისა და გამგეობის ყველა წევრის მიერ ხელმოწერილი განცხადება, წესდება და დამფუძნებელი სხდომის ოქმი (დამოწმებული სანოტარო წესით). რეგისტრაციისთვის
აუცილებელი
მასალები
წარედგინება
კავშირის 51
ადგილსამყოფელის მიხედვით არსებულ სასამართლოს. სასამართლო
ვალდებულია
რეგისტრაცია
განახორციელოს
აუცილებელი
საბუთების წარდგენიდან ერთი თვის ვადაში. თუ ამ ვადაში რეგისტრაცია არ განხორციელდება, კავშირი ჩაითვლება რეგისტრირებულად. თუ თქვენ უარი გეთქვათ რეგისტრაციაზე, ეს უნდა იყოს დასაბუთებული და ითვალისწინებდეს გასაჩივრების შესაძლებლობასა და წესს. ცვლილებები,
რომლებიც
საჭიროებენ
რეგისტრაციას,
გამგეობამ
უნდა
წარუდგინოს სასამართლოს სანოტარო წესით დამოწმებული ფორმით.
2.2. საწარმოს სამართლებრივი ფორმები დეტალურად
ჩამოვაყალიბოთ
თითოეული
საწარმოს
ცნება,
ზოგადი
დახასიათება .. დადებითი და უარყოფითი მხარეები. მეწარმეთა შესახებ საქართველოს კანონი განამტკიცებს საწარმოთა ექვს ორგანიზაციულ - სამართლებრივ ფორმას, ესენია: 1. ინდივიდუალური საწარმო; 2. სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოება( სპს); 3. კომანდიტური საზოგადოება ( კს); 4. შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება ( შპს); 5. სააქციო საზოგადოება( სს); 6. კოოპერატივი. 1.
ინდივიდუალური
საწარმო
წარმოადგენს
ერთი
პირის,
როგორც
დამოუკიდებელი ფიზიკურ პირის, სამეწარმეო საქმიანობის მოწყობის ფორმას. ინდივიდუალური
საწარმო
არ
არის
იურიდიული
პირი.
როგორც
წესი
ინდივიდუალურ მეწარმედ რეგისტრირდებიან შემდეგი მიმართულებების მქონე საწარმოები:
საცალო
ვაჭრობა
(მცირე
ზომის
მაღაზია),
მცირე
მოცულობის
სატრანსპორტო ან სამგზავრო გადაზიდვები, საყოფაცხოვრებო მომსახურება და სხვა. ინდივიდუალური მეწარმის ძირითად უპირატესობას მისი რეგისტრაციის სიმარტივე წარმოადგენს. თუმცა ინდივიდუალურ საწარმოს გაჩნია თავისი ნაკლოვანებებიც. პირველ რიგში ის, რომ ინდივიდუალური მეწარმე არ არის იურიდიული პირი და ის საქმიან ურთიერთობებში თავის უფლებებს ახორციელებს და მოვალეობებს ასრულებს, როგორც ფიზიკური პირი. შესაბამისად ინდივიდუალური მეწარმე პასუხს აგებს მთელი თავისი ქონებით, მათ შორის ისეთითაც, რომელიც საერთოდ არ არის დაკავშირებული
მის
საქმიანობასთან.
მაგალითად,
აგარაკი
ან
სულაც 52
მემკვიდრეობით მიღებული სახლი სოფელში. გარდა ამისა ბანკები და საკრედიტო ორგანიზაციები უპირატესობას ანიჭებენ სხვა სამართლებრივი ფორმის მქონე საწარმოებთან ურთიერთობას, რაც თავის მხრივ საჭიროების შემთხვევაში გაგირთულებთ სესხის აღებას. ყველაფერთან ერთად ინდივიდუალური ინდივიდუალური
მეწარმის მეწარმის
სახელი
შეიძლება
აბრევიატურასა
და
შეიცავდეს
თქვენს
სახელსა
მხოლოდ და
გვარს
(მაგალითად „ ა.ი. ალექსანდრე ყაზბეგი“), რაც ბუნებრივია არ ნიშნავს იმას, რომ თქვენს მაღაზიას გარედან აუცილებლად თქვენი სახელი უნდა დააწეროთ, მაგრამ თუ
თქვენი
საქმიანობისათვის
მნიშვნელოვანია
საწარმოს
ბრენდის/სახელის
ცნობადობა, ინდივიდუალური მეწარმის სტატუსმა შესაძლებელია დამატებითი პრობლემები შეგიქმნათ. 2 . სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოება (სპს) არის საზოგადოება, რომელშიც რამდენიმე პირი (პარტნიორი) ერთობლივად, ერთიანი საფირმო სახელწოდებით
ეწევა
ვალდებულებებისათვის
სამეწარმეო კრედიტორების
საქმიანობას წინაშე
და
პასუხს
საზოგადოების აგებს,
როგორც
სოლიდარული მოვალეები, – მთელი თავისი ქონებით, პირდაპირ და უშუალოდ. მის მთავარ განმასხვავებელ ნიშანს სწორედ ეს უკანასკნელი წარმოადგენს, სპს–ს პარტნიორები განსხვავებით სხვა შპს–საგან პასუხს აგებენ სოლიდარულად, მთელი თავისი ქონებით. სწორედ ამ განსხვავების გამო გვხვდება მსგავსი ტიპი საწარმოები იშვიათად, რადგანაც არავის სურს გარკვეული პრობლემების შემთხვეაში კომპანიის დავალინების დაფარვა მისი პირადი ქონების გამოყენებით მოხდეს, თუმცა მეორეს მხრივ სწორედ ეს ასპექტი მომხმარებელში ხშირად აჩენს დამატებით ნდობას მსგავსი ტიპის კომპანიის მიმართ, სპს არის ერთგვარი მესიჯი მომხმარებლისათვის, რომლის თანახმადაც კომპანიის პარტნიორები იმდენად არიან დარწმუნებული თავიანთი საქმის
წარმატებაში,
რომ
მზად
არიან
რისკის
ქვეშ
პირადი
ქონება
და
კეთილდღეობაც კი დააყენონ, სწორედ ამიტომ მსგავს ფორმას ხშირად საადვოკატო ბიუროები მიმართავენ. სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოების საფირმო სახელწოდება უნდა შეიცავდეს სულ ცოტა ერთ-ერთი პარტნიორის სახელს. ყოველი სამეურნეო წლის
ბოლოს
სოლიდარული
პასუხისმგებლობის
საზოგადოებაში
დგინდება
წლიური მოგება ან ზარალი და გამოითვლება მასში ყველა პარტნიორის წილი, თუ წესდებით სხვა რამ არ არის დადგენილი. 3. კომანდიტური საზოგადოება (კს) - წარმოადგენს სპს-ს მოდიფიცირებულ ნაირსახეობას. სპს-სგან განსხვავებით კომანდიტური საზოგადოება (კს)-ს ყავს ორი კატეგორიის პარტნიორი: (ერთი კომანდიტი და ერთი კომპლემენტარი). საწარმო, რომელშიც 50-ზე მეტი პარტნიორი ან 500-ზე მეტი წევრია, უნდა ჩამოყალიბდეს 53
სააქციო საზოგადოებად. კომანდიტური საზოგადოების პარტნიორი შეიძლება იყოს როგორც ფიზიკური პირი, ასევე იურიდიული პირი. კომპლემენტარი, ანუ პერსონალურად პასუხისმგებელი პარტნიორი. მისი პასუხისმგებლობა საზოგადოების წინაშე შეუზღუდავია; ანუ პასუხს აგებს მთელი თავისი ქონებით; კომანდიტი რომლის პასუხისმგებლობა საზოგადოების წინაშე შემოიფარგლება მხოლოდ მის მიერ შეტანილი საგარანტიო თანხით. 4. შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება (შპს). შპს-ების წარმოშობა ორმა გარემოებამ განაპირობა: პირველი ეს იყო სააქციო საზოგადოების დაარსების რთული პროცედურის შეცვლა უფრო ლიბერალურით. მეორე იყო პასუხიმგებლობის საკითხი. მიუხედავად იმისა რომ არსებობდა პირთა გაერთიანებების ისეთი ფორმები როგორც სპს ან კს, ბევრი უარს ამბობდა მათში მონაწილეობაზე, ვინაიდან არ სურდათ მთელი პირადი ქონებით ეგოთ პასუხი კრედიტორების წინაშე. სწორედ ამან გამოიწვია შპს-ს დამკვიდრება სავაჭრო სამართალში. შეზღუდული
პასუხისმგებლობის
საზოგადოების
დამფუძნებლები
უპირველესად ადგენენ წესდებას, რომელშიც გათვალისწინებული უნდა იყოს: საზოგადოების
ორგანიზაციულ-სამართლებრივი
ფორმა
და
საფირმო
სახელწოდება (შპს-ს საფირმო სახელწოდება შეიძლება იყოს დამფუძნებლის სახელი ან მისი საქმიანობის საგანი ანდა ეს სახელწოდება შეიძლება იყოს ფანტაზიის საგანი, მაგრამ ყველა შემთხვევაში იგი უნდა შეიცავდეს აღნიშვნას ,,შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება”, ან ,,შპს”); საზოგადოების ადგილსამყოფელი (იურიდიული მისამართი); ყოველი დამფუძნებელი პარტნიორის სახელი, გვარი, დაბადების ადგილი და თარიღი,
პროფესია
და
საცხოვრებელი
ადგილი.
თუ
პარტნიორი
იურიდიული პირია, მაშინ უნდა მიეთითოს მისი საფირმო სახელწოდება და რეგისტრაციის მონაცემები: საზოგადოების საქმიანობის საგანი; მონაცემები სამეურნეო წლის დასაწყისისა და დამთავრების შესახებ; საწესდებო კაპიტალის (თუ იგი არის. საწესდებო კაპიტალი შეიძლება არც იყოს!) ოდენობა, მისი შევსების ფორმა (ფულადი თუ არაფულადი), საბუთი შესრულებული შენატანის შესახებ; ყოველი დამფუძნებელი პარტნიორის შესატანის ოდენობა, ფორმა (ფულადი თუ არაფულადი), საბუთი განხორციელებული შესატანის თაობაზე და თითოეული პარტნიორის წილი; წარმომადგენლობის უფლებამოსილება; ყოველი
დირექტორის,
ხოლო
სამეთვალყურეო
საბჭოს
არსებობისას, 54
აგრეთვე, მისი ყოველი წევრის სახელი, გვარი, დაბადების თარიღი და ადგილი, პროფესია და საცხოვრებელი ადგილი. დამფუძნებლები,
წესდების
საკითხებზე
შეთანხმების
შემდეგ,
იწვევენ
პარტნიორთა კრებას, რომელიც ირჩევს დირექტორატს. პარტნიორთა კრების სხდომის ოქმები უნდა დამოწმდეს სანოტარო წესით. საზოგადოების წესდებას ხელს უნდა აწერდეს ყველა დამფუძნებელი პარტნიორი. საზოგადოების დამფუძნებელი დოკუმენტი, რომელიც აუცილებელია რეგისტრაციისათვის, უნდა დამოწმდეს სანოტარო წესით. საწარმოს უფლებები და მოვალეობები წარმოიშობა მხოლოდ სასამართლოს მიერ საწარმოს სამეწარმეო რეესტრში რეგისტრაციის მომენტიდან. საზოგადოების განცხადებას თან უნდა ერთვოდეს შემდეგი დოკუმენტები: საზოგადოების წესდება; დოკუმენტი დირექტორების დანიშვნის შესახებ, ხოლო სამეთვალყურეო საბჭოს არსებობისას, მისი წევრების დანიშვნის შესახებ. შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება შეიძლება დაარსოს როგორც ფიზიკურმა, ისე იურიდიულმა პირმა. საზოგადოების დამფუძნებელი პარტნიორი შეიძლება იყოს სახელმწიფოც. ამასთან, მისი დაარსება შეუძლია ერთ პირსაც. შპს-ს აქვს მმართველობის დამოუკიდებელი ორგანოები - პარტნიორთა კრება და დირექტორატი.
რაც
შეეხება
სამეთვალყურეო
საბჭოს,
ამ
ფორმის
საზოგადოებისათვის იგი ფაკულტატური ორგანოა, დამოკიდებულია პარტნიორთა შეთანხმებაზე, და თუ ეს ორგანო არსებობს, მაშინ მასზე ვრცელდება სააქციო საზოგადოების სამეთვალყურეო საბჭოსათვის დადგენილი წესები. შპს-ს წესდება შეიძლება ითვალისწინებდეს იმ საკითხებს, რომლებზეც პარტნიორთა
კრება
იღებს
გადაწყვეტილებას.
მეწარმეთა
შესახებ
კანონში
ჩამოთვლილია ის საკითხები, რომლების გადაწყვეტაც შეუძლია პარტნიორთა კრებას, მაგრამ ეს ჩამონათვალი არ არის ამომწურავი, წესდებაში პარტნიორებს შეუძლიათ გაითვალისწინონ სხვა საკითხებიც. მართვის უმაღლესი ორგანოს კომპეტენციაში შედის: სამეურნეო პოლიტიკის ზოგადი პრინციპების განსაზღვრა; წილთა შეძენა და გასხვისება, ასევე საწარმოთა შეძენა, გასხვისება და ლიკვიდაცია; წარმოების სახეებისა და სამეურნეო საქმიანობის დაწყება და მათი შეწყვეტა; ფილიალების შექმნა და ლიკვიდაცია; უძრავი ქონების შეძენა, გასხვისება და დატვირთვა; გადაწყვეტილება ინვესტიციების შესახებ, რომელთა ღირებულება ცალკე ან მთლიანად ერთ სამეურნეო წელიწადში აღემატება ბოლო წლის საბალანსო თანხის ათ პროცენტს; 55
სესხებისა და კრედიტების აღება, რომლებიც პარტნიორთა კრების მიერ დადგენილ ოდენობას ცალკე ან მთლიანად აღემატება; იმ სესხისა და კრედიტის უზრუნველყოფა, რომელიც ჩვეულებრივ საწარმოო საქმიანობას არ მიეკუთვნება; ხელმძღვანელ
მუშაკთათვის
მოგებასა
და
საერთო
შემოსავალში
მონაწილეობისა და პენსიის მიცემის პრინციპების განსაზღვრა; პროკურის გაცემა და გაუქმება; იმ დამატებითი უფლებების გამოყენება, რომლებიც საზოგადოებას აქვს დაფუძნებიდან ან საზოგადოების მართვიდან გამომდინარე, დირექტორის ანდა პარტნიორის მიმართ, ასევე საზოგადოების წარმომადგენლობა იმ პროცესში, რომელსაც იგი დირექტორების წინააღმდეგ წარმართავს; წლიური შედეგების დამტკიცება და შედეგების გამოყენება; შესატანის გადახდის მოთხოვნა; დამატებითი შესატანის უკან დაბრუნება; დირექტორების დანიშვნა და გამოწვევა, მათთან შრომის ხელშეკრულების დადება და შეწყვეტა, აგრეთვე მათი ანგარიშის დამტკიცება. ის გადაწყვეტილებები, რომელთა მნიშვნელობა საზოგადოების ჩვეულებრივ საწარმოო საქმიანობას სცილდება, მოითხოვს ყველა პარტნიორის მონაწილეობით ჩატარებული კრების გადაწყვეტილებას, თუ საზოგადოების წესდება სხვა რამეს არ ითვალისწინებს. საზოგადოების წესდება შეიძლება ითვალისწინებდეს პარტნიორთა კრების უფლებამოსილების გარკვეული წრის გადაცემას დირექტორებისათვის, ე. ი. უფლებამოსილების დელეგირებას. მაგალითად, დირექტორებს შეიძლება მიეცეთ ფილიალების შექმნისა და ლიკვიდაციის უფლება და სხვა. კრების კომპეტენცია კი ამ საკითხებში მხოლოდ ინფორმაციის მოსმენით შემოიფარგლება. საზოგადოების გადაწყვეტილებით.
წესდების ასეთი
შეცვლა
შეიძლება
გადაწყვეტილების
მხოლოდ
ნამდვილობისთვის
პარტნიორთა კენჭისყრაში
მონაწილე ხმების უბრალო უმრავლესობისა და მისი სანოტარო წესით დამოწმების გარდა, საჭიროა, რომ კრების გადაწყვეტილების შემდეგ შედგეს ოქმი, რომელიც ხელმოწერილი უნდა იყოს კრების თავმჯდომარის მიერ. როგორც
ზემოთ
ვთქვით,
შეზღუდული
პასუხისმგებლობის
საზოგადოებისათვის სამეთვალყურეო საბჭო ფაკულტატური ორგანოა. იგი მხოლოდ თითქმის იმ შპს-შია სავალდებულო, რომლებშიც ერთადერთ დამფუძნებლად ან წილთა უმრავლესობის მფლობელად გამოდის სახელმწიფო. საბჭოს ძირითადი ამოცანაა დირექტორების საქმიანობაზე კონტროლის განხორციელება. მას შეუძლია შეამოწმოს საზოგადოების საბუღალტრო წიგნები, სალარო და ფასიანი ქაღალდებისა 56
და
საქონლის
მდგომარეობა;
მოითხოვოს
დირექტორებისაგან
საზოგადოების
საქმიანობის ანგარიში. მის კომპეტენციაში შედის აგრეთვე დირექტორების დანიშვნა და მათი გამოწვევა, ასევე მათთან შრომის ხელშეკრულების დადება და ა.შ. სამეთვალყურეო საბჭო შედგება, სულ ცოტა სამი და არა უმეტეს, ოცდაერთი წევრისაგან. ამასთან წევრთა რაოდენობა უნდა იყოს სამზე გაყოფადი. წევრთა ორი მესამედი აირჩევა საერთო კრების მიერ, ხოლო ერთი მესამედი შეიძლება აირჩეს მუშა
მოსამსახურეთაგან.
სამეთვალყურეო
იმავდროულად იყოს დირექტორი.
საბჭოს
წევრი
არ
შეიძლება
საბჭოს წევრის უფლებამოსილების ვადა
შემოიფარგლება ოთხი წლის ვადით. მათი ვადამდე დათხოვნა შეიძლება მხოლოდ მნიშვნელოვანი საფუძვლების არსებობისას. ამ ორგანოს სხდომები ტარდება კვარტალში ერთხელ მაინც და გადაწყვეტილება მიიღება გამოცხადებული ან წარმოდგენილ წევრთა ხმების უბრალო უმრავლესობით. შეზღუდული
პასუხისმგებლობის
საზოგადოების
ხელმძღვანელობა
და
წარმომადგენლობა ეკისრებათ დირექტორებს, რომლებსაც პარტნიორთა კრება ნიშნავს, ხოლო სამეთვალყურეო საბჭოს არსებობისას კი, - ეს უკანასკნელი. დირექტორები
საზოგადოებას
უნდა
გაუძღვნენ
ნამდვილი
კომერსანტის
გულისხმიერებითა და კეთილსინდისიერებით. თუ დირექტორები ამ მოთხოვნას არ შეასრულებენ, მათ დაეკისრებათ ზიანის ანაზღაურების მოვალეობა. რისთვისაც პარტნიორების საქმიანობად
წინაშე მიიჩნევა
სოლიდარულად მოქმედება,
აგებენ
რომელიც
პასუხს.
ხელმძღვანელობით
პირდაპირ
ან
არაპირდაპირ
საზოგადოების მიზანს ემსახურება. წესდებით შეიძლება გათვალისწინებული იყოს ერთი პარტნიორის ან დირექტორის მიერ საზოგადოების ერთპიროვნულად მართვის უფლებამოსილებაც. თუმცა, ასევე შესაძლებელია, რომ ორი დირექტორი მხოლოდ ერთობლივად გაუძღვეს საზოგადოებას ანდა ყველა დირექტორი ვალდებული იყოს ერთად გასწიონ ხელმძღვანელობა. კანონის
თანახმად,
საზოგადოების
ხელმძღვანელობის
უფლებამოსილება
შეიძლება შეზღუდოს სამეთვალყურეო საბჭოს ან საერთო კრების აუცილებელი თანხმობის
დაწესებით.
დირექტორების
კომპეტენციაში
შედის
აგრეთვე
საზოგადოების მესამე პირებთან სამართლებრივ ურთიერთობაში წარმოდგენა. წარმომადგენლობითი უფლებამოსილება მესამე პირებთან ურთიერთობაში არ შეიძლება
შეიზღუდოს.
საზოგადოების
წესდებით
უნდა
განისაზღვროს,
წარმომადგენლობითი უფლებამოსილებით აღჭურვილი პირები ერთპიროვნულად იმოქმედებენ
თუ
ერთობლივად.
იგი
შეიძლება
ასევე
ითვალისწინებდეს,
წარმომადგენლობისათვის უფლებამოსილი პირები ერთპიროვნულად იმოქმედებენ, სხვებთან თუ პროკურისტებთან ერთად. წარმომადგენლობის სახე და წესი აღინიშნება
სამეწარმეო
რეესტრში.
თუ
გარიგების
კონტრაგენტისათვის 57
ხელშეკრულების დადებისას, საზოგადოების ხელმძღვანელობის უფლებამოსილების შეზღუდვის
შესახებ
ცნობილი
იყო,
წარმოდგენილ
საზოგადოებას
შეუძლია
ხელშეკრულების დადებიდან თვრამეტი თვის განმავლობაში განაცხადოს გარიგების ბათილობა. იგივე წესი გამოიყენება, თუ წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების მქონე პირი და კონტრაგენტი განზრახ მოქმედებდნენ ერთად, რათა წარმოდგენილი საზოგადოებისათვის ზიანი მიეყენებინათ. დირექტორებს არა აქვთ უფლება, პარტნიორების თანხმობის გარეშე ეწეოდნენ იმავე საქმიანობას, რასაც საზოგადოება მისდევს ან მიიღონ მონაწილეობა მსგავსი ტიპის სხვა საზოგადოებაში პერსონალურად პასუხისმგებელი პარტნიორის ან დირექტორის სახით. შპს-ში ამ თანხმობის გაცემა შეუძლია იმ ორგანოს, რომელიც ნიშნავს დირექტორებს. ასეთ საქმიანობაზე თანხმობა მიცემულად ჩაითვლება, თუ საზოგადოების ხელმძღვანელად დანიშვნისას, პარტნიორებისათვის ცნობილი იყო, რომ საზოგადოების ხელმძღვანელი ეწევა ასეთ საქმიანობას და ამ საქმიანობის შეწყვეტა მისთვის აშკარად არ მოუთხოვიათ. ამ წესების დარღვევისას, დამრღვევი ვალდებულია უკან დააბრუნოს ამ საქმიანობით მიღებული სიკეთე, დათმოს გასამრჯელოს მიღების მოთხოვნები და აანაზღაუროს ზიანი. კანონი ავალდებულებს საზოგადოებას უარი არ თქვას დირექტორების მიერ საზოგადოებისათვის შემთხვევებში,
მიყენებული
როცა
დასაკმაყოფილებლად
ეს
ზიანის
ანაზღაურების
ანაზღაურება
აუცილებელია.
ეს
მოთხოვნაზე
საზოგადოების
წესი
არ
იმ
კრედიტორთა
მოქმედებს
მაშინ,
როცა
ანაზღაურებისათვის ვალდებული პირი: 1. გადახდისუუნაროა ან 2. გაკოტრების თავიდან აცილების ან საბანკროტო წარმოების შეწყვეტის მიზნით იგი თავის კრედიტორებს
მოურიგდება.
ზიანის
ანაზღაურების
ვალდებულებისაგან
დირექტორი არ თავისუფლდება იმ შემთხვევაშიც, როცა იგი პარტნიორთა გადაწყვეტილებების შესასრულებლად მოქმედებდა, ე. ი. იგი არ უნდა იყოს პარტნიორთა გადაწყვეტილების ბრმა შემსრულებელი. შპს-ში, საზოგადოების ხელმძღვანელობისათვის კონსულტაციების გაწევის მიზნით, შეიძლება შეიქმნას საკონსულტაციო საბჭო, რომელსაც გადაწყვეტილებათა მიღების უფლებამოსილება არ გააჩნია. დირექტორები არ შეიძლება იყვნენ საკონსულტაციო საბჭოს წევრები. 5. სააქციო საზოგადოება (სს) - საზოგადოება, რომლის საწესდებო კაპიტალი დაყოფილია დასავლეთის
ერთი
და
ქვეყნებში
იმავე
ნომინალური
სააქციო
ღირებულების
საზოგადოებები,
როგორც
მქონე
აქციებად.
წესი
მსხვილი
სამრეწველო და კომერციული საზოგადოებებია. შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება (შპს) - საგან განსხვავებით იგი არ არის კანონმდებლობის ხელოვნური ქმნილება. იგი ეკონომიკური ცხოვრების ხანგრძლივი განვითარების შედეგია. 58
იურიდიული პირი, (განსაზღვრული მიზნის მისაღწევად შექმნილი, საკუთარი ქონების
მქონე
ორგანიზებული
წარმონაქმნი,
რომელიც
თავისი
ქონებით
დამოუკიდებლად აგებს პასუხს და საკუთარი სახელით იძენს უფლებებსა და მოვალეობებს,
დებს
გარიგებებს
და
შეუძლია
სასამართლოში
გამოვიდეს
მოსარჩელედ და მოპასუხედ), რომელსაც აქვს აქციებად დაყოფილი საწესდებო კაპიტალი.
საწესდებო
კაპიტალის
მინიმალური
ნომინალური
ღირებულება
დგინდება კანონმდებლობით. საზოგადოების ყველა დოკუმენტი აღირიცხება საზოგადოების
წიგნებში,
რასაც
ადასტურებს
ყველა
დირექტორი
და
სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარე ხელის მოწერით. თუ აქციები გაცემულია სააქციო ბარათის სახით, მაშინ საზოგადოების წიგნში უნდა აღინიშნოს გაცემის თარიღი, ნომინალური ღირებულება და სააქციო ბარათის ნომერი. თუ არ არის სააქციო ბარათები გაცემული, მაშინ საზოგადოების წიგნში გაკეთებული რეგისტრაცია ცვლის სააქციო ბარათს. ამ შემთხვევაში აქციები სახელობით აქციებად უნდა გაიცეს. აქციონერთა მთავარი მოვალეობაა გადაიხადონ შესატანი განსაზღვრული აქციის მისაღებად. მათი პასუხისმგებლობა საზოგადოების ვალდებულებების
მიმართ
შემოიფარგლება
აქციების
შესაძენად
გადახდილი
თანხით, ანუ წილით სააქციო საზოგადოების კაპიტალში, ხოლო მათი წილი მოგებაში განისაზღვრება აქციის ნომინალური ღირებულების შესაბამისად. არ შეიძლება
მიეცეთ
აქციონერებს
სხვა
საზღაური,
გარდა
საზოგადოების
დივიდენდებისა. საწესდებო კაპიტალი და აქციის ნომინალური ღირებულება განისაზღვრება სათანადოდ რეგისტრირებული სააქციო საზოგადოების წესდებით. ჩვეულებრივი აქციები შეიძლება გაიცეს როგორც წარმოდგენის, ასევე სახელობითი აქციების სახით. სახელობითი აქციები შეიძლება გაცემული იქნენ ბარათზე ინდოსამენტის (ფასიანი ქაღალდის სხვა პირისათვის გადაცემის დამადასტურებელი წარწერა მის მეორე გვერდზე) მეშვეობით, ან თუ კი ბარათები არ არის გაცემული სანოტარო წესით დამოწმებული ხელშეკრულებისა და საზოგადოების წიგნში რეგისტრაციის მეშვეობით. გაცემული ჩვეულებრივი აქციების უმცირესი ნომინალური ღირებულება უზრუნველყოფს საჭიროების შემთხვევაში ერთ ხმას საერთო კრებაზე. ყველა ჩვეულებრივი აქციის საერთო ნომინალური ღირებულების ოდენობამდე შეიძლება გაიცეს შეღავათიანი აქციები, რომლებიც განსაზღვრულია ჩვეულებრივ აქციებზე უფრო ადრე და უფრო მაღალი დივიდენდების მიღება, მაგრამ ისინი არ იძლევიან ხმის უფლებას საერთო კრებაზე. სახელობით აქციების გადაცემა სხვა პირებზე შეიძლება დამოკიდებული იქნეს საზოგადოების თანხმობაზე. საზოგადოების წესდებასა და სააქციო ბარათში, ან საზოგადოების წიგნში რეგისტრაცია უნდა აღინიშნოს ამგვარი თანხმობის აუცილებლობის შესახებ. 59
სააქციო საზოგადოებას შეუძლია, ეროვნული ბანკის თანხმობით, საწესდებო კაპიტალის შესაქმნელად წარმომდგენისა და სახელობითი ფასიანი ქაღალდების სახით
ასევე
გამოუშვას
ობლიგაციები,
კონვენციური
სესხის
ობლიგაციები
შემდგომში მათი აქციებად გარდაქმნის უფლებით და ოფიციალური სესხით, შემდგომში სახელობითი აქციების მიღების უფლებით. აქციონერები თავიანთ უფლებებს ახორციელებენ საერთო კრებაზე. საწესდებო
კაპიტალის
5%-ის
მფლობელ
აქციონერებს
გააჩნიათ
სხვა
დამატებითი უფლებებიც. აქციონერმა თავისი აქციის წარდგენით უნდა დაამტკიცოს კრების მუშაობაში მისი მონაწილეობისა
და ხმის უფლება. საერთო კრება
გადაწყვეტილება უნარიანია თუ მას ესწრება, ან წარმოდგენილია ხმის უფლების მქონე საწესდებო კაპიტალის სულ ცოტა ნახევარი. საერთო კრება მოიწვევა 20 დღის ვადაში
დირექტორების
მიერ
ბეჭდვით
ორგანოში
კრების
დღის
წესრიგის
გამოცხადებიდან, ან აქციონერებისათვის მოსაწვევის გაგზავნით. თუ კრება არ არის გადაწყვეტილება უნარიანი, მაშინ თავმჯდომარის მიერ განსაზღვრულ ვადაში იგივე დღის წესრიგით მოიწვევა ახალი კრება, რომელიც წარმოდგენილი კაპიტალ-კვოტის მიუხედავად მაინც გადაწყვეტილება უნარიანია. საერთო კრების მუშაობას ხელმძღვანელობს სამეთვალყურეო საბჭოს თავმჯდომარე, მის არ ყოფნისას მოადგილე ან ერთ-ერთი დირექტორი. კრების მიმდინარეობისა და გადაწყვეტილების შესახებ ოქმს ადგენს ნოტარიუსი. ყოველწლიურად, წლიური ბალანსის შედგენიდან ორი თვის ვადაში ტარდება მორიგი საერთო კრება, სამეთვალყურეო საბჭოს მიერ. სამეთვალყურეო შედგება სულ ცოტა სამი და არა უმეტეს 21 წევრისგან. წევრთა 2/3 აირჩევა საერთო კრების მიერ, ხოლო 1/3 შეიძლება აირჩეს მუშა-მომსახურეთაგან. სამეთვალყურეო საბჭო თავისი შემადგენლობიდან ირჩევს თავმჯდომარეს და მოადგილეს. სამეთვალყურეო საბჭოს წევრი არ შეიძლება იყოს იმავდროულად დირექტორი. სამეთვალყურეო საბჭოს სხდომები ტარდება კვარტალში ერთხელ მაინც. მოწვევა დღის წესრიგითურთ უნდა გაკეთდეს წერილობით სულ ცოტა 8 დღით ადრე. სამეთვალყურეო საბჭო გადაწყვეტილება უნარიანია, თუ მას ესწრება, ან წარმომადგენელია
წევრთა
ნახევარზე
მეტი,
რომელთა
ხმების
უბრალო
უმრავლესობით მიიღება გადაწყვეტილება. სამეურნეო განხორციელდეს
ცხოვრების მხოლოდ
უმნიშვნელოვანესი სამეთვალყურეო
საბჭოს
საკითხები
შეიძლება
თანხმობით,
თუმცა
დირექტორების ფუნქციები არ შეიძლება გადაეცეს სამეთვალყურეო საბჭოს. დირექტორებს
ევალებათ
საზოგადოების
ხელმძღვანელობა
და
მისი
წარმომადგენლობა, რისი უფლებამოსილებებიც განისაზღვრება სამეთვალყურეო საბჭოს მიერ დადგენილი შინაგანი წესით. დირექტორები ადგენენ წლიურ ანგარიშს 60
და სამეურნეო მდგომარეობის ანგარიშს, ასევე მოგების განაწილების ვარიანტს სამეთვალყურეო საბჭოზე წარსადგენად, რის რევიზიასაც ახდენს მორიგი საერთო კრების მიერ სამეთვალყურეო საბჭოს წინადადებით არჩეული აუდიტორი. 6. კოოპერატივი - ისტორიულად მე-19 საუკუნეში წარმოიშვა ევროპაში კაპიტალიზმის განვითარების შედეგად. წარმოშობის
ძირითადი
მოტივი
იყო
თვითდახმარება
ანუ
წევრთა
ორგანიზაციის ისეთი ფორმა, რომლის ძირითად მიზანს წარმოადგენდა მათში გაერთიანებული პირების მოთხოვნილებათა დაკმაყოფილება. კოოპერატივის წევის წილი განისაზღვრება მის მიერ შეტანილი პაის ოდენობის მიხედვით. კოოპერატივის ერთ წევრი შეიძლება ერთდროულად ფლობდეს რამდენიმე პაის. კოოპერატივის წევრს შეუძლია თავისი კუთვნილი წილის სხვისთვის გადაცემა კოოპერატივის სხვა წევრთა თანხმობის შემთხვევაში.
61
თავი III. პროფესიული და სამეწარმეო საქმიანობის თავისებურებები. 3.1. საწარმოს ცნება საგადასახადო კოდექსის მიხედვით საწარმოდ ითვლება ისეთი სუბიექტები, რომლებიც ახორციელებენ ეკონომიკურ საქმიანობას ან შექმნილი არიან ამგვარი საქმიანობის განხორციელების მიზნით, მათ მიეკუთვნებიან: იურიდიული
პირები
(სოლიდარული
პასუხისმგებლობის
საზოგადოება,
შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება, კომანდიტური საზოგადოება, სააქციო საზოგადოება და კოოპერატივი); უცხო
ქვეყნის
კანონმდებლობის
შესაბამისად
შექმნილი კორპორაციები,
კომპანიები, ფირმები (მიუხედავად იმისა, აქვთ თუ არა იურიდიული პირის სტატუსი), ასევე უცხოური საწარმოს მუდმივი დაწესებულებები; სხვა გაერთიანებები, ამხანაგობები და სხვა მსგავსი წარმონაქმნები. საწარმოს არ განეკუთვნება ინდივიდუალური საწარმო. საქართველოს
საწარმოდ
ითვლება
საწარმო,
რომლის
მართვის
ან/და
საქმიანობის ადგილი საქართველოშია. სხვა დანარჩენი საწარმოები ითვლება უცხოურ საწარმოებად.
საწარმოს საქმიანობის ადგილი საწარმოს საქმიანობის ადგილის განსაზღვრისას საგადასახადო ორგანოს მიერ მხედველობაში მიიღება განსაზღვრული გარემოებები საწარმოს
საქმიანობის
ადგილად
ითვლება
ზემოთ
ჩამოთვლილი
გარემოებებიდან პირველი, ხოლო მისი არარსებობის შემთხვევაში რიგით შემდგომი და ა.შ. გაერთიანებების, ამხანაგობების ან სხვა მსგავსი წარმონაქმნების საქმიანობის ადგილად ითვლება ხელშეკრულების მონაწილე იმ პირის საქმიანობის ადგილი, რომელსაც ერთობლივი ხელშეკრულებით აკისრია საწარმოს მართვა. თუ ხელშეკრულებით განსაზღვრული არ არის ერთობლივი საქმიანობის მმართველი პირი, მაშინ ამ გაერთიანების საქმიანობის ადგილად ითვლება ხელშეკრულებაში მონაწილე საქართველოს საწარმოს საქმიანობის ადგილი ასეთის არსებობის შემთხვევაში. თუ ხელშეკრულებაში მხოლოდ რეზიდენტი ფიზიკური პირები მონაწილეობენ და ისინი ერთად უძღვებიან საერთო საქმეს, მაშინ ამ საწარმოს საქმიანობის ადგილი განისაზღვრება მონაწილეთა მიერ მიწოდებული მონაცემების საფუძველზე, ხოლო ასეთი მონაცემების არარსებობის ან საეჭვო მონაცემების წარდგენის შემთხვევაში 62
საგადასახადო ორგანოში არსებული მონაცემების საფუძველზე. გაერთიანებების, გადასახადებთან
ამხანაგობების
დაკავშირებული
ან
სხვა
საკითხების
მსგავსი მართვა
წარმონაქმნების
უნდა
დაეკისროს
ხელშეკრულების მონაწილე საქართველოს საწარმოს ან რეზიდენტ ფიზიკურ პირს (ასეთის არსებობის შემთხვევაში), მიუხედავად იმისა, ვინ მართავს საწარმოს საქმეებს.
საწარმოს მართვის ადგილი საწარმოს მართვის ადგილის განსაზღვრისას საგადასახადო ორგანოს მიერ მხედველობაში მიიღება განსაზღვრული გარემოებები. საწარმოს მართვის ადგილად ითვლება ის ადგილი საიდანაც საწარმოს დირექტორატი ან სხვა მმართველობითი ორგანო ახორციელებს თავის ფუნქციებს საწარმოს სადამფუძნებლო დოკუმენტების (წესდება, დებულება, ხელშეკრულება) შესაბამისად. საყურადღებოა, რომ მართვის ადგილის დადგენისას გამოიყენება მხოლოდ
ეს
წესი
და
მხედველობაში
არ
მიიღება
საწარმოს
უმაღლესი
მაკონტროლებელი ორგანოებისა (მაგ.: სამეთვალყურეო საბჭო, აქციონერთა კრება და სხვა) და საწარმოს შემოსავლების მიღების ადგილები. საწარმოს მართვის ადგილად ითვლება საწარმოს მმართველობითი ორგანოს (ადმინისტრაცია, დირექცია, გამგეობა, ცენტრალური ბუღალტერია ან მსგავსი ორგანო) საქმიანობის ადგილი იმ შემთხვევაში თუ: საწარმოს არ გააჩნია მმართველობითი ორგანო; მმართველობით ორგანოს არ გააჩნია საქმიანობის მუდმივი ადგილი; მმართველი უშუალოდ არ ახორციელებს საწარმოს მართვას. თუ საწარმოს მართავს სხვა საწარმო ან ფიზიკური პირი, მაშინ მართვის ადგილად ითვლება მმართველი საწარმოს საქმიანობის ადგილი, მმართველი ფიზიკური პირის შემთხვევაში კი ამ პირის საცხოვრებელი ადგილი. მნიშვნელოვანია იმის გათვალისწინება, რომ აღნიშნული წესი მოქმედებს მიუხედავად იმისა მმართველობას სხვა საწარმო ან ფიზიკური პირი ახორციელებს ხელშეკრულების ან გადაწყვეტილების საფუძველზე თუ ფაქტობრივად. გაერთიანებების, ამხანაგობებისა და სხვა მსგავსი წარმონაქმნების მართვის ადგილად ითვლება მისი საქმიანობის ადგილი.
მუდმივი დაწესებულება საქართველოში ფუნქციონირებენ უცხოური საწარმოები, რომლებსაც გააჩნიათ მუდმივი დაწესებულებები. უცხოური საწარმოს ან/და არარეზიდენტი ფიზიკური პირის მუდმივ დაწესებულებად ითვლება ის ადგილი, რომლის მეშვეობითაც ეს პირი ნაწილობრივ ან მთლიანად ახორციელებს სამეწარმეო საქმიანობას, გარდა ისეთი 63
შემთხვევებისა, როდესაც ადგილი აქვს საქართველოს ტერიტორიაზე საწარმოების ფასიანი ქაღალდების, კაპიტალის წილის ან სხვა რაიმე საკუთრების ფლობის ფაქტს. მუდმივ დაწესებულებას უთანაბრდება: სამშენებლო მოედანი, სამონტაჟო ან საამწყობო ობიექტი და მათთან დაკავშირებული საკონტროლო საქმიანობის განხორციელება; დანადგარი ან კონსტრუქცია, საბურღი დანადგარი ან ხომალდი, რომლებიც გამოიყენება
ბუნებრივი
რესურსების
დასაზვერად,
აგრეთვე
მათთან
დაკავშირებული საკონტროლო საქმიანობის განხორციელება; მუდმივი ბაზა, სადაც არარეზიდენტი ფიზიკური პირი ახორციელებს სამეწარმეო საქმიანობას; უცხოური
საწარმოს
განყოფილება, ბუნებრივი
მართვის
ბიურო,
ადგილი,
ოფისი,
რესურსების
ფილიალი,
სააგენტო,
მოპოვების
სხვა
წარმომადგენლობა,
საამქრო,
საბადო,
ადგილი,
კარიერი,
ნებისმიერი
სხვა
ქვედანაყოფი ან ამ საწარმოს საქმიანობის სხვა ადგილი. აღნიშნული დებულებები არ ვრცელდება „ნავთობისა და გაზის შესახებ“ საქართველოს
კანონით
განხორციელებისას
განსაზღვრული
არარეზიდენტი
ნავთობისა
და
ქვეკონტრაქტორების
გაზის მიერ
ოპერაციების მომსახურების
გაწევაზე. უცხოური საწარმოს მუდმივ დაწესებულებად ითვლება აგრეთვე ამ საწარმოს სახელით ან/და მისი ინტერესების შესაბამისად მოქმედი სხვა პირის მიერ საწარმოს 3 თვეზე მეტი ხნით მართვა, გარდა ისეთი შემთხვევებისა, როდესაც უცხოური საწარმო ან არარეზიდენტი ფიზიკური პირი საქართველოში სამეწარმეო საქმიანობას ახორციელებს კანონმდებლობით განსაზღვრული პროფესიული სტატუსის მქონე შუამავლის,
აგენტის
ან
ბროკერის
მეშვეობით.
აღნიშნული
პირი
არ
არის
უფლებამოსილი აწარმოოს მოლაპარაკებები ან ხელი მოაწეროს რაიმე დოკუმენტებს უცხოური საწარმოს ან არარეზიდენტი ფიზიკური პირის სახელით. მუდმივ დაწესებულებას აგრეთვე არ წარმოშობს უცხოური საწარმოს და არარეზიდენტი ფიზიკური პირის მიერ მხოლოდ: ერთობლივი
საქმიანობის
ხელშეკრულების
დადების
ფაქტი,
რომელიც
მთლიანად ან ნაწილობრივ ხორციელდება საქართველოს ტერიტორიაზე; საქართველოს ტერიტორიაზე არსებულ სხვა საწარმოში ან ორგანიზაციაში თანამშრომლის მივლინების ფაქტი, თუ იგი მოქმედებს მხოლოდ იმ საწარმოს სახელით და იცავს იმ საწარმოს ინტერესებს, სადაც იგი მიავლინეს; საქართველოს საწარმოს ან ორგანიზაციის კონტროლირების ფაქტი; საქართველოს
ტერიტორიაზე
არსებული
დაწესებულების
გამოყენება
საქონლისა და მარაგების (სხვა პირის მიერ მისი გადამუშავების მიზნით) 64
შენახვის,
ასევე
საქონლის
დემონსტრაციის,
შესყიდვის,
ინფორმაციის
შეგროვების, დამხმარე ხასიათის სხვა საქმიანობების განხორციელების, სესხის გაცემის, საქონლის მიწოდებასთან ან ტექნიკური ხასიათის მომსახურების გაწევასთან
დაკავშირებული
ხელშეკრულებების
მომზადების
ან/და
ხელმოწერის მიზნით. საქართველოში უცხოური საწარმოს ან არარეზიდენტი ფიზიკური პირის მუდმივი დაწესებულების რეგისტრაციას ახდენს საგადასახადო ორგანო, რომელიც აწარმოებს შესაბამის რეესტრს. რეგისტრაციისა და რეესტრის წარმოების წესს ადგენს საქართველოს ფინანსთა მინისტრი. მუდმივი
დაწესებულების
რეგისტრაციისთვის
არ
გადაიხდევინება
სახელმწიფო ბაჟი, მოსაკრებელი ან სხვა გადასახდელი. საქართველოში მუდმივ დაწესებულებად ითვლება პირი ზემოხსენებული რეგისტრაციის, შესაბამისი უფლებამოსილების მინდობის ან წარმომადგენლობითი საქმიანობის განხორციელების მომენტიდან.
3.2. სამეწარმეო საქმიანობა და მისი თავისებურებები სამეწარმეო საქმიანობა არის სუბიექტის მართლზომიერი და არაერთჯერადი საქმიანობა, რომელიც ხორციელდება მოგების მიღების მიზნით, დამოუკიდებლად და ორგანიზებულად. ყველას აქვს უფლება თავისუფლად ეწეოდეს სამეწარმეო საქმიანობას. სამეწარმეო საქმიანობა საქართველოს კონსტიტუციის შესაბამისად შეიძლება
შეიზღუდოს
თვითმმართველობის
მხოლოდ
ორგანო,
კანონით.
აგრეთვე
სხვა
სახელმწიფო,
ადგილობრივი
ადმინისტრაციული
ორგანო
უფლებამოსილია მეწარმის საქმიანობაზე განახორციელოს კონტროლი მხოლოდ კანონით დადგენილი წესით. სამეწარმეო საქმიანობის ძირითადი წარმმართველია გავარკვიოთ თუ როგორ უნდა დავარეგისტრიროთ სხვადასხვა საწარმო. ნებისმიერი
საწარმოების
რეგისტრაციას
ახორციელებს
საქართველოს
იუსტიციის სამინისტროს სფეროში მოქმედი საჯარო სამართლის იურიდიული პირი - საჯარო რეესტრის ეროვნული სააგენტო. ისმევა
კითხვა?
როდის
დგება
გადამხდელად
დარეგისტრირების
ვალდებულება? 65
საქართველოს “მეწარმეთა შესახებ კანონის” მუხლი 1, პუნქტი 1 და 2-ს შესაბამისად გადამხდელად რეგისტრაციის ვალდებულება დგება, თუ პირი ეწევა სამეწარმეო საქმიანობას, ანუ მართლზომიერ და არაერთჯერად საქმიანობას, რომელიც ხორციელდება მოგების მიზნით, დამოუკიდებლად და ორგანიზებულად. რეგისტრაცია
სავალდებულოა,
თუ
წარმოებაში
მუდმივად
დასაქმებულია
მფლობელის ოჯახის არაწევრი ხუთი პირი მაინც. სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაციის ვალდებულება არ დგება, თუ ფიზიკური პირი ახორციელებს სახელოვნებო, სანოტარო,
სამეცნიერო, სააუდიტო,
სამედიცინო,
არქიტექტორული,
საკონსულტაციო
(მათ
საადვოკატო
შორის,
ან
საგადასახადო
კონსულტანტთა), სასოფლო-სამეურნეო ან სატყეო-სამეურნეო საქმიანობას.
საწარმოთა რეგისტრაციის წესი კანონი განსხვავებულად ადგენს ინდ. მეწარმის რეგისტრაციის წესს. ინდივიდუალური
საწარმოს
სახელმწიფო
და
საგადასახადო
რეგისტრაციისათვის ინდივიდუალური მეწარმე ან საწარმოს წარმომადგენლობაზე უფლებამოსილი პირი დაზღვეული წერილით თავისი საქმიანობის ადგილის მიხედვით რეგისტრაციაზე უფლებამოსილ საგადასახადო ორგანოში გზავნის ან უშუალოდ წარადგენს განცხადებას 2 ეგზემპლარად. განცხადების შესავსებად პირს უფლება აქვს, გამოიყენოს საგადასახადო ორგანოს მიერ გაცემული განცხადების ფორმა ან მისი ასლი. ნებისმიერ პირს უფლება აქვს, საგადასახადო ორგანოში დაუბრკოლებლად მიიღოს განცხადების ფორმა, აგრეთვე თავისუფლად და უნებართვოდ გადაიღოს მისი ასლი. შევსებული განცხადების ფორმა უნდა შეიცავდეს შემდეგ მონაცემებს: ა) საფირმო სახელწოდებას; ბ) ინდივიდუალური მეწარმის სახელს, გვარს, მოქალაქეობას, საცხოვრებელ ადგილს, პირადობის დამადასტურებელი დოკუმენტის (მოწმობის, პასპორტის) ნომერს, პირად ნომერს; გ) ინდივიდუალური საწარმოს ადგილსამყოფელს (საქმიანობის ადგილს); დ) ინდივიდუალური მეწარმის ხელმოწერას. დაუშვებელია სხვა დოკუმენტის ან ინფორმაციის მოთხოვნა. განცხადების ორივე ეგზემპლარი უნდა დამოწმდეს სანოტარო წესით. რეგისტრაციაზე ინდივიდუალური
უფლებამოსილი
საწარმო
საგადასახადო
სახელმწიფო
და
ორგანო
საგადასახადო
ვალდებულია, რეგისტრაციაში
გაატაროს განცხადების წარდგენიდან 1 სამუშაო დღის ვადაში. თუ ამ ვადაში განმცხადებელს
წერილობით
არ
ეცნობა
მოტივირებული
უარის
შესახებ,
ინდივიდუალური საწარმო რეგისტრირებულად ჩაითვლება. საგადასახადო ორგანო 66
ვალდებულია,
რეგისტრირებულ
ინდივიდუალურ
საწარმოს
მიანიჭოს
საიდენტიფიკაციო ნომერი და დაუყოვნებლივ გასცეს შესაბამისი სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაციის მოწმობა. ინდივიდუალური საწარმოს რეგისტრაციაზე უარის თქმა შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ: ა) განცხადება არ არის წარდგენილი 2 ეგზემპლარად; ბ) განცხადების თითოეული ეგზემპლარი არ არის დამოწმებული სანოტარო წესით. ინდივიდუალური
საწარმოს
სახელმწიფო
და
საგადასახადო
რეგისტრაციისათვის არ გადაიხდევინება სახელმწიფო ბაჟი, მოსაკრებელი ან სხვა რაიმე გადასახდელი. სხვა
ყველა
საწარმოს
რეგისტრაციის
შემთხევაში
რეგისტრაციისთვის
განცხადება შეიტანება რეგისტრაციაზე უფლებამოსილ საგადასახადო ორგანოში საზოგადოების ადგილსამყოფლის მიხედვით. განცხადება სავალდებულო წესით უნდა შეიცავდეს: ა) საფირმო სახელწოდებას (ფირმას); ბ) ორგანიზაციულ-სამართლებრივ ფორმას; გ) ადგილსამყოფელს (იურიდიულ მისამართს); დ) ყოველი დამფუძნებელი პარტნიორის სახელს, გვარს, საცხოვრებელ ადგილს, მოქალაქეობას,
პირადობის
დამადასტურებელი
დოკუმენტის
სახელწოდებას,
ნომერს, პირად ნომერს, ხოლო თუ დამფუძნებელი იურიდიული პირია – მის საფირმო სახელწოდებას და რეგისტრაციის მონაცემებს (იურიდიული მისამართი, იმ ორგანოს დასახელება, რომელმაც რეგისტრაციაში გაატარა იურიდიული პირი, რეგისტრაციის
თარიღი
და
საიდენტიფიკაციო
ნომერი,
ორგანიზაციულ-
სამართლებრივი ფორმა, მისი წარმომადგენლის მონაცემები); ე) წარმომადგენლობის უფლებამოსილებას. განცხადებას სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაციის შესახებ ხელს უნდა აწერდეს ხელმძღვანელობითი უფლებამოსილების პირი. აღნიშნულ რეკვიზიტებს უნდა შეიცავდეს ნებისმიერი საწარმოს ( გარდა ინდ. მეწარმისა) რეგისტრაციის განცხადება გარდა ამისა კანონი ადგენს დამატებით რეკვიზიტებს, კერძოდ: კომანდიტური
საზოგადოებისათვის,
დამატებით
საჭიროა
მიეთითოს
საზოგადოებისათვის,
სააქციო
ყოველი კომანდიტის შესატანის ოდენობა. შეზღუდული
პასუხისმგებლობის
საზოგადოებისა და კოოპერატივისთვის, დამატებით საჭიროა მიეთითოს: ა) საწესდებო კაპიტალის ოდენობა და თითოეული პარტნიორის წილი 67
საწესდებო
კაპიტალში
(პროცენტებსა
და
თანხებში);
ბ)
საწარმოს
ხელმძღვანელის (ყოველი დირექტორის) სახელი, გვარი, საცხოვრებელი ადგილი,
მოქალაქეობა,
პირადობის
დამადასტურებელი
დოკუმენტის
სახელწოდება, ნომერი, პირადი ნომერი.
რეგისტრაციის წესი და ვადა (ინდივიდუალური
საწარმოს საგადასახადო
რეგისტრაცია
უფლებამოსილი
პირის
მიერ
საწარმოს
გარდა)
ხორციელდება სამეწარმეო
სახელმწიფო
საგადასახადო
რეესტრში
სათანადო
და
ორგანოს მონაცემების
შეტანით, გადასახადის გადამხდელის საიდენტიფიკაციო ნომრის მინიჭებით და სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაციის მოწმობის გაცემით. რეგისტრაციაზე
უფლებამოსილი
საგადასახადო
ორგანო
ვალდებულია,
საწარმო (ინდივიდუალური საწარმოს გარდა) სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაციაში გაატაროს განცხადების წარდგენიდან 3 სამუშაო დღის ვადაში. თუ აღნიშნულ ვადაში სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაცია არ განხორციელდა
ან
მოტივირებული
განმცხადებელს
უარის
რეგისტრაციაზე
შესახებ,
წერილობით საწარმო
უფლებამოსილი
არ
ეცნობა
ხარვეზის
რეგისტრირებულად
საგადასახადო
ორგანო
ან
ჩაითვლება. ვალდებულია,
განმცხადებლის მოთხოვნის საფუძველზე დაუყოვნებლივ გასცეს სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაციის მოწმობა. რა შემთხვევაში არის უარი რეგისტრაციაზე? (ინდივიდუალური
საწარმოს
საწარმოს
გარდა)
სახელმწიფო
და
საგადასახადო რეგისტრაციაზე უარი შეიძლება ეთქვას, თუ: ა) განცხადება საწარმოს სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაციის თაობაზე არ შეიცავს კანონით გათვალისწინებულ სავალდებულო რეკვიზიტებს; ბ) განცხადება საწარმოს სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაციის თაობაზე
წარმოდგენილია
ხელმძღვანელობითი
უფლებამოსილების
პირის
ხელმოწერის გარეშე; გ)
არ
არის
წარმოდგენილი
ხელმოწერის
ის
ნიმუშები,
რომლებსაც
საწარმოს წარმომადგენლები გამოიყენებენ საქმიან ურთიერთობებში; დ) სარეგისტრაციოდ წარმოდგენილი დოკუმენტები არ არის დამოწმებული სანოტარო წესით; ე)
საწარმოს
სახელმწიფო
და
საგადასახადო
რეგისტრაციის
თაობაზე
განცხადებას არ ერთვის საზოგადოების წესდება; ვ) არ არის გადახდილი სარეგისტრაციო მოსაკრებელი; 68
ზ) განმცხადებელმა საგადასახადო ორგანოს მიერ განსაზღვრულ ვადაში არ შეავსო ხარვეზი. კომანდიტურ საზოგადოებას სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაციაზე უარი (გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი საფუძველებისა) შეიძლება ეთქვას, თუ: ა)
საწარმოს
სახელმწიფო
და
საგადასახადო
რეგისტრაციის
თაობაზე
განცხადებაში არ არის მითითებული ყოველი კომანდიტის მიერ შესრულებული შესატანის ოდენობა; ბ) არ არის წარმოდგენილი ყოველი კომანდიტის მიერ შესრულებული შესატანის დამადასტურებელი საბუთი. შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოებას, სააქციო საზოგადოებასა და კოოპერატივს სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაციაზე უარი (გარდა ზემოთ ჩამოთვლილი საფუძველებისა ) შეიძლება ეთქვათ, თუ: ა) არ არის განსაზღვრული ყოველი დამფუძნებელი პარტნიორის შესატანის ოდენობა და შესაბამისი წილი; ბ) არ არის მითითებული ყოველი დირექტორის ამ კანონით დადგენილი მონაცემები და არ არის წარმოდგენილი მათი დანიშვნის დამადასტურებელი დოკუმენტაცია. სახელმწიფო და საგადასახადო რეგისტრაციაზე უარის თქმის შემთხვევაში განმცხადებელს უბრუნდება რეგისტრაციის მიზნით წარდგენილი დოკუმენტაცია. რეგისტრაციაზე უფლებამოსილი საგადასახადო ორგანოს უარი სახელმწიფო და საგადასახადო
სარეგისტრაციო
მოწმობის
გაცემაზე
შეიძლება
გასაჩივრდეს
სასამართლოში კანონი განამტკიცებს საწარმოთა ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმების თავისუფალი შეზღუდვებსაც
არჩევის
პრინციპს.
ითვალისწინებს,
ამავე
დროს
რომლებიც
კანონი
საწარმოთა
განსაზღვრულ ორგანიზაციულ-
სამართლებრივ ფორმის სპეციფიკიდან გამომდინარეობენ კერძოდ: ა)
სოლიდარული
პასუხისმგებლობის
(
საზოგადოება
სპს)
-
ს,
კომანდიტური საზოგადოება ( კს) - ს და კოოპერატივის დასაფუძნებლად საჭიროა მინიმუმ 2 კაცის არსებობა; ბ)
სოლიდარული
კომანდიტური
პასუხისმგებლობის
საზოგადოება
(
კს)-ში
საზოგადოება პერსონალურად
(
-სა
სპს)
და
პასუხისმგებელი
პარტნიორი შეიძლება იყოს მხოლოდ ფიზიკური პირი; გ)
შეზღუდული
საზოგადოება
(სს)-ს
პასუხისმგებლობის დასაარსებლად
საზოგადოება
აუცილებელთა
(შპს)-სა
მინიმალური
და
საქციო
საწესდებო
კაპიტალი: სააქციო საზოგადოება (სს)-სთვის ეს არის 15 000 ლარი, ხოლო შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება (შპს) - სთის 200 ლ; 69
დ) მინიმალური კაპიტალი ასევე საჭიროა კოოპერატივის დასაარსებლად, ოღონდ მის ოდენობას განსაზღვრავენ დამფუძნებლები. თუმცა თითოეული მეპაიეს პაი არ უნდა იყოს 50 ლარზე ნაკლები; ე) საწარმო (გარდა კოოპერატივისა), რომელშიც 50-ზე მეტი პარტნიორია, უნდა ჩამოყალიბდეს მხოლოდ სააქციო საზოგადოებად. ეს ნორმა ნაკარნახევია ეკონომიკური უფლებების
პოლიტიკის უფრო
მოტივებით,
სრულყოფილად
მრავალრიცხოვან
დაცვის
აქციონერთა
აუცილებლობით
და
ასევე
საზოგადოების მართვის ეფექტური სისტემის შექმნის აუცილებლობით.
როგორ უნდა გავარკვიოთ რომელი ორგანიზაციულ-სამართლებრივი ფორმა ავირჩიოთ? სააქციო საზოგადოების აქციონერები პასუხს არ აგებენ საზოგადოების ვალებისთვის, მაგრამ ამ საზოგადოების დაფუძნებისთვის მათ სულ მცირე 15 000
ლ.
მაინც
უნდა
გაიღონ
ან
საზოგადოების
კაპიტალში
ჩადონ
ამ
ღირებულების ეკვივალენტური ქონება; შეზღუდული
პასუხისმგებლობის
საზოგადოება
(შპს)
დაფუძნებისთვის
უფრო ნაკლებ თანხას მოითხოვს - შპს-ს მინიმალური საწესდებო კაპიტალი 200 ლარია, რის გამოც ბევრი სწორედ ამ ფორმა ირჩევს; ისინი ვისაც პასუხისმგებლობის არ ეშინიათ და არც ბევრი ფული აქვთ არჩევენ
სოლიდარული
პასუხისმგებლობის
საზოგადოება
(სპს)
-
ან
კომანდიტური საზოგადოება (კს)-ს დაფუძნებას. თუ მომავალ პარტნიორებში გამოჩნდება ისეთი ვისაც არ სურს სრულად, მთელი თავისი ქონებით აგოს პასუხი შეუძლია კომანდიტად შევიდეს საზოგადოებაში; მათ ვისაც მოგება არ იზიდავს და მხოლოდ საკუთარი მოთხოვნილებების დაკმაყოფილება
სურთ,
სხვებთან
ერთად
შეუძლიათ
შექმნან
კოოპერატივი,
რომლის საწესდებო კაპიტალი თითოეული წევრისგან სულ მცირე 50 ლარს მოთხოვს; ვისაც დიდი ფული არ აქვს და არც სხვებთან ერთად სურს საქმის წარმოება, მაგრამ აქვს საქმის კარგად გაძღოლის უნარი და შესაძლებლობა მოგებაც ნახოს შეუძლია დააფუძნოს ინდივიდუალური საწარმო. საწარმოთა რეგისტრაციის საფასურია: o სოლიდარული პასუხისმგებლობის საზოგადოება - 60 ლარი; o კომანდიტური საზოგადოება - 80 ლარი; o შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოება - 160 ლარი; o სააქციო საზოგადოება - 360 ლარი; o კოოპერატივი -120 ლარი. 70
სამეწარმეო
საქმიანობის
ნორმალური
წარმართვისათვის
აუცილებელია
მეწარმემ სწორედ შეადგინოს ბიზნეს გეგმა, რომელიც შემდეგ საკითხებს უნდა მოიცავდეს: განვიხილოთ, რას მოიცავს ბიზნეს გეგმა? თავფურცელი: თავფურცელზე მოცემულია ბიზნესის სახელი, მისამართი და საკონტაქტო ინფორმაცია. მიზნის ჩამოყალიბება: ძირითადად
ბიზნესგეგმა
წარდგენილია,
როგორც
ნაწილი
განაცხადისა
დაფინანსების მოსაპოვებლად. მიზნის ჩამოყალიბებაში მოკლედ არის აღწერილი, თუ რის გაკეთებას აპირებთ მოთხოვნილი დაფინანსების მეშვეობით. შინაარსი: ბიზნესგეგმა შეიძლება იყოს საკმაოდ ვრცელი. ამიტომ საჭიროა სარჩევის წინასწარ შედგენა. იგი მკითხველს დაეხმარება კონკრეტული დოკუმენტების პოვნაში, თქვენ კი მოგცემთ საშუალებას გადაამოწმოთ, სრულყოფილია თუ არა ბიზნესგეგმა. ბიზნესის აღწერამ უნდა უპასუხოს შემდეგ კითხვებს: თქვენი ბიზნესი წარმოადგენს ინდივიდუალურ მეწარმეობას, ეს არის პარტნიორული ორგანიზაცია თუ კორპორაცია? რა პროდუქტს ან მომსახურებას აწარმოებს იგი? ეს არის ახალი ბიზნესი, თუ ადრე არსებულის გაფართოება? რა არის საჭირო იმისათვის, რომ ბიზნესი რენტაბელური გახდეს? იმისათვის,
რომ
უფრო
ზუსტად
შეადგინოთ
ბიზნეს
გეგმა
საჭიროა
აღწეროთ თქვენი პროდუქტი/მომსახურება. რით არის თქვენი პროდუქტი/მომსახურება უნიკალური (და ამიტომ პოტენციურად რენტაბელური)? რას ყიდით? რა სარგებელი მოაქვს? რომელი პროდუქტის გაყიდვები არის ზრდადი? კლებადი? მდგრადი? ასევე
აღწერეთ
თქვენი
პოტენციური
კლიენტები
რაც
შეიძლება
სრულყოფილად. უპასუხეთ შემდეგ კითხვებს: ვინ არიან თქვენი კლიენტები? რომელ სეგმენტებში მუშაობენ ისინი? ფართოვდება თუ მცირდება თქვენი ბაზარი? აპირებთ
თუ
არა
კონცენტრირებას
კონკრეტულ
ბაზრებსა
და
სეგმენტებზე? 71
ბიზნეს გეგმაში უნდა აისახოს ბიზნესის ადგილმდებარეობა: სად არის განლაგებული თქვენი ბიზნესი? რატომ? გჭირდებათ თუ არა დამატებითი სივრცე გაფართოებისათვის? არის თუ არა ადგილმდებარეობა მნიშვნელოვანი თქვენი ბიზნესისათვის? ასევე მთავარი ადგილი ბიზნეს გეგმაში კონკურენტ ფირმებს ეკუთვნით: ვინ არიან თქვენი კონკურენტები და სად არიან ისინი განლაგებული? ვინ არიან თქვენი არაპირდაპირი კონკურენტები? რა არის თქვენი კონკურენტული უპირატესობა? როგორია თქვენი საბაზრო წილი? არის თუ არა იგი ზრდადი? მართვის
პრინციპები
ბიზნეს
გეგმაში
ძირითადად
არის
გასათვალისწინებელი: რა
განათლება
და
რა
უნარ-ჩვევები
გაქვთ
იმისთვის,
რომ
სწორად
წარმართოთ ბიზნესი? არსებობს თუ არა მმართველობითი გუნდი? ვისგან შედგება ის? როგორია მენეჯმენტის პასუხისმგებლობა? ბიზნეს
გეგმის
შედგენის
დროს
განხილულ
უნდა
იქნეს
ბიზნესში
მონაწილე თანამშრომელთა მდგომარეობები: როგორია თქვენი თანამშრომლების მოთხოვნები და მიზნები? გჭირდებათ თუ არა თანამშრომელთა რაოდენობის გაზრდა? რა უნარ-ჩვევები უნდა ჰქონდეთ მათ სამუშაოს შესასრულებლად? ბიზნეს გეგმის შედგენისას ყოველგვარი გამონაკლისის გარეშე, ყველაზე მცირე
კომპანიასაც
კი
უნდა
ჰქონდეს
უახლესი
ფინანსური
ინფორმაცია,
რომლის მიხედვითაც მენეჯმენტი იღებს გადაწყვეტილებებს. აღწერეთ, როგორ დაიწყეთ თქვენი ბიზნესი. ამისათვის უპასუხეთ შემდეგ კითხვებს: ა) რა არის თქვენი ბიზნესის დაფინანსების წყარო? როგორ იქნება ეს სესხი გამოყენებული? ბ) შენობა-ნაგებობები თქვენი საკუთრებაა, თუ იჯარით გაქვთ აღებული? დანადგარები? გ) რა ოდენობით კაპიტალი გაქვთ? როგორ იღებთ სესხის აღების შესახებ გადაწყვეტილებებს? გყავთ თუ არა ინვესტორები? ბიზნეს გეგმაში ასახული უნდა იყოს მანქანა-დანადგარების ჩამონათვალი, ბიზნეს
აღჭურვილობის
ჩამონათვალი,
რომელსაც
ფლობთ
ან
აპირებთ
შეიძინოთ. ბიზნეს გეგმაში საბალანსო უწყისის მთავარი ადგილი უკავია. საბალანსო უწყისი არის თქვენი ბიზნესის ლიკვიდობისა და თქვენი პირადი კაპიტალის 72
აღწერა
დროის
მოცემული
მომენტისათვის.
ეს
არის
თქვენი
ბიზნესის
მომენტალური ფოტოსურათი, რომელიც ასახავს, რა არის თქვენი საკუთრება და რა სახის ვალდებულებები გაქვთ. ასევე
ძირითადი
ადგილი
ბიზნეს
გეგმის
შედგენისას
უკავია
მოგება-
ზარალის უწყისს. ეს ინფორმაცია გიჩვენებთ, თუ რამდენად წარმატებულია თქვენი
კომპანიის
მუშაობა
დროის
(როგორც
მონაკვეთში
წესი,
თვის,
კვარტალის და წლის განმავლობაში). მოგება/ზარალი გამოიანგარიშება როგორც გაყიდვებს (რეალიზაციას) გამოკლებული ხარჯები. გასული და მიმდინარე წლის მოგება-ზარალის უწყისების შედარებით შეგიძლიათ შეადგინოთ შემოსავლების პროგნოზები. რეალურად, ეს პროგნოზები დაფუძნებული იქნება ინტუიციაზე, მაგრამ თუ ჩაატარებთ თქვენი ორგანიზაციის სამუშაოს ამომწურავ კვლევას, ისინი შეიძლება საოცრად ზუსტიც კი იყოს. ბიზნეს გეგმის ფინანსური მხარის სწორედ წარმართვას ფულადი ნაკადების მოძრაობის
უწყისი
უზრუნველყოფს.
ეს
მონაცემები
შექმნილია
იმის
საჩვენებლად, თუ რამდენად კარგად მართავს ორგანიზაცია თავის ფულად ნაკადებს
(ლიკვიდობას);
აზრობრივად
წარმოადგენს
სხვაობას
შემომავალ
ფულად ნაკადებსა და გაწეულ ფულად გასავლებს შორის. რენტაბელობასა და ლიკვიდობას შორის ბალანსის შენარჩუნება ძნელია. გაყიდვების სწრაფმა ზრდამ შეიძლება
გამოიწვიოს
რენტაბელური
კომპანიის
ფულადი
ნაკადების
გაკოტრების
ამოწურვა,
მიზეზიც
კი
რაც
ხდება.
მრავალი
შემოსავლების
პროგნოზისა და ფულადი ნაკადების მოძრაობის უწყისის როლი მდგომარეობს ამ სერიოზული პრობლემების დროულ გამოვლენასა და თავიდან აცილებაში კაპიტალის გაზრდის ან სათანადო დაფინანსების მეშვეობით. პროგნოზები თქვენი ბიზნეს გეგმის შემადგენელი ნაწილია. ეს ციფრები საშუალებას
გაძლევთ,
განხორციელების
სწორად
შესაძლებლობა
შეაფასოთ და
თქვენი
ინვესტიციების
ბიზნეს
ჩანაფიქრის
ოდენობა,
რომელიც
ბიზნესს,
დაურთეთ
საჭიროა საქმიანობის სათანადო დონის მისაღწევად. თუ
თქვენ
ფლობთ
ან
ადრე
ფლობდით
სხვა
ანალოგიური დოკუმენტაცია მის შესახებაც. პირადი საგადასახადო დეკლარაცია ასევე სასარგებლო დოკუმენტი იქნება.
73
74
თავი IV. ეთიკური და სოციალური პასუხისმგებლობა დროში 4.1. ეთიკის არსი და მნიშვნელობა პროფესიული ეთიკა სავალდებულო და აუცილებელია ყველა პროფესიის ადამიანებისათვის, მნიშვნელოვან
განსაკუთრებით
ნაწილს
მიაჩნია,
ბიზნესმენებისათვის.
რომ
ბიზნესის
ჩვენი
სფეროში
მოქალაქეების
მორალი,
ეთიკა,
კულტურა აუცილებლობას არ წარმოადგენენ, მაგრამ პირდაპირ უნდა ითქვას, რომ სწორედ ბიზნესმენისათვის აუცილებელია პატიოსანი ადამიანის იმიჯი, რომელიც
ხელმძღვანელობს
ყოველდღიურ
ცხოვრებაში
მაღალი
მორალური
პრინციპებით. მაგრამ ეს უნდა იყოს არა მოჩვენებითი, არამედ რეალური სახე, რაც დასტურდება ადამიანისეული, რელიგიური, საზოგადოებრივი მორალის ნორმების მკაცრი დაცვით. სამწუხაროდ, ქართველ ბიზნესმენთა დიდმა ნაწილმა ჯერჯერობით ვერ გააცნობიერა,
რომ
ბიზნესში
ქცევის
მორალურ-ეთიკური
პრინციპები
და
კულტურა მუდმივი გრძელვადიანი წარმატების საწინდარია, რომელიც ბევრად უფრო
მნიშვნელოვანია
მოტყუებით
მოპოვებულ
მოგების
სიხარულთან
შედარებით. არსებობს
ურყევი
პრინციპები,
რომლებითაც
ვალდებულია
იხელმძღვანელოს თითოეულმა ადამიანმა საქმიანობის ნებისმიერ სფეროში. ეს პრინცესები შეადგენენ ცივილიზებული ბიზნესის მორალურ-ეთიკურ კოდექსს, რომლის დაცვა ყველა ბიზნესმენის წმინდა საქმეა. ჯერ კიდევ არისტოტელემ განსაზღვრა „ეთიკა“, როგორ ცოდნა იმისა, თუ რა უნდა აკეთო და რისგან უნდა შეიკავო თავი. ადამიანთა ქცევა, რომლებიც მონაწილეობენ ბიზნესში, ერთი
მხრივ,
უნდა
შეესაბამებოდეს
გონივრულ,
საზოგადოებაში
მიღებულ
რეკომენდაციებს და, მეორე მხრივ, რაც შეიძლება შორს იყოს აკრძალვების, ეთიკისა და მორალის ნორმების დარღვევების ზონიდან. ბიზნესმენმა თავი უნდა აარიდოს ამორალურ, არაეთიკურ საქციელს. «არ დაარღვიო»
-
ბიზნესის
უმნიშვნელოვანესი
მორალურ-ეთიკური
წესია.
ბიზნესისათვის აუცილებელია მორალურ-ეთიკური პრინციპების დაცვა. ეს
იოლად
ადამიანია. ბიზნესმენის შესაბამისი
შესასრულებელია,
ბიზნესის ღირსეული თვისებების
თუ
ბიზნესმენები
მორალურ-ეთიკური მორალური შესახებ
სახის
კოდექსი და
წარმოდგენათა
სათანადო
მორალის
წარმოიშვა
როგორც
მისთვის
დამახასიათებელი
ისტორიული
განვითარების
პროდუქტი. მიუხედავად იმისა, რომ ბიზნესის მორალურ-ეთიკური ნორმები მუშავდებოდა მრავალი ათწლეულის განმავლობაში, გაფორმდა და არსებობს ბოლო ასწლეულის შინაარსით. ცივილიზებული ბიზნესის ეთიკური კომპლექსი 75
და ბიზნესმენის მორალური სახე ასეა გადმოცემული ბიზნესის სხვადასხვა სახელმძღვანელოში: დარწმუნებულობა თავისთვის,
თავისი
შრომის
არამედ
სარგებლიანობაში
სხვებისთვისაც,
არა
მარტო
საზოგადოებისათვის,
სახელმწიფოსათვის; წარმოდგენის
შექმნა
გარშემომყოფ
ადამიანებზე,
როგორც
კარგად
მუშაობის მსურველ და მცოდნე ადამიანებზე, რომლებიც მიისწრაფვიან თვითრეალიზებისაკენ; რწმენა ბიზნესისადმი, მისი როგორც მიმზიდველი შემოქმედების აღქმა, ბიზნესთან როგორც ხელოვნებასთან დამოკიდებულება; კონკურენციის
აუცილებლობის
აღიარება
თანამშრომლობისაკენ
ერთდროულად მისწრაფებისას; თავის თავის როგორც პიროვნების და ნებისმიერი პიროვნების, როგორც თავისი თავის პატივისცემა; ნებისმიერი საკუთრების, სახელმწიფო ხელისუფლების, საზოგადოებრივი მოძრაობების, სოციალური წესრიგის, კანონების პატივისცემა; სხვებისადმი
ნდობა,
სხვა
ადამიანების
პროფესიონალიზმისა
და
კომპეტენტურობის პატივისცემა; განათლების, მეცნიერების, კულტურის ფასეულობათა აღიარება; ზრუნვა ეკოლოგიის შესახებ; სიახლეებისაკენ სწრაფვა; ჰუმანიზმი. ბიზნესის ეთიკასთან და მორალთან დაკავშირებულია ბიზნეს კულტურა, ზოგჯერ
კი
უკავშირებენ
მათ
აიგივებენ
წარმოდგენას
ერთმანეთთან.
ბიზნესმენთან
ბიზნესის
ქცევის
კულტურას
წესისა
და
ხშირად
ფასეულობების
შესახებ. კულტურის ცნებაში აისახება ადამიანთა აღზრდა, განათლება, სულიერი სამყარო, მათი უნარი, შეითვისონ ადამიანისეული ცივილიზაციის მიღწევები. კულტურა
ახასიათებს
საზოგადოების
სულიერი
განვითარების
დონეს,
მის
იდეალებს, ადამიანებთან კონტაქტში შესვლის უნარს (კომუნიკაბელობას). ბიზნესის
კულტურა
ურთიერთკავშირის ერთგულებას
გულისხმობს
ატმოსფეროს,
თავისი
ბიზნესოპერაციების
მოპყრობა
ფირმისადმი,
ბიზნესის,
ერთმანეთთან
დამოკიდებულების მისი
ხასიათს,
პროდუქტის
ხარისხს.
თანამედროვე წარმოდგენით ბიზნესის კულტურა ერთ მთლიანობაში აერთიანებს ბიზნესის
ცალკეული
მონაწილეების
კულტურას
და
მთლიანად
ბიზნეს
მოქმედებათა კულტურას, რომელსაც ზოგჯერ ფირმის კულტურას უწოდებენ. განასხვავებენ
ფირმის
შიგა
და
გარე
კულტურას.
შიგა
კულტურა 76
ახასიათებს საქმის მონაწილეთა შორის ურთიერთობებს, ქცევის წესსა და სტილს მათ ურთიერთობაში ფირმის შიგნით. გარე კულტურა ასახავს ბიზნესმენების მიმწოდებლებთან,
(მყიდველებთან)
მომხმარებლებთან
და
სხვა
პირებთან
კულტურულ ურთიერთობათა პრინციპების დაცვას, რომლებთანაც წარმოიშობა კონტაქტები
ბიზნეს
ოპერაციების
განხორციელების
პროცესში.
კულტურა
შეიძლება იყოს ღია და დახურული. ღიას
უწოდებენ
გამოტანილ,
ბიზნესმენთა
საჩვენებელ
საჯარო,
კულტურას.
საყოველთაო
დახურული
დათვალიერებაზე
(ჩაკეტილი)
კულტურა
წარმოადგენს ბიზნესმენთა ქცევის არააფიშირებულ, ჭეშმარიტ წესს. ბიზნესის სფეროში ქცევის კულტურა ძირითადად აღიარებულია საზოგადოებაში, მაგრამ იგი არ არის წერილობით ჩამოყალიბებული და ოფიციალურად გამოცხადებული ქცევის ნორმის მოთხოვნათა სახით, რომლებიც ათვისებულია ბიზნესმენების მიერ. ბიზნესის კულტურას გააჩნია სამი მხარე: 1) ბიზნესმენის შეხედულება ბიზნესის ფასეულობათა შესახებ. თითოეულ ბიზნესმენს გარკვეულად აქვს წარმოდგენილი ბიზნესის მიზნები და ფლობს ფასეულობათა
საკუთარ
სკალას,
რომლის
შესაბამისად
იგი
მსჯელობს
მომხმარებლების, კლიენტების, მის საქონელზე მოთხოვნის, საქონლის ხარისხის, მოსალოდნელი შემოსავლებისა და მოგების შესახებ; 2)
ფასეულობათა
შესახებ
წარმოდგენიდან
გამომდინარე,
დადგენილი
ქცევის წესები და ნორმები ბიზნეს ოპერაციათა დაგეგმვისა და ჩატარებისას. მაგალითად,
დიდი
შემოსავლების
მომტანი
კლიენტების
პირველი
კლასის
მომსახურების წესი შეიძლება შედგებოდეს მათთან კონტაქტების შენარჩუნების, მათი
სურვილების
გამოვლინების,
მათთვის
საჭირო
საქონლის
აქტიური
შეთავაზების, გაყიდვის შემდგომი მომსახურებისაგან; 3) ბიზნესმენის კონკრეტული ქცევა ბიზნეს ოპერაციათა შესრულებისას, რომლის
პროცესში
კულტურული
იგი
ქცევის
პრაქტიკულად
წესებსა
და
ნორმებს.
ახორციელებს ბიზნესის
შემუშავებულ
კულტურას
საერთო
ნიშნებთან ერთად აქვს ნათლად წარმოების
გამოსახული
კულტურას,
კორპორაციულ
დარგობრივი
ვაჭრობის
კულტურას.
ხასიათი.
კულტურას,
აღსანიშნავია
ის,
მაგალითად,
მომსახურების
რომ
ბიზნესის
გამოყოფენ კულტურას,
კულტურა
არ
ყალიბდება ცალმხრივად, არ არის დამოკიდებული მხოლოდ თვით ბიზნესმენზე. მასში შეხამებულია ერთ მთლიანობაში გაერთიანებით ფირმის, მისი მუშაკების, ბიზნეს
ოპერაციის
მონაწილეების,
ფირმის
კლიენტების
(მყიდველების)
კულტურა. 77
საქართველოს განვითარებად ბიზნესში აშკარად ჩანს საერთო კულტურის ზოგიერთი ნაკლოვანება, რაც ვლინდება არა მარტო ცალკეული ბიზნესმენის ინდივიდუალურ ქცევაში, არამედ მთლიანად ბიზნესის სფეროში. მაგალითად, შეიჩნევა უმთავრესად გატაცება სავაჭრო და საშუამავლო ბიზნესით, მაშინ როდესაც საწარმოო ბიზნესს უკავია მცირე ადგილი ფასეულობათა სკალაში. ბიზნესმენები
ამჯობინებენ
მოგების
რაც
შეიძლება
სწრაფად
მიღებას,
თუნდაც მცირე ოდენობით, დიდი მოგების მიღების გრძელვადიანი ლოდინის ნაცვლად. ბიზნესის
მორალურ-ეთიკურ
პრინციპებთან
ბიზნესის
კულტურასთან ერთად არსებობს კეთილი ტონის წესები, ნებისმიერ
სამსახურში,
მათ
შორის
ბიზნესშიც
სფეროში
ქცევის
რომელთა
დაცვა
აუცილებელია.
კორექტული
ქცევის ნორმებსა და წესებს თავის კოლეგებთან ურთიერთობებში, ქცევის წესსა და ფორმებს სამსახურებრივი კონტაქტების პროცესში უწოდებენ სამსახურებრივ ეტიკეტს.
იგი
ხელქვეითებთან,
მოიცავს
ურთიერთმისალმების,
კოლეგებთან,
მენეჯერებთან
წარდგენის,
გაცნობის,
კავშირურთიერთობის,
საქმიანი
მოლაპარაკებების, მიწერ-მოწერის წარმოების წესებს. ეტიკეტი ნიშნავს აგრეთვე მოთხოვნებს ჰაბიტუსის (გარეგანი შესახედაობის), ჩაცმულობის (ტანსაცმლის), ქცევის მანერის, მეტყველებისადმი. საქმიანი ეტიკეტის წესები მეტწილად არ არის უთუო მოთხოვნილების ხასიათის იმ გაგებით, რომ სამსახურებრივი ეტიკეტის დებულებების დაცვა აუცილებელია თვით ბიზნესმენის ან ბიზნეს ოპერაციების მონაწილისათვის. წინააღმდეგ შემთხვევაში მათზე ჩამოყალიბდება ცუდი შთაბეჭდილება, რამაც შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს კარიერაზე. მაგრამ
საერთაშორისო
შეხვედრებთან
და
საერთაშორისო
ოქმის
ბიზნესთან,
მასთან
მოლაპარაკებებთან წესები,
რომლებიც
დაკავშირებულ
დაკავშირებით მკაფიოდ
და
ოფიციალურ
შემუშავებულია
ერთმნიშვნელოვნად
განსაზღვრავენ სამსახურებრივი ქცევის წესებსა და ნორმებს. მაგალითად, ბიზნესმენის ტანსაცმელმა კარგად უნდა წარმოაჩინოს მისი გემოვნება,
მოდის
ცოდნა,
მაგრამ
ამავე
დროს
განსხვავდებოდეს
საკმაო
სისადავით, არ იყოს «მყვირალა». მაგალითად იაპონელი აფასებენ შავ შარვალ კოსტუმში და თეთრ პერანგში შემოსილ ბიზნესმენებს. ბიზნესმენის ჰაბიტუსი არ უნდა ამცირებდეს მის პრესტიჟს. საერთოდ მიღებული ეტიკეტის თანახმად, რაგინდ მაღალი რანგის ბიზნესმენო იყოს მაინც მამაკაცი პირველი ესალმება ქალს. ანალოგიურად, ასაკით უმცროსი პირველი უნდა მიესალმოს ასაკით უფროსს. წესი, რომლის თანახმად ხელქვეითი პირველი ესალმება მენეჯერს, არ არის აბსოლუტური ხასიათის, დასაშვებია ურთიერთმისალმების შებრუნებითი 78
წესი. ოფიციალურ დავამატოთ
სიტყვიერ
სიტყვა
და
წერილობით
„პატივცემულო“.
გვარით
მიმართვებში მიმართვისას
სასურველია
სავალდებულოა
დაემატოს სიტყვები: „ბატონო“, „ქალბატონო“, „კოლეგა“. სახელით შეიძლება მივმართოთ მხოლოდ ძალიან ახლობელ მეგობრებს და გაცილებით უფრო ახალგაზრდა
კოლეგებს,
წინააღმდეგი.
და
ესეც
რუსეთში
მაშინ,
ყველაზე
ხელმძღვანელობისადმი,
თუ
ისინი
მეტად
არ
იქნებიან
მიღებულია
პარტნიორებისადმი,
ამის
მიმართვა
თანამოსამსახურეებისადმი
სახელითა და მამის სახელით. საქმიან სიტუაციებში უაღრესად სასურველია მიმართვის შემდეგი ფორმა: «თქვენ».
მიმართვა
ურთიერთმიმართვის
«შენ»,
რომელიც
ფორმა,
ამ
დასაშვებია
შემთხვევაში
უნდა
მხოლოდ
გახდეს
არაფორმალურ
(არაოფიციალურ) ურთიერთობებში. პირველი საქმიანი შეხვედრის დროს უცნობ ადამიანებთან უნდა წარვდგეთ თვითონ, ან ერთმანეთთან წარდგენა უნდა მოხდეს შეხვედრის ორგანიზატორების მიერ. მამაკაცი ვალდებულია პირველი წარსდგეს
ქალის
წინაშე.
საქმიან
ურთიერთობებში
უნდა
იყოს
დაცული
სუბორდინაცია, რომელიც ნიშნავს იმას, რომ თითოეული მონაწილე იქცევა დაკავებული თანამდებობისა და სამსახურებრივი მდგომარეობის შესაბამისად. ნებისმიერ სიტუაციაში აუცილებელია, უპირველეს ყოვლისა, დავეყრდნოთ კორექტული ქცევის წესებს იმ პირთან პატივისცემის პოზიციიდან, რომელთანაც გვაქვს საერთო საქმე. ზომიერი საუბრის და უფრო მეტად სხვათა მოსმენის უნარი
განეკუთვნება
საქმიანი
ეტიკეტის
დაცვისა
და
გარშემომყოფთა
პატივისცემის კარგ ნიშან-თვისებათა რიცხვს. არ უნდა გავაწყვეტინოთ სიტყვა თანამოსაუბრეს
ბოლომდე
მის
მოსმენამდე.
მეტისმეტად
გაჭიანურებული
საუბრის შეწყვეტის აუცილებლობისას, როდესაც თანამოსაუბრის გამონათქვამებს არ გააჩნია სასარგებლო დატვირთვა, საჭიროა მის წინაშე ბოდიშის მოხდა შეწყვეტილი საუბრისათვის. თავაზიანობა, ყურადღება და პატივისცემა პარტნიორისადმი თან უნდა ახლდეს ნებისმიერ საქმიან კონტაქტებს, რომლებიც განხორციელებული იქნებიან სიტყვიერი, წერილობითი, სატელეფონო, სატელეგრაფო, ტელექსის, ტელეფაქსის კავშირის ფორმით. უნდა გამოირიცხოს ემოციური რეაქცია მოლაპარაკებათა პროცესში. ამასთან ყველაზე მწვავე რეაქციაც კი უნდა გაკეთდეს მშვიდად და თავშეკავებულად. უაღრესად მეტყველების
დიდ
როლს
კულტურა,
ასრულებს
აზრის
საქმიან
მკაფიოდ,
ეტიკეტში
მოკლედ,
წერისა
გასაგები
და
ფორმით
გამოთქმის უნარი. 79
4.2. დროის მენეჯმენტი პროფესიული უნარ-ჩვევების ძირითადი მახასიათებელი და წარმმართველი არის დროის მენეჯმენტი ანუ დროის მართვა. ხარისხიანი
პროფესიული
უნარ-ჩვევების
განხორციელების
აუცილებელი
პირობაა დრო. როგორც ამერიკელების აზრით ის არის ფული. დროს გაფრთხილება უნდა. დრო ყველაფრის საზომია, რომელიც ძალიან სწრაფად გადის, განსაკუთრებით დღევანდლ სიტუაციაში. პროფესიული უნარ-ჩვევებში მთავარი ადგილი სწორ მენეჯმენტის უკავია. მენეჯმენტისთვის კი საჭიროა დროის სწორი მართვა. დრო ყველაზე რთული სამართავია,
რადგან
ძალიან
სწრაფად
გარბის
და
მისი
დაწევა
თითქმის
შეუძლებელია. მენეჯმენტში დროის სწორად მართვისათვის საჭიროა დროის დაგეგმვა და მისი სისტემატიზაცია. ისმის კითხვა, როგორ ვმართოთ დრო? დროის მართვის ერთ-ერთი პირობაა დღის განმავლობაში დროის სწორედ და ეფექტურად გადანაწილება, შესასრულებელი საქმეთა რიგითობის განსაზღვრა და მოქმედებათა გეგმის შემუშავება. ეს პირობები თუ იქნება გათვალისწინებული საწარმოში, სადაც მიმდინარეობს სწორი მენეჯმენტი, ყველაფერი წარმატებით წარიმართება. დროის დაგეგმვის ამოსავალი პირობაა: ნაკლებ დროში რაც შეიძლება მაღალი ხარისხის პროდუქციის წარმოება. ამისათვის დრო უნდა ვმართოთ შემდეგნაირად: • დავსახოთ პრიორიტეტები; • ჩამოვაყალიბოთ მიზნები; • დავანაწილოთ საკუთარი სამუშაო დრო; • გამოვყოთ რთული დავალებები და შევიმუშაოთ მათი შესრულების გეგმა; • დავიცვათ ჩვენი დრო სხვისი ჩარევისა და მოცდენისგან; • შევამციროთ დროის დანახარჯები. გარდა ამ პირობებისა მენეჯერმა უნდა გაანალიზოს, თუ დღის განმავლობაში რა ელემენტებზე ეხარჯება და ეკარგება დრო მაგალითად: • ტელეფონზე; • შემთხვევით ხალხზე; • ცუდ ინფორმაციის გაცვლაზე თანამშრომლებთან; • ცუდ დაგეგმვაზე; 80
• მოსმენის ცუდ კულტურაზე; • არასწორ ორგანიზაციულ სტრუქტურაზე; • მიზნების შეცვლაზე; • გადაწყვეტილების მიღების არქონაზე; • ხმაურზე სამუშაო ადგილზე; • ბიუროკრატიულ საოფისე პროცედურებზე; სხვისი მუშაობის მრავალჯერად გადამოწმებაზე, და მრავალ სხვა ფაქტორზე. ასეთი მენეჯერი სწორ მენეჯმენტს ვერ წარმართავს. საერთოდ დროს კარგავს ის ვინც: • არ ამზადებს დავალებების ჩამონათვალს; • არასოდეს სახავს საბოლოო მიზანს და არ გეგმავს სამუშაოს დასრულების დროს; • სახავს საბოლოო მიზანს და დროს, მაგრამ ვერ ეტევა ამ დროში; • კონცენტრაციის დაბალი დონე აქვს და ადვილად ცდება; • არ აფიქსირებს და არ წერს ხელის შემშლელ ფაქტორებს. ყველა ამ ფაქტორის გათვალისწინება საშუალებას იძლევა სწორედ იმართოს დრო და ამასთანავე ფირმის მენეჯმენტიც. განვიხილოთ დროის მენეჯმენტის მარტივი მაგალითი, რომელიც CV-ს (ლათ. Curriculum vitae - ცხოვრების განარბენი) ეხება. CV-ის საშუალებით იზოგება ძალიან დიდი დრო, როგორც მენეჯერის ისე პერსონალის, რომელიც ეძებს სამსახურს. იმისათვის, რომ საწარმომ, ფირმამ, ორგანიზაციამ დაზოგოს დრო და იმ პირებს, ვინც ადგენენ CV-ს, დაეზოგოთ ძვირფასი დრო, ამიტომ შემოღებულია CV-ს შედგენის წესი, რომლის საშუალებითაც ფირმის ხელმძღვანელი მოკლე დროში გებულობს ფირმაში მისაღები კონტინგენტის მონაცემებს. ისმის კითხვა როგორ შევადგინოთ CV-ი, რათა მოვიგოთ დრო და ვიპოვოთ სასურველი სამსახური ან წარვუდგეთ ნებისმიერ პიროვნებას. აღსანიშნავია, რომ CV-ის შედგენის შესახებ არ არსებობს უნივერსალურად დადგენილი ვარიანტი, მაგრამ აქ ზოგადად განვიხილოთ მისი შედგენა. სასურველია CV-ი არ იყოს ორ გვერდზე მეტი მოცულობის. შეიძლება იყოს 3-4 გვერდი,
თუ
საქმე
ეხება
კონფერენციებში
მონაწილეობას,
სამეცნიერო-
კვლევით/ანალიტიკურ სტატიების გამოქვეყნებას. შეეცადეთ თქვენს CV-ს შეხედოთ იმ მკითხველის თვალით, რომელსაც დროის უაღრესად მოკლე დროში უწევს მასთან გაცნობა; როგორც აღვნიშნეთ CV-ის შედგენის უნივერსალური წესი არ არსებობს, მაგრამ შეთანხმებული ფორმების გამოკვეთა შეიძლება. CV - ის შედგენის დროს იწერება პირადი ინფორმაცია მაგალითად: სახელი, 81
გვარი, მისამართი, საფოსტო ინდექსი, ელ-ფოსტა, ტელეფონი. შემდეგ წერთ განათლებას: ჯერ წერთ უმაღლესს, ხოლო შემდეგ საშუალოს ანუ ზემოდან ქვემოთ. აქვე მიუთითებთ დიპლომებს და სერტიფიკატებს (რასაკვირველია თუ გაქვთ), რის შემდეგაც იწერება სამუშაო გამოცდილება. შემდეგ სექტორში გამოყოფენ იმ საქმიანობას,
რაც
სცდება
ინტელექტუალურს,
ფორმალურ
შემოქმედებითს.
სასწავლო
ესენია:
პროცესს
უცხო
ენები,
და
გულისხმობს
კომპიუტერი
და
ინტერესთა სფერო კერძოდ თვენი ჰობი. CV-ს შედგენისას უნდა გაითვალისწინოთ ის 10 შეცდომა რამაც შეიძლება თქვენი CV-ი წაკითხვადი არ გახადოს. ეხლა ჩამოვაყალიბოთ ეს 10 შეცდომა: 1. ფოტოსურათი საჭიროა თუ არა ფოტოსურათის ჩართვა CV-ში? თუ დამსაქმებელი საგანგებოდ არ ითხოვს ფოტოსურათს, მისი გაგზავნა აუცილებელი არ არის. საქართველოში ფოტოსურათს ძირითადად ისეთ პოზიციებზე ითხოვენ, როგორებიცაა: ოფისის მენეჯერი, მდივანი, და ა.შ. ბევრ ქვეყანაში დამსაქმებელის მიერ ფოტოსურათის მოთხოვნა დისკრიმინაციად ითვლება. დიდ ბრიტანეთში ფოტოსურათის გაგზავნა CV-ისთან ერთად მისაღებია მხოლოდ მსახიობისა და ფოტომოდელის პოზიციაზე. მართლაც, ადამიანის გარეგნობას არანაირი კავშირი არ უნდა ჰქონდეს მის პროფესიონალიზმთან, უნარებსა და გამოცდილებასთან. CV-ს დაურთეთ მხოლოდ პროფესიული, საბუთის ფოტო. მართალია, საბუთის ფოტოში ადამიანთა 90 % არაეფექტურად გამოიყურება, მაგრამ შეუფერებელი სურათის
გაგზავნით
მხოლოდ
არასერიოზულ
შთაბეჭდილებას
დატოვებთ
დამსაქმებელზე. სჯობს, საერთოდ არ გაგზავნოთ ფოტო, ვიდრე ბუნებაში, მეგობრებთან თუ ჯიხვზე ნადირობისას გადაღებული სურათი დაურთოთ CV-ის. ეს არის ყველაზე გამაღიზიანებელი და ხშირი შეცდომა – 10 მიღებული CV-იდან დაახლოებით რვა ამ შეცდომას შეიცავს. 2. ელ. მისამართი CV-ში აუცილებლად უნდა იყოს მითითებული თქვენი ელ.ფოსტის მისამართი. ეს მნიშვნელოვანი დეტალი ხშირად ავიწყდებათ. არა სერიოზულობაზე მეტყველებს ისეთი
მისამართები,
როგორებიცაა
bombora@mail.ru,
kuskusela997@posta.ge,
druncha@posta.ge ა.შ. მოძველებული და ნაკლებად საიმედოა mail.ru, inbox.ru, posta.ge და ა.შ. გაცილებით ეფექტურია yahoo, gmail და ა.შ. თქვენი ელ. ფოსტის მისამართი რაც შეიძლება ლაკონური უნდა იყოს: სახელი, გვარი (მაგ., ninochaladze@yahoo.com და ა.შ.).
82
3. სათაური საკონტაქტო დეტალებსა და მონაცემებზე წინ CV-ის სათაურად თქვენი სახელი და გვარი უნდა ეწეროს, გამოიყენეთ მსხვილი, მკაფიო შრიფტი. CV-ის დასათაურება სიტყვებით ,,კურიკულუმ ვიტაე’’, ,,CV’’, ,,ავტობიოგრაფია’’ უკვე მოძველებულია და არ არის მიზანშეწონილი. 4. ზედმეტი პირადი ინფორმაცია ბევრს ჰგონია, რომ აუცილებელია ისეთი დეტალების აღნიშვნა CV-ში, როგორებიცაა: ოჯახური მდომარეობა, შვილების რაოდენობა, ეროვნება და ა.შ. მსგავსი ინფორმაციის მოყვანა უადგილო და ზედმეტია და შეგიძლიათ, თამამად გამოტოვოთ. 5. სექციები/ქვესათაურები უმნიშვნელოვანესია, რომ CV-ში წარმოდგენილი ინფორმაცია გასაგები და ორგანიზებული იყოს. შესაბამისად, თითოეული სექცია უნდა გამოყოთ და დაასათაუროთ. რეკომენდირებულია ხაზების ან სხვა გრაფიკული საშუალებების გამოყენებაც. 6. სტილი CV-ში წარმოდგენილი წინადადებები რაც შეიძლება ლაკონურად უნდა იყოს წარმოდგენილი. კადრების შერჩევის სპეციალისტები ერთხმად თანხმდებიან, რომ ნაცვალსახელებისა და ზმნების გამოყენება სრულიად ზედმეტია, ვინაიდან CV მაქსიმალურად ნათლად და მკაფიოდ უნდა გადმოსცემდეს ინფორმაციას. მაგალითად: 2004-2008
წწ.
ვსწავლობდი
თბილისის
სახელმწიფო
უნივერსიტეტში,
ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტზე ისედაც ნათელია, რომ CV-ის ავტორი სწავლობდა ზემოთ დასახელებულ უნივერსიტეტში და უმჯობესი იქნება, თუ ინფორმაციას შემდეგ სახეს მივცემთ: 2004-2008 – თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტი, ეკონომიკისა და ბიზნესის ფაკულტეტი, სპეციალობა – ბიზნესის ადმინისტრირება, ბაკალავრიატი. 7. ქრონოლოგიური წყობა სტანდარტის მიხედვით, CV-ში ქრონოლოგიური წყობა შებრუნებული უნდა იყოს, ე.ი. წარმოდგენილი უნდა იყოს უახლესი და შესაბამისად ნაკლებად მნიშვნელოვანი ინფორმაცია. აუცილებელია ამ ნორმის დაცვა CV-ის შედგენისას.
83
8. ორთოგრაფიული და გრამატიკული შეცდომები, შრიფტი ორთოგრაფიული
და
გრამატიკული
შეცდომები,
არეული
შრიფტი
იმ
შეცდომათა რიცხვს განეკუთვნება, რომლებიც ყველაზე მეტად აღიზიანებს კადრების შერჩევის სპეციალისტს. დარწმუნდით, რომ CV აკრეფილია ერთი შრიფტით (სასურველია, სილფაენით, რადგან არ ირევა ელ. ფოსტით გაგზავნისას) და არ შეიცავს გრამატიკულ თუ ორთოგრაფიულ შეცდომებს. 9. რეკომენდაცია რეკომენდატორისა და მათი საკონტაქტო დეტალების აღნიშვნა CV-ში საჭირო არ არის, თუ დამსაქმებელი საგანგებოდ არ ითხოვს აღნიშნულ ინფორმაციას. 10. CV-ის მოცულობა თუ თქვენი CV-ი სამ გვერდს აღემატება, სავარაუდოდ, მესამე გვერდს აღარ გადაფურცლავენ. დასაქმების სპეციალისტი, რომელიც, დაახლოებით, 200 შემოსულ რეზიუმეს
ფილტრავს,
ნამდვილად
არ
ისურვებს
თქვენი
ავტობიოგრაფიის
წაკითხვას. CV-ი არ უნდა აღემატებოდეს სამ გვერდს (ორ გვერდიანი CV სავსებით საკმარისია) და უნდა იყოს მაქსიმალურად ლაკონური და პროფესიული. დროის მართვაში, როგორც ზემოთ ავღნიშნეთ დაგეგმვა ეხმარება ადამიანებს ეკონუმიურად
გამოიყენონ
დრო!
არსებობენ
სხვადასხვა
ადამიანის
ტიპები,
რომლებიც ზოგი მშვიდი, გათვლილი ცხოვრების მოყვარულია და სწორედ ასეთი ტიპის ხალხი ცდილობს დაგეგმოს თავის დრო, გაანაწილოს შესასრულებელი საქმეები, ხოლო ზოგი ექსტრემალური სიტუაციების მოყვარულია ხშირად ასეთი ტიპი პიროვნებები ცეცხლს ეთამაშება და მას ყოველთვის დრო აქვს დაუგეგმავი. პირველი ტიპის ადამიანების ქცევა თითქოსდა მოსაწყენია, ხოლო მეორე ტიპის ადამიანების ქცევა საინტერესო, მაგრამ საქართველოში მეორე ტიპის ადამიანების ქცევის მოყვარულნი ხარჯავენ ბევრ ენერგიას და ბევრ ფულს! ის ვინც გეგმავს თავის დროს, ის უფრო სწრაფად ასრულებს შესასრულებელ საქმეს და ნაკლებ დროსაც ხარჯავს. დროის დაგეგმვა საშუალებას იძლევა საქმის არასწორი წარმართვისა და ნაკლები შეცდომების დაშვებისა. თუ საქმის დაგეგმვისას, წარმართვისას სწორედ დადგება ამოცანის გადაწყვეტის საკითხი მით ნაკლები დრო დაიხარჯება მის შესასრულებლად. ისმის კითხვა, როგორ დავგეგმოთ დრო? დროის დაგეგმვისას მთავარია გათვალისწინებულ იქნას იმ პიროვნების ტიპი, რომელიც გეგმავს დროს. საერთოდ ადამიანები იყოფიან თავის ბიოლოგიური 84
ძილიანიბის მხრივ ორ კატეგორიად, ესენი არიან „ბუები“ და „ტოროლები“; ამ ორი კატეგორიის ადამიანების დახასიათებისას უნდა ზუსტად აღვწეროთ მათი დადებითი და უარყოფითი თვისებები: მაგ,; „ბუები“ არიან ადამიანები რომელთა შრომის ნაყოფიერება აქტიურ ფაზაში არის საღამოს პერიოდში გვიან ღამემდე, ხოლო ტოროლები აქტიურნი არიან დილის საათებში საღამომდე. განვიხილოთ თითოეულის სქემატური გამოხატულება.
6
8
10
12
14
16
20
18
22
24
2
4
სქემა „ტოროლების“ ამ სქემაზე გამოსახულია „ტოროლების“ დღის შრომის ნაყოფიერების განრიგი საათების
მიხედვით,
როგორც
სქემიდან
ჩანს
„ტოროლებისთვის“
შრომის
ნაყოფიერება პიკში არის დილით 6 საათიდან 8 საათამდე, შრომის ნაყოფიერება დაცემას იწყებს საღამოს 20 საათიდან და ღამის 24 საათზე შრომის უნარიანობა არის 0ი. „ბუების“ შემთხვევაში საქმე სხვაგვარადაა. სქემაზე გამოსახულია“ ბუების“ დღის შრომის ნაყოფიერების განრიგი საათების მიხედვით, რომელიც შემდეგში მდგომარეობს: მათი შრომის ნაყოფიერება პიკში არის ღამის 24 საათზე, ხოლო დილის 8 საათიდან -20 საათამდე არააქტიურ ფაზაშია.
85
6
8
10
12
14
16
18
20
22
24
2
4
სქემა „ბუების“ ამ ადამიანთა ტიპების გათვალისწინებით ხდება სხვადასხვა სახის გეგმის შედგენა, ერთ-ერთი არის წერილობითი. ისმის კითხვა რატომ ადგენენ წერილობით გეგმას? როდესაც გეგმა გადადის ქაღალდზე ამ დროს მენეჯერი თავისუფლდება მთავარი
და
აქტუალური
საქმეებისაგან,
რადგან
ფსიქოლოგიურად
ეხსნება
დაძაბულობა ზედმეტი ინფორმაციის დამახსოვრებისაგან, ესეც დროის დაზოგვის ერთ-ერთი ხერხიაა. საერთოდ დროის დაგეგმვა არის დამოკიდებული თქვენს გამოცდილებაზე, სასურველიაა დაგეგმოთ შესასრულებელი საქმეების 60%, ხოლო 40% დაოთმოთ მაინც გაუთვალისწინებელ მოვლენებს, ამითიც მოახდენთ დროის ხარჯვის ეკონომიას. საერთოდ ცნობილია, რომ სასურველია დაიგეგმოს დილიდან მთელი დღის 6 საათი, შემდეგი 4 საათი რჩება თავისუფალი იმისათვის, რომ თუ შეცდომა მოხდა დაგეგმილ 6 საათში, მოხერხდეს მისი გასწორება. წერილობით გეგმის შედგენისას დაგეხმარებათ ეიზენჰაუერის პრინციპები, რომელიც მოიცავს შემდეგს. იერარქიული სია ეიზენჰაუერის: A - არის საკითხები, რომლებიც უნდა გაკეთდეს დღეს, არის სასწრაფო და მისი გადადება არ შეიძლება; B - საკითხები, რომლის გაკეთება დღეს, მაგრამ არ არის სასწრაფო, აუცილებელი და შეიძლება გადაიდოს მომდევნო დღისთვის; C – არის საქმე, რომელიც უნდა გაკეთდეს სასწრაფოდ, მაგრამ არა არის სავალდებულო შეიძლება გადაიდოს და ჭკვიანმა მენეჯერმა გაწელილი დროის ხარჯზე გააკეთოს წყნარად და სწრაფად ეს საქმე; D - არის საქმე, რომელიც არც საჩქაროა და არც სავალდებულო, მაგრამ მაინც 86
უნდა გაკეთდეს. დროის მართვაში მთავარია შედგეს წერილობითი ცხრილი, რომელშიც განაწილებული იქნება საქმეები A, B, C, D; პრიორიტეტების მიხედვით. საერთოდ დრო მაშინ იგეგმება სწორედ, როდესაც ხდება მისი კარგად და თანაბრად გადანაწილება, ამიტომაც ისმის კითხვა როგორ უნდა დაგეგმოთ თქვენი თავისუფალი დრო? თავისუფალი დროის დაგეგმვისას მთავარია სწორედ შეარჩიოთ თქვენთვის მისაღები და სასიამოვნო გარემო, დაისვენოთ სულიერადაც და მორალურადაც, ცოტახნით
შეისვენოთ
იმ
ადამიანებისგან,
რომლებიც
რთულ
საქმეებთან
გაკავშირებთ, რათა განმარტოვება გქონდეთ და მოემზადოთ ახალი საქმეების შესასრულებლად. სასურველია დროის რაღაც მონაკვეთში გამოყოთ წყნარი საათი, რომლის დროსაც არავინ შეგაწუხებთ და მოახერხებთ სრულ დასვენებას და განტვირთვას. საერთოდ დროის სწორედ დაგეგმვისათვის აუცილებელია ორგანიზებულად გაანაწილოთ დრო. შემდეგი ტესტები დაგეხმარებათ დროის განაწილებაში და საქმეების ორგანიზაციულ წარმართვაში. ტესტი N1: ურთიერთობა ამ ტესტში მთავარია გაარკვიოთ თუ რა დამოკიდებულება გაქვთ თქვენი საქმეებისადმი ამ საქმეებზე რა ახდენს გავლენას და რა ხაზით. გაეცით პასუხი შემდეგ კითხვებს: 1. როდესაც ვგეგმავ ჩემ დროს მაშინ: ა) ვგრძნობ, რომ კონტროლი დავკარგე; ბ) ხანდახან ვთვლი, რომ ყველაფერს ვაკონტროლებ; გ) ვგრძნობ, რომ ყველაფერი კონტროლის ქვეშაა. 2. როდესაც მე ვფიქრობ ჩემს საქმიანობაზე მაშინ: ა) სულერთია ჩემს გარშემო რა ხდება; ბ) განვიცდი სტრესს; გ) ვგრძნობ საქმისადმი ინტერესს და აფორიაქებას. 3. დარწმუნებული ვარ, რომ ეს საქმე: ა) მიაღწევს აღიარებას; ბ) მოიგებს ფულს; გ) ხელს უშლის ნორმალური ცხოვრების წარმართვას. 4. როცა მე მინდა ბევრის გაკეთება მაშინ: 87
ა) მე ვერ ვხედავ ამ გამოწვევას; ბ) ვგრძნობ რისხვას და არეულობას; გ) საქმეებს ვახარისხებ. 5. დარწმუნებული ვარ, რომ: ა) ყველა საქმე უნდა გაკეთდეს კარგად და ხარისხიანად; ბ) თითოეული ნამუშევარი უნდა აკმაყოფილებდეს მინიმალურ საჭირო სტანდარტებს; გ) რაღაც უნდა გაკეთდეს უმაღლეს დონეზე, მაგრამ რაღაც შეიძლება არ გაკეთდეს სრულად. ამ ტესტებში თუ თქვენ აირჩიეთ „გ“ ვარიანტი მაშინ შეიძლება გარკვეული საქმეებისა
არ
შეასრულოთ!
თუ
„ა“
აირჩიეთ
ვარიანტი,
მაშინ
თქვენ
სისტემატიურად გაგვიანდებათ სამუშაოს შესრულება. ტესტი N2: პრიორიტეტები ეს
ტესტი
აჩვენებს,
თუ
რამდენად
კარგად
შეგიძლიათ
დაიყენოთ
პრიორიტეტები და სწორი გადაწყვეტილება, სწორი არჩევანი მიიღოთ. თუ ეს პრიორიტეტები რა როლით მუშაობს თქვენს ცხოვრებაში, რა პასუხისმგებლობით ეკიდებით მას. 1. საქმიანობის ზოგიერთი სფერო..... ა) მე ვიცი ჩემგან რას ელიან; ბ)
მე
ვიცი
რა
მნიშვნელობა
აქვს
ორგანიზაციისთვის
ამ
ჩემს
სამსახურს; გ) მე ვიცი როცა კარგად შევასრულე საქმე; 2. ყოველთვის მეძლევა საშუალება ავირჩიო პრიორიტეტები: ა) ვაკეთებ იმას, რასაც მეუბნება უფროსი, თუნდაც არ იყოს ის მთავარი; ბ) ვაკეთებ
იმას,
რასაც მეუბნებიან
კლიენტები
და
მყიდველები,
თუნდაც არ იყოს მთავარი; გ) ვაკეთებ იმას რაც მე ყველაზე მეტად მსურს. 3. ყველაზე მთავარი საქმე ჩემთვის არის: ა) მონაწილეობა შეხვედრებში; ბ) საბუთებთან მუშაობა; 88
გ) ხალხთან მუშაობა. 4. პირველად მე ვაკეთებ იმ საქმეს: ა) რომელიც კეთდება სწრაფად; ბ) რომელიც არის მარტივი; გ) რომელიც არის საპასუხისმგებლო. 5. ადგენთ თუ არ ჩამონათვალს, თუ რა არის გასაკეთებელი: ა) დიახ; ბ) არა; გ) ხანდახან. 6. თქვენ გეგმავთ დროს? ა) დიახ; ბ) არ; გ) ხანდახან. ამ
ტესტებში
თუ
თქვენ
აირჩიეთ
ვარიანტი
„ა“,
მაშინ
ყველაფერი
წესრიგშია; თუ აირჩევთ „ გ“ ვარიანტს მაშინ ყველაფერი ჩვეულებრივად არის, ხშირად ხდება დაგეგმილი სიტუაციის შეცვლა. ტესტი N3: ამოცანები ეს
ტესტი
დაგეხმარებათ
რამდენად
ეფექტურად
ახდენთ
სხვადასხვა
სისტემების მართვას და ეკონომიურად ხარჯავთ დროს. 1.იყენებთ სპეციალურ მათემატიკურ ფურცლებს: ა) დიახ; ბ) არა. 2. იყენებთ სპეციალურ მოწყობილობებს ჩანაწერებისათვის: ა) დიახ; ბ) არა. 3. ჩანაწერებისათვის იყენებთ დღიურს, (კომპიუტერს, ქაღალდს); ა) დიახ; ბ) არა. 89
4. თქვენ გაქვთ ორი დღიური, ერთი სახლის, მეორე სამსახურის: ა) დიახ; ბ) არა. 5. თქვენ უნდა წაიკითხოთ გარკვეული მასალა, რომელიც შემდგომში არ გულისხმობს შემდგომ ქმედებებს: ა) დატოვებთ საქაღალდეში მანამ, სანამ არ მოვა მისი რიგი; ბ) დაგეგმავთ დროს, რომ წაიკითხოთ იგი; გ) გადაათვალიერებთ და მერე გულისყურით წაიკითხავთ. 6. როგორ შეფასებას მისცემთ თქვენ სამუშაო გარემოს? ა) სრული არეულობაა, მაგრამ ყოველთვის ვიცი სად რა დევს; ბ) სისუფთავეა, მაგრამ ბევრი საბუთებია; გ) სრული წესრიგია, მაგრამ ვერაფერს ვერ ვპოულობ. 7. რამდენი ქაღალდის შეკვრაა თქვენს მაგიდაზე; ა) არცერთი; ბ) ერთ ან ორი; გ) ოთხი და მეტი. 8. რამდენად ხშირად ამოწმებთ თქვენ ფოსტებს? ა) დაუყოვნებლივ; ბ) იმავე დღეს; გ) ერთი კვირის განმავლობაში. 9. რა სახის ფურცლები გილაგიათ მაგიდაზე? ა) მხოლოდ ის ფურცლები, რომლებზეც მუშაობთ ამჟამად; ბ) ყველა ფურცლები. 10. ზოგადად კვირაში რამდენ დროს ხარჯავთ საქმეების გასაკეთებლად? ა) არ ვიცი; ბ) ეს არ არის საკმარისი; გ) სანამ საჭიროა. ამ
ტესტებში
თუ
თქვენ
აირჩიეთ
ვარიანტი
„ა“,
მაშინ
ყველაფერი
წესრიგშია; თუ „გ“ ვარიანტია, მაშინ უნდა დაფიქრდეთ დროის სწორ გადანაწილებაზე 90
და მობილიზაციაზე! ამ ტესტების შესრულების და გაცნობის შემდეგ თქვენ შეძლებთ სწორედ მართოთ და დაგეგმოთ თქვენი დრო. შემდეგი ტესტების საშუალებით კი შეძლებთ დროის გარკვეულ პერიოდში როგორ მართოთ თანამშრომლები. ტესტი N4: თანამშრომლები ეს ტესტი საშუალებას მოგცემთ გაერკვეთ თუ როგორ შეგიძლიათ მართოთ თქვენი თანამშრომლები. 1. რამდენად კარგად იცნობთ სხვა განყოფილების თანამშრომლებს? ა) ძალიან კარგათ, ხშირად მე ვერ ვხედავ მათ; ბ) ისე საშუალოდ, ზოგჯერ ვლაპარაკობთ ტელეფონით; გ) საერთოდ არ ვიცნობ არ არის ამის საჭიროება. 2. როგორ თვლით საუბრებს თანამშრომლებთან სამუშაო პირობებში? ა) დროის ფუჭად ხარჯვა; ბ) ეს გარდაუვალია, მაგრამ ვცდილობ არ ჩავერთო. გ) ეს აუცილებელია, რათა დამყარდეს მეგობრული ურთიერთობები. 3. რამდენად ხშირად დადიხართ სხვათა დასახმარებლად, რათა შეასრულოს თავისი სამუშაო? ა) ხშირად, რატომ არ უნდა დავეხმარო თუ ეს შემიძლია; ბ) ვეხმარები იმათ ვინც მე მინდა ხანდახან; გ) ძალიან იშვიათად, ყველამ უნდა გააკეთოს საკუთარი სამუშაო. 4.
როგორი
განწყობა
გექნებათ
იმ
პიროვნებასთან,
რომელიც
არ
აკონტროლებს დროს? ა) მას უნდა ესმოდეს, რომ ეს მიუღებელია; ბ) არცერთ სერიოზულ საქმეში ვერ დავეყრდნობი; გ) გავარკვევ რატომ იგვიანებს და არ ასრულებს სამუშაოს. 5. შეცდომების დროს პირველ რიგში რას გააკეთებთ? ა) გავარკვევ ვინ დაუშვა შეცდომა; ბ) გავარკვევ შეცდომის მიზეზს; გ) გამოვასწორებ შეცდომას. 6. რას გააკეთებთ თუ თქვენი კოლეგა არის ცუდი სულის ადამიანი? 91
ა) არ მივაქცევ ყურადღებას და თანდათან გაივლის; ბ) გავარკვევ რა სჭირს; გ) ჩემი აზრით თანამშრომლები უნდა აკონტროლებდნენ თავიანთ ემოციებს განსაკუთრებით სამსახურში. 7. როდესაც თანამშრომელი განრისხებულია თქვენი მოქმედება....... ა) დაველაპარაკები ამის შესახებ; ბ) ყურადღებას არ მივაქცევ; გ) იქვე მივიღებ მკაცრ ზომებს. 8. ხშირად მიმართავთ სამსახურში დასახმარებლად თქვენს მეგობრებს; ა) თითქმის ხშირად; ბ) ხანდახან; გ) იშვიათად. ამ ტესტში ვარიანტ „ა“ -ზე გაცემული პასუხები მოწმობს იმას, რომ თქვენ კარგად იცნობთ თანამშრომელთა ფსიქოლოგიას და კარგად მართავთ მათ, ხოლო ვარიანტი „გ“ თქვენ ხართ მომთხოვნი თანამშრომლების მიმართ და მათ ქმედებებში პატარა უზუსტობებსაც არ პატიობთ! ტესტი N5: შეხვედრები ეს ტესტი გაძლევთ საშუალებას გაერკვეთ რა არის თქვენთვის მთავარი, რომ ფუჭად არ დახარჯოთ დრო და სწორედ გაანაწილოთ ის კონფერენციებზე დასასწრებად თუ სხვა ღონისძიებებზე. 1. რამდენ ხანში ერთხელ ესწრებით კონფერენციებს და ღონისძიებებს: ა) 2-5 კვირაში ერთხელ; ბ) 5-6 თვეში ერთხელ; გ) არცერთხელ. 2. თქვენ ემზადებით კონფერენციის წინ? ა) კი ყოველთვის; ბ) ხანდახან; გ) არასოდეს. 3. თქვენ თავისუფლად შეგიძლიათ გამოხატოთ თქვენი თვალთახედვა: ა) მე ყოველთვის არ ვგრძნობ თავს მყარად; 92
ბ)
როდესაც
კარგად
ვფლობ
ამ
საქმეს,
მაშინ
მყარია
ჩემი
არგუმენტები; გ) მე ყოველთვის დარწმუნებული ვარ ჩემს თავში. 4. თქვენ ყოველთვის იცით რა სახით წარიმართება საბჭო: ა) ხანდახან; ბ) არასოდეს; გ) ყოველთვის. 5. თუ თქვენ თვლით, რომ საბჭოს კრება არის ტყუილი დროის ხარჯვა მაშინ; ა) მე ვტოვებ კრებას; ბ) ვრჩები კრებაზე. 6. როდესაც ხედავთ, რომ კრაბის მონაწილენი აცდნენ თემას მაშინ: ა) ამას მიხედონ საბჭოს წევრებმა; ბ) მიუთითებ; გ) არ მივაქცევ ყურადღებას 7. თქვენ აკეთებთ ჩანაწერებს საბჭოზე? ა) არასოდეს; ბ) ზოგჯერ. ტესტზე
ხშირი
აკონტროლებთ
პასუხი
სწორედ
დროს,
„ა“ ვარიანტზე ხოლო
მოწმობს
ვარიანტი
„გ“
იმას,
რომ
მოწმობს
თქვენ
თქვენ
ვერ
აკონტროლებთ თქვენ დროს! ტესტი N6: თქვენ ხელს გიშლიან! ეს
ტესტი
დაგეხმარებათ
დრო
არ
დახარჯოთ
იმ
ხელის
შემშლელ
ადამიანებზე, რომელთაც თქვენი წარმატება არ ახარებთ. 1. როდესაც კოლეგამ მოგწყვიტათ საქმეს მაშინ.... ა) მიატოვებთ ყველაფერს და დაუთმობთ მას რამოდენიმე წუთს; ბ) სთხოვთ მოვიდეს ცოტა მოგვიანებით. 2. მიგაჩნიათ, რომ ხალხთან უნდა იყოთ გულღიად; 93
ა) მე ვფიქრობ ეს ასე უნდა იყოს; ბ) მე ვფიქრობ, რომ ეს 100 % უნდა იყოს ხელმძღვანელის მიმართ; გ) ახლო თანამშრომელთან. 3.
რამდენად
ხშირად
გაქვთ
სამსახურში
ის
დრო,
როდესაც
არ
გაკონტროლებენ; ა) რამდენიმე დღე კვირაში; ბ) რამდენიმე დღე თვეში; გ) ეგეთი რამ არ ხდება. 4. რამდენი დრო გჭირდებათ კონფლიქტების დასარეგულირებლად: ა) 30 წთ; ბ) 70 წთ; გ) 71 წთ და მეტი. ამ ტესტში თუ უმრავლესი ვარიანტი პასუხებისა არის „ა“ ე.ი. თქვენ მოკლე დროში შეგიძლიათ აკონტროლოთ ის ადამიანები, რომლებიც ცდილობენ ხელი შეგიშალონ საქმეების შესრულებაში, თუ პასუხები არის „გ“, მაშინ თქვენ ვერ ახერხებთ მოკლე დროში დაახწიოთ თავი არა სასურველ თანამშრომლებს! ტესტი N7: ბალანსი სამსახურსა და პირად ცხოვრებას შორის. ეს ტესტი ბალანსის დასამყარებლად სამსახურსა და პირად ცხოვრებას შორის
დაგეხმარებათ
საშუალებით
დროის
შეძლებთ
დროის
სწორი სწორ
განაწილებაში
და
მართვაში.
განაწილებას
სამსახურსა
და
ტესტის პირად
ცხოვრებაში. ტესტში „არასოდეს“ ნიშნავს - მე არასოდეს ესე არ მოვიქცევი. ტესტში „ხანდახან“ ნიშნავს - ხანდისხან ასე ვიქცევი; ტესტში „ხშირად“ ნიშნავს - მე ხშირად ესე ვიქცევი. 1. მე ვთვლი, რომ არ უნდა აურიო ოჯახი და სამუშაო: ა) ხანდახან; ბ) არასოდეს; გ) ხშირად. 2. მე დიდ დროს ვუთმობ სამსახურს ვიდრე ოჯახს: ა) ხანდახან; ბ) არასოდეს; 94
გ) ხშირად. 3. სახლში ვგრძნობ თავს მშვიდად; ა) ხანდახან; ბ) არასოდეს; გ) ხშირად. 4. მე ვგრძნობ, რომ მივაღწიე ბალანსს სამსახურსა და ოჯახს შორის: ა) ხანდახან; ბ) არასოდეს; გ) ხშირად. 5. მე მიყვარს ხალხთან საუბარი და ყოველთვის გამოვნახავ სასაუბრო დროს: ა) ხანდახან; ბ) არასოდეს; გ) ხშირად. 6. ჩემი პირად ბიზნესი არის ძალიან წარმატებული: ა) ხანდახან; ბ) არასოდეს; გ) ხშირად. 7. მე ხშირად გვიანამდე ვრჩები სამსახურში: ა) ხანდახან; ბ) ხშირად; გ) არასოდეს ამ
ტესტში
თუ
პასუხები
ხშირად
არის
„გ“
ვარიანტი,
მაშინ
თქვენ
ახერხებთ დროის მოკლე შუალედში დავამყაროთ ბალანსი ოჯახს და სამსახურს შორის, თუ ვარიანტი არის „ ბ“ მაშინ თქვენ არ ცდილობთ დაამყაროთ ბალანსი სამსახურსა და სახლს შორის, თუ ვარიანტი „ა“ ჭარბობს, მაშინ თქვენ ვერ ახერხებთ ბალანსის დამყარებას სახლსა და სამსახურს შორის! ტესტი N8: სტრესების მართვა სტრესი დაგეხმარებათ
გვხვდება,
როგორც
როგორ
აღმოფხვრათ
სამსახურში მოკლე
ისე
დროში
სახლში. სტრესები,
ეს
ტესტი
რომ
საქმის
შესრულებაში ხელი არ შეგეშალოთ. 95
1. რა ხდება თქვენს ცხოვრებაში ბოლო ერთი თვის განმავლობაში: ა) მოულოდნელი გაღიზიანება; ბ) ვერ ვახერხებ კონცენტრირებას სერიოზული საქმის გადასაწყვეტად; გ) ძილის გაუარესება - უძილობა; დ) ხშირად ვარ ცუდ განწყობაზე; ე) განცდა უბედობის, არ საჭიროების; ვ) დარღვეული მაქვს ჭამის რეჟიმი; ზ) ხშირი თავის ტკივილი; თ) მოვუმატე დალევას და სიგარეტის მოწევას; ი) სწრაფად მეცვლება განწყობა; კ) თავს ვგრძნობ უუნაროდ და არა შემოქმედებიანად; ლ) პატარა წინააღმდეგობა ხდება ჩემთვის კატასტროფა; მ) გამირთულდა კომუნიკაცია. ამ კითხვებიდან აირჩიეთ თქვენთვის მისაღები! 2. რამდენ დროს ხარჯავთ პირად ცხოვრებაზე? ა) რამდენიმე დღეს კვირაში; ბ) რამდენიმე დღეს თვეში; გ) ძალიან ცოტას. 3. რამდენად ხშირად აკეთებთ ფიზიკურ ვარჯიშს? ა) ხშირად; ბ) არ ისე; გ) არ ვაკეთებ. 4. კმაყოფილი ხართ სამუშაოთი? ა) დიახ; ბ) არა; გ) ხანდისხან. 5. კარგი ურთიერთობა გაქვთ ხელმძღვანელობასთან? ა) არა - მათთან ურთიერთობა ძნელია; ბ) დიახ - მათთან ურთიერთობა ადვილია; გ) ნორმალური - ძირითადი სამსახურებრივი. 6. თვლით, რომ თქვენი სამუშაო იწვევს თქვენ სტრესებს, რას აკეთებთ ამისათვის? 96
ა) ეტყვით მეგობარს; ბ) ეტყვით ოჯახის წევრს; გ) თქვენთვის შეინახავთ; ე) ეტყვით თანამშრომელს. 7. თქვენი შემოსავალი მწყობრშია? ა) დიახ; ბ) არა. 8. რას აკეთებთ სტრესულ სიტუაციაში? ა)
იგნორირებას
ვუკეთებ
სტრესებს,
ვთვლი,
რომ
ყველაფერი
მოგვარდება; ბ) ვცდილობ მოვაგვარო პრობლემები; გ) პესიმიზმს ვეძლევი. 9. ადვილად უმკლავდებით საკუთარ გრძნობებს? ა) დიახ; ბ) სახლში კი, სამსახურში არა; გ) მე ვცდილობ ვაკონტროლო ჩემი გრძნობები. ამ ტესტის კითხვებს თუ დადებით შეფასებებს გასცემთ მაშინ შეიძლება ითქვას, რომ თქვენ შეგიძლიათ უმოკლეს დროში მართოთ თქვენი მდგომარეობა და აიცილოთ თავიდან სტრესები!
თემა V. გუნდურ მუშაობაში კადრების შერჩევა და ლიდერის როლი 5.1. გუნდური მუშაობა, ლიდერის როლი გუნდური მართვის პრინციპი შეიძლება ვუწოდოთ მართვის ისეთ სქემას, რომელშიც ტოპ - მენეჯმენტის გუნდის წევრები, პირველ რიგში, ტოპ - მენეჯმენტის გუნდის წევრები არიან, ხოლო ამის შემდეგ კონკრეტული მიმართულებების კურატორები. ანუ, როდესაც ნებისმიერი მათგანის მიერ გაცემული დავალება მენეჯმენტის გუნდის დავალებად აღიქმება, ხოლო შესრულების ვალდებულება აქვს ნებისმიერ ქვედანაყოფს, რომელი მათგანის ფორმალურ დაქვემდებარებაშიც არ უნდა იყოს ის. ამ პრინციპით ორგანიზაციის მართვისას თითოეული სამსახური ვალდებულია შეასრულოს ტოპ – მენეჯმენტის გუნდის ნებისმიერი წევრის დავალება, თუ ის წინააღმდეგობაში არ მოდის მმართველი გუნდის სხვა წევრისაგან უკვე მიღებულ 97
დავალებასთან. ასეთ შემთხვევაში კი შემსრულებელი ქვედანაყოფი ვალდებულია, სწრაფად ჩააყენოს საქმის კურსში მენეჯმენტის გუნდის ორივე წევრი, რათა ისინი ერთმანეთში
შეთანხმდნენ
მათი
დავალებების
კოორდინირების
მიზნით.
შეუთანხმებლობის შემთხვევაში კი გუნდის სხვა წევრებთან ერთად განიხილონ სიტუაცია და სწრაფად, გუნდურად გადაწყვიტონ თუ რომელი დავალების შესრულება არის ორგანიზაციისათვის უფრო პრიორიტეტული. შესაძლოა,
ერთი
შეხედვით,
მართვის
ასეთი
სისტემა
რთულად
განსახორციელებელი მოგეჩვენოთ, მაგრამ სინამდვილეში ის არამარტო ადვილი დასანერგია,
არამედ
ძალიან
ბევრი
დადებითის
მოტანაც
შეუძლია
ორგანიზაციისათვის. პირველ რიგში ამ პრინციპით მართვის ყველაზე საუკეთესო ეფექტი ის არის, რომ დირექტორატი, ორგანო, რომელიც ტოპ – მენეჯმენტის გუნდის მთავარი მუშა ორგანოა, ასეთი პრინციპით მართვისას ბევრად უფრო ქმედითი, აქტიური და პროდუქტიული
ხდება.
მენეჯმენტის
წევრები
ბევრად
უფრო
დიდი
პასუხისმგებლობით მონაწილეობენ მის მუშაობაში, ცდილობენ, არ დაუშვან არასწორი გადაწყვეტილებების მიღება, ვინაიდან მერე დიდი ალბათობით მათ პირადად და მათ საკურატორო ქვედანაყოფებს მოუწევთ ამ გადაწყვეტილებების აღსრულებაში
მონაწილეობა.
დირექტორატზე
განხილვები
ბევრად
უფრო
პროდუქტიულია, ხმაურიანიც, მაგრამ სამაგიეროდ მიღებული გადაწყვეტილებები უკეთესია და თანაც, რაც მთავარია, საერთო. მართვის ასეთი პრინციპი ბევრად უფრო მტკიცედ კრავს მმართველ გუნდს, მისი წევრები უფრო მეტად გრძნობენ და ინაწილებენ პასუხისმგებლობას საერთო შედეგებზე, ბევრად უფრო მეტად უწევენ ერთმანეთს ანგარიშს, ითვალისწინებენ კოლეგების ინტერესებს. ისინი ბევრად უფრო მეტად ხდებიან საერთო მიზანზე ორიენტირებულები და ერთიან ორგანიზმად აღიქვამენ მთლიან ორგანიზაციას. არ აყენებენ ორგანიზაციის ინტერესებზე წინ საკუთარ საკურატოროს ინტერესებს და შედეგად უფრო მეტ სარგებელს უქმნიან ორგანიზაციას თვითონაც და მათი საკურატორო ქვედანაყოფებიც. მართვის გუნდური პრინციპი ქმნის ბევრად უკეთეს პირობებს უმაღლესი მენეჯმენტის წევრებს შორის სტრატეგიული ამოცანების გადასანაწილებლად. აძლევს მათ საშუალებას უფრო ადვილად აიღონ პასუხისმგებლობა ისეთ ურთულეს სტრატეგიულ ამოცანებზეც, რომელთა გადაწყვეტასაც მთლიანი ორგანიზაციის ან მისი დიდი ნაწილის მობილიზება და ჩართვა სჭირდება. ეს ბევრად აიოლებს დასახული სტრატეგიის განხორციელებას და თვითონ სტრატეგიის დასახვის პროცესსაც ბევრად უფრო გუნდურს, ადვილს და სასიამოვნოს ხდის. ფინანსური, დროითი, საკადრო რესურსების გამოყენება, გუნდური მართვის 98
პრინციპის შემთხვევაში, ბევრად უფრო პროდუქტიულად და რაციონალურად ხდება. არ იხარჯება ზედმეტი დრო და ენერგია გუნდურად მიღებული გადაწყვეტილებების აღსრულებისათვის
საჭირო
რესურსების
მისაღებად
და
გამოსაყენებლად.
გადაწყვეტილებები ბევრად უფრო სწრაფად მიიღება და სწრაფადვე სრულდება მიუხედავად იმისა, რამდენი სხვადასხვა ქვედანაყოფის და რამდენი განსხვავებული საკურატოროდან ჩართვა არის ამისათვის საჭირო. კიდევ ერთი დადებითი ეფექტი ორგანიზაციისათვის, რომელიც მართვის ასეთ პრინციპს
ახლავს,
სტრუქტურულ
ქვედანაყოფებს
შორის
პირდაპირი,
ჰორიზონტალური ურთიერთობების გამარტივება და წახალისებაა. ამ დროს აუცილებელი აღარ ხდება ნებისმიერი სტრუქტურული ერთეულისათვის მთელი რიგი სუბორდინაციული ბარიერების გავლა, რათა სხვა პარალელურ სამსახურთან ერთად
რაიმე
გადაწყვეტილება
მიიღოს
და
განახორციელოს.
ვისაც
დიდ
ორგანიზაციებში უმუშავია, ალბათ, ყველა ცხადად ხედავს ასეთი ურთიერთობების მნიშვნელობას ყოველდღიურ საქმიანობაში. და ბოლოს, კიდევ ერთი ძალიან კარგი თვისება, რომელიც გუნდური მართვის პრინციპით მოქმედ ორგანიზაციას სხვებისაგან გამოარჩევს არია სტრუქტურული ცვლილებების,
გადაადგილებების,
დივიზიონების
დაშლის,
რეორგანიზაციის,
ქვედანაყოფების საკურატოროებში გადატანა-გადმოტანის უჩვეულო სიმარტივე. მმართველი გუნდის წევრები ნაკლებად იღებენ პერსონალურ შეურაცხყოფად ან უნდობლობად ნებისმიერ გადაადგილებას მათ საკურატორო სფეროში. თვითონაც აქტიურად
მონაწილეობენ
როგორც
ამ
გადაწყვეტილებების
მიღებაში,
ისე
განხორციელებაში. ამ პროცესში პირველ რიგში სწორედ მთლიანი ორგანიზაციის და არა პირადი ინტერესებიდან გამოდიან, რაც ძალიან ამარტივებს მართვის სისტემის მშენებლობას და განვითარებას. როგორც ნებისმიერ ორგანიზაციულ სისტემას, პრინციპს თუ სქემას გუნდური მართვის პრინციპსაც აქვს თავისი უარყოფითი მხარეები და ალბათ, არც თუ ისე ცოტა. მათ შორის ყველაზე ცხადი და მძიმე სავარაუდოდ ის არის, რომ ადამიანებისათვის (როგორც უმაღლეს, ისე საშუალო მართვის რგოლში), ვინც მიდრეკილია
გაექცეს
პასუხისმგებლობას,
სხვას
გადააბრალოს
საკუთარი
უმოქმედობა და არა პროდუქტიულობა, ეს პრინციპი ამის გაკეთებას ართულებს. აგრეთვე ადამიანები, ვისაც ურჩევნია ერთი უფროსი ჰყავდეს, მას ეპრანჭოს, თავი მოუთაფლოს, პირადი ურთიერთობებით დააბას და მონუსხოს, მათთვისაც ასეთი მართვის პრინციპი ბევრ პრობლემას ქმნის. გიგანტიზმისაკენ მიდრეკილი ხელმძღვანელებისათვის, ვისაც თავის ქვევით იმპერიების შენებისკენ აქვთ მიდრეკილება და უყვარს ჩინეთის კედლის შემოვლება საკუთარი საკურატოროსათვის, მათთვისაც კატეგორიულად მიუღებელია ასეთი 99
მართვის პრინციპი. ეს ადამიანები ბევრ აბსურდულ არგუმენტს ასახელებენ რათა თითქოს ასეთი „ანარქიისა და არეულობებისაგან“ „დაიცვან“ და „გადაარჩინონ“ არამარტო საკუთარი საკურატორო, არამედ მთლიანი ორგანიზაცია. ასეთი წინააღმდეგობების მიუხედავად, თუ მენეჯმენტის გუნდმა შეძლო და ამ პრინციპზე შეთანხმდა, შემდეგ უკვე მისი დანერგვა უნდა დაიწყოს, რაც, სათანადო ნების შემთხვევაში, სულაც არ არის რთული. ამისათვის საჭიროა: ა) გუნდური მართვის პრინციპის დეკლარირება მოვახდინოთ. დავწეროთ ყველამ გუნდის წევრებს შორის, ხელი მოვაწეროთ მას და მისი ყოველდღიურ ცხოვრებაში განხორციელება დავიწყოთ. ბ)
კარგად
ავუხსნათ
საშუალო
რგოლის
ყველა
ხელმძღვანელს
და
შეძლებისდაგვარად ორგანიზაციის ყველა თანამშრომელს თუ რას ნიშნავს გუნდური მართვის პრინციპი. გავაგებინოთ და მივაჩვიოთ ისინი იმ აზრს, რომ მათთვის სავალდებულოა მმართველი გუნდის ნებისმიერი წევრის დავალების კურატორ ხელმძღვანელთან ზედმეტი გადამოწმებების და შეთანხმებების გარეშე შესრულება. გ) განსაკუთრებით გაგებით უნდა მოვეკიდოთ პირველ პერიოდში წარმოქმნილ გაურკვევლობებს, შეკითხვებს ან, შესაძლოა, უსიამოვნებებსაც. უნდა ვეცადოთ ყველა ეს შემთხვევა მოთმინებით და პრინციპის დანერგვის მნიშვნელობის სათანადო აღქმით გუნდშივე განვიხილოთ, კოლეგებთან ერთად გავარჩიოთ და ისე მივიღოთ გადაწყვეტილებები. დროთა განმავლობაში ასეთი გაუგებრობების რიცხვი და სირთულე მნიშვნელოვნად შემცირდება, ორგანიზაციის მართვა კი ბევრად ადვილი, სასიამოვნო და შედეგიანი გახდება. იმისათვის, რომ გუნდმა შეძლოს არამარტო მიაღწიოს წარმატებას, არამედ ის დროის გრძელვადიან პერიოდში შეინარჩუნოს ის, პირველ რიგში, ჯანსაღი უნდა იყოს. ჯანსაღი გუნდი ის არის, სადაც ადამიანები ერთმანეთს და ლიდერს ბოლომდე ენდობიან, სადაც თითოეულმა წევრმა ზუსტად იცის, რომ მისი ძალისხმევა და მონდომება სამართლიანად დაფასდება, სადაც არც ერთ წევრს არ ეშინია იყოს ზუსტად ისეთი როგორიც არის, არ რცხვენია იყოს განსხვავებული, დაუშვას შეცდომები,
სადაც
ყველასთვის მთავარია
არ გაჩერდეს
და
მაქსიმალურად
იაქტიუროს საერთო მიზნის სასარგებლოდ. ლიდერის და თითოეული წევრის მხრიდან პატიოსნების, სამართლიანობის და ურთიერთპატივისცემის პრინციპების განუხრელი დაცვა ერთადერთი გზაა ჯანსაღი გუნდის შესაქმნელად და შესაბამისად მიღწეული წარმატების შენარჩუნებისათვის. სწორედ ეს სამი პრინციპი განაპირობებს იმას თუ რამდენად დიდი იქნება ნდობა გუნდის წევრებს შორის, რამდენად ადექვატური იქნება სამართლიანი დაფასების მოლოდინი და რამდენად შეძლებენ ადამიანები ბოლომდე გაიხსნან ყოველდღიურ ცხოვრებაში, თავისი დადებითი და უარყოფითი, ძლიერი და სუსტი მხარეებით. 100
გუნდის წევრებს შორის და პირველ რიგში ლიდერსა და გუნდის წევრებს შორის ურთიერთნდობა იქ ჯანსაღი გარემოს ჩამოყალიბების ამოსავალი წერტილია. პატიოსნება, რომელსაც ერთმანეთის მიმართ ნდობა, როგორც საძირკველს ისე ეფუძნება,
სწორედ
ამიტომ
არის
ყველაზე
კრიტიკული
პრინციპი
გუნდის
ძლიერებისათვის. იქ, სადაც გრძელვადიან პერიოდში არაფერი არ იმალება, დიდი და პატარა ტყუილი არ არსებობს. სულ, ერთი შეხედვით უმნიშვნელო, უბოროტო, უწყინარმა ტყუილმაც კი შესაძლოა ურთიერთნდობა შეარყიოს. ნდობა, რომლის აშენებასაც ძალიან ბევრი ძალისხმევა სჭირდება ერთი მცირე ტყუილით შეიძლება ქვიშის სასახლესავით დაიშალოს. მახსოვს, ერთ-ერთ თათბირზე, ერთმა ხელმძღვანელმა ყველას გასაგონად ტელეფონში როგორ უთხრა ერთ-ერთ კლიენტს - აი, ამ წუთას აქ ვარ ზუსტად შენ საკითხთან დაკავშირებით, ფინანსთა მინისტრის კაბინეტის კარებს ვაღებო. შეხვედრას საკმაოდ ბევრი ხალხი ესწრებოდა, ყველას გადმოგვხედა, თვალიც ჩაგვიკრა
და
ტელეფონი
რომ
გათიშა
გულიანადაც
გავიცინეთ.
მაგრამ
დარწმუნებული ვარ, იმ მომენტიდან იმ თათბირზე ყველა დამსწრისათვის როგორ დაკარგა ფასი ამ ხელმძღვანელის მიერ ტელეფონში (და არამარტო) იქამდე და იმის შემდეგ ნათქვამმა ნებისმიერმა ფრაზამ. ინფორმაციის, მათ შორის მნიშვნელოვანი ინფორმაციის დამალვა, დაფარვა, სხვადასხვა მიზნებით დამახინჯება უპატიოსნობის ერთ-ერთი გამოვლინებაა ასევე. იქ,
სადაც
ხელმძღვანელები
ფიქრობენ,
რომ
რაც
ნაკლები
ეცოდინებათ
თანამშრომლებს, მით ნაკლები პრობლემა ექნებათ მართვაში, სინამდვილეში ხშირად ზუსტად საპირისპიროდ ხდება. ადამიანები გასაგებს მაინც იგებენ, მაგრამ ამას არაფორმალური არხებით, ჭორების გავრცელების შედეგად ახერხებენ. ეს, როგორც წესი, ინფორმაციას ამახინჯებს, აგვიანებს და ხელმძღვანელების მიმართ ნდობასაც კიდევ უფრო ამცირებს. რაც, საბოლოო ჯამში, ბევრად უფრო ძვირი უჯდება ნებისმიერ
გუნდს.
მაქსიმალურად
გამჭვირვალე
ინფორმაცია
პატიოსნების
პრინციპის დამკვიდრების ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი წინაპირობაა. იქ, სადაც ადამიანები ერთმანეთის სიტყვას არ ენდობიან, სადაც რაღაცა რომ დაგიჯერონ ბევრი ფიცი და პირობების დადება გჭირდება, სადაც სხვისი ნათქვამის ფასიც არაფერია და შენთვის საგულისხმო გარემოებას არ წარმოადგენს, იქ არ შეიძლება, რომ ყოველდღიურად რაიმე ღირებული იქმნებოდეს, ვითარდებოდეს და სტაბილურ წარმატებას ედებოდეს სათავე. სამართლიანობის პრინციპი მეორე ბურჯია, რომელსაც ასევე დიდწილად ეფუძნება
გუნდში
არსებული
სიტუაცია.
გუნდის
წევრების
ყოველდღიური
მოქმედებები, მათ მიერ გაწეული ძალისხმევა, მონდომება, რომლითაც ისინი საქმეს აკეთებენ, დიდწილად ეფუძნება იმის რწმენას, რომ მათი ხელმძღვანელები მათ 101
მიმართ
ხვალ
სამართლიან
შეფასებებს
გააკეთებენ
და
სამართლიან
გადაწყვეტილებებს მიიღებენ. თუ ხელმძღვანელი თავის შეფასებაში ობიექტური არ არის, გადაწყვეტილებებს სამართლიანობის პრინციპიდან გამომდინარე არ იღებს, მიკერძოებულია, ყველას განსხვავებული პრინციპებით და მიდგომებით განსჯის. იგი პირადი სიმპათიებით და სიტუაციიდან გამომდინარე აფასებს ადამიანებს და იღებს მათთან დაკავშირებულ გადაწყვეტილებებს, არაფრად დაგიდევთ იმას, თუ თუნდაც მის გუშინ მიღებულ გადაწყვეტილებებთან რა შესაბამისობაშია დღეს მიღებული გადაწყვეტილებები; გამოდის თუ არა ისინი იმავე პრინციპებიდან, რომელსაც გუშინ ეფუძნებოდა, მაშინ ადამიანებს ეჭვი უჩნდებათ, თუ რამდენად სამართლიანი იქნება ხელმძღვანელის ხვალინდელი განსჯა, ხვალინდელი შეფასებები, რაც ძირეულად ცვლის მათ ყოველდღიურ ქცევას. იმისათვის, რომ სამართლიანობა, როგორც ძლიერი პრინციპი დამკვიდრდეს, ყველაზე მნიშვნელოვანია ხელმძღვანელი თანამშრომლების მიმართ გაკეთებულ შეფასებებში, მათ მიმართ მიღებულ გადაწყვეტილებებში, ყველასთვის ერთი და იმავე პრინციპებს ეყრდნობოდეს და სტაბილურად ინარჩუნებდეს ამ ამოსავალ პრინციპებს, რაც შეიძლება დიდი ხნის განმავლობაში. ასე თუ ისე, ქცევა ყველაზე უკეთ უქმნის გუნდის წევრებს ხვალინდელი დღის ცხად მოლოდინს. თუნდაც ერთი ადამიანის
მიმართ დამკვიდრებული,
აღიარებული
პრინციპების
დარღვევით
მიღებულ გადაწყვეტილებას შეუძლია ყველა დანარჩენ ადამიანში ამ ხელმძღვანელის მხრიდან ხვალ მიღებული გადაწყვეტილებების და გაკეთებული შეფასებების მოლოდინი რადიკალურად შეცვალოს. სამართლიანობის პრინციპის დამკვიდრების მცდელობისას ერთ-ერთი დიდი საფრთხეა, როდესაც ხელმძღვანელი საკუთარი სამართლიანი განსჯის იმედად იღებს გადაწყვეტილებებს. ასეთ დროს, ის, რაც მას შესაძლოა სამართლიანად ეჩვენება შესაძლოა
გუნდის
დანარჩენი
წევრების
უმრავლესობისათვის
საერთოდ
არ
გამოიყურება ასე. სწორედ ამიტომ, რაც უფრო ნაკლებად იქნება მხოლოდ პირადი სამართლიანი განსჯის იმედად ხელმძღვანელი და რაც უფრო მეტად ეცდება შეფასებებიც
გამჭვირვალედ,
სხვებთან
განხილვების
შედეგად
გააკეთოს
და
თანამშრომლებთან დაკავშირებული გადაწყვეტილებებიც გუნდის წევრებთან ღია მსჯელობების შედეგად მიიღოს, მით უფრო დიდია იმის ალბათობა, რომ მიღებული გადაწყვეტილებები და გაკეთებული შეფასებებიც სამართლიანი იქნება და რომ სამართლიანობა, როგორც ერთ-ერთი ამოსავალი პრინციპი, ფეხს მოიკიდებს გუნდში. იქ, სადაც ადამიანებს ეშინიათ არ დასცინონ მათ შეცდომებზე, მათ მიერ გადადგმულ ნაბიჯებზე, გამოთქმულ მოსაზრებებზე და იდეებზე, მათ შედეგებზე, გუნდის წევრების მხრიდან არაადეკვატური მსჯელობა და საუბრები არ გამოიწვიონ, 102
იქ ადამიანები ნაკლებად ინიციატივიანები არიან, ნაკლებად აქტიურობენ და ცდილობენ
სხვებისგან
განსაკუთრებული
და
არ
გამოირჩნენ,
განსხვავებული
სხვებივით არ
მოიქცნენ
გააკეთონ.
და
არაფერი
სწორედ
ამიტომ
ურთიერთპატივისცემა მესამე მნიშვნელოვანი საყრდენია, რომელსაც ჯანსაღი გუნდი ეფუძნება. უპატივცემულობის თუნდაც უმნიშვნელო გამოხატვას, პირად საუბრებში ერთმანეთის დაცინვას, ქილიკს, ირონიას სხვების საქმიანობაზე, ჩაცმულობაზე, ქცევაზე ფრთხილი კომენტარების კეთებასაც კი აუცილებლად მოჰყვება გუნდის წევრებს შორის ურთიერთპატივისცემის კიდევ უფრო შემცირება. ადამიანები ასეთ დროს უფრო ჩაკეტილები და ნაკლებად შემოქმედებითები, ნაკლებად აქტიურები და პროდუქტიულები ხდებიან. სწორედ ამიტომ, შესაძლოა არ დავაძალოთ ადამიანებს უყვარდეთ ერთმანეთი, ეხმარებოდნენ ერთმანეთს და საკუთარ ინტერესებზე მაღლა გუნდის სხვა წევრების ინტერესებს აყენებდნენ, მაგრამ ყველაზე მცირე, რაც გუნდის ნებისმიერი
წევრისაგან
ურთიერთპატივისცემა,
ძალიან
კატეგორიულად
ყოველდღიურ
შეგვიძლია
მოვითხოვოთ,
ურთიერთობებში
ერთმანეთის
ინტერესებისთვის ანგარიშის გაწევა და მაქსიმალური გათვალისწინება. არაფერმა ისე შეიძლება არ დააზიანოს ურთიერთობები გუნდის წევრებს შორის, როგორც ერთი წევრის მიერ მეორე წევრის მიმართ გამოხატულმა თუნდაც ერთი შეხედვით უწყინარმა ხუმრობამ, რომელშიც ცხადად იგრძნობა კოლეგის მიმართ უპატივცემულობა და რომელსაც ხელმძღვანელის მხრიდან სათანადო რეაქცია არ მოჰყვება. თუ ადამიანებს მივცემთ საშუალებას გამოხატონ თუნდაც უმნიშვნელო ანტიპათია
ერთმანეთის
მიმართ,
საკუთარი
უარყოფითი
ურთიერთდამოკიდებულება გამოავლინონ, ამით მხოლოდ იმას მივიღებთ, რომ ეს დამოკიდებულებები ერთმანეთის მიმართ კიდევ უფრო გაუარესდება და გუნდის საერთო მდგომარეობასაც მნიშვნელოვნად დააზიანებს. სწორედ ამიტომ, ერთ-ერთი ყველაზე ქმედითი გზა ურთიერთპატივისცემის პრინციპის დამკვიდრებისათვის უპატივცემულობის თუნდაც სულ მცირე ფორმით გამოხატვასთან დისციპლინირებული ბრძოლაა. თუ ხელმძღვანელები არ ეცდებიან ფხიზლად იყვნენ ყოველი ასეთი გამოვლინების მიმართ და ყველა მონაწილისაგან პრინციპულად მოითხოვონ მოთოკონ საკუთარი ანტიპათია და არ გამოხატონ ისეთი პირადი დამოკიდებულებები ერთმანეთის მიმართ, რომელსაც გუნდის სხვა წევრების პიროვნული შეურაცხყოფა შეუძლია, პრინციპიც ვერ დამკვიდრდება და ადამიანებიც ბევრად უფრო შებოჭილები და ერთმანეთის მიმართ აგრესიულები იქნებიან. ჯანსაღი გუნდი, პირველ რიგში, წევრებს შორის ჯანსაღ ურთიერთობას ეფუძნება, ის თუ რამდენად გამჭვირვალეა ეს ურთიერთობები, რამდენად ხდება ამ დროს
თითოეული
წევრის
ინტერესების
სამართლიანი
გათვალისწინება
და
რამდენად გრძნობს გუნდის ყოველი წევრი რომ მას პატივს სცემენ, აფასებენ მის 103
პიროვნულ თვისებებს და შესაძლებლობებს მნიშვნელოვნად განაპირობებს იმას, თუ რამდენად სიამოვნებით დადიან ადამიანები სამსახურში, რამდენად მონდომებით მუშაობენ ყოველდღე და რამდენად იხარჯებიან საერთო მიზნების სასარგებლოდ. თითოეულ წევრში გუნდში არსებულ პატიოსნებაზე დაფუძნებულ ნდობას, სამართლიანობაზე
დაფუძნებულ
დაფასების
მოლოდინს
და
ურთიერთპატივისცემაზე დაფუძნებულ თვითშეფასებას გუნდის პოტენციალის თითქმის სრული რეალიზება შეუძლია. თითქმის ყველა გუნდში არის წევრი, რომელიც დანარჩენ წევრებს სხვებზე ნაკლებად უყვართ. ზოგან გამოხატავენ ამას, ზოგან ნაკლებად, ზოგან ლაპარაკობენ გუნდის შიგნით ამ თემაზე, ზოგან არასოდეს, ზოგან დიდია ეს ანტიპათია, ზოგან ნაკლები, მაგრამ ასეთი წევრები თითქმის ყველა გუნდში არიან და მათი ყოფნა, ან მათ მიმართ ასეთი დამოკიდებულება ბევრგან ბევრს და თანაც რაღაც მნიშვნელოვანს აფუჭებს. ხშირად გვეჩვენება, რომ ამ წევრის წასვლა ყველაზე კარგი გამოსავალი იქნებოდა და რომ ამის შემდეგ გუნდი ბევრად უფრო მტკიცე და წარმატებული გახდება. მისი წასვლის მერე კი ვხვდებით, რომ ეს ასე არ არის თითქმის არასოდეს, ვინაიდან უფრო მეტ შემთხვევაში, გარკვეული დროის შემდეგ, უარყოფითი განწყობა გუნდის სხვა წევრზე გადადის და ახლა მასთან მიმართებაში იწყება ახალი, შესაძლოა, კიდევ უფრო აგრესიული უარყოფითი პროცესი. რატომ ხდება ასე, რა იწვევს ასეთ გამორჩევებს, ამოჩემებას და ამხედრებას გუნდის
ცალკეული
ფასეულობებში
წევრის
განსხვავება,
მიმართ, შესაძლოა
ძნელი
სათქმელია,
ცალკეული
უფრო
უფრო
ხშირად
მაღალი
რანგის
ხელმძღვანელის გამორჩეულად კარგი, მაგრამ არაობიექტური დამოკიდებულება მის მიმართ, მისი განსხვავებული ფიზიკური აღნაგობა და ქცევის მანერა, მოკლედ მიზეზები ზოგჯერ ობიექტურია, ზოგჯერ სუბიექტური, თუმცა ამას დიდი მნიშვნელობა არ აქვს, ალბათ. უფრო მეტად მნიშვნელოვანია, მოვიფიქროთ როგორ აჯობებს მოვიქცეთ ასეთ დროს. როგორ გავაკეთოთ ისე, რომ ამ ფაქტორმა გუნდზე რაც შეიძლება ნაკლები უარყოფითი გავლენა მოახდინოს. მიუხედავად იმისა, რომ უმეტეს შემთხვევებში, ერთი შეხედვით, ეს ყველაფერი სწორედ ამ თანამშრომლის დამსახურებაა, ხშირად ეს ასე არ არის საერთოდ. პრობლემის მოგვარების პასუხისმგებლობა კი ყოველთვის მთლიანად გუნდს და უპირველეს ყოვლისა, მის ლიდერს ეკისრება. სწორედ ამ უკანასკნელმა უნდა იპოვოს გზა და შეძლოს სიტუაცია ისე შეცვალოს, რომ საქმეც და გუნდიც მინიმალურად დაზარალდეს. ქცევის სტანდარტული მოდელი მარტივია. ყველაფერი იმით იწყება, რომ გუნდის ცალკეული წევრები ამოჩემებულის მიმართ უარყოფითი დამოკიდებულების 104
დაგროვებას იწყებენ (ამას ხშირად ერთი და იგივე ადამიანები აკეთებენ თავიდან). მერე, რაღაც მომენტში, ეს მათ ქცევაშიც პოულობს ასახვას, სხვებიც იწყებენ ამ დამოკიდებულებაზე
რეაგირებას,
ჯერ
მის
მიმართ
შედარებით
ნაკლებად
ლოიალურები კვეთენ წითელ ხაზს და ამომრჩეველების ბანაკში გადადიან, შედარებით მეტად ლოიალურებს, დროთა განმავლობაში, არჩევანის გაკეთება უწევთ, ფიქრობენ ან დანარჩენ გუნდთან ერთად უნდა იყვნენ ან ისინი გახდებიან შემდეგი, შესაბამისად ნელ-ნელა ყველა უმრავლესობის მხარეს იკავებს. ეს პროცესები ხშირად უჩუმრად,
თავისთავად
და
საკმაოდ
ნელა
მიმდინარეობს.
ზოგჯერ
უფრო
ხმაურიანად და სწრაფად, მაგრამ ალგორითმი თითქმის ყველა შემთხვევაში მსგავსია. სამწუხაროდ, სტანდარტულად, ლიდერები ამ პროცესში ყველაზე ბოლოს ერთვებიან. ან ხვდებიან, რაც ხდება და უყურებენ, ან საერთოდ ვერც ამჩნევენ რა ხდება. და მაშინაც კი, თუ ისინი ამ ადამიანს გუნდისთვის მნიშვნელოვან წევრად მიიჩნევენ ასეთი დაგვიანების გამო შესაძლოა მათაც კი მოუწიოთ არჩევანის გაკეთება, ან გაუშვან ეს ადამიანი გუნდიდან და სიტუაცია გამოასწორონ, ან დატოვონ ის კიდევ გარკვეული დროით და ამით კიდევ უფრო შეუშალონ ხელი გუნდში ნორმალური სამუშაო სიტუაციის დაბრუნებას. სიტუაცია ბევრად უფრო ნაკლებად მავნებელი გახდება გუნდისათვის, თუ ლიდერი პროცესებს სტანდარტული გზით მსვლელობის უფლებას არ მისცემს და შეეცდება, სიტუაცია განსხვავებული სცენარით წაიყვანოს. ამისათვის კი აი, რა შეიძლება გახდეს საჭირო: 1. რაღაცნაირად უნდა შევძლოთ დროულად აღმოვაჩინოთ, ვის თავზე იქუფრება ცა. როგორი მოწმენდილიც არ უნდა გვეჩვენებოდეს იგი, უნდა გვახსოვდეს, რომ ეს პროცესები ყოველთვის მიმდინარეობს და ვიღაცის მიმართ საერთო განწყობა უარესდება, უბრალოდ უნდა შემჩნევა, ვინ არის ის. ფხიზლად ყოფნა არის ხელმძღვანელის მხრიდან საჭირო. 2. იმის იმედზე ყოფნა, რომ ყველაფერი თავისით მოგვარდება არ შეიძლება. რაც უფრო დიდხანს გავუკეთებთ ამ პროცესს იგნორირებას, უფრო რადიკალური ნაბიჯების გადადგმა შეიძლება მოგვიწიოს ბოლოს. ამიტომ სიტუაციაში გარკვევა და მოქმედებების დაწყება არ უნდა დავახანოთ. ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ ამოჩემება პირველ რიგში გუნდისთვის არის ცუდი და მერე ამოჩემებულისთვის. ამიტომ სწორედ გუნდში სიტუაციის გაჯანსაღებისათვის არის სიჩქარე საჭირო. 3. საჭიროა მიზეზების გააზრება, რა შეიძლება იწვევდეს გუნდის წევრების მხრიდან ამ ადამიანის მიმართ დამოკიდებულების გაუარესებას. თუ ამის მიზეზი ჩვენი, ანუ ხელმძღვანელების მისდამი არაობიექტურად გამორჩეულად კარგი დამოკიდებულებაა, მაშინ მოგვიწევს ჩვენი ქცევის ცვლილება, რომ ეს ადამიანი ჩვენდა უნებურად თვითონვე არ შევაძულოთ გუნდს. ამისთვის, ზედმეტად კარგი 105
დამოკიდებულების
გამოხატვა
მისდამი
უნდა
შევამციროთ.
თავი
უნდა
გავაკონტროლოთ, რომ მაქსიმალურად სამართლიანები ვიყოთ, როგორც სხვებს და როგორც ეკუთვნის ისეთი შეფასებები მივცეთ. ამით სხვებში იმის განცდას გავაჩენთ, რომ ყველა თანასწორია და სამართლიანად ფასდება ხელმძღვანელის მხრიდან. ამ ადამიანის მიმართ სხვების აგრესიაც ნელ-ნელა შემცირდება. 4. თუ მიზეზი თვითონ არის მისივე გამომწვევი ქცევით, ჩაცმის მანერით, სხვების მიმართ დამოკიდებულებით, ან ნებისმიერი სხვა რამის გამო, და ეს უარყოფითი დამოკიდებულება მის მიმართ ძირითადად ობიექტურია და ჩვენ ამაში დავრწმუნდებით, მაშინ უარყოფითი უკუკავშირის მძიმე ტვირთი სწრაფად უნდა ვიტვირთოთ და ადამიანს სრული სურათი მალევე უნდა დავანახოთ. ვთხოვოთ შეეცადოს მისი ქცევა და დამოკიდებულებები შეცვალოს, სხვა შემთხვევაში რა პერსპექტივა ექნება ამას ყველაფერს, ისიც გასაგებად უნდა ავუხსნათ. 5. თუ აღმოჩნდება, რომ ამოჩემებული წევრის მიმართ დამოკიდებულება ძირითადად გუნდის ერთი ან ორი სხვა წევრის სუბიექტური განწყობის გამო ფუჭდება, მაშინ სასწრაფოდ ამის მიზეზებში გარკვევაა საჭირო. ყველა ძალისხმევა მათ დაახლოვებისკენ და მათ შორის ურთიერთობის გაუმჯობესებისკენ უნდა წარიმართოს. ერთობლივი დავალებები, პროექტები, მივლინებები, რამდენიმე არაფორმალური ღონისძიება, სადაც მათ შორის ურთიერთობის გაუმჯობესება ერთერთი მთავარი ამოცანა იქნება, ხშირად საკმარისი ხდება იმისათვის, რომ ადამიანებმა ერთმანეთის მიმართ დამოკიდებულება შეცვალონ. ყველაზე ხშირად კი ისე ხდება, რომ ამ ყველაფრის მთავარი მიზეზი გუნდის ერთი
ან
რამდენიმე
განსაკუთრებულად შედარებით
დიდი
წევრია,
კარგი, ხანია
რომლებსაც,
მეგობრული გუნდის
როგორც
ურთიერთობა
წევრები
არიან
წესი, აქვთ,
და
ერთმანეთთან და
რომლებიც
დანარჩენ
წევრთა
უმრავლესობაში ავტორიტეტით და სიყვარულით სარგებლობენ. სწორედ მათგან მოდის უმეტეს შემთხვევაში ასეთი უარყოფითი პროცესების დასაწყისი. თუ ამ საფრთხეს და ასეთ ადამიანებს ცოტა მეტ ყურადღებას მივაქცევთ, მათზე წნეხს ცოტა მეტად დავამძიმებთ და უფრო ნაკლებ დროს და სურვილს დავუტოვებთ, რომ ასეთი ცუდი რაღაცეებით “გაერთონ”, ამით მთლიანად გუნდისთვის და ბევრი მათი პოტენციური მსხვერპლისთვის ძალიან საშურ საქმეს გავაკეთებთ. ცალკეულ შემთხვევაში შესაძლოა სწორედ ამ ადამიანების გუნდიდან გაშვება ან მათი დაშლა და სხვაგან გადაყვანა სჯობდეს, ვიდრე იმის ყურება, როგორ აფუჭებენ გარემოს და ხშირად უსამართლოდ ექცევიან ადამიანებს ჩვენს გარშემო. ლიდერობა ეს არის ადამიანის უნარი, თვისება მართოს არა მარტო საკუთარი, არამედ მთლიანი ჯგუფის მიზნები და მიაღწიოს კიდევაც წარმატებას. ლიდერობა ეს შეიძლება იყოს თანდაყოლილი ან გამომუშავებული, მაგრამ ნამდვილ ლიდერს 106
სჭირდება რაღაც ყველასგან განსხვავებული შინაგანი მუხტი, რომელიც მას სხვა ადამიანებზე მაღლა დააყენებს, სხვა ძალას შემატებს და რაც ყველასგან განასხვავებს თავისი ინდივიდუალურობით. ნამდვილმა ლიდერმა იცის საკუთარი თავის ფასი და ასევე ყველა იმ ადამიანის ფასი, რომელიც მას წამოწყებული საქმის ბოლომდე მიყვანაში ეხმარება. ახლა შემოგთავაზებთ მილტონ კერნის ”ლიდერის უნარების არასრულ ნუსხას”: ინიციატორი – იწყებს ახალ საქმეებს და სთავაზობს ახალ იდეებს. დამცველი – აღიარებს გუნდის წევრთა წვლილს და თითოეულის მონდომებას. მიზნის მოდარაჯე – ეხმარება გუნდს ყურადღება მიმართოს მიზანზე. ანალიტიკოსი – აფასებს გუნდის საქმიანობის პრაქტიკულ შესაძლებლობებს. კოორდინატორი - აჯამებს საქმიანობის შედეგებს და აერთიანებს მათ ერთ მთლიანში მშვიდობის დამამკვიდრებელი – ზრუნავს გუნდის ერთიანობაზე და აგვარებს გუნდში წარმოშობილ კონფლიქტებს. ლიდერისათვის დამახასიათებელია სამი მთავარი ნიშანი. 1. ზრუნვა თანამშრომლებზე, ზრუნვა კლიენტებზე და ზრუნვა მთლიანად საზოგადოებაზე ეს არის ის აუცილებელი ნიშანი, რომელიც აძლევს ლიდერს საშუალებას იდგეს იმავე ნაპირზე, რომელზეც მისი თანამშრომლები დგანან. ზრუნვის და თანაც გულწრფელი, ჭეშმარიტი ზრუნვის გარეშე ლიდერის ნებისმიერი სიტყვა, მისი ნებისმიერი მოქმედება, სურვილი არათუ გაუგებარი, არამედ მიუღებელი ხდება მისი თანამშრომლებისათვის. ეს უკანასკნელნი ავტომატურად იწყებენ იმაზე ფიქრს თუ რას დაუთმობს მენეჯმენტი მათ მიღწეული შედეგიდან გამომდინარე, ავტომატურად აყენებენ საკუთარ თავს მდინარის მეორე ნაპირზე და მათთან ერთად გუნდური მოქმედება ლიტონ სიტყვებად იქცევა. ზრუნვის შეგრძნება რომელიც სიყვარულს ეფუძნება არის მთავარი წყარო იდეების,
თუ
რა
უნდა
გააკეთო,
როგორ
უნდა
იმოქმედო
კლიენტების,
თანამშრომლების თუ მთლიანად საზოგადოების საკეთილდღეოდ. რამდენადაც ძლიერია
ზრუნვის
შეგრძნება,
იმდენად
ინტენსიურია
ლიდერის
სწრაფვა
სიახლეებისაკენ, ცვლილებებისაკენ, იმდენად დიდია ნებისყოფა ამ ცვლილებების განსახორციელებლად. კლიენტებზე გამუდმებული ზრუნვა ეხმარება ლიდერს იფიქროს და იღვაწოს უკეთესი პროდუქტების შესაქმნელად, მომსახურების ხარისხის გასაუმჯობესებლად, და ფიქსირებული ხარჯების ოპტიმიზაციაზეც კი. ზრუნვის
შეგრძნება
თანამშრომლებზე
ეხმარება
ლიდერს
ხარჯების
ოპტიმიზაცია საკადრო დანახარჯებიდან არ დაიწყოს. ეხმარება იმაში, რომ დაინახოს თუ რისი გაკეთება შეიძლება თანამშრომლების განვითარებისათვის, მათთვის 107
უკეთესი გარემოს შესაქმნელად, იმისათვის, რომ მათ უფრო მეტი კმაყოფილება იგრძნონ იმით რასაც აკეთებენ. ზრუნვის შეგრძნება მთლიანად საზოგადოებაზე, ეხმარება ლიდერს გააძლიეროს მისი ორგანიზაციის საზოგადოებრივი ფუნქცია, რაც თანამშრომლებისათვის
უფრო
საინტერესოს
და
მნიშვნელოვანს
ხდის
მათ
ორგანიზაციას და საკუთარ ყოველდღიურ საქმეს. ყველას სიამოვნებს იმის შეგრძნება, რომ მნიშვნელოვან საქმეს აკეთებს. 2. რწმენა ხვალინდელი დღის, რწმენა საკუთარ თავში და ადამიანებში რწმენა ნდობას იწვევს ადამიანებში. მათთვის ასეთ ლიდერთან მუშაობა უფრო კომფორტულია. ადამიანებისათვის უფ-რო საიმედოა მუშაობა იმ ადამიანთან ვინც ზუსტად იცის რას აკეთებს, ვინც ადვილად გამოცნობადია, ვინც იმას ამბობს რასაც ფიქრობს და იმას აკეთებს რასაც ამბობს. ადამიანები უფრო მეტად ენდობიან ლიდერს ვინც მათ ენდობა. უფრო მეტად სიამოვნებთ მუშაობა ადამიანთან ვისაც მათი უნარების და შესაძლებლობების სწამს. ისინი მასთან მუშაობისას უფრო მეტ პასუხისმგებლობას გრძნობენ და უფრო მეტად ცდილობენ დაეხმარონ მას მისი ოცნებების ასრულებაში. ხვალინდელი დღის იმედი, რწმენა ლიდერში კიდევ უფრო მეტად მიმზიდველს და საინტერესოს ხდის მასთან მუშაობას თანამშრომლებისათვის. მათთვის უფრო ცხადი ხდება მიზანი რისკენაც ორგანიზაცია მიისწრაფვის. 3. სიმშვიდე ფიქრებში, საუბარში და მოქმედებებში ეს ნიშანიც აუცილებელია ლიდერისათვის ვინაიდან ეს ზრდის მის მიმართ თანამშრომლების ნდობას. ზრდის მიღებული გადაწყვეტილებების ხარისხს. უფრო ნაკლები შფოთი და სტრესია მასთან ერთად მუშაობისას, შესაბამისად ბევრად უფრო მეტად საინტერესოა მუშაობა. სიმშვიდე ადვილად გადამდებია. როდესაც ლიდერში სიმშვიდე იგრძნობა ყველა უფრო მეტი იმედით, მეტი ენერგიით ივსება, მუშაობა ბევრად უფრო საინტერესო და სასიამოვნო ხდება. სიმშვიდე ბადებს პატივისცემას, ნდობას ლიდერის მიმართ და ქმნის დადებით გარემოს ორგანიზაციაში. თუმცა ცალკე აღებული სიმშვიდე შეიძლება არაფრის კეთების მიზეზი გახდეს, ისევე როგორც ცალკე აღებული რწმენა საკუთარ თავში ზრუნვის, რეალური მოქმედებების გარეშე შეიძლება იქცეს სიბრიყვედ, ცალკე აღებული ზრუნვა რწმენისა და სიმშვიდის გარეშე შეიძლება იქცეს ამებად ადამიანისთვის და სწრაფად გაქრეს. მხოლოდ ამ სამი თვისების ერთიანობა უზრუნველყოფს ლიდერის გარშემო სასურველი გარემოს შექმნას. ამ სამი თვისებით ახერხებს ლიდერი აქციოს ორგანიზაცია ასპარეზად ადამიანებისათვის რომლებიც მასში მუშაობენ, მათ გაგრძელებად, საშუალებად მათთვის, რომ აკეთონ ის რაც ყველაზე უფრო კარგად გამოსდით, აკეთონ რაც შეიძლება ბევრი და რაც შეიძლება კარგად. 108
ქვემოთ განხილული ტესტი საშუალებას მოგცემთ გაერკვეთ რამდენად გაქვთ ლიდერის თვისებები ან რა უნდა შეცვალოთ, რომ ლიდერის თვისებები შეითვისოთ: ტესტი ვინ ხართ თქვენ ლიდერი თუ მართვადი პირი? 1. რამდენად ხშირად დაიცვათ თქვენ გარშემო მყოფი ხალხი, როგორც ლიდერმა? ა) ძალიან ხშირად; ბ) ხშირად; გ) ხან როგორ, ხან როგორ; ე) იშვიათად; ვ) ძალიან იშვიათად. 2. რამდენად ხშირად ცდილობთ დომინირება მოახდინოთ ხალხზე? ა) ძალიან ხშირად; ბ) ხშირად; გ) ხან როგორ, ხან როგორ; ე) იშვიათად; ვ) ძალიან იშვიათად. 3. რამდენად ხშირად რთავთ ხალხს უფლებას აკონტროლონ თქვენი ქმედებები? ა) ძალიან ხშირად; ბ) ხშირად; გ) ხან როგორ, ხან როგორ; ე) იშვიათად; ვ) ძალიან იშვიათად. 4. ხშირად ექცევით ხალხის ზეგავლენის ქვეშ? ა) ძალიან ხშირად; ბ) ხშირად; გ) ხან როგორ, ხან როგორ; ე) იშვიათად; ვ) ძალიან იშვიათად. 5. ბევრია ისეთი ხალხი, რომელთაც თქვენი სიტუაციის კონტროლი შეუძლია? ა) ძალიან ხშირად; 109
ბ) ხშირად; გ) ხან როგორ, ხან როგორ; ე) იშვიათად; ვ) ძალიან იშვიათად. 6. რამდენად ხშირად ცდილობთ ხალხთან ურთიერთობაში დაიკავოთ ლიდერის პოზიცია? ა) ძალიან ხშირად; ბ) ხშირად; გ) ხან როგორ, ხან როგორ; ე) იშვიათად; ვ) ძალიან იშვიათად. 7. რამდენად ხშირად ცდილობთ ზეგავლენა მოახდინოთ ხალხზე, რომ მოგბაძონ თქვენ? ა) ძალიან ხშირად; ბ) ხშირად; გ) ხან როგორ, ხან როგორ; ე) იშვიათად; ვ) ძალიან იშვიათად. 8. რამდენ ხშირად აძლევთ უფლებას სხვებს, მიიღონ გადაწყვეტილება თქვენ შესახებ? ა) ძალიან ხშირად; ბ) ხშირად; გ) ხან როგორ, ხან როგორ; ე) იშვიათად; ვ) ძალიან იშვიათად. 9. რამდენად ხშირად იღებთ პასუხისმგებლობას, რომელიც ეხება სხვა ხალხს? ა) ძალიან ხშირად; ბ) ხშირად; გ) ხან როგორ, ხან როგორ; ე) იშვიათად; ვ) ძალიან იშვიათად. თუ არის ბევრი ვარიანტი (ა), პასუხი შემდეგია - თქვენ ნებისმიერ დროს მზად 110
ხართ დაიკავოთ ლიდერის პოზიცია ნებისმიერ კოლექტივში. შეგიძლიათ ნებისმიერ კოლექტივს მიუთითო, ასწავლოთ და დაარიგოთ. თუ არის ბევრი ვარიანტი (გ) პასუხი შემდეგია - თქვენ შეგიძლიათ იყოთ, როგორც ლიდერი ისე ხელქვეითი. თუ არის ბევრი ვარიანტი (ვ) პასუხი შემდეგია - თქვენ არ ხასიათდებით ლიდერის თვისებებით, მაგრამ ძნელი სამართავი ბრძანდებით, მოგიწევთ დაფიქრება საკუთარ თავთან. 5.2. კადრების შერჩევის მენეჯმენტი მეცნიერები
ამტკიცებენ
რომ,
ნაყოფიერ
სამსახურეობრივ
ურთიერთობებისთვის, პიროვნების მიერ შეძენილ ცოდნას და გამოცდილებასთან ერთად, არა ნაკლები წამყვანი როლი უკავია პიროვნების შთამომავლურ ნიშანთვისებებს და მის შიდა სამყაროს ბიოენერგეტიკულ მონაცემებს. ბოლო ათი წლის განმავლობაში მსოფლიოს ბევრი წამყვანი კომპანიები კადრების შერჩევის და მათი დაწინაურების დროს სარგებლობენ აურა-ტესტირების მეთოდით [ Testing staff by means of aura-graphy ]. ამ მეთოდმა აღიარება ჰპოვა ისეთ სფეროებში, როგორიც არის კადრების შერჩევა მენეჯმენტის, მარკეტინგის, კონსალტინგისა და PR-სამსახურებში. სხვა გვარად რომ ვთქვათ "Testing staff by means of aura-graphy" წარმოადგენს პიროვნული თვისებების გამოსამჟღანებელ ტესტს – რისი არსიცაა, გაანალიზოს კანდიდატის პიროვნული მონაცემები, სამუშაოზე მისი ქცევის პროგნოზის მიზნით. ეს ტესტი ამჟღავნებს ადამიანის ქცევას და იმას, თუ როგორაა იგი ორგანიზებული და კოორდინირებული ადამიანებთან ურთიერთობის დროს. ეს მოდელი გვიჩვენებს პიროვნების შემდეგ ძირითად მახასიათებლებს: 1. ექსტრა და ინტროვესიულობას – გულღია, თვითდაჯერებული, ენერგიული, მგრძნობიარე, მოსაუბრე (ექსტრავერსიული); გულჩათხრობილი, თავშეკავებული, მორიდებული, წყნარი, მორცხვი (ინტროვესიული); 2. ემოციური მდგრადობას - ხალისიანი, დამოუკიდებული, თვითდაჯერებული, დაუძაბავი; მშიშარა, დამოკიდებული სხვაზე, გაუბედავი, დაძაბული; 3. გარეგან ფონს - სანდომიანი, თავაზიანი, თანამშრომლური, მიმზიდველი, შემწყნარებელი;
უხეში,
არაკომუნიკაბელური,
არაკეთილგანწყობილი,
შეუწყნარებელი; 4. გამოცდილებისადმი მზადყოფნას – ცნობისმოყვარე, მდიდარი წარმოსახვის მქონე, სწავლის მსურველი, გონება გახსნილი; გონებაჩლუნგი, წარმოსახვის უუნარო, თვითკმაყოფილი, შეზღუდული. გთავაზობთ კადრების შერჩევას აურა-ტესტირების მეთოდით. ამ ტექნოლოგიის საფუძველზე
წინასწარ
გეცოდინებათ,
გამოგადგებათ
თუ
არა
პიროვნება 111
სამსახურეობრივ მოვალეობათა შესასრულებლად.
აპარატი
შექმნილია
პერიოდულობის
ბიოლოგიური
პრინციპზე.
ელექტროობის
გამოყენებული
უარყოფით
ბიოენერგეტიკული
ნახევარ ბალანსის
რეგულაციის სისტემა, მსგავსია თანამგზავრული ტელევიზიის ანტენის. ადამიანის სხეულის სუსტი ბიოლოგიური სიგნალის მიღების შემდგომ, აპარატი ითვლის დანაკარგების დონეს და არეგულირებს დადებითი ენერგიის მიწოდებას. ხელსაწყო ხელში მოთავსებისას, ხდება სხეულის დახურული
მაგნიტური
კონტურის
ნაწილი.
რის
საფუძველზეც ორგანიზმში არსებული გაბნეული დენები მოდიან
ნორმაში.
შესაბამისად
ხდება
სისხლის
უჯრედების ბალანსის აღდგენა და სისხლის სიმკვრივის გათხელება.
არტერიული
წნევის
შემცირება,
ორგანიზმიდან ტოქსინების გამოყოფა, სიბერის პროცესის დამუხრუჭება
და
ადამიანის
ბიოველის
(აურის)
დეფრაგმენტაცია. (დაქუცმაცებული ფენების აღდგენა). დაბალანსებული ორგანიზმის ელექტრული ველი ეს არის არტერიული წნევის ნორმაში მოყვანის, ზოგადი მდგომარეობის გაუმჯობესების და აურის გასუფთავების გასაღები. ბიოენერგეტიკული ველის ნორმალიზაციის ხელსაწყოს გამოყენება იწვევს შემდეგ ეფექტებს: ადამიანს ეხსნება შაკიკი, თავბრუსხვევა, სისუსტე; ხდება აურის დაზიანებული მონაკვეთების აღდგენა. 3-5 წუთის განმავლობაში რეჟიმში მოდის არტერიული წნევა. 112
კლინიკურმა გამოცდებმა ცხადყო, რომ აპარატის გამოყენებისას უმჯობესდება ზოგადი ჯანმრთელობა. მცირდება გულსისხლძარღვთა სისტემის, გულის და თავის ტვინის დაავადებების წარმოქმნის პოტენციური რისკი. ხელსაწყომ წარმატებით გაირა
კლინიკური
გამოცდა
ტოკიოს
გულსისხლძარღვთა
ს/კ
ინსტიტუტში.
გამოკვლევები ამტკიცებენ, რომ არსებობს უშუალო პირდაპირი კავშირი ადამიანის ბიოენერგეტიკული ნაკადების და ჰიპერტონიულ დაავადებას შორის. ( რედ. ჰიპერტონიის პირველადი ნიშნების გამოვლინების დროს თითოეულ უჯრედში იწყება დამუხტული ნაწილაკების ქაოსური მოძრაობა, მუხრუჭდება სისხლის მიმოქცევა და ადგილი აქვს კაპილარების კრუნჩხვებს, რომლებიც იწვევენ წნევის მომატებას და ჰიპერტონიას). ავტორთა აზრით ორგანიზმში ყველა პროცესები ურთიერთ დამოკიდებულებაშია და გაერთიანებულია ელექტრულ ჯაჭვში. მასში გამავალი ბიოდენები, სწორედ, წარმოადგენენ ადამიანის არსებობის ფუძეს.
დადებით
და
უარყოფით
დამუხტულ
ნაწილაკთა
ნორმალურ
მდგომარეობისას ადამიანი ცხოვრობს ხანგრძლივად და ნაკლებად ავადმყოფობს. ხოლო წონასწორობის დარღვევისას, სისხლი იცვლის მის რეოლოგიურ თვისებებს. იზრდება წნევა და უარესდება სისხლის ნაკადის მიმოქცევა. რაც გამოიწვევს ჰიპერტონიულ დაავადებას. როდესაც აპარატი ეხება ადამიანის კანს, ის იმავე წუთს ირთვება
ადამიანის
ბიოენერგეტიკული
ელექტრულ ნაკადის
ველში
მოძრაობა.
და
აქტიურდება
მინიმუმამდე
დადის
ორგანიზმის კაპილართა
კრუნჩხვითი მოვლენები, მძლავრდება ერითროციტების მუშაობა, თხელდება სისხლი
და
ხდება
მისი
კომპონენტების
მაგნიტური
განმუხტვა.
სისხლში
ნორმალიზდება ქოლესტერინის რაოდენობა და კაპილარები ნაკლებად ვიწროვდება. აპარატის გამოყენება იძლევა სამკურნალო და შემამსუბუქებელ ეფექტს. პერიოდულად
გამოყენება
იძლევა
შესაძლებლობას
მოახდინოს
ამ
დაავადებისგან მთლიანი განკურნვა, რაც გამოიწვევს აურის იმუნური თვისებების გაუმჯობესებას. აგრეთვე ეფექტურად ზემოქმედებს თავის კანის მდგომარეობაზე. აუმჯობესებს სისხლის მიმოქცევას და ეხმარება თავის კანის ცხიმოვანი ჯირკვლების დარღვევათა განკურნებაში. სებორეული დაავადების დროს მისი გამოყენება ბიძგს აძლევს თმის ინტენსიურ
ზრდას,
ააქტიურებს
თავის
ტვინის
მუშაობას.
სასარგებლოა
ადამიანებისთვის ინტელექტუალურ დატვირთვისას. ასტიმულირებს მენტალურ, ემოციურ და გონებრივ არხების ენერგეტიკას. მისი პერიოდული გამოყენება ხელს უწყობს ყველას, ჯანმრთელი ცხოვრების წესის განხორციელებაში. მუშაობის
პრინციპი
-
ხელსაწყოში
სამ
დამოუკიდებელ
კომპონენტად
გარკვეული ფორმით განთავსებულია 21 ცალი სამკურნალო ღერძულა. თითოეულ ამ ღერძულის კანთან შეხებისას წარმოიქმნება ბიოდენების შენადედი კონა, რომლებიც 113
გადიან ამ ღერძებში და იწყებენ ახალ ელექტრო წრედის წარმოქმნას. აპარატი მუდმივად უწყობს ხელს ბიოდენების ძალის გარკვეული დონეებს. ისე რომ, არ არღვევს
მათ
ფუნქციონალურ
არს.
კანიდან
შემავალ
ქსოვილში
ბიოდენი
ჰარმონიზირებს უჯრედების ენერგეტიკას. რასაც მოყავს სისხლის წნევა ნორმაში. ის საკმაოდ კომპაქტურია, დიამეტრი 10 სმ. ხელსაწყო აგდებს არტერიულ წნევას 3-5 წუთის განმავლობაში და მოყავს წნევა ნორმაში, როდესაც პაციენტი მუდმივად დაბალი წნევის მატარებელია. ხელსაწყო თვითონ არ მაგნიტდება და ხსნის მაგნიტურ ველს
ორგანიზმის
ქსოვილებიდან.
მუშაობს
ავტონომიური
კვებით.
მისი
ექსპლოატაცია დასაშვებია ნებისმიერ დროს და ნებისმიერ ადგილზე. საერთოდ პერსონალის შერჩევის არსი მდგომარეობს შემდეგში: წარსულში ხელმძღვანელები ხშირად არჩევდნენ ახალ თანამშრომლებს კადრების სამსახურების გარეშე. ამ დროს ისინი ეყრდნობოდნენ საკუთარ ინტუიციას და გამოცდილებას, აგრეთვე რეკომენდაციას წინა სამუშაო ადგილიდან. ხშირი შეცდომები კი იწვევდა თანამშრომელთა ხშირ განთავისუფლებას და ახლის დანიშვნას. ასეთი მიდგომა არაეკონომიური და არაეფექტიანი იყო. თანამედროვე პირობებში პერსონალის მართვის პროცესის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მიმართულებაა კადრების შეკრება და შერჩევა. ნებისმიერი ორგანიზაციის მომავალი საქმიანობა პერსონალის მართვის სფეროში დიდაა დამოკიდებული იმაზე თუ როგორი კადრები იქნა შერჩეული და როგორ
ჩატარდება
შერჩევის
პროცესი.
საჭიროა
მთელი
სერიოზულობით
მოვეკიდოთ პერსონალის მართვის ამ ეტაპს რათა ადგილი არ ჰქონდეს დამატებით გართულებებს ფირმის საქმიანობაში. იმისათვის რომ დაქირავებულ იქნას შესაბამისი მომუშავეები არსებული ვაკანსიების შესავსებად, საჭიროა მოვიპოვოთ ზუსტი ინფორმაცია თვით სამუშაოს ხასიათის შესახებ, იმ თვისებებისა და კვალიფიკაციის შესახებ,
რაც
აუცილებელია
გააჩნდეს
პრეტენდენტს
მოცემული
სამუშაოს
შესასრულებლად. ესაა ე.წ. მოსამზადებელი ეტაპი პერსონალის შერჩევისათვის, რომელიც შემდეგი თანმიმდევრობით ტარდება: სამუშაოს შინაარსის ანალიზი; სამუშაოს ხასიათის აღწერა (თანამდებობრივი ინსტრუქცია); მოთხოვნები პერსონალისადმი. სამუშაოს შინაარსის ღრმა ანალიზი საშუალებას გვაძლევს მოვიპოვოთ დეტალური ინფორმაცია იმის შესახებ, თუ რა ამოცანების გადაწყვეტა მოუხდებათ მომუშავეებს მოცემული სამუშაოს შესრულებისას და როგორია ამ სამუშაოს ინდივიდუალური მახასიათებლები. უკვე ჩატარებული ანალიზის საფუძველზე შესაძლებელია
შევადგინოთ
შესასრულებელი
სამუშაოს
თანამდებობრივი
ინსტრუქცია. ამ დოკუმენტში მოკლედაა გადმოცემული მოცემული სამუშაოს შესრულების ძირითადი ამოცანები, საჭირო უნარ ჩვევები, მომავალი მომუშავის 114
პასუხისმგებლობისა და უფლებამოსილების საკითხები. მოსამზადებელი სამუშაოს შემდეგ ეტაპს წარმოადგენს იმ მოთხოვნების ჩამოყალიბება რომელთა შესრულებაც აუცილებელია
პრეტენდენტებისათვის
სამუშაოს
განსახორციელებლად.
ანუ
მაქსიმალურად ზუსტად უნდა განისაზღვროს საჭირო უნარ-ჩვევები, ზოგადი და პროფესიული ცოდნის დონე, კვალიფიკაცია, პრაქტიკული გამოცდილება და ა.შ. შერჩევის ორგანიზაციაში მონაწილეობენ ფუნქციონალური და ხაზობრივი სამსახურების ხელმძღვანელები, მათ ეხმარებიან პროფესიონალი ფსიქოლოგები თანამედროვე
მეთოდების
გამოყენებით.
ფუნქციონალური
და
ხაზობრივი
სამსახურების ხელმძღვანელებს ეკუთვნით საბოლოო სიტყვა თანამდებობებისადმი წაყენებული მოთხოვნების ჩამოყალიბებისას და კადრების განყოფილების მიერ ამორჩეული კანდიდატებიდან სასურველის შერჩევისას. პერსონალის შერჩევის სისტემა განსხვავებულია აშშ-სა და იაპონიაში. გარკვეულწილად, იაპონურ ფირმებში ,,ორგანიზაციას არგებენ ადამიანს”. აქ უფრო ნაკლებ ყურადღებას აქცევენ სპეციალურ ცოდნას, უნარ-ჩვევებს და პრაქტიკულ გამოცდილებას, რომელიც საჭიროა თანამდებობრივი მოვალეობების დაუყოვნებელი შესრულებისათვის და კონცენტრირებულნი არიან ინდივიდუალურ პოტენციალზე და სწავლის ხარისხზე. ეს იმით აიხსნება, რომ იაპონურ ფირმებში ამა თუ იმ პიროვნების დაქირავება ხდება, როგორც წესი, ხანგრძლივი დროის განმავლობაში. კონკრეტული სპეციალური უნარ-ჩვევების და გამოცდილების მიღება ხდება უშუალოდ ფირმაში. კადრებთან მუშაობის მთელი სისტემა აქ მორგებულია ,,მუდმივი დაქირავების” პრინციპს. აშშ-ში კი უპირატესობას ანიჭებენ ისეთი მომუშავეების დაქირავებას რომლებსაც გააჩნიათ პრაქტიკული გამოცდილება, პროფესიული ცოდნა და უნარ-ჩვევები. ასეთ შემთხვევაში ახალი მომუშავეების სწავლებაზე გაცილებით ნაკლები დანახარჯებია საჭირო და დაქირავებულს შეუძლია პირდაპირ შეუდგეს მასზე დაკისრებული მოვალეობების შესრულებას. ყველა შემთხვევაში კადრების შერჩევა მიმართულია პრეტენდენტის უნარისა და შესაძლებლობების გამოვლენისაკენ, რათა განსაზღვრულ იქნეს
მისი
შესაბამისობა
ორგანიზაციის
მუშაობის
თავისებურებებთან
და
პირობებთან. ორგანიზაციათა უმრავლესობა იყენებს ვაკანტურ თანამდებობებზე შერჩევის
გავრცელებულ
პროცედურას,
რომელსაც
კადრების
განყოფილება
ახორციელებს. პერსონალის შერჩევის პროცედურა მოიცავს 6 საფეხურს, ესენია: • განცხადების ბლანკის და ბიოგრაფიული ანკეტის შევსება; ტესტირება; • წინასწარი შესარჩევი გასაუბრება (გამოკითხვა); • რეკომენდაციების და დაკავებული თანამდებობების სიის შემოწმება; 115
• სამედიცინო შემოწმება; • გადაწყვეტილების მიღება. საფეხური I: განცხადების ბლანკის და ავტობიოგრაფიული ანკეტის შევსება - იმ პირებმა, რომელებმაც გაიარეს წინასწარი შესარჩევი გასაუბრება უნდა შეავსონ განცხადება და ანკეტა. ანკეტის კითხვარების რაოდენობა უნდა იყოს მინიმალური და უნდა მოიცავდეს ისეთ ინფორმაციას,
რომელიც ყველაზე
უფრო სრულად ახასიათებს პრეტენდენტის ეფექტიანობას. კითხვები შეიძლება ეხებოდეს
მის
პუნქტები
წარსულ
სამუშაოს
ფორმულირებული
და
უნდა
გონებრივ იყოს
შესაძლებლობას.
ნეიტრალურ
ანკეტის
სტილში
და
გულისხმობდეს ნებისმიერ პასუხს მათ შორის უარსაც. ანკეტის მონაცემების ანალიზი
შერჩევის
სხვა
მეთოდებთან
კომბინაციაში
გამოავლენს
შემდეგ
ინფორმაციას: განმცხადებლის
განათლების
დონის
შესაბამისობა
მინიმალურ
კვალიფიციურ მოთხოვნებთან; პრაქტიკული გამოცდილების შესაბამისობა თანამდებობის ხასიათთან; თანამდებობით გათვალისწინებული სამუშაოების შესრულებაზე არსებული სხვა შეზღუდვები; დამატებითი დატვირთვის საკუთარ თავზე აღებისათვის მზადყოფნა; იმ
პირთა
წრე,
რომელიც
რეკომენდაციას
აძლევს
მომუშავეს
ან
დაეხმარება მას დამატებითი ინფორმაციის მიღებაში. ანკეტირების ერთ-ერთი ამოცანას წარმოადგენს პირადი თვისებების და იმ გარემოებების
დადგენა,
რომელიც
დაეხმარება
დაქირავების
შემთხვევაში
პრეტენდენტებს მუშაობაში. II:
საფეხური გაადვილების
ტესტირება
მიზნით
-
შერჩევისას
გამოიყენებენ
ხოლმე
გადაწყვეტილებების ტესტებსაც.
მიღების
ფსიქოლოგები
და
პერსონალის მართვის სპეციალისტები ადგენენ შესაბამის სამუშაო ადგილზე მოვალეობების
ეფექტიანად
შესრულებისათვის
პრეტენდენტების
უნარის
და
გონებრივი შესაძლებლობების გამოსავლენად საჭირო ტესტებს. საფეხური III: წინასწარი შესარჩევი გასაუბრება (გამოკითხვა) - ამ დროს მუშაობა შეიძლება ორგანიზებულ იქნეს სხვადასხვა ხერხებით. სასურველია ეს ეტაპი
განხორციელდეს
კადრების
განყოფილებაში.
ამ
ეტაპზე
დამქირავებლისათვის აუცილებელია ისეთი დეტალების გარკვევა როგორიცაა: კანდიდატის
შესაძლებლობები,
ინტელექტი
და
ა.შ.
იმის
ცოდნის
დონე,
კვალიფიკაცია,
გავითვალისწინებით
თუ
რა
გამოცდილება
სირთულებთანაა
დაკავშირებული ამ ინფორმაციის მიღება, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ გასაუბრების წარმატებით
ჩატარებისათვის
აუცილებელია
გარკვეული
კრიტერიუმების 116
ჩამოყალიბება, ამასთან ეს კრიტერიუმები უნდა იყოს კარგად მოფიქრებული, ერთმანეთისაგან
განსხვავებული
და
იძლეოდნენ
პრეტენდენტის
თვისებების
რაოდენობრივი შეფასების საშუალებას. საუბრის პროცესში ხდება ინფორმაციის გაცვლა კითხვა-პასუხის ფორმით. არსებობს
სხვადასხვა
სახის
შეცდომები,
რომელიც
ამცირებს
გასაუბრების
შედეგებს. მათ შორის ყველაზე გავრცელებულია პრეტენდენტზე დასკვნების გამოტანა პირველი შთაბეჭდილების მიხედვით. ასეთი შემთხვევების თავიდან ასაცილებლად
საჭიროა
რამდენიმე
მნიშვნელოვანი
რეკომენდაციების
გათვალისწინება: საჭიროა ყურადღებით მოვუსმინოთ რას და როგორ ამბობს მოცემული კანდიდატი; აუცილებელია კანდიდატის ქცევაზე თვალყურის დევნება, რათა მივიღოთ სრულყოფილი ინფორმაცია მასზე; გადაწყვეტილება
მიღებულ
უნდა
იქნეს
მანძილზე
დაგროვილი
ყველა
საჭირო
ინფორმაციის
გამოცდილების
საფუძველზე
საფუძველზე; მრავალი შესაძლებელია
წლის
ჩამოვაყალიბოთ
რამდენიმე
აუცილებელი
თვისება,
რომელიც
უნდა გააჩნდეს ინტერვიუს ჩამტარებელს: პირველი ესაა – შეეძლოს შეკითხვების სწორად ფორმულირება; მეორე – ესაა გააჩნდეს გასაუბრების მიმდინარეობის კონტროლის უნარი, ანუ გააკეთოს ისე რომ პრეტენდენტები საუბრობდნენ რაც შეიძლება მეტს იმაზე, რაც მას აინტერესებს. ამისათვის პრაქტიკაში არსებობს სხვადასხვა ხერხი, რომელთა დახმარებით შესაძლებელია ეფექტურად წარიმართოს გასაუბრების პროცესი: მაგ, ერთ-ერთი მეცნიერი ხ. ჯესნაპი გვთავაზობს: თუ თქვენ გსურთ რომ პრეტენდენტმა მოგაწოდოთ მაქსიმალური ინფორმაცია, გასაუბრების დროს თქვენ უნდა: მოსაუბრეს უყუროთ თვალებში არ გააკეთოთ გრძელი პაუზები; უნდა დაიკავოთ
აქტიური
პოზიცია
საუბრის
დროს;
ხშირად
გამოთქვათ
თქვენი
მოსაზრებანი დასმულ შეკითხვაზე; ხშირად დაეთანხმოთ მას. რასაკვირველია ყველა ეს ხერხი არაა უნივერსალური და თავისთავად არ იძლევა წარმატების გარანტიას. IV:
საფეხური
რეკომენდაციების
და
თანამდებობრივი
ჩამონათვალის
გადამოწმება - შერჩევის ერთ-ერთ საფეხურს წარმოადგენს წინა სამსახურიდან რეკომენდაციების უკანასკნელი
ან
სამუშაო
სხვა
ანალოგიური
ადგილიდან
დოკუმენტების
დამქირავებლის
მოთხოვნა.
რეკომენდაცია
თუ
იძლევა
ზოგად და მინიმალურ ინფორმაციას, მაშინ მისგან სარგებელი მეტად მცირეა. 117
ყველაზე
ხშირად
ამოწმებენ
უკანასკნელ
სამუშაო
ადგილს
და
სასწავლო
დაწესებულებას. საფეხური V: გადაწყვეტილებების მიღება - შერჩევა სრულდება სამსახურში მიღებით და ორმხრივი შრომითი ხელშეკრულების დადებით. კადრების შერჩევის დროს უნდა განვიხილოთ პერსონალის დაქირავების წყაროები და მისი ორგანიზაციის არსი დაქირავების ძირითად ამოცანას წარმოადგენს პერსონალზე მოთხოვნის დაკმაყოფილება, როგორც რაოდენობრივ ისე ხარისხობრივ ჭრილში. სამუშაოზე დაქირავება,
ესაა
ქმედებების
ერთობლიობა,
რომელიც
მიმართულია
ორგანიზაციის მიზნების მისაღწევად საჭირო პერსონალის მოზიდვისაკენ. განიხილავენ ორგანიზაციაში
პერსონალის
არსებული
დაქირავების
მომუშავეები)
და
ორ
წყაროს:
შიდა
(ადამიანები
გარე
(ანუ
რომელთაც
კავშირი არაა აქვთ ამ ორგანიზაციასთან). პერსონალის დაქირავების გარე წყაროებში შეიძლება გამოვყოთ: სხვადასხვა სასწავლო დაწესებულებები; კომერციული სასაწავლო ცენტრები; პერსონალის შერჩევის შუამავალი ფირმები; დასაქმების უზრუნველყოფის ცენტრები, შრომის ბირჟები; სხვადასხვა პროფესიული ასოციაციები და გაერთიანებები; მონათესავე ორგანიზაციები; თავისუფალი შრომის ბაზარი; პერსონალის დაქირავების შიდა წყარო შეიძლება იყოს: თანამშრომელთა ერთი ქვედანაყოფიდან მეორეში გადაყვანა შესაბამისი გადამზადების საშუალებით ან მის გარეშე; თანამშრომელთა დაწინაურება და გადაყვანა უფრო მაღალ იერარქიულ საფეხურზე; არსებულ
სამუშაო
ადგილზე
ახალი
ფუნქციონალური
როლის
ფორმირება შესაბამისი დამატებითი სწავლების საშუალებით. შერჩევისას
ხშირად
გამოიყენება
სარეკლამო
განცხადებები
ვაკანტური
სამუშაო ადგილების შესახებ. ასეთი განცხადებების საშუალებით შესაძლებელია ეფექტური შედეგების მიღება მინიმალური დანახარჯებით. განვიხილოთ კიდევ ერთი კადრების შერჩევის სისტემა ესაა დაქირავების საკონტრაქტო სისტემა: თანამედროვე
პირობებში
დამქირავებლისა
და
დაქირავებულს
შორის
ურთიერთობას აწესრიგებს დაქირავების საკონტრაქტო სისტემა. იგი მომუშავეს კონტრაქტის
მოქმედების
ვადაში
აძლევს
დასაქმების
გარანტიას,
ხოლო 118
ადმინისტრაციას ავალებს უზრუნველყოს ეს უკანასკნელი შრომის პირობებით და შესაბამისი ანაზღაურებით. კონტრაქტი
შეიძლება
დაიდოს
ინდივიდუალურად
ცალკეულ
პიროვნებებთან ან გარკვეულ ჯგუფებთან. აქედან გამომდინარე განასხვავებენ ინდივიდუალურ და კოლექტიურ კონტრაქტებს. ინდივიდუალური მომუშავესა
და
კონტრაქტი
დამქირავებელს
წარმოადგენს
შორის,
შრომით
რომელიც
ხელშეკრულებას
ადგენს
ორივე
მხარის
უფლებებსა და მოვალეობებს გარკვეული სამუშაოს შესრულების პერიოდში. საკონტრაქტო სისტემის გამოყენების სფეროში დაგროვილი გამოცდილების დახმარებით
შესაძლებელია
წარმოვადგინოთ
კონტრაქტის
შემდეგნაირი
სტრუქტურა: ზოგადი დებულებები: -კონტრაქტის დამდები მხარეები; შეთანხმების ვადა; გამოსაცდელი პერიოდის ხანგრძლივობა და ა.შ. მომუშავის
(კონტრაქტის
ვალდებულებები:
საგანი)
-
რა
სამუშაო
შეასრულოს მომუშავემ, მისი გრძელვადიანი ამოცანები, სამუშაო ფუნქციების კონკრეტიზაცია,
შესასრულებელი
სამუშაოს
ხარისხისადმი
წაყენებული
მოთხოვნები და სხვა. ორგანიზაციის ვალდებულებები: - სამუშაოს ეფექტურად შესრულებისთვის საჭირო პირობების შექმნა სამუშაო ადგილზე, შრომის ანაზღაურება, შრომისა და დასვენების რეჟიმი, სოციალურ- საყოფაცხოვრებო მომსახურება და ა.შ. მხარეთა
პასუხისმგებლობა:
კონტრაქტით
გათვალისწინებული
ვალდებულებების შეუსრულებლობისათვის მიყენებული ზიანის ანაზღაურება: • კონტრაქტის გახანგრძლივების ან გაუქმების საფუძველი და წესი. • კონფლიქტების განხილვის წესი. • დამატებითი პირობები. ინდივიდუალური კონტრაქტი შეიძლება გაფორმდეს როგორც ხელმძღვანელ მუშაკთან ანუ მმართველთან, ასევე სპეციალისტთან. კონტრაქტის მაქსიმალურად შესრულების სამუშაოზე
ქმედითობის
ზუსტად ვადები
მიღება
და
და
ამაღლების ნათლად
ორივე
მოითხოვს
მიზანშეწონილია
განისაზღვროს
მხარის მისი
მიზნით
სამუშაოს
ვალდებულებები. მოვალეობების
მასში
მოცულობა,
სპეციალისტის
სწორ
შეფასებას,
შესასრულებელი ფუნქციების მკაფიოდ გამოკვეთას, შრომის ინტენსივობის და ხარისხის
შეფასების
კრიტერიუმების
შემუშავებას.
კონტრაქტში
შეტანილი
მხარეების პასუხისმგებლობის საკითხი რა თქმა უნდა ორმხრივია. რაც იმას ნიშნავს, რომ თუ მომუშავეს ორგანიზაციის მიზეზით მიადგა რაიმე სახის ზიანი, იგი უნდა ანაზღაურებულ იქნას ამ უკანასკნელის მიერ. ანალოგიურად, 119
თუ
მომუშავემ
ორგანიზაციას
თავის მაშინ
მოქმედებით
მასთან
ან
უმოქმედობით
მიმართებაში
გატარდება
მიაყენა
ზარალი
გარკვეული
სახის
სანქციები, რომელიც მითითებული უნდა იყოს კონტრაქტში. კოლექტიური
-
კონტრაქტი
წარმოადგენს
შეთანხმებას
ორგანიზაციის
ადმინისტრაციასა და მომუშავეთა ჯგუფს შორის, რომელიც ადგენს მათ უფლება –
მოვალეობებს.
კოლექტივთან
წარმომადგენელთან
კონტრაქტის
ინდივიდუალური
წარმომადგენელს
ირჩევენ
ადმინისტრაციის
მიერ
თვით
დადება
კონტრაქტის
კოლექტივის წევრები.
კოლექტივის
შერჩევას
იგი
ხდება
ამ
ჯგუფის
ანალოგიურად. რაც შეეხება
ხორცილდება
ამ თვით
უმეტესად
კონკურსის წესით. კონტრაქტით დაქირავებული კოლექტივის ხელმძღვანელის კომპეტენციაში
შედის
შემდეგი
საკითხები:
ორგანიზაციული
სტრუქტურის
ფორმირება; კოლექტივის წევრებს შორის ფუნქციების განაწილება და ა.შ. ასეთი კოლექტივის თითოეული წევრი პერსონალურად აგებს პასუხს შესასრულებელი სამუშაოს ხარისხზე ინდივიდუალური კონტრაქტის ანალოგიურად. სამუშაოს შედეგები ფორმდება მიღება -ჩაბარების აქტით. ასეთი კოლექტივის საქმიანობა წყდება
კონტრაქტის
ვადის
ამოწურვის
შემდეგ,
ან
ვადამდე
სამუშაოს
ხარისხიანად ჩაბარებისას, ან უარყოფითი შედეგების მიღებისას.
120
თავი VI. წარმატების საწინდარი და მენეჯერის უნარ-ჩვევები 6.1. პროფესიონალიზმი – წარმატების საწინდარი დასაქმებისა
და
კარიერის
ძველი
სტერეოტიპების
ნაცვლად
საბაზრო
ეკონომიკამ შემოიტანა თვისობრივად ახალი მიდგომა და ხედვა. ვფიქრობთ, რომ ადამიანების უმეტესი ნაწილი ჩვენს ქვეყანაში ალბათ საკუთარი ბიზნესის გზას აირჩევდა, მაგრამ ამ სახის გადაწყვეტილების მიღებაზე უარყოფით ზეგავლენას გაუბედაობა და შიში ახდენენ. შიში - იმისა, რომ ვერ მიაღწევენ სანუკვარ შედეგს. რადგან ქვეყანაში არ არის ნორმალური საგადასახადო სისტემა, არ არის მყარი პოლიტიკური გარემო. ამ გარემოებით განპირობებულია შეკითხვები, რომლებზედაც ადამიანები ეძებენ და ხშირად ვერ პოულობენ პასუხს: რა ხერხით შეიძლება მიაღწიო წარმატებას? ამასთან დაკავშირებით როგორი გამოცდილება და ”რეცეპტები” არსებობს მსოფლიოში? წიგნში ”წარმატების მიღწევის საიდუმლოები” დაგეხმარებით პასუხების
მოძებნაში,
ამ
მიზნით
გაგაცნობთ
წარმატებული
ადამიანების
გამოცდილებას, ხედვასა და რჩევებს. კალიფორნიელის წარმატებული ბიზნესმენის ბრაიან ტრეისის აღმავლობის გზის
სტრატეგია
ორიენტირებულია
წარმოადგენს ფინანსური
ხერხებისა
და
პრინციპების
დამოუკიდებლობისა
და
სინთეზს
კარიერული
და
ზრდის
მიღწევაზე. საქმიანობის რომელიმე სფეროში წარმატებისა და კეთილდღეობის მიღწევის მსურველებს ის თავაზობს აზროვნების, ქცევისა და მოქმედების შედეგიან მეთოდიკას. ”ფინანსური წარმატება მოვა მხოლოდ იმის შედეგად, თუ თქვენ ნაბიჯნაბიჯ შეასრულებთ გარკვეულ, სრულიად კონკრეტულ ქმედებებს და გაიმეორებთ მათ იქამდე, სანამ არ მიაღწევთ სანუკვარ ფინანსურ დამოუკიდებლობას”, - აცხადებს ტრეისი. თავის სტრატეგიას მან ”მილიონერების წარმატების 21 საიდუმლო” დაარქვა. ყველაზე მნიშვნელოვანი საკითხი, რომლის გადაწყვეტაც მთელ მსოფლიოში უწევს ადამიანებს - გზის არჩევანში გამოიხატება. არჩევანი კი ასეთია: ჩემი ცოდნა და უნარი შევთავაზო სახელმწიფოს ან კერძო დამსაქმებელს და დავადგე დაქირავებულ შრომას, თუ თვითონვე ვეცადო საკუთარი ცოდნისა და უნარის გამოყენებით დამოუკიდებლად მივაღწიო წარმატებულ თვითრეალიზაციას. იმის შემდგომ, რაც დაინგრა დასაქმებისა და კარიერის ძველი სტერეოტიპები და მათ ნაცვლად საბაზრო ეკონომიკამ შემოიტანა განსხვავებული მიდგომები და ხედვა, ჩვენ ქვეყანაში ადამიანთა დიდი ნაწილი, ალბათ, დამოუკიდებელ გზას აირჩევდა, მაგრამ მათ არჩევანზე გადამწყვეტ ზეგავლენას ახდენენ გაუბედაობა და შიში. შიში იმისა, რომ ვერ მიაღწევენ
სანუკვარ
შედეგს.
არჩევნის
ასეთივე რთული
გზა განვლო
კალიფორნიელმა ბრაიან ტრეისიმაც. მან არ დაასრულა სწავლა, შრომობდა არა 121
კვალიფიცირებულ სამუშაოებზე, რეცხავდა ჭურჭელს, მუშაობდა მბურღავად, მტვირთავად ფაბრიკებსა და ფერმებში. 25 წლის ასაკში გახდა სავაჭრო აგენტი და ათვლის ამ წერტილიდან დაიწყო ბიზნესში კარიერული საფეხურებით სვლა. პარალელურად განაახლა სწავლა. 30 წლის ასაკში შევიდა უნივერსიტეტში და მიაღწია სამეცნიერო ხარისხს ეკონომიკასა და ბიზნესში. ამჟამად ბრაიან ტრეისი მართავს კომპანიას “Brian Tracy International”, გახდა მილიონერი და ეს მილიონები დამოუკიდებელი შრომით მოიპოვა. გარდა ამისა, დღეს ის წარმატებული ლექტორი, პედაგოგი და კონსულტანტია. როგორც კონსულტანტმა და მასწავლებელმა მან დახმარება გაუწია 500 - ზე მეტ კორპორაციას. ახლა ტრეისი წარმატებისა და მისი მიღწევის საკითხებში მსოფლიოში აღიარებულია ერთ-ერთ წამყვან სპეციალისტად, ავტორიტეტად. მისი წიგნები, ვიდეო და აუდიო სასწავლო პროგრამები თარგმნილია 20 ენაზე, მათ იყენებენ 38 ქვეყანაში. და ეს არ არის ლამაზი ჰოლივუდური ზღაპარი - ეს რეალური ადამიანს ნამდვილი ისტორიაა. ამერიკაში ყველაზე წარმატებული და მდიდარი
ადამიანების
ბიოგრაფიების
შესწავლის
შედეგად
ტრეისი
მივიდა
დასკვნამდე, რომ ამ ადამიანებს გააჩნიათ გარკვეული მახასიათებელი უნარები და თვისებები. ადამიანების წარუმატებლობას ძირითად მიზეზად ტრეისი მიიჩნევს იმას, რომ ისინი წარმატებულებს მიიჩნევენ განსხვავებულ, გამოჩენილ ადამიანებად და ანიჭებენ მათ განსაკუთრებულ ნიჭს, გონებასა და უნარებს. ტრეისი უარყოფს წარმატებულობის ასეთ შეფასებას. ის დარწმუნებულია, რომ რიგით, საშუალო ადამიანსაც გააჩნია უდიდესი გამოუყენებელი პოტენციალი და დასახული
მიზნების
მისაღწევად
სწრაფი
წინსვლისათვის
ადამიანმა
უნდა
შეისწავლოს და გამოიყენოს ის საკვანძო ხერხები, მეთოდები და სტრატეგია, რომელსაც იყენებდნენ წარმატებული წინამორბედები. ამაზე დაყრდნობით მან ჩამოაყალიბა წარმატების მიღწევის პრინციპები. ბრაიან ტრეისის კონცეფცია აგებულია რიგ ფუძემდებლურ დებულებებზე: წარმატება - ცხოვრებისეული გარკვეული წესების გამოყენების შედეგია. ის შემთხვევით არ მოდის და არ წარმოადგენს განსაკუთრებული ნიჭის შედეგს. თითოეულ ადამიანს შეუძლია მიაღწიოს წარმატებასა და სიმდიდრეს, ყველაფერი დამოკიდებულია მის სურვილზე და საკუთარი პოტენციალის ამოქმედების უნარზე. ამ წესებს უნდა მიჰყვებოდეთ ყოველდღიურად და განუხრელად, მხოლოდ ასეთი მიდგომა შექმნის წარმატებისა და სიმდიდრის გარანტიას. ჭეშმარიტი პრინციპები გახსნიან თქვენ პოტენციურ შესაძლებლობებს, ვინაიდან ისინი წარმოადგენენ განვითარებისა და სრულყოფის პრინციპებს. ბრაიან ტრეისის წარმატებისათვის გვთავაზობს თავის ახალ სტრატეგიას, 122
რომელიც მან ”მილიონრების წარმატების 21 საიდუმლო”-ში განიხილა. წიგნში მოყვანილია ის ძირითადი სტრატეგია, რომლის საშუალებითაც ბრაიან ტრეისი თვლის,
რომ
ნებისმიერი
ადამიანი
მიაღწევს
წარმატებას,
ის
ადამიანებს
შემდეგნაირად მოძღვრავს: 1. იოცნებეთ დიადზე. 2. გამოიმუშავეთ წინსვლის მიმართულების მკაფიო შეგრძნება. 3. ჩათვალეთ, რომ მუშაობთ მხოლოდ საკუთარი თავისათვის. 4. აკეთეთ ის, რის კეთებაც გიყვართ. 5. საკუთარი თავი მიუძღვენით სრულყოფას. 6. იშრომეთ უფრო მეტად და შეუპოვრად. 7. არ შეწყვიტოთ სწავლა მთელი თქვენი ცხოვრების განმავლობაში. 8. ანაზღაურება დასაწყისში უხადეთ მხოლოდ საკუთარ თავს. 9. შეისწავლეთ თქვენი საქმის ყველა დეტალი. 10. მიუძღვენით თქვენი თავი სხვათა მსახურებას. 11. აბსოლუტურად პატიოსანი იყავით საკუთარ თავთან და სხვებთან. 12. დაადგინეთ თქვენი უზენაესი პრიორიტეტები და მიზანდასახულად მოახდინეთ მათზე კონცენტრირება. 13. თქვენ თავს შეუქმენით სწრაფი და საიმედო მუშაკის რეპუტაცია. 14. მზად იყავით მწვერვალიდან მწვერვალზე ასასვლელად. 15. ყველაფერში დაამკვიდრეთ თვითდისციპლინის პრაქტიკა. 16. გამოამჟღავნეთ თქვენი თანდაყოლილი შემოქმედებითი შესაძლებლობები. 17. ურთიერთობები იქონიეთ სათანადო ადამიანებთან. 18.
განსაკუთრებული
ზრუნვა
გამოიჩინეთ
საკუთარი
ფიზიკური
ჯანმრთელობის მიმართ. 19. იყავით გაბედული და მოქმედებაზე ორიენტირებული. 20. არასდროს არ დაუშვათ, რომ წარუმატებლობა განიხილებოდეს დასაშვებ ვარიანტად. 21. გაიარეთ ”დაჟინებულობის ტესტი”. ამ სტრატეგიის ავტორს მიაჩნია, რომ წარმატება, და უპირატესად ფინანსური, წარმოადგენს პიროვნების გარკვეული თვისებების გამოყენების შედეგს. ადამიანს შეუძლია განავითაროს ეს თვისებები და გამოიყენოს ისინი, იმავდროულად თითოეულ ჩვენთაგანს შეუძლია ყველაფერი დატოვოს ისევე, როგორც ეს იყო აქამდე. მაგრამ, ორივე შემთხვევაში, გარდა საკუთარი თავისა არავინ არ აგებს პასუხს იმაზე, თუ როგორი იქნება მისი არსებობა ამ სამყაროში. მსოფლიოში
ცნობილი
და
წარმატებული
სხვა
ადამიანების
ხედვაშიც.
მაგალითად, ტაიმ - მენეჯმენტში და ფინანსების მართვის საკითხებში ევროპაში 123
ცნობილი კონსულტანტი და პრაქტიკოსი, ამ პრობლემატიკაზე გამოცემული პოპულარული
წიგნების
(”მანი
ანუ
ფულის
ანბანი“,
„გზა
ფინანსური
დამოუკიდებლობისკენ“, „გამარჯვებულთა კანონები” და სხვა) ავტორი, მილიონერი ბოდო შეფერი გვთავაზობს, ეგრეთ წოდებულ <72 საათის> წესს. მისი წესი მარტივი და იმავდროულად რთულიცაა. ამ წესის არსს ბოდო შეფერი განმარტავს ასე: თუ თქვენ გაგიჩნდათ იდეა, რომლის განხორციელებასაც აპირებთ ცხოვრებაში, 72 საათის განმავლობაში უნდა გადადგათ რეალიზაციისთვის საჭირო პირველი, თუ გინდ პატარა, ნაბიჯი. მნიშვნელოვანია, რომ ეს ნაბიჯი უნდა გადადგათ
მითითებული
დროის
განმავლობაში.
წინააღმდეგ
შემთხვევაში
შეგიძლიათ იყოთ დარწმუნებული, რომ იდეა დარჩება განუხორციელებელი. პირველ ნაბიჯს აუცილებლად უნდა მოჰყვეს შემდგომი და ამის შედეგად იდეა პრაქტიკაში შეიძენს რეალურ მონახაზს. ჩვენის აზრით, ბოდო შეფერს თავისი წესებით მარტივი, მაგრამ იმავდროულად აუცილებელი ჭეშმარიტების განცხადება სურს: ნებისმიერი იდეების რეალიზაციისთვის გადაუდებელადაა საჭირო პრაქტიკული ქმედების დაწყება, სანამ ის აქტუალურია და სანამ თქვენ თვითონ მისი განხორციელებისათვის ენთუზიაზმით აღსავსე ხართ. უფრო მარტივად რომ ვთქვათ: თუ გსურს გაცურო - წყალში აუცილებლად უნდა შეხვიდე, თორემ მდინარეს ვერასდროს ვერ გადაცურავ. ხოლო 72 საათში მოქმედების დაწყების აუცილებლობა ბოდო შეფერმა შესაძლოა პირობითად განსაზღვრა, მაგრამ ცხადია იგი ხელმძღვანელობდა იმ მოსაზრებით, რომ ეს დრო სავსებით საკმარისია გააზრებისა და საქმის დაგეგმვისათვის, რაშიც ალბათ უნდა დავეთანხმოთ მას. თუ ერთი შეხედვით ეს წესი მოგეჩვენათ არა სერიოზულად, მოსინჯეთ თქვენს საქმიანობაში და დარწმუნდებით მის ეფექტურობაში. მით უფრო, რომ ლამის ყოველ ნაბიჯზე, ჩვენ ქართულ რეალობაში საქმე ხშირად საუბრით იწყება და ყოველგვარი ქმედების მცდელობის გარეშე მხოლოდ საუბრით მთავრდება და, სამწუხაროდ, მართლაც ღირებული იდეის წარმოშობის შემთხვევაშიც - ”საქმის კეთებას... მხოლოდ ერთი პირველი ხმა უნდა,” მაგრამ მარტო პირველი ხმა საქმის წარმართვას არ შველის, საქმის
კარგად
წარმართვისას
საჭიროა
საქმის
შუალედური
რგოლი
-
განმავითარებელი და დამაბოლოებელი. ვის არ სურს მიაღწიოს წარმატებას ცხოვრებაში... მაგრამ წარმატების მიმართ თითოეულ ადამიანს აქვს მსოფლმხედველობასა და ღირებულებებთან შეჯერებული საკუთარი ხედვა. გლეხსა თუ მეცნიერს, შემოქმედსა თუ ბიზნესმენს გააჩნია თვისობრივად განსხვავებული წარმოდგენა წარმატების თაობაზე. მასში საერთო ერთია - რომელი გზა აირჩიონ წარმატების მისაღწევად. უმრავლესობა ფიქრობს, რომ თუ ის ექნება, რის მიღწევასაც გაშმაგებით ცდილობს, უფრო ბედნიერად, წარმატებულად, მშვიდად და კმაყოფილად იგრძნობს 124
თავს. თუმცა ბევრი ჩვენგანი ცხოვრებას საკუთარი თავის ძიებაში ატარებს და მაინც ვერასდროს ხდება ისეთი, როგორიც სურს, იყოს. სინამდვილეში, წარმატებული ადამიანის
მთავარი
საიდუმლო
შინაგანი
ჰარმონიაა,
საკუთარი
თავსა
და
გარემომცველ სამყაროს შორის ჰარმონია, რომელსაც ”ბედნიერებას” ვუწოდებთ. საიდუმლო 1. იყავით ბედნიერი ბედნიერება არ მოიპოვება. მის უფლებას ადამიანი დაბადებიდან ფლობს. გარესამყარო ვერ გაქცევთ ბედნიერ ადამიანად, რადგან ჭეშმარიტი ბედნიერების წყარო ჩვენს გარეთ კი არა, შიგნითაა. ადამიანი ნებისმიერი მიზნის მიღწევას შეძლებს,
როგორც
კი
გააცნობიერებს,
რომ
ყველაფერი
მის
არჩევანზეა
დამოკიდებული. თუ გსურთ ბედნიერება, გახდით ბედნიერი ამ წამსვე – ყველაფრის მიუხედავად, რადგან ბედნიერება არჩევანია და არა რამე ქმედების შედეგი. საიდუმლო 2. ადეკვატურად შეაფასეთ საკუთარი თავი ადეკვატური
თვითშეფასების
უნარი
ცხოვრებისეული
სირთულეების
გადალახვისას აუცილებელია. ის შინაგან ძალას გვაძლევს, იმისათვის, რომ: არ შევუშინდეთ მტკივნეულ საკითხებს და ყოველთვის გავცეთ პასუხი დასმულ კითხვებს; ვაღიაროთ, რომ ყველასთვის სასიამოვნო არ ვართ; ვაღიაროთ, რომ შეუძლებელია, ვერკვეოდეთ ცხოვრების ყველა სფეროში. ამის მიუხედავად, სასურველი მიზნისთვის ნებისმიერი წინააღმდეგობის დასაძლევად მზად ვიყოთ; ვისწავლოთ კონფლიქტურ სიტუაციებთან გამკლავება და არა - მათგან გაქცევა; ვაღიაროთ, რომ არა ვართ სრულყოფილი და ამიტომაც შეცდომებს ვერ გავექცევით. საიდუმლო 3 გიყვარდეთ საკუთარი თავი შინაგანი ჰარმონიის მისაღწევად ყველაზე კარგი საშუალებაა აფირმაცია: (ეს არის წინადადებაში გამოხატული ემოციური აზრი, რომელიც ერთდროულად ქმნის როგორც საერთო ემოციურ ფონს, ისე – ემოციურ ვექტორს) “მე მიყვარს საკუთარი თავი და ვიღებ მას ყველა ემოციებთან და შეგრძნებებთან ერთად”. შეგიძლიათ, გაიმეოროთ ეს სიტყვები ხმამაღლა, ან თქვენთვის. საიდუმლო 4 იცხოვრეთ აწმყოში გახსოვდეთ, რომ თქვენს ცხოვრებაში ყველაზე მნიშვნელოვანი მომენტი სწორედ ახლა, ამ წუთში დგას. განიცადეთ ბედნიერება და სიხარული სწორედ ახლა. როგორც კი დაანებებთ თავს იმაზე ფიქრს, რომ რაღაც გაკლიათ, იმ წუთიდან ნელნელა დაგეუფლებათ სიხარულის გრძნობა. თუ არ დაემორჩილებით ნეგატიურ ემოციას, წარსულის არასასიამოვნო მოგონებებისგან გათავისუფლებას შეძლებთ. ადამიანთა უმრავლესობა განიცდის სიყვარულში იმედგაცრუებას. მაგრამ ისინი, 125
უბრალოდ, ვერ აცნობიერებენ, რომ თვითონ არიან სავსე ნეგატიური განცდებით. ჩვენ თვითონ ვუცრუებთ იმედს საკუთარ თავს, ვუნიშნავთ გარკვეულ ვადებს, ვუყენებთ მოთხოვნებს და გამუდმებით რაღაცას ველით მისგან. საიდუმლო 5. "ემოციური ბალანსის" მეთოდი ემოციური ბალანსის მიღწევის ორი მეთოდი არსებობს: აკუპუნქტურის წერტილებთან მუშაობა და აფირმაცია. აფირმაცია - ეს არის პოზიტიური განმტკიცება იმისა, თუ როგორი გსურთ იყოს თქვენი ცხოვრება. მაგალითად: "მე მიყვარს საკუთარი თავი, პატივს ვცემ და ვიღებ მას." ეს არის ყურადღების მიპყრობის მეთოდი იმისკენ, საითაც მივისწრაფვით სინამდვილეში. წარმატებისათვის აუცილებელია ფსიქოლოგიური შემართება: დაივიწყეთ ნეგატიური წარმოდგენები: "რა საშინელი სამსახური მაქვს!" ან "რას ვგავარ!" არ დაგავიწყდეთ თქვენი აფირმაციების წარმოთქმა აწმყო დროში. მაგალითად: "ბედნიერი ვარ!" "რა კარგად ვგრძნობ თავს!" ან "მე ყველაფერი მაქვს, რაც მჭირდება!" უარყავით ფრაზები: "მე ამას ვერ მივაღწევ!" ან "მე ეს არ მჭირდება", რადგან, ამ შემთხვევაში, თქვენი ქვეცნობიერი გადაწყვეტს, რომ ეს ახლა კი არა, განუსაზღვრელ მომავალში გესაჭიროებათ. საიდუმლო 6. გააანალიზეთ საკუთარი ემოციები ყოველი დღის ბოლოს გააანალიზეთ საკუთარი ემოციური მგრძნობელობა. ყველაზე მინიმალური სტრესის, გაღიზიანების ან ნეგატიური განცდის შემთხვევაშიც კი გაიკეთეთ ტესტი "ემოციური განკურნების ფორმულის" მეთოდის მიხედვით ან აღწერეთ მომხდარი ინციდენტი თქვენს დღიურში (არ დაგავიწყდეთ თარიღის მითითება). არ გამოტოვოთ ის აზრები, სადაც აკრიტიკებთ, უარყოფთ ან დასცინით საკუთარ თავს. მიეჩვიეთ საკუთარ თავზე გვერდიდან დაკვირვებას. ემოციური განკურნების ფორმულა: გაატარეთ საკუთარ თავთან მარტო ხუთი წუთი დაძინებამდე და ხუთი წუთი გაღვიძების შემდეგ, ყოველ დღე. ნაბიჯი
1.
გაიხსენეთ
პრობლემა,
რომელმაც
თქვენში
არასასიამოვნო
შეგრძნებები გამოიწვია. ყურადღება მიმართეთ მისკენ. შეეცადეთ, აზრობრივად წარმოიდგინოთ, თუ რამდენად იმოქმედა მან თქვენზე. შეაფასეთ თქვენი განცდების ინტენსიურობა სკალით 0-დან 10-მდე, სადაც 0-ის ნეიტრალური შეგრძნებაა, რომლის დროსაც თავს ნორმალურად გრძნობთ, ხოლო 10 - მაქსიმალურად უარყოფითი შეგრძნება, რომლის წარმოდგენაც შეიძლება. ნაბიჯი 2. დაიწყეთ საკუთარ სხეულზე აკუპუნქტურული წერტილების მასაჟირება, თან არ დაგავიწყდეთ, ამ ორი წუთის განმავლობაში, საკუთარი თავისთვის კარგი და საალერსო სიტყვების თქმა. ნაბიჯი 3. ფოკუსირება კვლავ მოახდინეთ პრობლემაზე და გამოარკვიეთ, 126
რამდენად ძლიერია ამჟამად ნეგატიური შეგრძნებები. შეაფასეთ მათი ინტენსიურობა 0-დან 10-მდე. ჩვეულებრივ, ამ ნაბიჯზე მტკივნეულობის ზღურბლი დაბლა იწევს. ნაბიჯი 4. ნაბიჯი 2-ის განმეორება. ეს ციკლი მანამ გაიმეორეთ, სანამ სტრესი და პრობლემა არ გაქრება. პროცედურა, როგორც წესი, 7-12 წუთის განმავლობაში გრძელდება.
6.2. მენეჯერის უნარ-ჩვევები მენეჯერს თავისი ფუნქციებისა და როლის ეფექტური შესრულებისათვის მრავალი უნარ-ჩვევა სჭირდება. რობერტ ლ. კატცი სამ ძირითად უნარ-ჩვევას გამოყოფს,
რომლებიც
მეტ-ნაკლებად
ყოველ
მენეჯერს
უნდა
ჰქონდეს
მენეჯერული დონის შესატყვისად ესენია: ტექნიკური ცოდნა, ანალიტიკური თვისებები და სპეციფიკური სახის მოქმედებების შესრულებისა და ტექნიკის გამოყენების უნარი. ჯერ გავარკვიოთ მენეჯერი და ლიდერი ერთმანეთისაგან. ეს ორი სუბიექტი ძალიან ჰგავს ერთმანეთს, მაგრამ მათ შორის განსხვავებაც არის. მენეჯერის
მოვალეობაა
ზედამხედველობა
გაუწიოს
ხელქვეითებს,
განსაზღვროს ორგანიზაციის განვითარების სტრატეგია, შეაფასოს ხელქვეითების მიერ გაწეული სამუშაო, დაგეგმოს სამუშაოს ორგანიზების წესი, დაგეგმოს ბიუჯეტი და უზრუნველყოს მისი შესრულება. მენეჯერი ხასიათდება მართვის შედარებით
ავტორიტეტული
სტილით.
ისინი
მოწადინებულნი
არიან
ორგანიზაციის
უფრო
კონკრეტული ამოცანების გადაჭრისთვის. მენეჯერისგან
განსხავებით,
არაფორმალურად
აღიარებული
ლიდერი
წინამძღოლია.
ის
უშუალოდ
არ
გეგმავს
სამუშაოების განვითარების სტრატეგიას, არ მონაწილეობს ბიუჯეტის შედგენასა და შესრულებაში, არ აკონტროლებს თანამშრომლებს კონტროლის ფორმალური და
ოფიციალური
აღიარებული
საშუალებებით.
გამორჩეული
დამკვიდრებულ
წესებზე
ლიდერი
ფიგურაა, მაღლა
ყველა
რომელის
დგას.
მას
მუშაკის
მიერ
ხანდახან
შეუძლია
ერთხმად
ორგანიზაციაში
გაუთვალისწინებელ
სიტუაციებში სწრაფი და ზუსტი გადაწყვეტილების მიღება. ლიდერი ერთგულია იმ ჯგუფისა და ორგანიზაციისა, რომელშიც მუშაობს და მოღვაწეობს. აქედან გამომდინარე,
ის
ხორცშესხმისთვის.
მუდამ მას
მოწადინებულია
აღელვებს
თავისი
შორს
მიმავალი
კოლეგების
ბედი,
გეგმების ხშირად
ინტერესდება მათი პირადი ცხოვრებითაც. მენეჯერისგან
განსხვავებით,
ლიდერი
ძალაუფლებას
და
სხვათა
მიერ 127
აღიარებას არ კარგავს არაფორმალურ და
არა სამუშაო გარემოში.
ლიდერ
თანამოაზრეები ჰყავს, მენეჯერს ხელქვეითები. ლიდერი წარმატების ახალ გზებს ეძებს,
მენეჯერისგან
გადაწყვეტილებების ნებისმიერი
განსხვავებით,
მიღება.
კონფლიქტი,
თუ
არ
მენეჯერი
ლიდერი
ეშინია ცდილობს
ცდილობს
ეს
არაორდინარული თავიდან
კონფლიქტი
აირიდოს სათავისოდ
გამოიყენოს, დასკვნები გამოიტანოს და მომავალში გაითვალისწინოს. თუმცა,
როგორც
გამოცდილება
გვაჩვენებს,
დღევანდელი
მენეჯერები
ცდილობენ გამოვიდნენ ტრადიციული ჩარჩოებიდან და ლიდერის ფუნქციებიც იტვირთონ.
თანამედროვე
ფუნქციები
და
საბაზრო
მნიშვნელობები
პირობებში, ერთმანეთს
მენეჯერის
და
დაუახლოვდა.
ლიდერის წარმატების
მისაღწევად ორგანიზაციების თანამშრომლები ცდილობენ მმართველის ორივე ტიპის საუკეთესო თვისებები გადმოიღონ და ერთმანეთს შეუთავსონ. დღეს,
წარმატებული
მენეჯერი
იმავდროულად
ყველასგან
აღიარებული
ლიდერიც არის. ზემოდან ქვემოთ მართვის იერარქიულ და ავტორიტეტულ მეთოდებს ენაცვლება გუნდური და თანამონაწილეობით მენეჯმენტის სახეობები. ფორმალური და თანამშრომლებისგან დისტანცირებული მენეჯერი გარდაიქმნა ჯგუფის
სრულფასოვან
წევრ-ლიდერად,
რომელიც
სხვების
აზრთა
გათვალისწინებით წარმართავს ორგანიზაციის მუშაობას. გიფიქრიათ რა თვისებები უნდა ჰქონდეს კარგ მენეჯერს? არ არსებობს წარმატებული მენეჯერის უნივერსალური ფორმულა. ცნობილმა ჟურნალისტმა და მწერალმა, პოლ ჰოუკენმა თქვა: ,,კარგი მენეჯმენტი ხელოვნებაა, რომლის დროსაც პრობლემები საინტერესო ხდება, მათი გადაჭრის გზები კი იმდენად კონსტრუქციული,
რომ
ყველას
უჩნდება
მუშაობისა
და
ამ
პრობლემათა
მენეჯერი?
მენეჯმენტის
გადაწყვეტის სურვილი’’. მაინც ექსპერტის
რა
უნარებს
ჩარლზ
უნდა
გიბონის
ფლობდეს
მიხედვით,
კარგი
კარგი
მენეჯერისთვის
არსებითია
შემდეგი 11 უნარი: 1. მიზანთა სათანადოდ დასახვა: გულდასმით შეარჩიეთ სფერო, დასახეთ პრიორიტეტები.
მიყევით
მიზნებს
და
იმოქმედეთ
შესაბამისად.
სწორად
განსაზღვრული მიზანი, წარმატების ნახევრის ტოლფასია. 2. რესურსთა გადანაწილება პრიორიტეტების მიხედვით: უნდა შეგეძლოთ ბიუჯეტის შედგენა და მისი მართვა. რაც უფრო ნაკლები ხარჯი გექნებათ, მით უფრო მეტი მოგება დაგჩრებათ, ამის საშუალებას კი რესურსების სათანადოდ გადანაწილება მოგცემთ. 3. გადაწყვეტილებათა მიღება, განხორციელება და პასუხისმგებლობის აღება საკუთარ
თავზე:
გახსოვდეთ,
რომ
თანამშრომლებს
არ
უყართ
მერყევი 128
მმართველი, რომელიც მხოლოდ დააბიჯებს ოფისში და ბრძანებებს იძლევა. შეასრულეთ რთული სამუშაო და მიეცით თანამშრომლებს მაგალითი. მიიღეთ მტკიცე გადაწყვეტილება. მიღებულ გადაწყვეტილებასა ნუ შეცვლით. მერყეობა ყველაზე ცუდი თვისებაა , რაც მენეჯერს და, ზოგადად, ნებისმიერი პროფესიის ადამიანს, ხელს უშლის წინსვლაში. თუმცა ეს სულაც არ ნიშნავს იმას, რომ გადაწყვეტილების მიმართულებით
გადახედვა უნდა
არ
გაუძღვეთ
შეგიძლიათ. და
არ
თანამშრომლებს
შეცვალოთ
კურსი,
დასახული ვიდრე
ამის
სერიოზული მიზეზი არ გექნებათ. 4. კომპრომისებზე წასვლა: გაითვალისწინეთ, რომ ეს სულაც არ ნიშნავს უკან დახევას, საკუთარ მიზნებზე უარის თქმასა და ლაჩრობას. კომპრომისი არის შეთანხმების მიღწევა კომუნიკაციითა და საზიარო პირობების დასახვით, რომელიც ხშირ შემთხვევაში მხოლოდ თავდაპირველი მიზნისა თუ სურვილის ვარიანტია. საერთო შეთანხმების არსებითი ნიშანი ის არის, რომ მოლაპარაკის მხარეები
მიდიან
გარკვეულ
დათმობაზე,
რათა
სანაცვლოდ
უფრო
მნიშვნელოვან/სასურველ მიზანს მიაღწიონ. 5.
დავალებათა
გადანაწილება:
გახსოვდეთ,
რომ
დელეგირებას,
ანუ
ქვეშევრდომებისთვის სამუშაოს გადაბარებას ორი უპირატესობა აქვს: მენეჯერი დროს
ზოგავს,
ავითარებს
პერსონალის
უნარებს,
და
შესაბამისად,
მათ
ღირებულებას. შეარჩიეთ შესაფერისი ადამიანი, რომელიც პასუხისმგებლობით მოეკიდება
დავალებას.
სათანადოდ
შეაფასეთ
ამ
თანამშრომლის
შესაძლებლობები. დაავალეთ იმაზე ოდნავ მეტი, ვიდრე გგონიათ, რომ ეს ადამიანი გაუმკლავდება. გქონდეთ მისი წარმატების იმედი და სასიამოვნო სიურპრიზიც
კი
იქნება
თქვენთვის,
როცა
დაინახავთ,
რომ
თქვენი
თვისებას
ძველი
თანამშრომლები თქვენს თვალწინ იზრდებიან და ვითარდებიან. 6.
თვით–მოტივაცია
და
თვით–კონტროლი:
ამ
ფილოსოფოსები ,,ნებისყოფას“ ან ,,თვითდისციპლინას“ უწოდებდნენ. ფროიდმა ამას ,,ეგოს ძალა’’, ,,მეს’’ ძალა“ უწოდა. თვით-მოტივირება და თვით-კონტროლი მიზნისაკენ
სვლას
არასახარბიელო
ნიშნავს
და
მაშინ,
უიმედოა.
ეს
როცა
ვითარება,
დაგეხმარებათ
ერთი
დასახული
შეხედვით, მიზნების
განხორციელებასა და წინსვლაში. 7. სამუშაოს ორგანიზება, დაგეგმვა და კომუნიკაცია რესურსების ეფექტური გამოყენებისათვის: ეს დაგეხმარებათ დროის გადანაწილებასა და წარმატების მიღწევაში. 8. კარგი ურთიერთობა თანამშრომლებთან: კომუნიკაცია და ადამიანებთან ურთიერთობა მენეჯერის ცხოვრების ნაწილია. გახსოვდეთ, რომ მენეჯმენტი მხოლოდ
დავალებების
მიცემა
არ
არის,
უნდა
შეგეძლოთ
მოსმენაც.
ეს 129
ერთადერთი საშუალებაა გაიგოთ, თუ რა ხდება თქვენს ორგანიზაციაში. 9. ემოციური სტაბილურობა იმედგაცრუებისა და სტრესის გადასალახად: გაითვალისწინეთ, დასრულდეს.
რომ
შეუძლებელია
შეინარჩუნეთ
სიმშვიდე
ყოველთვის და
ყველაფერი
გაუმკლავდით
წარმატებით ყოველდღიურ
სირთულეებს, რაც მართლაც ძალიან ძნელია. ნუ დაკარგავთ დროს და ენერგიას სტრესსა და ნეგატიურ ემოციებზე. 10. ობიექტური თვით–შეფასება, შეცდომების აღიარება: ამით დაიმსახურებთ სხვების პატივისცემასაც და თქვენც უფრო მეტის ისწავლით. თუ საკუთარ ნაკლოვანებებს ვერ დაინახავთ, ვერასოდეს შეძლებთ მათ გამოსწორებას. 11. ნუ დაივიწყებთ, უნარებს
და
რომ სხვებიც იზრდებიან, აუმჯობესებენ თავიანთ
ვითარდებიან.
ასე
შეძლებთ
ენდოთ
თანამშრომლებს,
მათ
შესაძლებლობებს, რასაც ემყარება თქვენი და თქვენი ორგანიზაციის წარმატება. ისწავლეთ რაც შეიძლება მეტი. განივითარეთ უნარები და მიმართეთ სხვებს
რჩევისა
და
უკუკავშირისთვის,
რადგან
ხშირად
მხოლოდ
სხვისი
მითითების შემდეგ ვხედავთ საკუთარ ნაკლს.
130
თავი VII. კომუნიკაცია და მისი გამოყენების ხელოვნება 7.1. კომუნიკაციის სახეები შრომის საგნების ერთ-ერთ მთავარ ელემენტს ინფორმაცია წარმოადგენს. ესაა ცნობები, რომლებიც ამცირებენ ჩვენი ცოდნის გაურკვევლობას ამა თუ იმ ობიექტებზე, პროცესებზე, მოვლენებზე და ა.შ. დღეს მიმდინარეობს მსოფლიოს ეკონომიკის ინფორმატიზაცია. მოქმედებაშია 150 მილიონზე მეტი კომპიუტერი. ინფორმაცია
გახდა
ენერგიები,
ადამიანები
დაინტერესებული, კომერციული ფორმირება
ისეთივე და
ინფორმაციული
აქ
რამდენად
გამოყენება? და
ძირითადი
რესურსი,
მთავარია
მისაწვდომია
და
მიმდინარეობს
მეწარმემ
თავისი
საზოგადოების
ვის
როგორიც
ეკუთვნის, შეიძლება
ვინაა
თუ
ინფორმაციული
საქმიანობა
მოთხოვნის
უნდა
მასალები, მასში
არა
საზოგადოების
გარდაქმნას
შესაბამისად,
მისი
სადაც
ახალი საკვანძო
რესურსად ხდება ინფორმაცია, ცოდნა, შემოქმედება. ინფორმაცია რომლებსაც
აქვს
-
ინფორმაციით, პრაქტიკული
ცოდნით,
მნიშვნელობა
ფაქტებით
უზრუნველყოფა,
განსაზღვრული
საქმიანობის
ამოცანების დასაბუთებისა და გადაწყვეტისათვის. ამგვარად, ინფორმაციული ბიზნესი ჩამოყალიბდა ბიზნესის დამოუკიდებელ სფეროდ და, მეორე მხრივ, წარმოადგენს ბანკებთან,
სამეწარმეო ბირჟებთან
საქმიანობის
და
ურთიერთდაკავშირებულია
ინფრასტრუქტურის
ა.შ.
ერთად.
და
დიდ
მეწარმეობა გავლენას
სისტემის
და
ახდენს
ნაწილს
ინფორმატიზაცია ცივილიზაციის
განვითარებაზე. ეს კავშირი ხდება ბიზნეს-კომუნიკაციების მეშვეობით (ბირჟები, ბანკები, კომპიუტერული ქსელები და ა.შ.), რომლებიც აერთიანებენ ლოკალურ სამეწარმეო
სტრუქტურებს
ერთმანეთს
შორის,
მსოფლიო
ბიზნესსა
და
სამეწარმეო საქმიანობის მიმართულებებს. ბიზნეს-კომუნიკაციები - ინფორმატიზაციის სუბიექტების ურთიერთქმედება მეწარმეობის
ამოცანების
გადაწყვეტის
პროცესში.
ურთიერთქმედება
ესაა
ურთიერთობა ინფორმაციის საშუალებებით, ასევე ურთიერთობები ბაზარზე, მათ შეუძლიათ ჩართონ საწარმოო და ტექნოლოგიური კავშირები კოოპერირებულ კომპანიებს შორის, საქმიანი კავშირები მომხმარებლებსა და სავაჭრო ფირმებს შორის, კერძო კავშირები კომპანიებსა და პერსონალს შორის, ინფორმაციული კავშირები და ა.შ. მეწარმეს, ბაზარზე,
საქმის
წარმატებით
კონკურენტებზე,
გაძღოლისათვის
მომწოდებლებზე,
სჭირდება
ბანკებზე,
ინფორმაცია ფასებსა
და
მყიდველებზე. კონკურენციის პირობებში საჭირო ინფორმაციის ოპერატიული მიღება წარმატების საფუძველია, ინფორმაციის მიღება შეიძლება სხვადასხვა 131
ბიზნეს-კომუნიკაციების მეშვეობით. საზოგადოებაში საკმაოდ მრავალფეროვანი კონტაქტებია.
საზოგადოების
წევრებს
შორის
პირდაპირი
კონტაქტებისათვის
არსებობს: ეკლესია, სკოლა, სამსახური, პრესა, ტელევიზია, ტელეფონი, რადიო, ფოსტა, კინო, თეატრი, მაგრამ ეს ყველაფერი თავისი პირდაპირი მნიშვნელობით (ეკლესიის
გარდა)
ემსახურება
მეორეულ
მიზანს.
გაზეთი
ესაა
რეკლამის
საშუალება და მისი პატრონის მოგების წყარო. ასეა კინო, რადიო, ტელევიზია და
ა.შ.
ამგვარად,
დაკავშირებულია
არ
არის
რისკთან,
კომუნიკაციები, რომელიც
არ
არის
წარმოიშობა
მოგება.
ახალი
მეწარმეობა
ბიზნეს-იდეის
რეალიზაციის დროს, რომლებიც საჭიროებენ სხვადასხვა ბიზნეს-კომუნიკაციებს. მათი
წარმოშობა
განტოლების
სახით,
როგორც
სისტემისა,
შემდეგნაირად
შეიძლება: R=F(X, Y, Z, T), სადაც R სისტემის მუშაობის შედეგია (მოგება, სარგებელი და ა.შ.), X - გარე ფაქტორების ჯგუფი (მომწოდებლები შრომითი რესურსებისა, მასალები,
ინფორმაცია,
კაპიტალი
...),
მომხმარებლები,
კონკურენტები, კანონები, სახელმწიფო ორგანოები, ეკონომიკის მდგომარეობა
(ინფლაციური
პროცესები,
უმუშევრობის
დონე,
სოციალური გარანტიები), ქვეყნის პოლიტიკური მდგომარეობა და სხვ., Y - ჯგუფი სისტემის შიგა ფაქტორებისა: მართვის სტრუქტურა და ფუნქცია, ორგანიზაციული კულტურა, რესურსების გარდაქმნის ტექნოლოგია (საინფორმაციო, ენერგეტიკული, მატერიალური ...), ფირმის ენერგეტიკული და ეკონომიკური პოტენციალი (კაპიტალი, ინფორმაცია, შრომითი რესურსები ...), Z - ბიზნეს-კომუნიკაციების სტრუქტურა, T - დროის ფაქტორი ხაზგასმით გამოსაკვეთია, რადგან მეწარმეობაში ზოგ ფაქტორებს ენიჭება პრიორიტეტული მნიშვნელობა (მეწარმის ტალანტი, მომხმარებლები, ბიზნეს-კომუნიკაციების სტრუქტურა). ყველაზე
მეტად
პერსპექტიული
ბიზნეს-კომუნიკაციებია:
სასაქონლო,
საფონდო და სავალუტო ბირჟები, შრომის ბირჟა, სადაზღვევო კომპანია, სარეკლამო სააგენტოები, გასაღების ქსელები, სხვადასხვა აუქციონები, ბაზრობები, გამოფენები. მათი მრავალსახეობა და დინამიკურობა ხელს უწყობს მეწარმეებს ეფექტურად წარმართონ ბიზნეს-ოპერაციები. ბიზნეს-კომუნიკაციების სტრუქტურა შეიძლება პირობითად დავყოთ შემდეგ ჯგუფებად: ბინარული (გამყიდველი - მყიდველი); 132
ნ-ური (გამყიდველი შუამავალთა ჯგუფი - მყიდველი); ვერტიკალური (ფირმასა და ფილიალებს შორის ურთიერთობა); ჰორიზონტალური (ურთიერთობა კონკურენტებს შორის); რადიალური (ურთიერთობა სარეკლამო ინფორმაციის წყაროსა და მის მიმღებებთან, პოტენციურ მყიდველებთან). ბიზნეს-კომუნიკაციები და სამეწარმეო საქმიანობა - არის შემოქმედებითი პროცესი და ხშირად ინტუიცია უფრო, ვიდრე ზუსტი გათვლები იძლევა მაღალ შედეგებს მეწარმეობაში. აქ მოქმედებს ჰეიზენბერგის პრინციპი ბიზნესისათვის. მისი არსი ასეთია: “სიზუსტე და პრაქტიკული აზრი არაადეკვატურია: ეკონომიკური მახასიათებლების ზუსტი გამოთვლა დროს მოითხოვს და ბიზნესში “დრო” ფულია და ამიტომ, რაც უფრო ზუსტად გამოვთვლით, მით უფრო მეტს ვკარგავთ და შესაბამისად ბიზნეს-ოპერაციის ეფექტურობა მცირდება”. ამგვარად, ბიზნეს-ოპერაციაში მოქმედებს არა ორი ან მრავალსახა ლოგიკა, არამედ გამოუკვეთავია ჭეშმარიტების ლოგიკა თავისი კავშირებით და ამოხსნის წესებით, საჭიროა ფლობდე ბიზნესში ურთიერთობების არაზუსტ ელემენტების არსს, კერძოდ, “ძვირია”, “იაფია”, “დოლარის კურსი ეცემა”, “პროცენტის განაკვეთი იზრდება” და სხვა მრავალი და თუ დაგვჭირდება კანონზომიერების პოვნა მათი დანიშნულებისა და სისწორის გასარკვევად საჭირო გახდება განსაზღვრული მათემატიკური მიდგომის გამოყენება. მეწარმეობად რისკით
ითვლება
საქმიანობა,
დამოუკიდებლად
მიმართული
მოგების
განხორციელებული,
სისტემატურ
საკუთარი
მიღებაზე
ქონების
გამოყენებით, საქონლის გაყიდვით, სამუშაოს შესრულებით ან მომსახურების ინფორმაცია ბუნებრივადაა ახლოს სიყვარულთან და ფულთან, იგი არასოდეს არაა საკმარისი. სამეწარმეო საქმიანობის რეგლამენტირება ხდება კანონით. მეწარმე ვერ შექმნის და ვერ აწარმოებს ისეთ საქონელსა და მომსახურებას, რაც იკრძალება კანონით. შესაძლებელია მოგების მიღება, ასევე სხვა სარგებლისაც. თანამედროვე საქართველოში მეწარმე ვალდებულია იფიქროს არა მარტო საკუთარ
სარგებელზე,
არამედ
სხვა
ადამიანების
სარგებელზეც,
რომლებიც
მონაწილეობენ ბიზნესში. უნდა მისდევდეს და აფასებდეს ურთიერთსარგებლობის პრინციპს, იგი ერთ-ერთი ელემენტია სოციალურ-ეკონომიკური სისტემისა, ღია სისტემისა, რომელიც არ შეიძლება იყოს მთლიანად იზოლირებული გარემოს რომელიმე ასპექტიდან-ენერგეტიკული, ინფორმაციული, მატერიალური და ა.შ. ამ სისტემაში
თავისუფლად,
ავტონომიურად
მოქმედებს
მისი
შემადგენელი
ელემენტები, რომლებსაც საკუთარი მიზანმიმართული საქმეები აქვთ და შეუძლიათ ცვალონ საკუთარი სახე. მოცემული სისტემა, ასევე მეწარმე შემოსაზღვრული არაა. 133
იგი არაერთსახაა და გარემოსთან დაკავშირებულია მრავალი კომუნიკაციით. ურთიერთობები ბიზნესში დამოკიდებულია იმ ინფორმაციულ ნაკადზე, რომელთა წყაროებს ადამიანის მრავალსახოვანი და მრავალ მიმართული საქმიანობა წარმოადგენს
და
ეფუძნება
რელიგიურ,
გენეტიკურ,
ფიზიოლოგიურ,
საკომუნიკაციო, სამეურნეო, გარემოს, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ ინფორმაციას. ეს ინფორმაციული სისტემა განსაზღვრავს ადამიანის ადგილს ერთობლივ სოციალურეკონომიკურ
საზოგადოებაში
და
თუ
რომელიმე
საქმიანობის
მიხედვით
გამოვარჩევთ ადამიანის და მის ირგვლივ არსებულ ინფორმაციულ ნაკადებს, მაშინ მას უნდა მივუდგეთ ამ საქმის შესრულების შედეგის შეფასებით, რაც დაკავებული აქვს მას ან ადამიანთა ჯგუფს მოცემულ დროში, მოცემული რესურსებითა და მოტივაციით (ინტერესით). საკომუნიკაციო ურთიერთობების დახასიათებისას აუცილებელია პირველ რიგში დავადგინოთ რომელ ინფორმაციულ სივრცეში (გარემოში) უწევს საქმიანობა ადამიანს და რა როლი ენიჭება მას ამ გარემოში, როგორ უნდა მივუდგეთ და რა ინტერესი გააჩნია ამ გარემოს საკუთრივ და ასევე ადამიანის მიმართ. სამეწარმეო საქმიანობის რამდენიმე მართვის მოდელი არსებობს, რომლებიც კლასიკური მოდელებია და მათზეა აგებული მისი შემდგომი განვითარება: მართვის “X”, “Y" და "Z” თეორიები. განვიხილოთ ამ თეორიების ძირითადი პოსტულატები, რის
საფუძველზეც
ხდება
კომუნიკაციური
ურთიერთობების
დამყარება
და
განვითარება.
7.2. კომუნიკაციები მმართველურ სიტუაციებში და გადაწყვეტილების მიღების წესები მმართველების
მიერ
გადაწყვეტილების
მიღება
რთული
პროცესია
და,
პირველ რიგში, დამოკიდებულია მართვის სტრუქტურის ტიპზე, მმართველის მიერ ჩამოყალიბებულ იერარქიულ მართვის სტილზე, მართვის დელეგირების დონეზე, მმართველის პროფესიონალიზმზე, მის მიერ აუცილებლად მისაღები `გონებრივი
ცენტრის~
მრჩევლების
კომპეტენტურობაზე.
ამის
გამო,
გადაწყვეტილების მიღების პროცესი შეიძლება აღმოჩნდეს ხანგრძლივი და, რაც მთავარია, მრავალმხრივი. მეწარმემ უნდა იცოდეს, რომ მისი საწარმო ან საქმე წარმოადგენს თავისებურ მანქანას პროდუქციის წარმოებისა და სხვადასხვაობის (მრავალფეროვნების) გასანადგურებლად (სტ. ბეირის გამონათქვამი). მაგრამ
ამ
`სხვადასხვაობის
განადგურების~
პროცესი
არის
სწორედ
ინფორმაციული, დამყარებული ინფორმაციის მიღებასა და გადამუშავებაზე და ამის
საფუძველზე
მმართველური
გადაწყვეტილების
გამომუშავებაზე,
რაც 134
ხორციელდება პირდაპირი და უკუკავშირების არხების მეშვეობით. სტ. ბეირის პრინციპი
გამომდინარეობს
კანონიდან,
რომელიც
შესაძლებლობების
უკუშედეგების
განსაზღვრავს
მოთხოვნებს,
მრავალფეროვნების
ისეთი
აუცილებელი
მართვის
სუბიექტის
განპირობებულს
შემცირებით,
მრავალფეროვნების
რომელიც
ამორჩევით
მართვის
ობიექტის
აუცილებელია
ეფექტური
მართვისათვის. ი. ანსოფის გაგებით, ეს კანონი ასე გამოითქმის - `იმისათვის, რომ
შევეწინააღმდეგოთ
მიღების
სისწრაფე
(კომპანიაში)
გარემოს
და
სირთულე
უნდა
ფირმაში
გადაწყვეტილების
შეესაბამებოდეს
მათ
გარემოში
მიმდინარე ცვლილებების სირთულესა და სისწრაფეს”. რომელ გარემოს უნდა შეესაბამებოდეს მმართველური გადაწყვეტილების სისწრაფე და სირთულე? - კონკურენტულ გარემოს; - რეგიონალურ გარემოს; - ფირმის მოქმედების შესატყვის გარემოს. მეწარმე, რომ ბიზნესში მიჰყვეს ამ კანონებს, საჭიროა მისი მენეჯმენტის ფუნქციები
იყოს
საქართველო მსოფლიო
საკმაოდ
შესულია
ბაზარზეც,
კომპიუტერიზებულ
მსოფლიო რომელიც
სავაჭრო
დონეზე,
მით
უმეტეს
და,
ცხადია,
ორგანიზაციაში
ზეკომპიუტერიზებულია.
ასეთ
შემთხვევაში
მაინც მიყვები სტ. ბირის წინადადებას `იცოდე რისკენ მიილტვი და მოემზადე ისე, რომ მას მიაღწიო~. ამ წესის პირველი ნაწილი ბიზნესის (მეწარმეობის) სტრატეგიაა, მეორე - საწარმოს ორგანიზაციული კონცეფცია. მ. მამარდაშვილის თქმით,
`აზროვნება
დაკავშირებულია
გადაწყვეტილების
მიღებასთან,
გადაწყვეტილების მიღება კი ბედის გადაწყვეტაცაა~. ბედში
იგულისხმება
ყველა
ის
საკითხი,
მოვლენა,
გარიგება
და
ა.შ.
რომელზეც მეწარმეს გამოაქვს გადაწყვეტილება. ეს რთულზე რთული საკითხია და ამიტომაცაა, რომ პრობლემის გამგებ მეწარმეს ან ხელმძღვანელს ყოველთვის გვერდით ჰყავს მრჩეველი, კონსულტანტი, მაგრამ გადაწყვეტილება მხოლოდ მას გამოაქვს. ამის
გამოა,
რომ
მ.
მამარდაშვილი
აზროვნებას
ახასიათებს,
როგორც
“ვაჟკაცურ ქმედებას - აზროვნება ვაჟკაცურია~. ამ ფრაზაში მოცემულია მეწარმის არა მარტო პრობლემის გაგების უნარი, არამედ მისი ქმედების ვაჟკაცურობაც. ამასთან, `აზროვნება არსებობაა~ (გვ. 26). მ. მამარდაშვილი ასეთი მოვლენის ასახსნელად გამოკვეთს პიროვნების მდგომარეობას,
კერძოდ,
`გადაწყვეტილების
გამოტანის
მომენტში
ადამიანი
შეკრებილობის მწვერვალზე უნდა იყოს. ადამიანი, რომელიც შეკრებილია, ყველა მომენტში არის გმირი~. 135
ამგვარად,
გადაწყვეტილების
გამოტანისას
ვღებულობთ
შემდეგ
სქემას:
ადამიანი (ჩვენ შემთხვევაში მეწარმე) შეკრებილობის მწვერვალზე უნდა იყოს და მისი მოქმედება დაკავშირებულია აზროვნებასთან და რადგანაც იგი ამ მომენტში შეკრებილია, მისი აზროვნება ვაჟკაცურია და იგი ყველა მომენტში გმირია. მაგრამ თუ არ აღმოჩნდა შეკრებილობის დონეზე, მაშინ მის წინაშე აღსდგებიან. `ის ძალები კი, რომლებიც ხელს უშლიან ადამიანის შეკრებას, გადაწყვეტილების მიღებას, არის ლაჩრობა, სიზარმაცე, შიში და იმედი~. მ. მამარდაშვილი ამ ფრაზით გამოხატავს იმ ადამიანის ქცევას, რომელიც არ ამაღლებულა იმ აზროვნებამდე, რომელიც ვაჟკაცურია. ამასთან, რაც შეეხება იმედს, ამ შემთხვევაში ეს არის მოცემული ადამიანის მიერ თავის თავის იმედად შექმნილი მეორე ადამიანის ან ორგანიზაციის იმედი და არავითარ შემთხვევაში ღმერთისა, რომელიც ყოველთვის საიმედოა. ამგვარად,
მეწარმის
ერთ-ერთ მთავარი
უნარი
სწორი
და მართებული
გადაწყევტილების მიღების უნარია, რომელსაც სჭირდება ვაჟკაცური აზროვნება და მაქსიმალური შეკრებილობა ყველა ძალისა, რომელიც მას ახასიათებს. 1. ინფორმაციის წესი - თუ გადაწყვეტილების ხარისხს აქვს მნიშვნელობა და
ხელმძღვანელს
არ
გააჩნია
საკმარისი
ცოდნა
ან
გადაწყვეტილების
მიღებისათვის საჭიროა ინფორმაცია. 2. მიზნების
შეთავსების
-
წესი
თუ
გადაწყვეტილების
ხარისხს
აქვს
განსაკუთრებული მნიშვნელობა, ხოლო ქვეშევრდომი არ ითვალისწინებს იმ ორგანიზაციულ მიზნებს, რომლებიც დაყენებულია პრობლემის გადასაწყვეტად, მაშინ
გამოირიცხება
ითვალისწინებს
ჯგუფური
მენეჯმენტის
მეთოდი.
უმაღლეს
ე.ი.
თუ
მიზნებს,
მაშინ
ქვეშევრდომები ისინი
არ
დაბლოკავენ
მიღებულ გადაწყვეტილებას, რომელიც მიღებულია ჯგუფური გარჩევის დროს. 3. არასტრუქტურული
პრობლემების
წესი
-
პრობლემა,
რომელიც
არაა
სწორად დაყენებული, სადაც არაა ცხადი (ნათელი) მიზანი, საშუალება და ა.შ. იმ
შემთხვევაში,
როცა
გადაწყვეტილების
ხარისხი
მნიშვნელოვანია,
ხოლო
ხელმძღვანელს არა აქვს საკმარისი ცოდნა გადაწყვეტილების მისაღებად და პრობლემა
არაა
სტრუქტურირებული,
ასევე
არაა
ინფორმაცია,
მაშინ
გამოირიცხება ა1, ა2 და კ1. 4.
მოწონების
განსაკუთრებული
წესი
-
მნიშვნელობა
თუ მისი
გადაწყვეტილების შედეგიანი
მოწონებას
რეალიზაციისათვის
აქვს და
წინასწარ არაა ცნობილი მიიღებს თუ არა ავტოკრატული გადაწყვეტილება მოწონებას, მაშინ ა1 და ა2 გამოირიცხება. 5. აზრთა სხვადასხვა წესი - თუ გადაწყვეტილებას აქვს განსაკუთრებული მნიშვნელობა და ქვეშევრდომებს შორის შეიძლება წარმოიშვას შიგა კონფლიქტი 136
მომგებიანი გადაწყვეტილების მიღების დროს, მაშინ გამოიხატება ა1, ა2, კ1 და კ2.
პრობლემა
კონფლიქტი. კამათი
იმაშია,
მაგრამ
მიდის
რომ
მიზნის
ჯგუფში
აუცილებელია
საწინააღმდეგო
საშუალებების
წინასწარ
ქვეშევრდომებს
ირგვლივ.
თუ
შეიქმნას
არაფერი
გადაწყვეტილება
აქვთ, იქნება
ავტორიტარული ან კონსულტაციური კონფლიქტი არ ჩაქრება, მაშინ ჯგუფი მიდის კომპრომისზე. 6.
კანონიერების
-
წესი
თუ
გადაწყვეტილებას
ხარისხზე
არა
აქვს
განსაკუთრებული მნიშვნელობა, ხოლო მოწონება წარმოადგენს მთავარ მომენტს, მაგრამ წინასწარაა ცნობილი, რომ ავტოკრატული გადაწყვეტილება არ იქნება მოწონებული, მაშინ გამოირიცხება ა1, ა2, კ1 და კ2. 7. მოწონების პრიორიტეტულობის წესი - მოწონებას აქვს განსაკუთრებული მნიშვნელობა, მაგრამ არ მიიღება ავტორიტარული გადაწყვეტილების დროს და ქვეშევრდომებს
შეიძლება
ენდო,
მაგრამ
რჩება
მხოლოდ
ჯგუფური
გადაწყვეტილება. გადაწყვეტილების
მისაღებად
მენეჯერს
სჭირდება
ოპერატიული
ინფორმაცია, რომელიც ხარისხიანი, საიმედო და სრულყოფილი უნდა იყოს. ინფორმაციის ხარისხი განისაზღვრება შემდეგი ნიშნებით: 1. უტყუარობის
ნიშანი,
ე.ი.
ინფორმაცია
უნდა
იყოს
შეცდომებისაგან
თავისუფალი; 2. დროის ნიშნით იგი უნდა ემყარებოდეს უკანასკნელ მონაცემებს; 3. კომპლექსურობით, ე.ი. გადაწყვეტილება ხარისხიანია მხოლოდ სრული ინფორმაციის პირობებში; 4. სიმოკლით (სიმცირით, ტევადობით). იგი წარმოდგენილი უნდა იყოს შეკუმშული ფორმით, რაც საშუალებას გვაძლევს გადაწყვეტილება მივიღოთ ადვილად და სწრაფად. `გრძელი სიტყვა მოკლედ ითქმის~ - შ. რუსთაველი; 5.პირველი
რიგის.
უნდა
იყოს
იმდენად
ინფორმაციული
ტევადობით,
რომელიც საშუალებას გვაძლევს მივიღოთ გადაწყვეტილება. ინფორმაციის ხარისხის გაუმჯობესება ხდება კომპიუტერული დამუშავებით, რომელთა გამოყენებით მენეჯერის შრომა უფრო ეფექტურია. მართალია დღეს ინფორმაციის დამუშავების ღირებულება მცირდება, მაგრამ მის სინამდვილეს, კომპლექტურობასა და თავის დროულობას დიდი მნიშვნელობა ენიჭება. მონაცემები ეს უბრალოდ ფაქტებია. დროის ყოველ მომენტში `გვბომბავენ~ უამრავი ფაქტებით, მაგრამ გვაინტერესებს მხოლოდ ის, რომელიც ეხება ჩვენ უშუალო
საქმიანობას
-
მეწარმეობასა
და
ბიზნესს.
მონაცემთა
შეგროვების
შემდეგ ხდება მათი დამუშავება (რომელშიც შედის მონაცემთა დაჯგუფება) განზოგადება, ანალიზი და შედეგები, შემდეგ ინფორმაციის მიწოდება მათზე, 137
რომლებიც სარგებლობენ და იყენებენ მათ თავიანთ საქმიანობაში. კომპიუტერების
გამოყენებით
მეწარმეობაში
შექმნილია
სხვადასხვა
საქმიანობათა ინფორმაციული სისტემები: მენეჯმენტის საინფორმაციო, მართვის ავტომატიზებული, დისპეტჩერული და ოპერატიული ინფორმაციის დამუშავება, მარკეტინგის კვლევის ინფორმაციული, ტექნოლოგიური მართვის. ყველა ეს და სხვა ინფორმაციული სისტემები არის საქმეებზე მონაცემთა დამუშავების შემდგომი განვითარება და საქმის გაფართოება და ისინი ხელს უწყობენ მეწარმეებს გადაწყვეტილების გამოტანაში და ამიტომ მათ მაღალ დონეს წარმოადგენს სისტემა, რომელიც მენეჯერს ეხმარება. ეს სისტემა იძლევა მაღალხარისხიან ინფორმაციას და უშუალოდ მიეწოდება მართვის უმაღლეს რგოლს, რაც ხელს უწყობს კომპლექსური პრობლემების ანალიზს. ამ სისტემის იდეაა
ის,
მოგვაწოდოს
რომ
კომპიუტერს
ინფორმაცია.
შეუძლია
მართალია
მეტი
არც
მოგვცეს,
ერთ
ვიდრე
კომპიუტერს
უბრალოდ
არ
შეუძლია
შეცვალოს მენეჯერი, მაგრამ იგი საშუალებას აძლევს კონცენტრირება მოახდინოს იმ პრობლემებზე,
რომელთა
გადაწყვეტას
ყოველთვის
ეფექტი
მოაქვს.
იგი
ძალიან კარგი დამატებაა მეწარმის ინტუიციასა და განსჯაზე. კომპიუტერების
გამოყენებისას
საქმე
გვაქვს
ნეგატიურ
ზეგავლენასთან.
მართალია ისინი მნიშვნელოვნად ამაღლებენ შრომის ნაყოფიერებას, მაგრამ თუ მათ არასწორად ვიყენებთ, გვიქმნის პრობლემას. მოცემული სისტემები მაღალი საფეხურის
მენეჯერებს
აძლევს
უტყუარ
ინფორმაციას
ფირმის
ყველა
საქმიანობაზე. ამასთან, მათ შეუძლიათ მრავალი უსიამოვნების მოტანა. პირველ რიგში ქვეშევრდომები გრძნობენ, რომ ისინი კონტროლის ქვეშ იმყოფებიან, რაც არასასიამოვნოა, მაგრამ, მეორე მხრივ, შეუძლიათ მიიღონ კონფიდენციალური ინფორმაცია,
რისი
მიღებაც
შეუძლიათ
ფირმის
კონკურენტებსაც,
ამიტომ
აუცილებელია ინფორმაციის დაცვის ღონისძიებები.
7.3. სამეწარმეო საქმიანობაში მიმდინარე მოლაპარაკებები და გარიგებები მოლაპარაკება ღიად
წამოყენდება
განიხილება,
როგორც
განსაზღვრული
პროცესი,
რომლის
წინადადებები
მსვლელობისას
შეთანხმების
მიღწევის
მიზნით, საერთო კონსენსუსის მიღწევის ან მხარეთა საერთო ინტერესების მისაღწევად.
მოლაპარაკება
მთლიანად
ან
ნაწილობრივ
ცვლის
მხარეთა
ურთიერთობებს პირველსაწყის პოზიციებთან შედარებით. მოლაპარაკების შედეგი არის არა მარტო კონტრაქტის ტექსტის შეთანხმება ვალ-დებულებების მითითებით, არამედ სხვა მრავალი საკითხის გადაწყვეტა, რომელიც დაკავშირებულია კონტრაქტის შესრულებასთან. 138
მოლაპარაკება რომელიც
კომუნიკაციური
მიმდინარეობს
სიტყვიერი
ურთიერთობის
პროცესის
ურთიერთობის
მეშვეობით.
ნაწილია, ამ
დროს
მხარეები ეყრდნობიან საკუთარი ფირმების ინტერესებს და გაითვალისწინება ძირითადი
საფუძველი,
წარმართონ
საქმიანობა
მთავარი და
პოსტულატი:
მართვა
უნდა
სწორად
იყოს
და
ეფექტურად
კომპეტენტური;
იცოდე
ძირფესვიანად წარმოების ყველა პირობა, საწარმოო ურთიერთობები, რესურსები და საშუალებები, კარგად უნდა ერკვეოდე ტექნიკასა და ტექნოლოგიებში და მათ საფუძველზე აგებულ მენეჯმენტში. საჭიროა იცოდე მთავარი, რომ შენთვის გამოყოფილი
დრო
ეს
შესატყვისი
თანხაა
ამერიკული
გაგებით.
ქართველებისათვის მთავარია დრო, რომელიც ფულზე ძვირად ღირებულია. ამიტომ მოლაპარაკებისას ეს მოთხოვნა ეხება მართვის საფეხურის ნებისმიერ დონეზე მომუშავე სპეციალისტს. მოლაპარაკების
გამართვისას
სხვადასხვა
პროფესიის
და
მდგომარეობის
ადამიანებთან გამოიკვეთება ადამიანის ხასიათი, მისი ცოდნა, გამოცდილება და ამიტომ ნებისმიერი ხელმძღვანელისა თუ სპეციალისტის პროფესიული ცოდნა დაკავშირებული უნდა იყოს ადამიანების ფსიქოლოგიის ცოდნასთან. საბაზრო ფირმისა
ეკონომიკის
და
მისი
განვითარების
თანამედროვე
თანამშრომლის
პირობებში,
კონტრაქტებთან
ყოველი
ურთიერთობისას
გამოკვეთილია ფირმის ინტერესები. ეს ინტერესები განსაკუთრებით იზრდება, როდესაც კავშირი იწყება საზღვარგარეთულ ფირმებთან. ამ შემთხვევაში ეს ინტერესები გამომდინარეობს ქვეყნის ინტერესებიდან (საქართველოს ინტერესი უპირველეს ყოვლისა) და
შემდგომ ფირმის ინტერესებიდან.
ესაა
ყველაზე
მნიშვნელოვანი ამოცანა. ფირმის მართვის უმაღლესი დონის, ასევე მარკეტინგისა და მენეჯმენტის მიმართულების ინფორმაციის
ხელმძღვანელები, გამოყენებასთან,
რომლებიც
სხვადასხვა
დაკავშირებულია მოლაპარაკებებში
ოპერატიული მონაწილეობის
დროს, მათთვის ქმნიან საქმიანი ურთიერთობის, კეთილგანწყობის და ნდობის ატმოსფეროს. მოლაპარაკების
გამართვის
მოსამზადებლად
მხარეებმა
უნდა
იცოდნენ
ერთი კლასიკური რჩევა "იცოდე მოლაპარაკების წარმართვა - ეს ტალანტია" (სტენდალი). ამიტომ თვითკონტროლი საკუთარ გრძნობებსა და ქცევაზე მაღალი უნდა იყოს. მოლაპარაკების მომზადება ითვალისწინებს: მოლაპარაკების მიწოდება
და
საგნის ა.შ.)
(ხელშეკრულების ათვისება
და
დადება,
პრობლემების
ლიზინგი,
იჯარა,
შესწავლა,
რაც
დაკავშირებულია კონტრაქტის საგანთან; 139
მეორე
მხარის
პირთა
დონე,
მათი
კომპეტენტურობა,
ადგილი
საზოგადოებაში, ხასიათი; მეორე მხარის ფირმის ორგანიზაციული სტრუქტურა, მისი სახელი, ბაზარზე დაკავებული ადგილი, მიკუთვნება, დივერსიფიკაციის დონე; განსახილველი საკითხების განსაზღვრა და ჩამონათვალის შესრულება; მოლაპარაკების გეგმის დამუშავება, რა საკითხები განიხილება? მოლაპარაკებისათვის
ყველა
საჭირო
ინფორმაციის
მომზადება
და
კონკრეტულად
და
ანალიზი; მოლაპარაკების
საგანი
გახსნილი
უნდა
იქნეს
მწყობრად, მოცემული უნდა იყოს საკმაოდ მაღალი ინფორმაცია. მოლაპარაკების გამართვისას მნიშვნელოვანია ფსიქოლოგიის კანონების გამოყენება. წესებს, რომელთა ცოდნას შეუძლია ეფექტიანი გარიგებისა და სხვა ეფექტის მიღწევა მიეკუთვნება შემდეგი: o პატივისცემის გამოხატვა მეორე მხარის აზრის მიმართ. o არასოდეს არ უთხრათ პარტნიორს, რომ იგი არაა მართალი ან მისი აზრი არასწორია. ამ შემთხვევაში გამოდგება ბრიტანული ჩვევა: "მე პატივს
ვცემ
თქვენს
აზრს,
მაგრამ
გამაჩნია
ჩემი
სხვაგვარად
სამოქმედო"; ეცადეთ
დაინახოთ
მოლაპარაკების
საგნები
და
მის
ირგვლივ
პრობლემები მეორე მხარის თვალით; სიმპათიის გამოვლენა მისი აზრებისა და ინტერესების მიმართ; პარტნიორის აზრის შეცვლა მისი აზრობრივი მოტივების გამოყენებით; პარტნიორის აჩვენებთ,
მიმართ
რომ
უნდა
თქვენ
გამოიჩინოთ
ყურადღება
დაინტერესებული
მსმენელი
და
თუ
მას
ხართ
-
ეს
რიგში,
უნდა
მნიშვნელოვანია; იმისათვის,
რომ
გახდეთ
კარგი
მოსაუბრე,
პირველ
გახდეთ კარგი მსმენელი; არ დაიწყოთ საუბარი იმ საკითხებით, რომლებზეც მხარეებს აქვთ აზრთა
სხვადასხვაობა,
პირიქით
აქცენტი
უნდა
გაკეთდეს
იმათზე,
რომლებზეც თანხმობაა; პარტნიორის
დასარწმუნებლად
არაა
საჭირო
ბევრი
ლაპარაკი,
ეს
შეცდომაა. სჯობს მისცეთ მას შესაძლებლობა ილაპარაკოს, რადგანაც იგი უფრო იცნობს თავის პრობლემებს, ვიდრე თქვენ; ნუ შეუშლით ხელს საუბრისას გამოხატოს თავისი აზრი. თქვენთვის ეს უკეთესია, რადგან ღებულობთ საჭირო ინფორმაციას; ნებისმიერ საკითხებში საჭიროა გამოხატოთ თანაგრძნობა მის აზრებსა 140
და სურვილებზე; თუ საუბრის მომენტში იგრძენით თქვენი საკუთარი გამონათქვამის ალოგიკურობა, დაასწარით, ვიდრე ინიციატივა გადავა მეორე მხარეს; დაიწყეთ მოლაპარაკება მეგობრული ტონით; ეცადეთ გამოხატოთ თქვენი აზრი ისე, რომ პარტნიორი იძულებული იყოს თქვას "დიახ". შეიძლება გამოიყენოთ ძველი ბერძენი ფილოსოფოსის სოკრატეს
მეთოდი.
იგი
ყოველთვის
ცდილობდა
თანამოსაუბრე
დაეყოლიებინა "დიახ"-ზე, რადგან თუ პარტნიორი იტყვის "არა", ძნელია მისი
სხვა
აზრზე
გადაყვანა,
ამიტომ
საჭიროა
მეორე-
ხარისხოვან
საკითხებზე გადასვლა, მაგალითად: - დღეს ნათელი მზიანი ამინდია არა? - დიახ! - თქვენი ფირმა სახელგანთქმულია, ასე არ არის? - დიახ! ყველა ეს შეკითხვა მეორეხარისხოვანია, მაგრამ მათ მივყავართ იმისაკენ, რომ თანამოსაუბრე შეეჩვიოს დადებით პასუხებს და სხვ. - თანახმა ხართ მოგაწოდოთ DAF-ზე საქონელი 30$? - დიახ! - ეს ორივესათვის მომგებიანი იქნება? - ალბათ "კი"! სოკრატეს მსგავსად მოლაპარაკება ისე უნდა წარვმართოთ, რომ კითხვა-პასუხზე
იყოს
გარკვეული
"დიახ"
"არა",
და
ეს
კი
ლოგიკის მეთოდების დაუფლებასაც გვაიძულებს. ამის თავისი
შემდეგ აზრი,
მიეცით
ნუ
პარტნიორს
შეუშლით
ხელს,
საშუალება მაშინ
გამოხატოს
იგი
ადვილად
აღმოაჩენს თავის შეცდომას; ეცადეთ
ისე
პარტნიორმა
წაიყვანოთ იფიქროს,
მოლაპარაკება, რომ
შენი
რომ
განხილვის
წინადადება,
იდეა
შედეგად ეს
მისი
საკუთრებაა. ეს უკვე მომგებიანია; თუ თქვენ გაგაჩნიათ ნაღდი არგუმენტი, რომელზეც პარტნიორი არ შეიძლება არ დაგეთანხმოს, ეცადეთ მასზე თქვათ რაც შეიძლება გვიან ან არც სთქვათ, უმჯობესია იგი თვით მივიდეს ამ არგუმენტთან; საქმიანი შეხვედრისათვის უფრო მეტია საჭირო, ვიდრე იპოვო მოსაწონი პარტნიორი. საჭიროა შენ თვითონ იყო მოსაწონი და შექმნა ისეთი ატმოსფერო, სადაც
მოხსნილია
ყოველგვარი
დაძაბულობა.
საჭიროა
გქონდეს
ე.წ.
მდგომარეობის ფონი, განწყობა ანუ ე.წ. "საკონცერტო ხასიათი" (შემოტანილია ბულგარელი ფსიქოლოგის გ. ლოზანოვის მიერ). ასეთი ფონის შექმნისას კარგად მოქმედებს
დამარწმუნებელი
ზეგავლენის
ყველა
მოდელი.
ამ
შემთხვევაში
გამოიყენება შექება, ანდაზები, თქმულებები, ფრთიანი გამოთქმები, მოწონება და 141
სხვ. დამარწმუნებელ გავლენას გააჩნია ტენდენცია უკეთესად აითვისოს მხარემ მიღებული
ინფორმაცია,
განსაზღვრული
თუ
საქმიანი
ფსიქოლოგიური
ფონი. აქ
შეხვედრის შეიძლება
დროს
შექმნილია
გამოვყოთ
რელაქსაცია
(შესუსტება), ემოციური დაძაბულობა, იდენტიფიკაცია, გათანაბრება, იგივეობა და "კონკრეტული ხასიათი". თითოეულ კონკრეტულ ფონს აქვს შესაბამისი დამარწმუნებელი
გავლენა,
ხერხი.
რელაქსაციაში
შედის
დარიგება,
ირიბი
მოწონება, სოკრატეს მეთოდი.
142
ლიტერატურა 1. გ. ამყოლაძე. „სამეწარმეო საქმიანობა და მეწარმის უნარ-ჩვევები“. სტუ-ს გამომცემლობა, 2005 წ. 2. ძველი აღთქმა, თბილისი 2000წ. 3. ახალი აღთქმა, თბილისი 2005 წ. 4. ბიბლია, თბილისი 2000წ. 5. მ. ლომსაძე-კუჭავა „საბაზრო ეკონომიკა“, სტუ-ს გამომცემლობა, 2009 წ. 6. ჯ. სპენსერი, ა. პრუსი. „პროფესიონალი მდივანი“ თბილისი 2002 წ. 7. ნ. პაიჭაძე. „პერსონალის მართვა“. თსუ-ს გამომცემლობა. 2003 წ. 8. ც. ლომაია. „ადამიანური რესურსების მენეჯმენტი“. თბილისი, 2009 წ. 9. საქართველოს კანონი „მეწარმეთა შესახებ“. 10. საქართველოს კანონი, სამეწარმეო საქმიანობის კონტროლის შესახებ. 11. Д. О. Тайлер, “управление времени” Масква, 2003 г. 12. Й. Кноблаух, Х. Вёлтье, “управление времени” Масква, 2006 г. 13. Лакейн Алан. „Искусство успевать“. Москва, 2006 г. 14. Абрамовский Иван. „Практический курс по Тайм Менеджменту“. Москва, 2007 г. 15. Лотар Зайверт. „Ваше время - в Ваших руках“. Москва, 2004 г. 16. Васильченко Ю.П. с соавторами. „Самоучитель по тайм-менеджменту“. Москва, 2001 г. 17. Лимончелли Томас. „Тайм-менеджмент для системных администраторов“, Москва, 2007 г. 18. Моргенстерн Джулия. „Самоорганизация по принципу «Изнутри наружу». Масква, 2000 г. 19. Трейси Брайан. „Управляй своим временем и удвой результаты Самоменеджмент.
Москва, 2005 г.
20. Захаренко Г.“Тайм – менеджмент“, Москва, 2000 г. 21. Цуканов Б.И.,“ Время в психике человека“, Москва, 2002 г. 22. Дельцов В.И.,“ Почему мне не хватает времени“, Москва, 2007 г. 23. Добротворский И.Л., „Эффективные технологии“, Москва, 2005 г. 24. Сандхайм Даг, Дод Памела, „25 лучших способов и приемов тайм-менеджмента“, Москва, 2009 г. 25. Йорг Кноблаух. Хольгер Вёльте, „Управление временем“, Москва, 2000 г. 26. http://www.press.tsu.ge/GEO/internet/internetgak/biznesi%20da%20ekonomika/X1.5..htm 27. http://inteleqtika.com/eqstremaluri-time-managementi/ 143
28. www.legalaid.ge 29. http://www.timesaver.ru/ 30. https://matsne.gov.ge/index.php?option=com-ldmssearch&view=docView&id=11620 31. http://psh.gov.ge/index.php?sec-id=220&lang-id=GEO 32. http://www.pdcgeo.ge/kutaisi/index.php?page=333&lang=geo
144