UZ-magazine maart 2011 by UZ Leuven

! is e at me Gr m e Ne

UZ-MAGAZINE is bestemd voor patiënten en bezoekers van UZ Leuven • campus Gasthuisberg • campus Lubbeek • campus Pellenberg • campus Sint-Pieter • campus Sint-Rafaël

MAGAZINE Verschijnt driemaandelijks, jg 27 - nr 1 - maart 2011

Verantwoordelijke Uitgever: Suzy Van Hoof, Herestraat 49, 3000 Leuven

Afgiftekantoor Aalst 1 - P509066

Allergie: niezend de lente door? Chirurgie met een robot

Verhalen uit de koffieshop De tolken van UZ Leuven

¨¨¨¨¨ serviceresidentie

TRIOPTIC LEUVEN wordt ELS OPTICS

Onbezorgd wonen en genieten

OPTIEK – CONTACTLENSLABO

• Luxueuze appartementen in parktuin van 2ha

GESPECIALISEERD IN MULTIFOCALE BRILGLAZEN

• Rustige ligging op 5 km van centrum Leuven • Ruim dienstenaanbod volgens eigen wensen Restaurant, cafetaria, kapsalon, wassalon, boodschappendienst, poetsdienst, huishoudelijke hulp, medische en persoonlijke verzorging • Veiligheid: alarmsysteem, 24/24 permanentie • Privacy en vrijheid • Gezelschap en animatie

Prodesign – Calvin Klein – William Morris D&G – Rodenstock – Michael Kors Guess – Jono Hennessy – Ray-Ban …

Nieuw: Wellness-centrum voor lichaamsverzorging, massage, manicure, pedicure, aroma-therapie, dieetadvies, infraroodsauna, …

Service-residentie Ter Korbeke Oudebaan 106 - 3360 Korbeek-Lo Tel.: 016 46 39 25 www.terkorbeke.be 2 UZ-magazine - maart 2011

15%

OP MONTUREN, GLAZEN EN ZONNEBRILLEN

op vertoon of vermelding van deze advertentie

els optics

Vital Decosterstraat 28A - 3000 Leuven 016/23 85 02 - www.els-optics.be ma-vrij: 9u30-18u - zat.: 9u30-17u don. gesloten

INHOUD

UZ-magazine

16 20

6 Chirurgie met een robot UZ Leuven is een voortrekker op het vlak van robotchirurgie. Prof. dr. Ignace Vergote van gynaecologie en verloskunde geeft een stand van zaken. 10 Medische zorg in alle talen Anderstalige patiënten kunnen in UZ Leuven een beroep doen op een gratis tolkendienst. 12 Niezend de lente in Vijftien procent van de mensen heeft in het pollenseizoen last van hooikoorts. Wat kun je eraan doen?

UZ-magazine Jaargang 27, nummer 1 (maart 2011) Kwartaalblad voor patiënten, familie en bezoekers van UZ Leuven campus Gasthuisberg, Lubbeek, Pellenberg, Sint-Pieter en Sint-Rafaël

16 Hulp voor slechtzienden Het revalidatiecentrum voor slechtzienden helpt patiënten om zich beter uit de slag te trekken. 20 Dorp in de stad Jan van Rompaey trok weer naar de koffieshop van campus Gasthuisberg. En kwam terug met pakkende verhalen.

12 26

Vaste rubrieken 4 Journaal: berichten over en uit UZ Leuven 5 Woordje van de pastor 14 Column van Clara Vanuytven ... 24 ... en Kris Gelaude 30 Funpagina: voor de jonge UZ-magazine-lezers

26 Bewegen: hoe meer, hoe beter Sportblessures zijn niet om mee te lachen. Toch houdt prof. dr. Koen Peers van fysische geneeskunde en revalidatie een pleidooi om te blijven sporten.

redactieadviesraad: dr. Koen Bronselaer, Jan Etienne, Ludo Govaerts, prof. dr. Marie-Christine Herregods, prof. dr. Diethard Monbaliu, prof. dr. Peter Reynders, Suzy Van Hoof, Ad Van Poppel, Clara Vanuytven, Jan Verhaeghe, Ann Lemaître en prof. dr. Chris Verslype, eindredactie: Ann Lemaître hoofdredactie: Suzy Van Hoof redactieadres: UZ Leuven, dienst communicatie, Herestraat 49, 3000 Leuven, tel. 016 34 49 55, uzmagazine@ uzleuven.be Reclameregie: B-Net, Bie Van Cleuvenbergen, voor Decom, ’t Hofveld 6c4, 1702 Groot-Bijgaarden, tel. 016 63 20 65, bie@b-net.be Foto’s: Jan Locus, Geert Dekeyser e.a. productie: Decom nv, ’t Hofveld 6c4, 1702 Groot-Bijgaarden, tel. 02 325 64 64 vormgeving: Dirk Declerck, Decom projectopvolging: Gunther De Kegel, Decom verantwoordelijke uitgever: Suzy Van Hoof, Herestraat 49, 3000 Leuven copyright: overname van artikels of gedeelten daarvan wordt toegestaan na overleg met de redactie en met vermelding van de bron

UZ-magazine - maart 2011

journaal

Nieuws uit UZ Leuven

Werken bij UZ Leuven? UZ Leuven is voortdurend op zoek naar nieuwe medewerkers. Niet alleen in medische en paramedische functies, maar ook in de ondersteunende diensten: technische dienst, facilitaire dienst, ... Surf naar www. uzleuven.be/jobs om meer te weten over het ruime jobaanbod van UZ Leuven. Regelmatig houdt UZ Leuven ook een jobinfobeurs. Dit voorjaar heeft die plaats op 19 maart in campus Gasthuisberg. Op www.uzleuven.be/jobs vind je daar meer informatie over.

Kunst in het ziekenhuis In de expositieruimte van campus Gasthuisberg (de grote gangen op de eerste verdieping) hangen nog tot 1 april werken van Marc Vangalen. Vangalen registreert menselijke situaties en omlijnt meestal de figuren om het onderwerp te accentueren. Vanaf 4 april tot 27 mei delen de Vriendenkring Focus en aquarellist Piet Van Aken de ruimte. Natuur is hun gemene deler. De Vriendenkring Focus bestaat uit een achttal natuurfotografen uit Rotselaar. Van Aken heeft een voorliefde voor het impressionisme. Naast de natuur is zijn thematiek ook de gestileerde vormen van het naakte vrouwenlichaam. Op 30 mei (tot 22 juli) nemen Patrick Demayer en Francine De Groote de fakkel over. Demayer is fotograaf en richt zijn lens op ‘de omgeving van de vrouw’. De Groote maakte aquarellen en acrylwerken met de natuur als onderwerp (bloemen, sneeuwlandschappen en woeste zeeën).

Het ziekenhuisleven zoals het was Wie wil weten hoe het ziekenhuisleven in het – recente – verleden was, kan dat zien en ervaren in HistarUZ, het museum van UZ Leuven. HistarUZ, dat in september vorig jaar open ging, biedt een overzicht van honderd jaar universitaire ziekenhuizen. Het museum is gevestigd in campus Sint-Rafaël waar begin vorige eeuw het Leuvense universitaire ziekenhuis vorm kreeg. Stafmedewerkster Gerda Ceulenaere startte enkele jaren geleden in het kader van 75 jaar UZ Leuven met het verzamelen en opknappen van erfgoedmaterialen uit het ziekenhuis. Gerda Ceulenaere: “Foto’s, boeken, cursussen, medische instrumenten, rolstoelen en bedden: alles verzamelen we met een kritische blik. Een aantal van de zestien kamers werd ingericht zoals een verpleegeenheid van vroeger: de keuken, de wachtverpleging, een patiëntenkamer. Andere kamers kregen een thema: tandheelkunde, de kraamafdeling, de operatiezaal of de apotheek.” HistarUZ is elke eerste en derde donderdag van de maand open van 9 tot 12 uur en elke tweede en vierde zaterdag van de maand van 14 tot 17 uur. Tickets kosten 1 euro en kinderen tot 12 jaar mogen gratis binnen. Er zijn ook groepsbezoeken mogelijk aan een speciale prijs. Meer info: www.uzleuven.be/histaruz of bij Gerda Ceulenaere (gsm 0486 05 48 47).

Studie naar sneller opsporen darmkanker

Nieuwe openingsuren koffieshop campus Gasthuisberg Sinds 1 maart zijn de openingstijden van de koffieshop in campus Gasthuisberg aangepast. De koffieshop is van maandag tot vrijdag doorlopend open van 7.45 tot 19 uur en op weekend- en feestdagen van 14 tot 19 uur. Buiten die uren bieden de automaten met koffie, drank en versnaperingen natuurlijk altijd soelaas. Die zijn trouwens 24 uur per dag beschikbaar. 4 UZ-magazine - maart 2011

UZ Leuven werkt in samenwerking met VIB-K.U.Leuven aan een onderzoek om darmkanker in een vroeg stadium op te kunnen sporen en het verloop van de ziekte beter te kunnen volgen. Prof. dr. Hans Prenen, specialist darmtumoren, levert de bijdrage van UZ Leuven, prof. dr. Max Mazzone die van VIB-K.U.Leuven. De onderzoekers baseren zich voor hun studie op veranderingen in het genetisch materiaal van bepaalde witte bloedlichaampjes. Die witte bloedlichaampjes spelen een rol bij de groei van tumoren, de uitzaaiing van kankercellen en de vorming van bloedvaten in en rond tumoren. Bovendien oefenen ze een cruciale functie uit bij de bestrijding van kankercellen: zij zijn de kern van het verdedigingsmechanisme dat het lichaam inzet tegen kankercellen. Mazzone en Prenen willen nagaan of ze de veranderingen van het genetisch materiaal van die witte bloedlichaampjes kunnen linken aan de aanwezigheid en het verloop van darmkanker. Het voordeel van deze aanpak is dat witte bloedlichaampjes gemakkelijk te onderzoeken zijn. Een gewone bloedafname is al voldoende. De studie wordt mede mogelijk gemaakt door een beurs van 350 000 euro over drie jaar van de Stichting Fournier-Majoie voor Innovatie (FFM).

pastor WOORDJE VAN DE PASTOR

Ine Pauwels

Wederzijds vertrouwen

Ben je niet te jong om dit werk te doen? Het is een vraag die mij al werd gesteld tijdens het eerste sollicitatiegesprek. En die telkens opnieuw is gesteld sinds ik anderhalf jaar geleden pastor werd bij UZ Leuven. Ben je niet te jong? Waar haal je de kracht vandaan om elke dag geconfronteerd te worden met lijden en sterven? Hoe hou je het vol? Mensen begeleiden bij hun pijn en verdriet, hun hoop en wanhoop is geen eenvoudige opdracht. Soms zijn emoties zo intens dat ze in je lichaam lijken te snijden. Maar tegelijk blijft het een groot voorrecht om in vertrouwen genomen te worden door patiënten en hun familieleden, om samen met hen op weg te mogen gaan. Ik kan dit het best illustreren met twee verhalen. Verhalen over mensen die ik mocht ontmoeten, in moeilijke omstandigheden, te midden van lijden en soms ook sterven. Verhalen over wederzijds vertrouwen. De dispatcher van de spoedgevallendienst belt me midden in de nacht. Een vrouw kan wel wat ondersteuning gebruiken. Haar echtgenoot heeft thuis een ongeluk gehad en wordt nu geopereerd. Het kan nog wel de hele nacht duren. Samen met de buurvrouw zit ze te wachten op een van de stoeltjes op de spoedgevallendienst. Ik zoek een lokaaltje waar we rustig kunnen praten en haal koffie. De echtgenote vertelt wat er gebeurd is, hoe ze hier in het midden van de nacht zijn beland. Het gesprek gaat verder, over hun huwelijk, hoe ze elkaar leerden kennen, hoe waardevol maar ook moeilijk de relatie soms was. Hoe er kinderen kwamen die nu zelf al kinderen hebben. En zo zitten we daar, praten en stilzwijgen wisselen elkaar af. Er is eigenlijk maar weinig hoop. Dat hebben de artsen haar verteld. Ik vraag hen of ze misschien graag even naar de kapel gaan. We branden een kaarsje voor de echtgenoot en ook nog enkele voor de kinderen en de kleinkinderen. Ik probeer naar woorden te zoeken. Geen woorden over genezing, maar wel een vraag om nabijheid van God, om kracht om het moeilijke nieuws – dat waarschijnlijk toch zal komen – te kunnen dragen. Zo zitten we in de kapel: de echtgenote, de buurvrouw en ik. ‘Drie vrouwen onder het kruis’ gaat er door mijn hoofd. Ik voel

me heel machteloos. Met mijn linkerarm rond de echtgenote en mijn rechterarm rond de buurvrouw, merk ik dat zij mij evenveel dragen als ik hen. Een jong koppel komt binnen op de pastorale dienst. Of er iemand even tijd heeft. We nemen plaats in een van de gesprekslokaaltjes en wat onwennig stellen ze zich voor. De man vertelt dat hun dochtertje binnen enkele weken dood geboren zal worden. Zijn vrouw vult aan: “We willen hier heel bewust mee omgaan. We willen aan dit kindje dezelfde zorg geven als we aan onze andere kindjes gegeven hebben. Fysiek zorgen, dat kan niet, maar een ander soort zorg misschien wel.” Ik doe enkele voorstellen. Zouden ze het fijn vinden een ritueel te houden na de geboorte waarin ze hun dochter haar naam geven en haar zo ook een plaats geven in het gezin? Ja, dat willen mama en papa wel. Ik vraag hen voorzichtig of ze een beeld hebben van waar hun dochtertje naar toe gaat. Ze geloven niet in leven na de dood, vertellen ze me. Maar dat hun kindje verloren gaat, dat geloven ze ook niet. De volgende weken komen mama en papa regelmatig even langs als ze op controle geweest zijn. Zo groeit het idee rond het ritueel, worden ook oma en opa betrokken. Enkele dagen na de geboorte houden we in de kapel een afscheidsmoment waarop mama en papa familie en vrienden hebben uitgenodigd. Mama vindt de kracht om een brief aan haar dochter voor te lezen. Papa heeft een stukje muziek uitgekozen. Alle mensen plaatsen een theelichtje rond het kleine kistje, als een cirkel van verbondenheid. Samen zegenen we het kindje en vragen we dat dit kleine meisje nooit verloren zal gaan. Enkele dagen later ligt er een doosje chocolaatjes bij het Mariabeeld in de kapel. Met een briefje erbij. De chocolaatjes blijken voor mij te zijn. Met de lieve groetjes van een heel klein meisje ...

In UZ Leuven werken 11 pastors. Ine is een van hen. Je kunt met een pastor contact opnemen via de verpleegeenheid of via het secretariaat van sociaal werk, tel. 016 34 86 20. UZ-magazine - maart 2011

UZ Leuven is een voortrekker op het vlak van ‘robot chirurgie’. Maar wat is dat precies? Wanneer kun je ermee te maken krijgen en hoe gaat het in zijn werk? UZ-magazine vroeg het aan prof. dr. Ignace Vergote, diensthoofd gynaecologie en verloskunde.

Chirurgie

Jan Bosteels

Opereren met behulp van een robot Sinds bijna drie jaar maken de diensten gynaecologie en verloskunde en urologie van UZ Leuven bij bepaalde ingrepen gebruik van een geavanceerde medische robot, Da Vinci. “Om elke verwarring te vermijden, spreken we van robotgeassisteerde chirurgie in plaats van robotchirurgie”, zegt professor Ignace Vergote. “Het is namelijk nog altijd de chirurg die de robot bedient en de operatie uitvoert. Het is dus niet zo dat je door een machine wordt geopereerd, maar wel met behulp ervan.” Op het gebied van robotgeassisteerde gynaecologische oncologie is UZ Leuven een echte voortrekker. Het grote verschil met een klassieke operatie is dat gesofisticeerde robotarmen het precisiewerk uitvoeren. Die worden door de chirurg via een ultra-precieze afstandsbediening gehanteerd, terwijl hij zijn handelin6 UZ-magazine - maart 2011

gen op een haarscherp 3D-scherm bekijkt. Robotgeassisteerde chirurgie kun je beschouwen als een geavanceerde versie van laparascopie of sleutelgatoperatie. Bij die techniek maakt de chirurg een klein gaatje en schuift hij een buisje naar binnen om te opere-

infecties, een sneller herstel en een preciezere operatie, zeker op plaatsen in het lichaam die moeilijk te bereiken zijn, zoals het kleine bekken.

3D-operaties ‘Robotchirurgie’ tilt de sleutelgatoperatie naar een nieuw niveau. Het

‘Het grote voordeel bij robotgeassisteerde chirurgie is dat er veel minder grote wonden moeten worden gemaakt’ ren. Het grote voordeel bij kijkoperaties en robotgeassisteerde chirurgie is dat daarbij veel minder grote wonden moeten worden gemaakt voor de ingreep. Robotgeassisteerde chirurgie resulteert in minder bloedverlies, minder pijn achteraf, minder kans op

Da Vinci-systeem bestaat aan de ene kant uit een bedieningspaneel of console waaraan de chirurg plaatsneemt en een robotsysteem dat zich boven de operatietafel bevindt. Via kleine insnijdingen worden vier dunne robotarmen in het lichaam

Robots van de toekomst De diensten urologie en gynaecologie pionierden met robotgeassisteerde chirurgie, daarna volgden ook ingrepen op de afdeling neus-, keel- en oorchirurgie. De bekkenbodemgroep maakt zich nu op voor haar eerste ingreep met behulp van de Da Vinci. Ondertussen werken ingenieurs van de K.U.Leuven aan een nieuwe medische robot . Die werd Vesalius gedoopt, naar de zestiende-eeuwse grondlegger van de studie van de anatomie. De robot van de toekomst heeft voldoende aan één ‘poort’ om het lichaam van de patiënt te penetreren, de vier armen spreiden zich vervolgens inwendig uit. Er wordt gewerkt aan nieuwe robots waarbij de chirurg met sensoren en weerstand wél de indruk zal hebben dat hij kan voelen wat hij doet. Bovendien zal de chirurg het visuele camerabeeld kunnen versmelten met een CT of MR-beeld, waardoor hij nog beter zal kunnen uitmaken of een bepaalde structuur een normale structuur of een tumor is. “De medische robot van de toekomst zal ook veel kleiner zijn en gewoon aan het plafond bevestigd worden, zodat hij veel beweeglijker wordt”, geeft professor Vergote nog mee. “Ook de camera’s en instrumenten zullen verder worden geminiaturiseerd. Bij hartchirurgie zal men kunnen opereren zonder het hart stil te leggen, omdat de computer bij het hechten rekening houdt met de beweging van het hart. De digitalisering van de maatschappij heeft onvermijdelijk ook haar invloed op de chirurgie. Het zal meer en meer die richting uitgaan. Als universitair ziekenhuis moeten wij die evolutie op de voet volgen.” Demo van de Da Vinci-robot

Prof. dr. Ignace Vergote: ‘De robot is vooral aangewezen voor moeilijke chirurgie’

van de patiënt ingebracht. Drie van de armen zijn voorzien van precisieinstrumenten die kunnen grijpen, snijden en hechten. Een vierde bevat een camera die een stereoscopisch high definition (HD)-beeld doorstuurt naar de console. “De voordelen van het systeem zijn groot”, legt professor Vergote uit. “Als chirurg kijk je naar een 3D-beeld dat desgewenst vergroot kan worden. Je stuurt zelf de camera, waardoor je perfect kijkt waar je wilt kijken. Ook bij heel diepe ingrepen in een kleine ruimte heb je nog een prima zicht. Dankzij de drie robotarmen beschik je als het ware over drie handen in plaats van twee. De instrumenten bieden veel mogelijkheden: je kunt 360 graden draaien en in een hoek werken omdat de robot over ‘polsgewrichten’ beschikt. De software van de robot filtert elke ongewenste trilling weg. Werken met de robot is bovendien zeer intuïtief: als je rechts wil grijpen, moet je ook gewoon naar

rechts bewegen. Dat maakt het werken met de robot makkelijker aan te leren dan laparoscopie.” Een mogelijk nadeel van robotgeassisteerde chirurgie is dat de chirurg geen fysiek contact heeft met de organen en weefsels die hij opereert, maar professor Vergote relativeert dat. “Ook bij een laparascopie kun je weinig ‘voelen’ Een gebrek dat de robot ruimschoots compenseert omdat je zoveel beter ziet.”

Superman Professor Vergote en zijn team hebben er ondertussen een zestigtal ingrepen met behulp van de robot op zitten, en zijn dus ervaren gebruikers. Maar hoe begin je aan zo’n nieuwe techniek? Prof. Vergote glimlacht: “Voor laparascopie heb ik vroe-

Heb je een haarprobleem? Wij hebben een oplossing! Haartoevoegingen voor dames en heren  Specialisatie haarprotheses voor chemopatiënten  Meer dan 100 pruiken in stock  Ziekenhuis- & huisbezoek 

ger heel wat geoefend op varkens, de dieren waarvan de anatomie het meest op die van de mens lijkt. Ik heb 43 varkens geopereerd met laparascopie voor ik aan mensen begon. Ook om de robot te leren kennen, heb ik eerst een drietal varkens geopereerd. De leercurve is veel korter dan met laparascopie.” In de toekomst zal het voor chirurgen nog makkelijker worden om met de Da Vinci-robot te werken. “De nieuwe generatie beschikt over een tweede console, een beetje te vergelijken met de extra pedalen in een auto van de rijschool”, zegt prof. Vergote. “Zo kan degene die het aanleert beter aangestuurd worden, bijvoorbeeld via aanwijzingen op het scherm. En als het nodig is, kan de instructeur overnemen.”

H A A R W E R K E N

Wij geven je graag vrijblijvend advies Lei 6 – 3000 Leuven T 016 22 60 41 M 0476 45 50 83 www.haarwerken-dewit.be UZ-magazine - maart 2011

ik dan bijvoorbeeld aan een radicale hysterectomie: verwijdering van de baarmoeder, baarmoederhals, parametria, eileider, eierstokken, lymfeklieren in het bekken en een deel van de vagina. De HD-camera maakt kleine structuren zoals zenuwen beter zichtbaar, zodat die minder kans lopen beschadigd te worden, wat op zijn beurt er voor zorgt dat er later minder urine in de blaas achterblijft. Robotgeassisteerde chirurgie kan zijn nut bewijzen bij baarmoederhalskanker, wanneer naast de baarmoederhals ook de omliggende weefsels worden weggenomen. Het is diep en zeer nauwkeurig werk, waar grote bloedvaten naast zenuwen, de urineleider, de blaas en de endeldarm lopen. De robot helpt om alleen die weefsels mee te nemen die weg moeten.”

Investering

Professor Vergote: ‘Dankzij de drie robotarmen beschik je als het ware over drie handen in plaats van twee’

Lange tijd maten we chirurgen een superman-imago aan: het waren mannen en vrouwen die moeiteloos urenlang konden opereren, zonder spierpijn of zonder de minste trilling in de handen. Maar chirurgen zijn ook maar mensen. “Als je vijf uur aan een stuk opereert, heb je rugpijn”, zegt professor Vergote. “Zeker in het bekken, omdat je urenlang gedraaid en gebogen staat te werken. De ergonomie die de robot biedt, is een groot voordeel voor de chirurg.”

8 UZ-magazine - maart 2011

Baarmoederhalskanker Patiënten kijken er over het algemeen niet van op als een robotgeassisteerde ingreep ter sprake komt. “Sommigen vragen er zelfs om, anderen worden expliciet doorverwezen voor robotgeassisteerde chirurgie”, aldus professor Vergote. Robotchirurgie biedt voor een aantal ingrepen een echte meerwaarde. “De robot is vooral aangewezen voor moeilijke chirurgie”, zegt professor Vergote. “Op het gebied van gynaecologische oncologie denk

Is robotgeasisteerde chirurgie duur? Een Da Vinci-operatierobot kost ongeveer 1,3 miljoen euro in de aankoop. Daarbovenop komen nog de kosten voor het jaarlijkse onderhoud. Ook de instrumenten zijn duurder in de aanschaf. “Het universitair ziekenhuis beschouwt robotgeassisteerde chirurgie als een innovatieproject”, legt professor Vergote uit. “We zien het als een investering. We voeren dit soort operaties ook alleen uit als de indicaties goed zijn: het heeft geen zin een robot in te schakelen voor een eenvoudige hysterectomie of voor eierstokkanker, waarbij de uitzaaiingen doorgaans over een te groot gebied zijn verspreid.” België heeft, na Italië, in Europa het grootste aantal medische robots per hoofd van de bevolking. Of er echt zoveel medische robots moeten zijn, is voer voor discussie. Op de diensten gynaecologie en urologie van UZ Leuven wordt de Da Vinci in ieder geval zo efficiënt mogelijk gebruikt, stelt prof. dr. Ignace Vergote. “Het belangrijkste is dat de mensen die er mee werken voldoende ervaring hebben. Wij delen de robot met de dienst urologie, hij wordt intensief gebruikt. Het succes van de medische robot is groot en veel bedrijven zijn met de ontwikkeling ervan bezig. Door meer concurrentie zal de aankoopprijs in de toekomst zeker zakken.” w

Perfect Chair

Sonsie

Gravity

Perfect Chair Club

ZERO-GRAVITY relaxzetels: Hoe erger de rugpijn, hoe groter het voordeel

LAATSTE STOCKMODELLEN “GRAVITY” EN “SONSIE” AAN ZEER INTERESSANTE PRIJZEN !

Massagezetels:

Geniet dagelijks van een deugddoende massage

MASSAGEZETELS: ZEGRAMAX : 3995 NU 2750 EURO - OLYMPIC : 2395 NU 1500 EURO

Relaxzetels: Zetels op maat Relaxzetels op maat voor mensen van 1,50 tot 2,10m b Zeer geschikt bij rugpijn, spataders en oedeem omwille van de kantelpositie en knieknik b In hoogte en dikte regelbare rugsteun b Kantelbare neksteun b Verkrijgbaar in 12 modellen en alle kleuren en bekledingen. b

exclusief verdeler van

Slaapcomfort – Relaxzetels De Bedstee – Ergorelax Dorp 78 – 2230 Herselt Tel.: 014/54 55 11 e-mail: info@debedstee.be www.debedstee.be www.ergorelax.be

Open: ma-di-do-vr: 10 – 12.30 en 13.30 – 18u. Zaterdag: 10 – 12.30 en 13.30 – 17u. Gesloten op woensdag, zonen feestdagen AANGERADEN DOOR ARTSEN, KINESISTEN EN BINNENHUISARCHITECTEN

Iedereen heeft recht op medische zorg in een voor hem verstaanbare taal. Dat is het standpunt van UZ Leuven. Anderstalige patiënten kunnen altijd terugvallen op een gratis tolkendienst.

Service

Roel van Espen

Medische zorg in alle talen UZ Leuven krijgt elke dag een heterogeen publiek over de vloer. Marokkanen, Turken, Chinezen en Oost-Europeanen: ze maken deel uit van het dagelijkse beeld in het ziekenhuis. Om het contact met al deze mensen vlot te laten verlopen, werd de afdeling interculturele bemiddeling in het leven geroepen. Nele Vandingelen is coördinator van deze dienst, een verantwoordelijkheid die ze combineert met haar job als sociaal werker bij UZ Leuven. - Jij zorgt ervoor dat elke patiënt in een begrijpbare taal geïnformeerd wordt. Nele Vandingelen: “Dat klopt. Mijn taak bestaat uit het ‘interculturaliseren’ van onze zorgverlening. Samengevat: de zorg van UZ Leuven 10 UZ-magazine - maart 2011

toegankelijk maken voor een uiteenlopend publiek. In de praktijk betekent dit meestal dat ik tolken voorzie, zodat onze hulpverleners kunnen praten met mensen die een vreemde taal spreken of een andere cultuur kennen. Dat is trouwens het recht van elke patiënt: in het kader van de patiëntenrechten moet iedereen geïnformeerd worden in een voor hem verstaanbare taal. Zeker op belangrijke momenten, zoals bij het meedelen van een diagnose. Maar uiteraard is het onmogelijk om voor elke taal voortdurend een tolk ter beschikking te houden. Daarom hebben we een systeem uitgewerkt waarbij we kunnen terugvallen op een uitgebreid netwerk van tolken.”

- Met welke vreemde culturen krijgt UZ Leuven voornamelijk te maken? Nele Vandingelen: “Traditioneel krijgen we een grote groep Marokkanen en Turken over de vloer. Maar als universiteitsstad trekt Leuven ook nogal wat Chinezen aan. Daarnaast verwelkomen we heel wat Russisch sprekende patiënten uit onder meer Tsjetsjenië en Georgië. En steeds vaker zoeken ook mensen uit Balkanlanden zoals Kosovo en Albanië onze contreien op. Onze tolkendienst richt zich niet enkel tot de patiënt, maar ook tot zijn familie en ‘omgeving’.”

Vertrouwensband - Wat zijn de meest voorkomende moeilijkheden bij een patiënt die de taal niet verstaat?

Nele Vandingelen: ‘We kunnen terugvallen op een uitgebreid netwerk van tolken’ Nele Vandingelen: “Als iemand de uitleg voor een bepaalde therapie niet begrijpt, zal hij ook niet het optimale medische resultaat krijgen. Als een verpleegkundige geneesmiddelen meegeeft, dan moet je als patiënt begrijpen waarom en wanneer je die moet innemen. Een juiste vertaling is dus cruciaal. Bovendien proberen we zo een vertrouwensband op te bouwen. En geven we zo anderstaligen het gevoel dat ze gehoord worden. Geduld, wederzijds respect en begrip zijn daarbij heel belangrijk. Naast de taal zijn er trouwens vaak ook grote culturele verschillen. Het gebeurt bijvoorbeeld wel eens dat een patiënt

het ziekenhuis die op zoek zijn naar een specifieke tolk of die informatie willen over een bepaalde cultuur. Daarnaast geef ik ook opleidingen. En ik hou een overzicht bij van het uitgebreide tolkenbestand van UZ Leuven. Ons ziekenhuis heeft namelijk heel wat kanalen om tolken voor patiënten te zoeken. We kunnen altijd terugvallen op Pasta, de sociale tolkendienst van de provincie VlaamsBrabant. Daarnaast schakelen we vaak de telefoontolken van Babel en Brussel Onthaal in. Die diensten zijn echter niet de hele tijd beschikbaar. Daarom hebben we ook een bestand met eigen tolken samengesteld.”

Troef - Wie zijn die eigen tolken dan? Nele Vandingelen: “Dat zijn medewer-

‘Als patiënt moet je exact begrijpen welke geneesmiddelen je wanneer moet innemen: een juiste vertaling is dus cruciaal’ van buitenlandse afkomst twee uur te laat op een consultatie verschijnt. Dat kan te maken hebben met zijn cultuur. Het is dan ook onze taak om die mensen in te lichten over de werking en de gebruiken van het ziekenhuis. Ook dat hoort bij interculturele bemiddeling.” - Kortom: jouw taken als coördinator zijn heel gevarieerd. Nele Vandingelen: “Elke werkdag is moeilijk te voorspellen. Dat maakt de job leuk en interessant. Vaak krijg ik FH adv thuiszorg KUL:Opmaak 1 16/02/11 concrete vragen van medewerkers in

kers van UZ Leuven die naast het Nederlands ook een vreemde taal spreken. Vaak zijn het verpleegkundigen en artsen: die hebben hun medische achtergrond als belangrijke troef. We hebben in 2011 een behoorlijk lange tolkenlijst samengesteld waarin we maar liefst vijftig talen kunnen aanbieden. We voorzien daarnaast ook doventolken.” - Hoe gebeurt een tolkenaanvraag in het ziekenhuis concreet? Nele Vandingelen: “Dat hangt van de 06:22 Pagina 2 situatie af. Wanneer er bijvoorbeeld

Bij Familiehulp kan je terecht voor kraamzorg aan huis.

voor volgende week een consultatie met een anderstalige patiënt gepland is, doen wij een aanvraag bij tolkendienst Pasta. Die dienst stuurt dan een tolk ter plaatse. Vinden zij geen geschikte kandidaat, dan kloppen we aan bij onze eigen tolken. Bij dringende gevallen of korte interventies grijpen we op de eerste plaats terug naar onze eigen lijst. Vangen we daar bot, dan proberen we de telefoontolken van Babel of eventueel BrusselOnthaal in te schakelen. Zulke noodoplossingen zijn erg handig, maar ze zijn minder geschikt voor de bespreking van gevoelige thema’s.” - Fungeren familieleden soms ook zelf als tolk? Nele Vandingelen: “Jazeker, maar daar ben ik niet altijd voorstander van. Soms zijn familieleden van een patiënt niet helemaal openhartig, bijvoorbeeld wanneer het over een delicate ziekte gaat. Dat is soms cultureel bepaald. Vaak durft men niet onverbloemd te zeggen waar het op staat. Via een onafhankelijke en ervaren tolk gebeurt de vertaling meestal correcter en efficiënter. En bovendien is een professionele tolk gebonden aan het beroepsgeheim.” w

Tolk nodig? Heeft iemand in uw omgeving een tolk nodig? Hebt u zelf moeite om verpleegkundigen of artsen te begrijpen in het Nederlands? Laat het dan weten aan uw verpleegkundige of sociaal werker. Een tolk aanvragen is volledig gratis.

Ben je in blijde verwachting? Of ben je net bevallen? Met een baby erbij kun je straks in ieder geval wat ondersteuning gebruiken. Familiehulp biedt je gespecialiseerde en betaalbare kraamzorg aan huis tijdens je zwangerschap en kraamtijd. • Professionele hulp bij de lichaamsverzorging van moeder en baby • Advies en ondersteuning met betrekking tot gezondheidsopvoeding, zwangerschap en geboorte • Opvang van andere kinderen in het gezin • Huishoudelijke taken zoals koken, wassen, strijken

Bondgenotenlaan 131 - 3000 Leuven 016 29 81 30 - leuven@familiehulp.be

UZ-magazine - maart 2011 11

Vijftien procent van de mensen heeft in het pollenseizoen last van hooikoorts. Prof. dr. Jan Ceuppens legt uit wat een stuifmeelallergie is. En wat je eraan kunt doen.

Hooikoorts

Ad van Poppel

Niezend de lente in Niet iedereen is even blij met de komst van het voorjaar. Dat gaat zeker op voor de mensen die last hebben van stuifmeel- of pollenallergie. Bomen, grassen en planten verspreiden in hun bloeipe riode stuifmeel. Dat leidt bij een deel van de bevolking tot allergische reacties als niezen, neusloop, tranen of jeuk in de ogen. Pollenallergie is de meest voorkomende vorm van allergie, weet prof. dr. Jan Ceuppens, kliniekhoofd interne geneeskunde, allergie en klinische immunologie. “Vijftien procent van de mensen krijgt allergische reacties op stuifmeel. Maar dat wil niet zeggen dat ze er allemaal veel last van hebben.” Stuifmeelallergie is terug te brengen tot een foutje in het immuunsysteem. Het immuunsysteem beschermt tegen parasitaire infecties door zogenaamde IgEantistoffen aan te maken. Die antistoffen zetten zich vast op ‘mestcellen’ in de slijmvliezen van de luchtwegen, 12 UZ-magazine - maart 2011

zowel van de neus als van de lagere luchtwegen. “Als het stuifmeel met die mestcellen in contact komt, komt er histamine vrij. Dat leidt tot tranen, niezen, neusverstopping en keelpijn”, aldus professor Ceuppens. “We maken allemaal IgE-antistoffen aan. Op zich is dat geen probleem. Het gaat echter fout als je die aanmaakt tegen iets onschadelijks, zoals stuifmeel. Normaal zou je daar niet op mogen reageren. Hoe meer antistoffen je aanmaakt, hoe meer last je ervan hebt. De last hangt natuurlijk ook af van de hoeveelheid stuifmeel waaraan je blootgesteld wordt. Een stuifmeelallergie veroorzaakt alleen symptomen als je met het stuifmeel in contact komt, bijvoorbeeld bij het grasmaaien. En op sommige lentedagen hangen er grote hoeveelheden pollen in de lucht, vooral bij winderig en droog weer.” Er zijn twee belangrijke ‘bronnen’ van

stuifmeel: berken en gras. Berken en grassen verspreiden veel meer stuifmeel dan andere bomen en planten. Vandaar dat juist in de bloeiperiode van die twee de allergische patiënten de meeste aanvallen van hooikoorts te verwerken krijgen. Vooral de berk is ‘berucht’. Prof. dr. Ceuppens: “Er zitten in de periode maart-april grote hoeveelheden stuifmeel van die boomsoort in de lucht. Dat kan zich over grote afstanden verspreiden. Er zijn verplaatsingen van berkenstuifmeel bekend van Sint-Petersburg in Rusland via Scandinavië tot in onze streken.”

Verklaring Waar komt die pollenallergie vandaan? “Vroeger dacht men dat er iets giftigs zat in het stuifmeel. Maar daarmee kon men geen verklaring bieden voor het feit dat de ene persoon er wel op reageert en de andere niet”, zegt prof. dr.

Ceuppens. Is het dan aangeboren? “Wat aangeboren is, is de neiging om de IgEantistoffen tegen onschadelijke stoffen uit onze omgeving aan te maken. Er zijn bepaalde genen die daartoe bijdragen en er is dus een erfelijke aanleg tot allergie, maar de exacte overerving is nog niet bepaald. Die erfelijke aanleg wordt ‘atopie’ genoemd. Het wil niet zeggen dat alle mensen met atopie ook allergisch aan stuifmeel worden. Er moet een voldoende hoeveelheid van die IgE-antistoffen aangemaakt worden eer er symptomen van stuifmeelallergie kunnen ontstaan. Dat kan verschillende jaren duren. Bij kinderen is er zelden sprake van zo’n stuifmeelallergie voor hun zevende jaar. Rond die leeftijd begint het. We zien ook patiënten die pas op hun twintigste de eerste symp-

stoot van dieselauto’s is er één van. Prof. dr. Ceuppens: “Dieselpartikels blijken stuifmeelkorrels te absorberen. Bij experimenten zien we dat muizen die diesel én stuifmeel samen inademen veel gemakkelijker een allergie ontwikkelen dan muizen die enkel stuifmeel inademen. Ook tussen landen onderling zijn er verschillen. Er zijn studies naar het voorkomen van stuifmeelallergie in diverse landen uitgevoerd en in ons land ligt het aantal patiënten hoger. Er wordt bij ons dan ook veel met dieselwagens gereden...”

Contact Wat kun je aan een stuifmeelallergie doen? Lijdzaam ondergaan? “Je kunt het contact met pollen moeilijk vermijden”, zegt professor Ceuppens. “Op

‘Allergieën komen in de westerse wereld veel vaker voor dan in ontwikkelingslanden’ tomen krijgen. We hebben zelfs patiënten die pas op hun zeventigste een berkenallergie kregen.” Het aantal mensen dat last heeft van stuifmeelallergie, ging de afgelopen decennia in stijgende lijn. Volgens professor Ceuppens begon de toename in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw. Ondertussen neemt het tempo van de stijging af en verwacht men dat het aantal zich zal stabiliseren. Een reden voor de toename van het aantal allergiepatiënten wordt gezocht in de leefomgeving in de westerse wereld. “Er komen hier veel meer allergieën voor dan in de ontwikkelingslanden. Milieufactoren zijn belangrijk. Een plausibele hypothese is dat door de hygiënische leefomstandigheden het immuunsysteem niet helemaal uitrijpt. Daar is nog geen bewijs voor, maar men gaat af op correlaties tussen de toename van hygiëne en een vermindering van infectieziekten enerzijds én een toename van de allergieën anderzijds. Ook antibiotica kunnen een bevorderende factor zijn. Die kunnen namelijk veranderingen in de darmflora teweeg brengen. De darmflora is erg belangrijk bij het uitrijpen van het immuunsysteem. Dat wil helemaal niet zeggen dat antibiotica slecht zijn, maar ze mogen niet onterecht, bijvoorbeeld bij virale infecties, voorgeschreven worden. Dat gebeurde in het verleden te vaak en vandaag ook nog.” Er zijn in het leefmilieu nog andere allergie-versterkende factoren. De uit-

dagen dat er veel pollen in de lucht zitten, zoals bij droog en winderig weer, kun je wel binnen blijven.” Maar dat is geen echte oplossing. De pollenperiode duurt lang: het berkenstuifmeel zit vooral eind maart, begin april in de lucht en het grasstuifmeel is er van half mei tot half juli. Een andere, betere oplossing is medicatie. De geneesmiddelen tegen hooikoorts zijn antihistaminica en neussprays met een heel kleine hoeveelheid cortisonen. Die bestrijden de ontsteking en de symptomen. De symptomen

Prof. dr. Jan Ceuppens: ‘Vijftien procent van de mensen is allergisch voor stuifmeel. Maar niet iedereen heeft er veel last van’ kunnen echter hevig zijn en daardoor de levenskwaliteit aantasten. En de bijwerkingen van de medicijnen kunnen erg vervelend zijn, met bijvoorbeeld slaperigheid en neusbloedingen. Daarom neemt men in een tweede fase vaak de toevlucht tot hyposensibilisatie (immunotherapie). Daarbij spuit men kleine progressief stijgende hoeveelheden allergenen in, zodat het immuunsysteem daarop gaat reageren met de vorming van een andere soort antistoffen, de IgG-antistoffen. Deze stoffen zijn beschermend. “Dat is geen genezing, maar je vermindert er wel de hevigheid van de allergie mee”, aldus professor Ceuppens. “Op die manier moet je veel minder medicatie innemen. En soms kun je de medicatie zelfs helemaal weglaten.” w

Pollen en fruitallergie De helft van de patiënten die een stuifmeelallergie hebben, krijgt ook reacties in de mond bij het eten van fruit of rauwe groenten. Prof. dr. Jan Ceuppens legt uit dat er in het berkenstuifmeel een eiwit aanwezig is dat gelijkenissen vertoont met een eiwit dat ook in fruit en groenten voorkomt. Dat is vooral het geval bij appels, steenfruit en noten. De mestcellen waarop de allergenen zich vastzetten, zitten ook in de mond. “Eet je een appel, dan krijg je als je IgEantistoffen tegen berkenpollen hebt, jeuk in de mond. Soms krijg je er zelfs neusloop of jeuk aan de ogen van. Het eitwit is echter ‘hittelabiel’: als je het fruit verwarmt, reageer je er niet meer op. Vandaar dat die patiënten wel appelmoes of hazelnootchoco verdragen.”

Nieuwe allergiebrochure UZ Leuven heeft onlangs een nieuwe brochure over allergie uitgegeven. Daarin wordt aandacht besteed aan allerlei vormen van allergie, waaronder stuifmeelallergie. Handig erin is de pollenkalender waarop de perioden van hoge stuifmeelconcentraties per boom en grassoort staan aangegeven. De brochure is verkrijgbaar bij het onthaal van de consultatie inwendige geneeskunde.

Allergie informatie

voor

patiënten

UZ-magazine - maart 2011 13

column Het vreemde gesprek column

Clara Vanuytven

De telefoon rinkelt. Ik haast me ernaartoe en zeg mijn naam. Geen antwoord. Het blijft stil aan de andere kant van de lijn. Ik herhaal mijn naam nog eens. Niets. Dan klinkt een ver ‘Hallo?’. Meestal weet ik bij de eerste klanken van een draadgesprek met wie ik spreek. Ik herken al gauw timbre, warmte of ernst. Maar nu niet. “Ben jij het?” vraagt een stem. Daar schrik ik van. Die klank, die toon, die warmte, die man … Ik zie berebruine ogen voor me. Een lief gezicht. Een gek moment en veel gedeelde dagen daarna. Maar hij kan het niet zijn, dit is een foute lijn. Ik weet niet wat ik moet doen. Iets vragen durf ik niet, bang dat de fragiele draad zal breken. Trouwens, wat moet ik vragen? Hoe gaat het met je? De laatste keer dat ik hem zag, was op een bloedhete dag. Er waren parasols, tuinstoelen, drankjes, zelfs wimpels. Ik zag er tegenop om in de broeierige warmte buiten te zitten, maar hij wees naar de plek naast hem. “Ik lag vorige week in de kliniek”, zei hij toen ik op de stoel neerplofte. Ik keek hem aan. Verbaasd. Hij? Depressief? Opgenomen? Omdat hij het niet meer zag zitten? Ik begreep het niet. Hij zag er goed uit. Had ik moeten zien dat zijn ogen leeg waren? Ik zag het niet. Het feestje werd rumoerig druk. Ik hielp de gastvrouw, ik deelde glazen en aandacht uit, maar hij vroeg niets meer. Ik liet hem achter, ik dacht dat ik hem nog vaak genoeg zou zien. Want we zouden eeuwig vrienden blijven, dat hadden we elkaar als kind zo’n duizend jaar geleden beloofd. Bij hem voelde ik me een prinses met een kroon, een tiener met lipstick, een jonge vrouw met dansschoenen aan. Soms zagen we elkaar vaak, net zo goed verloren we elkaar een tijdje uit het oog. Met de jaren kwam er iets tussen ons geslopen. Geen ruzie. Geen ergernis. Was het een gebrek aan energie om in elkaar te investeren? We stelden ons geen vragen over wat er gebeurde of ontbrak, maar gingen elk onze eigen weg. Na dat feest zag ik hem niet terug, want de rest van de zomer nam me volledig in beslag. Ik vergat het gesprek. 14 UZ-magazine - maart 2011

Ik was druk bezig met honderd en één belangrijke en onbelangrijke zaken. Ik deed wat van me verwacht werd, zorgde voor werk en ontspanning, voor mezelf. Misschien had ik ook voor ‘ons’ moeten zorgen. Want daarna was ik hem kwijt. “Ik lag in de kliniek”, had hij gezegd. In mijn gedachten was hij daar weggegaan en aan de rest van zijn leven begonnen. Geheeld. Genezen. Maar na dat weekend ging hij terug naar het ziekenhuis om het gevecht met zijn demonen weer aan te gaan. Ik wist het niet, ik heb zelfs niet meer aan hem gedacht. Dat is wel anders nu. Hij is vaak bij me. Hij trappelt rond in mijn geheugen, speelt met herinneringen en gedeelde momenten. Voortdurend vallen me beelden te binnen. Het lijkt of hij grote schoonmaak doet in mijn hoofd, oude luikjes openbreekt en vergeten vensters oppoetst. Foto’s duiken op, vergeten brieven komen te voorschijn. Terugblikken doet pijn, ik schroei me aan herinneringen terwijl ik me wil warmen aan wat er ooit was. Ik beleef alles met verscherpte zintuigen: een zonsopgang verrast me weer en muziek raakt me dieper dan ooit. Hij wijst me ook wonderlijke dingen aan. Knikt dan tevreden. Zou dat betekenen dat hij me dat – te korte – gesprek vergaf? “Hallo ...” Ik sta nog steeds roerloos bij de telefoon. Secondenlang. Als je weet dat het niet kan, moet je niet aandringen op een gesprek. Ik wacht op het geluid van iemand die nog ademt. Maar er komt niets meer. Alleen een korte klik. Het kost me moeite om de hoorn neer te leggen. Ik denk na over een stem die niet zijn stem kan zijn, over hoe sterk ik wil geloven dat het verleden niet voorbij is en dat ik een nieuwe kans krijg. Zou hij me missen? Want ik mis hem. Misschien wou hij me gewoon bellen om mijn stem te horen? Misschien durfde of mocht hij daarna niet met me praten? Of krijg je maar weinig beltijd, als je dood bent ... “Wie was het?” vraagt mijn man. Hij kijkt me vragend aan. “Verkeerd verbonden”, zeg ik.

Méér keuze, niet ver, en anders!

“Ergonomische” matrassen – lattenbodems – hoofdkussens – bureaustoelen – relaxzetels massagezetels – salons – kniestoelen - zit-en statafels – zitballen ...

Bedking-Ergopolis Leuvensesteenweg 338 - B - 3190 Boortmeerbeek Tel.: 015 52 03 60 • Fax: 015 52 03 62 • e-mail: info@bedking.be

Open: 10u00 – 18u30 Zaterdag: 10u00 – 18u00 • Zondag: 14u00 – 18u00 • Dinsdag en feestdagen gesloten

www.bedking.be

Gespecialiseerde kinesitherapeuten helpen je graag ter plaatse het beste te kiezen voor je rug.

Slaap wel, zit wel!

Wie heeft er als kind nooit blindemannetje gespeeld? Of geblinddoekt voorwerpen moeten aftasten en raden? Leuke spelletjes die vaak voor veel hilariteit zorgen. Maar heb je er al ooit bij stilgestaan hoe het zou zijn als je elke dag tastend en voelend door het leven moest? Het revalidatiecentrum voor slechtzienden helpt patiënten om zich beter uit de slag te trekken. Oogziekten

An Kestens

Als het alleen blindelings kan Slecht zien of blind zijn heeft een enorme impact op je leven. Een bijsluiter of een recept lezen, een avondje uit, op de computer werken, … Voor de meest gewone dingen word je afhankelijk van anderen. Het revalidatiecentrum voor slechtzienden in UZ Leuven campus SintRafaël probeert daar iets aan te doen. “Patiënten die naar het revalidatiecentrum komen, hebben oogaandoeningen waarbij een normale behandeling weinig of geen effect meer heeft”, vertelt prof. dr. Werner Spileers, hoofd van de dienst oogziekten. “Als de visuele beperkingen zo groot zijn dat normale hulpmiddelen als een gewone bril of operatie niet meer helpen, dan is het aan ons om de patiënt op alle vlakken te begeleiden en te revalideren.” Het revalidatiecentrum van UZ Leuven bestaat vandaag dertig jaar. Het was als eerste in België 16 UZ-magazine - maart 2011

erkend door het Rijksinstituut voor Ziekte- en Invaliditeitsverzekering (Riziv). Het is ook erkend door het Vlaams Agentschap voor Personen met een Handicap (VAPH). Daardoor worden de revalidatiekosten grotendeels terugbetaald. “Er zijn door de wet wel grenzen vastgelegd”, aldus professor Werner Spileers. “Die hebben te maken met de gezichtsscherpte, maar ook met de leeftijd van de patiënt.” Zo kan een patiënt die

ming. “Wat niet wil zeggen dat wij die patiënt niet proberen te helpen. Waar mogelijk proberen we trouwens ook te wegen op het beleid en gebruiken we onze stem en onze kennis om de patiënten te vertegenwoordigen.”

Lezen Iemand die naar het revalidatiecentrum komt, heeft eerst een afspraak bij de revalidatieoogarts. Professor

‘Het is aan ons om ervoor te zorgen dat slechtzienden een zo zelfstandig mogelijk leven kunnen leiden’ ouder dan 65 is en voor het eerst naar het revalidatiecentrum komt, op dit moment bijvoorbeeld niet genieten van een financiële tegemoetko-

Spileers: “De revalidatieoogarts stelt de diagnose medisch volledig op punt en beschrijft de visuele mogelijkheden van de patiënt. Op die

manier zien we welke hulp iemand nodig heeft. Daarna gaan onze therapeuten, samen met de slechtziende of de blinde, op zoek naar het meest geschikte technische hulpmiddel. Bijvoorbeeld om in de klas het bord te lezen, om zelf nog te koken of alleen de straat op te gaan. Afhankelijk van de noden, kom je als patiënt bij een andere therapeut terecht.” Het eerste wat men doet als een slechtziende zegt dat hij niet meer kan lezen, is kijken naar de mogelijkheden van een loepbril, een bril met heel sterke vergrootglazen. Robby Winnen, een van de twee low-visiontherapeuten van het revalidatiecentrum: “Met een loepbril kan een slechtziende soms toch nog een boek lezen. Voor iets verdere afstanden, bijvoorbeeld het bord in de klas, zijn er speciale kleine verrekijkers. Zijn een loepbril of verrekijker niet voldoende, dan schakelen we over op toestellen met een camera. De camera kijkt naar de tekst en als slechtziende kun je zelf het beeld vergroten en projecteren op een scherm.” Toestellen voor gebruik in de klas hebben zelfs twee camera’s, één camera voor het bord en één voor tekst op papier. Het revalidatieteam oogziekten kan de leestoestellen volledig aanpassen aan de wensen van de patiënt. Zo zijn er vaste toestellen, maar ook mobiele. Daarnaast kan iemand met een visuele handicap, die voor zijn werkgever op verschillende plaatsen werkt, een draagbare camera krijgen. Op het werk zelf plaatst men een aantal vaste beeldschermen. “Die toestellen kunnen heel wat betekenen”, vervolgt Robby Winnen. “Ook op latere leeftijd. Zo hadden we onlangs een vrouw van 96 jaar die al lang niet meer kon lezen. Dankzij het leestoestel leest ze nu weer drie uur per dag en is ze als mens helemaal opengebloeid.”

Slechtziend? Wanneer ben je volgens het Riziv slechtziend en kom je in aanmerking voor revalidatie? • Vanaf het ogenblik dat je met je beste oog een gezichtsscherpte van 3/10 of minder hebt. • Als vlekken meer dan vijftig procent van de centrale zone van het gezichtsveld innemen of het gezichtsveld verkleinen tot minder dan twintig procent. • Als je zicht goed is, maar je hersenen de visuele informatie niet kunnen verwerken. • Als je andere, specifiek gedefinieerde oogziekten hebt, zoals oftalmoplegie (verlamming van de oogspieren) of oscillopsie (het beeld van je omgeving beweegt constant).

technologie kan de computer het beeldscherm luidop lezen. Er bestaan ondertussen ook sprekende keukenweegschalen en sprekende labels. Je spreekt de labels eerst in, daarna leest de handscanner ze af. Bijvoorbeeld de inhoud van een cd

of de vervaldatum van een medicijn.” Sprekende weegschalen, gsm’s met grote cijfers, schakelaars met voelbolletjes, … het zijn allemaal hulpmiddelen waar een patiënt mee leert werken bij de therapeut dagelijks leven. Die leert de mensen ook

Samenwerken Verder opent de ontwikkeling van spraaktechnologie voor blinden en slechtzienden heel wat deuren. Robby Winnen: “Dankzij de spraak-

Prof. dr. Werner Spileers en low vision-therapeut Robby Winnen: ‘We begeleiden de patiënt wanneer normale hulpmiddelen als een bril of operatie niet meer helpen’

UZ-magazine - maart 2011 17

dactylo en braille aan. Hoe zelfstandig ergens naartoe te gaan, leert iemand met een visuele handicap bij de mobiliteitsinstructeur. “Onze mobiliteitsinstructeur stippelt een onbekend parcours uit en kijkt wat de patiënt nodig heeft om dat te kunnen afleggen”, zegt professor Spileers. “Het kan gaan _

om stoklopen met stokken die eerder dienen als signaal, maar er is ook de blindenstok waarmee je echt je weg moet aftasten. De patiënten oefenen hier in het gebouw, op straat in het centrum van Leuven of nemen de bus.” Voor sommige vaardigheden en hulpmiddelen werkt UZ Leuven

nauw samen met een aantal partners, zoals Licht en Liefde en de Brailleliga. Prof. dr. Werner Spileers: “Die formele samenwerking is belangrijk voor ons, want de patiënt komt altijd eerst. Ons centrum hoeft hem niet alles zelf aan te leren. Het voornaamste is dat het gebeurt en dat de job goed gedaan wordt.”

MET WELKE KLACHT GAAT U SLAPEN? MET WELKE KLACHT GAAT U SLAPEN?

ijd NEK ereldw n WHOOFDPIJN/STIJVE le Gespannen worbevonekspieren anvaak aden verergerd r dandoor een eslaaphouding e m r o slechte en do ch is d e kunnen geven 00 maanleiding 75.0 tot spanningshoofdpijn. Als listen a ci e sp de nek niet goed wordt ondersteund gedurende de slaap, kan dat leiden tot pijn en stijfheid.

RUGPIJN Rugpijn en stijfheid worden vaak verergerd gedurende de nacht, vooral als de rug door de matras in een onnatuurlijke houding wordt gedwongen.

HEUPPIJN Pijn in de heupen kan toenemen door een harde matras en kan leiden tot een gevoel van ongemak en zelfs tot een ontsteking van het gewricht.

KNIEPIJN Een ontsteking in en rond de kniegewrichten kan leiden tot een gevoeligheid voor druk en aanraking. Om dit probleem op te lossen dient een matras op zelfs de lichtste plaatselijke druk te reageren.

FIBROSITIS Dit probleem wordt vaak verergerd door een slechte lighouding waardoor spanningen optreden in de rugen schouderspieren.

ARMPIJN Pijn, stijfheid en een tintelend gevoel in de armen wordt veelal veroorzaakt door een ontsteking van de nekzenuwen. Deze klachten verergen door een slechte slaaphouding, vooral als de nek niet op de juiste manier wordt ondersteund.

TEMPUR Facts 1. Uw ruggengraat en gewrichten rusten in hun natuurlijke positie, waardoor snurken vermindert. 2. Het is klinisch bewezen dat het draaien en woelen ‘s nachts vermindert met TEMPUR matrassen en kussens. 3. Wereldwijd wordt TEMPUR aanbevolen door meer dan 75.000 medisch specialisten. 4. 95% van de TEMPUR gebruikers is tevreden of uiterst tevreden.

ISCHIAS Heupjicht, die optreedt achteraan het dijbeen en ter hoogte van de kuit tot aan de voet, kan verschillende maanden aanhouden. Een onnatuurlijke slaaphouding veroorzaakt.

PROBLEMEN MET DE BLOEDSOMLOOP Problemen met de bloedsomloop zorgen vaak voor gezwollen voeten en pijnlijke en stijve kuiten gedurende de nacht. De matras zou zacht genoeg moeten zijn om de contactdruk, die de bloeddoorstroming onderbreekt, te verlagen.

Een onafhankelijke studie van drie maanden in een Duits slaapinstituut toont aan:

TEMPUR verbetert bij 9 van de 10 mensen de kwaliteit van slapen aanzienlijk!

Orthopedische hoofdkussens en drukverlagende matrassen.

Een Duits slaapinstituut wilde het precies weten: “Hoe beïnvloedt het visco-elastische en temperatuurgevoelige TEMPUR matras de slaapkwaliteit?” De conclusie was duidelijk en overtuigend: bij meer dan 90% van de testpersonen die op een TEMPUR matras sliepen, was de slaapkwaliteit verbeterd.

Wereldwijd aanbevolen door meer dan 30.000 medisch specialisten.

De TEMPUR® Matrassen en Hoofdkussens worden wereldwijd aanbevolen door meer dan 30.000 artsen, chiropractors, fysiotherapeuten en osteopaten. Zij geloven rotsvast in de eigenschappen van het TEMPUR Materiaal om rugen nekproblemen te verminderen en te voorkomen en in het feit dat de beste omstandigheden worden geboden voor een goede nachtrust.

Minder draaien en woelen:Changing the way the world sleeps. Op een matras van TEMPUR wordt het gewicht en de beweging van uw lichaam perfect geabsorbeerd en gelijkmatig verdeeld, zodat drukpunten worden gereduceerd. Hierdoor vermindert de neiging om te gaan draaien tijdens de nacht. U heeft minder slaap nodig en u wordt uitgerust wakker. UW ADVISEUR IN DE REGIO 2 U mW A D 7.000 toonzaal:

Matrassen Bedbodems Boxsprings Relaxzetels Salons ma-vrij: 9u-12u & Eetkamers Jeugd- en slaapkamers

V I S E U R

I N

D E

R E G I O

HAACHTSTRAAT 79 - 3020 VELTEM CENTRUM • T 016/48 83 36 www.meubelen-patrima.be • 7.000 m2 woonideeën

13u-18u • za: 10u-12u & 13u-18u • zo: 14u-18u • donderdag en feestdag gesloten

T E M P U R - A U P I N G V I S I O N - L AT T O F L E X / W I N X - C A R P E D I E M

Meubelen PATRIMA HAACHTSTRAAT 18 79UZ-magazine - maart 2011

Zelfstandig Het revalidatieteam kijkt niet alleen naar technische hulpmiddelen op maat, het gaat ook na of een patiënt op sociaal of psychologisch vlak hulp nodig heeft. De sociaal werker helpt met het invullen van de nodige aanvragen bij de VDAB, familiehulp, huisvesting, … De psychologe helpt bij het verwerkingsproces. “Ze is er zowel voor de patiënten als voor de familie”, aldus Robby Winnen. “Zolang een patiënt zijn aandoening niet verwerkt heeft, is hij ook niet geïnteresseerd om een grotere zelfstandigheid te verwerven. Het heeft dan ook geen zin om hem het gebruik van een aantal hulpmiddelen aan te leren.” Prof. dr. Werner Spileers: “Daarom behandelen we onze patiënten als geheel. Eens ze door het verwerkingsproces zijn, tonen we hen wat maximaal mogelijk is, niet wat wegvalt. Het is aan ons om ervoor te zorgen dat ze een zo zelfstandig mogelijk leven kunnen leiden. Dat houdt meer in dan een aantal technische hulpmiddelen aanreiken.” w

Robby Winnen: ‘Met een loepbril kan een slechtziende soms toch nog een boek lezen’

Nuttige adressen • Revalidatiecentrum oogziekten UZ Leuven - Kapucijnenvoer 33, 3000 Leuven, tel. 016 33 23 94, oogziekten.revalidatie@uzleuven.be • Blindenzorg Licht en Liefde vzw - Oudenburgweg 40, 8490 Varsenare, tel. 050 40 60 55, gerrit.vonck@lichtenliefde.be • VZW Brailleliga - Engelandstraat 57, 1060 Brussel , tel. 02 533 32 38, magda.vanwaes@braille.be

Ontslag uit het ziekenhuis? Landelijke Thuiszorg helpt gezinnen en bejaarden thuis Bel 070/22 88 78 of kijk op www.landelijkethuiszorg.be

AdvLT_09_UZmaga_185x136.indd 1

UZ-magazine - maart 2011 19

14/05/09 10:56

Jan van Rompaey schoof weer eens aan bij bezoekers en patiënten in de koffieshop van campus Gasthuisberg. Met zijn recordertje bij de hand luisterde hij naar vaak pakkende verhalen.

Dorp in de stad

Jan van Rompaey

Monique en Peter

De reis naar Egypte en andere verhalen Monique en Peter De rolstoel is gedeeltelijk onder het tafeltje geschoven. Het is een gesofisticeerde rolstoel die met de kin bediend kan worden. Iemand heeft hem warm ingeduffeld en zijn handen in zijn schoot gelegd. Zijn vrouw geeft hem te eten, een gebakje uit de koffieshop. Eten doet hij met smaak. Hij glimlacht telkens ze het lepeltje aanreikt. Eten, dàt kan hij nog. Monique: “In januari vorig jaar viel hij om een onverklaarbare reden plots van zijn fiets. Nadien geraakte hij maar moeilijk uit bad. Maar we stonden daar niet bij stil, ook niet toen hij trager begon te praten. In februari gingen we nog op vakantie naar Egypte. Daar ging het plots van 20 UZ-magazine - maart 2011

kwaad naar erger. Hij begon steeds moeilijker te lopen en op een gegeven moment geraakte hij de trappen van het hotel niet meer op. In Zaventem moesten we hem in een rolstoel naar de parking rijden. Ik had als verpleegkundige enkele patiënten gekend die ALS hadden, een ongeneeslijke spierziekte, en ik begon mij steeds meer zorgen te maken. In maart kwam de diagnose: ALS, amiotrofe laterale sclerose. Onze wereld stortte in. Er is vrijwel geen medicatie, behalve één geneesmiddel dat de ziekte zou afremmen. Het leek wel een doodvonnis, hoe akelig dat ook klinkt. Ik kende de ziekte, maar Peter had er nooit over gehoord. Ze gaven ons absoluut geen hoop en

gaven hem de raad ‘Doe nog wat je graag doet’. Ze adviseerden hem ook om de nodige documenten voor euthanasie in te vullen, nu hij nog kon schrijven. En om alles in gereedheid te brengen, de bank, de nalatenschap … Het is vreselijk om dat allemaal te moeten doen terwijl hij nog vrij goed functioneerde. Maar hij ging snel achteruit. Ik heb mijn werk opgegeven en we kregen een persoonlijk assistentiebudget. Onze oudste dochter (21), die afgestudeerd is als journalist, steekt dagelijks een handje toe, onze zoon (19) komt elk weekend. We hebben altijd graag gereisd. In april hebben we een laatste reis gemaakt naar Bali, met de twee kin-

van de dingen te genieten die ik nog wel kan, in plaats van te treuren om de dingen die ik niet meer kan’. Thuis is alles aangepast. Hij was gespecialiseerd in informatie- en communicatietechnologie en gelukkig kan hij nog met de computer werken. Hij heeft bijvoorbeeld ook een stemcomputer om zich verstaanbaar te maken. Maar het is moeilijk we nemen allebei antidepressiva, anders zou dit niet draaglijk zijn. Ik moet me sterk houden tegenover hem en de kinderen. Natuurlijk vragen we ons af waarom dit ons overkomt. We hebben altijd gezond proberen te leven, biologisch gegeten, veel aan sport gedaan.” - Heeft dit jullie relatie veranderd? Monique: “Ja, natuurlijk. Hij blijft mijn man en ik zie hem nog even graag, maar hij wordt alsmaar meer mijn patiënt.” - Waar geniet hij nog van? Monique: “Hij geniet van etentjes, we gaan nog op restaurant, ook al is dat een gedoe. Hij geniet van zijn kinderen die nu heel veel thuis zijn (Peter

niet moeilijk zijn om het moment te kiezen? Monique: “Een mens verlegt de grenzen. In het begin zei hij: ‘Als ik in een rolstoel beland, dan hoeft het voor mij niet meer’. Maar kijk, daar zit hij (Peter glimlacht). Nu denken we: zolang hij nog van het leven kan genieten en er nog sprake is van levenskwaliteit … Het is geruststellend dat alles geregeld is en dat de beslissing genomen is. Wanneer, dat zien we wel. We denken niet graag in de toekomst, we beseffen wel dat die niet rooskleurig is, maar wat telt is het heden.” - Het lijkt wel of hij er in berust, of hij er klaar mee is. Monique: (aarzelt, Peter knikt van ja) “Hij denkt wel liever niet aan de praktische dingen die zullen gebeuren. Natuurlijk zijn er soms momenten waarop ik het niet meer zie zitten, ik weet dat ik zal achterblijven met de kinderen. Maar precies daarom heb ik een grote verantwoordelijkheid en mag ik me niet laten gaan. Ik mag de kinderen niet in de steek

‘Ik mag me niet laten gaan, ik mag de kinderen niet in de steek laten’ deren. Eigenlijk was dat een soort van afscheidsreis. Sindsdien is het altijd maar afscheid nemen: afscheid van zijn stem die we niet meer horen, zijn handen die me niet meer konden vastpakken. Hij kan niet meer lopen. Gelukkig gaat er niets mis in zijn hoofd. Maar het was altijd maar inleveren. Tenslotte is hij maar 52.” - Hoe gaat hij daarmee om? Kan hij het accepteren? Monique: “Ik vind dat hij er redelijk goed mee omgaat (ze kijkt hem aan, Peter knikt). Hij zegt: ‘Ik ga proberen

knikt). En er is de televisie, al is dat soms moeilijk: ik kijk niet meer graag naar reisprogramma’s. Onlangs zagen we Jan Leyers in Egypte, in Luxor. De tranen sprongen ons in de ogen: daar waren we nauwelijks een jaar geleden samen gelukkig geweest. Maar we hebben ook een hele dag naar de dvd van de prachtige VRT-serie ‘Terug naar Oosterdonk’ gekeken. Daar hebben we intens van genoten. (Peter vormt het woord ‘krant’). Ja, en de krant op internet, die wil hij niet missen.” - Jullie denken aan euthanasie. Zal het

Voor inlichtingen en afspraken, bel gratis nummer

laten. Maar ja, nu kan ik zoiets zeggen, maar vaak kan ik dat niet. Ik denk: nu hij er nog is moet ik van elk moment gebruikmaken.” - Vragen jullie je nooit af hoe het komt dat de wetenschap zo machteloos staat? Monique: “De professor zegt dat hij nog het stadium heeft meegemaakt toen men heel weinig kon doen voor kinderen met leukemie, terwijl men nu de grote meerderheid van die kinderen kan genezen. ALS is nu ook in dat eerste stadium, zegt hij. En omdat er maar weinig ALS-patiënten zijn, investeert de farmaceutische

0800 / 92 646

of op

www.seniorenflats.be

Ser viceflats waar het zorgeloos leven is e ieuw

Residentie

De Druivelaar 3090 Overijse

Zelfstandig wonen in een omgeving die aangepast is aan specifieke behoeften van senioren

Residentie

Prinses Paola 1180 Ukkel

Residentie

Green Garden 1140 Evere

Residentie

Josephine

1140 Schaarbeek

Senior & Flats

Serviceresidenties voor een leven in alle rust

UZ-magazine - maart 2011 21

Geert en Jeanine industrie niet gigantisch veel. Een medicatie ontwikkelen is bijzonder duur en ze weten dat er maar weinig afnemers zullen zijn. Dat is de realiteit. Toch zal men over afzienbare tijd verder staan: men vordert langzaam maar zeker. Maar dat zal niet meer voor mijn man zijn.” Ze kijkt hem liefdevol aan, Peter glimlacht.

Romain (en Paula) Het is nog geen half elf, maar er staat al een glas rode wijn op tafel (‘Op zijn Spaans’). Verder een stratenplan van Leuven en een lijstje met appartementen. Zijn vrouw ligt ergens boven. Ze is pas overgebracht naar een kamer. Oncologie. Eergisteren zijn ze overgevlogen vanuit Spanje met een hospitaalvliegtuig. Romain (70): “Ik ben chauffeur geweest van een directeur van een internationaal bedrijf. Dat was leuk maar hard werken, vaak op de weg, vaak ’s nachts, vaak in het buitenland. Omdat mijn vrouw niet werkte, ben ik vervroegd met pensioen

gegaan. We waren nu aan het overwinteren in Benidorm. Dat deden we wel meer, geregeld heen en weer vliegen. Mijn vrouw is hier drie jaar geleden geopereerd aan leverkanker. Zes maanden heeft ze in het ziekenhuis gelegen. Maar nadien ging alles weer goed, tot ze haar eetlust verloor. Ze wilde eerst alleen nog maar eten wat ik zelf kookte – dat is mijn hobby – en daarna bijna niets meer. Ze vermagerde zienderogen, al bleef ze er goed uit zien. Ik begon me zorgen te maken, want ik had dat al eens meegemaakt (begint te huilen). We gingen naar een

Romain

Neoderm® € 55,-

Ontdek onze nieuwe producten Nu € 895,-

The Original

SUPER

MEDIC

ZIT- EN SLAAPCOMFORT

www.supermedic.be Relax Medicare, electrisch met lift. 22 UZ-magazine - maart 2011

T 0495/54 55 60

Belgische dokter die in Benidorm een praktijk heeft. Die stuurde ons naar het plaatselijk ziekenhuis en daar trokken de artsen een bedenkelijk gezicht: kanker aan de pancreas. Ze wilden haar onmiddellijk opereren. Maar men nam contact met de bekwame professor in Leuven die haar drie jaar geleden geopereerd had en die zei: ‘Ik wil haar liefst zélf behandelen’. Dat gaf me meteen ook een sprankeltje hoop. Ik dacht: ‘Dat betekent dat hij het nog ziet zitten’. Maar in het hospitaalvliegtuig zei de Oostenrijkse dokter nadat hij het dossier had ingekeken: ‘Nicht gut’. Nu komen er onderzoeken. Ze is nu 71 en we waren echt aan het genieten van ons pensioen. Overwinteren in Benidorm, dat betekende: elk dag gaan fietsen in de omgeving, een glas drinken met vrienden in het Belgisch café, kaarten met de club, op zaterdag naar de wielerkoers kijken. Meer moest dat niet zijn. Genieten van het leven, zeggen ze dan. Maar wat is dat, genieten? Eenvoudige dingen, vriendschap. We hebben veel vrienden, mijn gsm staat niet stil. We hebben een zoon en drie kleinkinderen, dat is ons geluk, ze helpen ons zoveel mogelijk. Ik woon in Tervuren, dat is niet ver. Ik wil zoveel mogelijk bij haar zijn. We zijn dit jaar vijftig jaar getrouwd. Dat is lang. Eigenlijk waren we altijd samen, op weg naar een mooie oude dag zoals dat heet. Vorig jaar hebben we nog een cruise gedaan langs de Middellandse zee. Een tweede keer kanker, de vraag is of een mens dat overleeft. Het geloof kan ons niet helpen. We hebben een vriendin in Benidorm en toen haar man kanker kreeg, heeft ze elke dag kaarsen gebrand. Hij is toch overleden. Waar is dan die goede God? Soms fietsten we richting Alicante langs het crematorium en dan zei ze: ‘Hier wil ik eindigen’. Ik lachte dat weg, maar ik heb het toch onthouden. Dat was onze wens: als het in Spanje gebeurde, wilde ze daar zo eenvoudig mogelijk gecremeerd worden, zonder veel trammelant. Daar moet ik nu vaak aan denken.”

Geert en Jeanine Ze zijn helemaal uit Schoten gekomen. Hij (55) was dokwerker, zij werkte in een boetiek. Hij lijkt sterk vermagerd. Ze wachten op een onderzoek: er moet nagegaan wor-

‘Je moet dat een plaats kunnen geven, zeggen ze dan. Amai! Ik kan dat niet’ moesten indertijd hard werken, dat mag ik wel zeggen. Ik ben begonnen in 1984. Toen was het op zijn minst drie dagen per week zakgoed slepen van het ruim van een schip tot op de kade. Handenarbeid! Maar het was een fantastische job, er werd veel gelachen en wij kenden nog echte solidariteit. Nu ik met pensioen ben, zou ik kunnen fietsen en met de honden op jacht gaan. Maar nee, ik lig thuis in een fauteuil en kan hooguit even de hoek om fietsen. Je moet dat een plaats kunnen geven, zeggen ze dan. Amai! Ik kan dat niet. Ze noemen dat geen depressie, maar wat is het dan? ‘s Morgens kom ik alleen uit mijn bed omdat ik absoluut iets moet eten, maar anders zou ik gewoon blijven liggen. Als ik dat aan de dokter vertel, kijkt hij alsof hij dat niet begrijpt. Er zijn mensen die zich dat niet aantrekken, zegt hij. Ja zeg! Hoe kan ik me dat nu niet aantrekken? Ik heb wél kanker!” Jeanine: “Je denkt er de hele tijd aan, wordt ermee wakker en je gaat

houden ze niet van in een boetiek, wat zouden de klanten wel denken? Je leert wel relativeren.” Geert: “Ik had het moeilijk toen exwielrenner Laurent Fignon stierf. Een bonk van een kerel, hij zou doorwerken, hij zou niet toegeven, maar je ziet wat er gebeurde. Je wordt er dagelijks mee geconfronteerd. We zijn eens naar een psycholoog geweest en die zei: ‘Sorry, ik heb niks meer in mijn hoed, ik kan jullie niet helpen’.” - Waarvan genieten jullie nog? Jeanine: “Eigenlijk … van niets meer. We hebben wel de honden, maar die zijn getraind voor de jacht en dat kan hij niet meer. Ik kan me niet concentreren, bijvoorbeeld als ik televisie kijk. Altijd zweeft die gedachte aan zijn ziekte op de achtergrond. Maar we praten er niet over. We klampen ons nu vast aan de nieuwe therapie. De tumor zal niet verdwijnen, maar misschien kunnen ze hem stabiliseren. Daar zouden we al heel blij mee zijn.” - Geert: “En je moet een dosis geluk hebben. Zoals Lance Armstrong. Hoop doet leven. Kom, Jeanine.” w

       

Kantoorsupplies Kantoormeubilair Copy Shop Artistiek Lederwaren Tassen & Koffers Luxe Schrijfwaren Cadeautjes www.ankaonline.be

ermee slapen. Voor mij is het ook geen leven. En dan zeggen ze: ‘Je moet ook eens aan jezelf denken, doe eens iets voor jezelf’. Hoe kan ik dat nu doen? We hebben heel ons leven alles samen gedaan. We hebben geen kinderen, we konden van het leven genieten. En nu zou ik zonder hem op stap moeten gaan? Maar er zit niets anders op, ik ben al blij dat ik hem zoveel kan helpen.” Geert: “Er zijn mensen die dit op jonge leeftijd krijgen. Dat is nog véél erger. Wij hebben tenminste nog gelééfd. Wij deden alles in functie van de sport, op een strand liggen braden was niks voor ons.” - Jullie moeten elkaar toch graag zien. Geert: “Voor haar is het nu toch te laat om te gaan lopen, haha. Of nee, misschien is het nu het moment. Ik ben géén gemakkelijk mens.” Jeanine: “Hij weet het zélf. Soms zou ik heel ver weg willen lopen, maar ja … Ik heb ontslag genomen in de boetiek waar ik werkte. Ik kon er niet meer tegen, tegen al dat pietluttig gedoe: verkeerd kleurtje, verkeerd maatje, te lang, te kort … Ik stond de jongste tijd ook vaak te huilen – daar

info@ankaonline.be

den of zijn nieren bestand zullen zijn tegen een experimentele nucleaire therapie. Andere therapieën (waaronder chemo) haalden niets uit tegen de pancreaskanker waaraan hij nu al drie jaar lijdt. Het is gelukkig een niet-agressieve tumor. Ze spreken een mals Antwerps en ondanks alles wordt er veel gelachen. Jeanine: “We zijn al door de hel gegaan. Drie jaar geleden ging hij fietsen met jongelui in Frankrijk en bleek dat hij niet zo best mee kon, tegen zijn gewoonte in. Maar thuis bleek hij ook geen eetlust te hebben: een traaggroeiende tumor aan de pancreas.” Geert: “En mijn hele leven aan sport gedaan! Wielrennen, op jacht gegaan. Je vraagt je dan echt wel af wat je verkeerd hebt gedaan. Ik heb het moeilijk om het te accepteren. Ik ben nooit ziek geweest, nooit een pil geslikt, nooit een griepje gehad, nooit thuis geweest, enfin ik bedoel nooit ziek thuis geweest, haha. Ook nooit in een ziekenhuis gelegen. Ik haatte ziekenhuizen. Ik heb altijd aan de haven gewerkt, als dokwerker en chauffeur. Wij

ANKA OFFICE PLANET Jennekensstraat 82 3150 Haacht Tel 016 55.00.70 Fax 016 55.00.71 OPENINGSUREN ma 13.30-18.30 di-vr 9.00-12.15 en 13.30-18.30 za 10.00-18.00 zondag gesloten UZ-magazine - maart 2011 23

column Waarom een mens dan niet? column

Kris Gelaude

“Weet je wat ik wil?” zei ze. “Wegtrekken naar een eiland waar ik niets of niemand tegenkom en waar ik alles kan vergeten.” De bron van haar verzuchting kende ik. Goed wetend dat het haar echt niet om de mensen ging. Die had ze te hard nodig. Wel om de werkelijkheid waarmee ze al zo lang moest afrekenen. Ze wou gewoon de hele ellende van ziek zijn radicaal de rug toekeren. En niet van een afstand hoeven toe te kijken naar de grote kermis van het leven. Met jong geweld en vrolijkheid, zoals dat hoort te zijn voor iemand die nog maar aan het begin staat. Terwijl dat allemaal in dartel tempo aan haar voorbij ging. Ze wou het liefst met fonkelende ogen naar het leven kunnen kijken. Immuun zijn voor de plagen die een jonge boom tot in zijn wortels dreigen aan te tasten. En onbevangen dromen, de longen als ballonnen vullend met duizenden fantasieën. En languit in het gras liggen om de gedachten mee te laten drijven met de wolken, die zonder moeite elk moment zo donzig licht kunnen verpakken dat ze je bijna doen geloven dat je niet langer aan de wetten van de zwaartekracht bent onderworpen. Dat je zelfs los kunt komen van de aarde, met haar vaak zo scherpe kanten en oneffenheden. En wonder boven wonder, ze kwam het allemaal te boven. Zoveel later. Wij zagen haar uiteindelijk herboren, met een getaande moed en met herwonnen adem. Met levenslust die niets of niemand haar nog zal ontnemen en met een wijsheid, diepgekleurd en onversneden. Ik moet vaak aan haar woorden denken, nu ik zo lang al, twee andere geliefde zieken onder mijn hoede heb. Zoals wij aan elkaar gebonden zijn met zintuigen en vleugels en met die zo veelarmige afhankelijkheid. En elkaars pijnen voelen, dag na dag. Wij vormen met ons kwetsbaar trio de bemanning van een ark die kraakt en zucht, terwijl de golven af en toe beklemmend hoog voor onze ogen oprijzen. Was daar toch maar dat eiland om op een hemelsblauwe morgen samen naartoe te zwemmen … En hopen dat we doen. En kleine zaligheden koesteren. En ieder ogenblik geluk met innigheid omhelzen. En dromen van wat mooi en soms zo ver verwijderd lijkt. Dat 24 UZ-magazine - maart 2011

helpt, tenminste om de ark na elke stormnacht toch nog overeind en drijvende te houden. Nooit eerder liet ik me verleiden door vakantiefolders. Nu wel. Niet door dat soort verlokkelijke aanbiedingen die je meevoeren naar eeuwige zonovergoten oorden, waar alles schijnbaar onaantastbaar is. Het zal me nooit iets zeggen. Ik hoor niet eens bij enige categorie reislustigen. Toch zijn er plekken die mij doen herademen en een gevoel van lichtheid scheppen in mijn hoofd, alleen al door de vlugge glimp die ik er kan van opvangen. Het kan me geen barst schelen of het gras er groener is. Als het in mijn verbeelding al maar even kan dienen als een afgelegen vluchtheuvel, waar de wind alle bevangenheid uit je gedachten blaast en boze dromen je niet blijven achtervolgen. Zo’n plek waar schoonheid overheerst, in haar zwijgzame tijdloosheid, zo helend als schoonheid onverwacht kan zijn. Of waar een meesterwerk van de natuur je onverhoeds kan overweldigen. Soms is een ingetogen landschap al genoeg, omdat er iets ongrijpbaars hangt, zoals het licht dat schilders als Van Gogh de grond onder de voeten deed verliezen. Verwondering kan vaker dan we denken als een kostbare wonderolie werken, tegen onvermogen en tegen pijn. En er zijn geen tijden waarin een mens zozeer verlangt naar dat wat gaaf en heel is, als in de dagen dat er barstjes blijken te komen in de wanden van zijn eigen ziel. Maar ach, misschien moet ik gewoon ramen en deuren maar open gooien en proeven van de lente die zoveel te zeggen heeft. Mijn eigen ogen weer durven geloven, als ik de kracht van twijgen en van al die broze knoppen zie. Kwetsbaarheid verhult dikwijls alleen de grootsheid. Als een viooltje zich onder een steen vandaan kan wringen of een gehavend vogeltje blijft zingen, waarom een mens dan niet?

Kris Gelaude is vaste medewerkster van het weekblad Tertio, de uitgaven van UM-Brugge, Symposium en het Brussels Catechesehuis. Ze is ook auteur van het boek ‘Teder Asiel’.

OBSERVATIE Oog hebben voor elk detail. Een procedure bekijken of een project bestuderen. Een langetermijnvisie ontwikkelen, ook op je eigen ontwikkeling. Kortom, een loopbaan in een ziekenhuis op wereldniveau.

forrm mat IInnfo at iiccii en iingenieurs nge ni e u rs Topreferent zijn in patiĂŤntenzorg, opleiding en onderzoek: dat zijn de drie hoofdopdrachten van UZ Leuven. In BelgiĂŤ en Europa spelen we een toonaangevende rol die we willen behouden en verder uitbouwen. Daarvoor bundelen meer dan 8 000 gedreven medewerkers elke dag hun expertise. UZ Leuven behaalde als eerste Belgische ziekenhuis het internationale JCI-label voor veilige en kwaliteitsvolle zorg. Wij hebben tal van mogelijkheden voor (m/v) junior- en seniorprofielen: software engineer, Java developer, systeemingenieur, junior en senior projectingenieur droge technieken, senior projectingenieur natte technieken, senior projectingenieur bouw. Alle details over deze vacatures vind je op onze website. Solliciteren kan online via www.uzleuven.be/jobs. Of je stuurt je sollicitatiebrief met curriculum vitae naar UZ Leuven, t.a.v. personeelsdienst, rekrutering en selectie, Herestraat 49, 3000 Leuven. Voor meer informatie kun je ook contact opnemen met de dienst rekrutering en selectie, tel. 016 34 48 82.

www.uzleuven.be/jobs

Bewegen is goed voor lijf en leden. Prof. dr. Koen Peers, arts fysische geneeskunde met specialisatie sportgeneeskunde en sportrevalidatie, kan alleen maar positieve redenen aanhalen om te sporten. Zelfs als sportende mensen blessures oplopen. Voorkomen is ook hier beter dan genezen.

Sport

Ad van Poppel

Bewegen:

hoe meer, hoe beter Sporten heet gezond te zijn. Lopen, zwemmen, wandelen, fietsen. Iedereen lijkt ons aan het sporten te willen krijgen. Wie de televisie volgt of eens in een boekwinkel neust, komt daar programma’s en boeken tegen over ‘Start to run’ of ‘Start to swim’ onder ‘begeleiding’ van een BV. Maar je hoort ook verhalen van mensen die door het sporten lichamelijke ongemakken oplopen: ‘kapot gelopen’ knieën, stressfracturen, peesproblemen ... Daar stel je je als buitenstaander wel eens vragen bij. Toch blijft sporten zonder enige twijfel gezond, stelt professor Koen Peers. Bewegen heeft volgens hem 26 UZ-magazine - maart 2011

voordelen op heel wat gebieden: op hart en bloedvaten, op longen, op spieren en het beendergestel, zelfs op de psyche van de mens. Sporten en bewegen is veel meer dan alleen een manier om van overtollig gewicht af te komen. Zelfs de kans op overlijden is hoger bij personen die niet sporten dan bij degenen die wel bewegen. “Het risico op chronische aandoeningen bij mensen die niet bewegen is twee keer zo groot als bij degenen die sporten”, vertelt professor Peers. “Zowat elke aandoening wordt erger als je niet beweegt. Er zijn aandoeningen waarbij bewegen preventief inwerkt op het ont-

staansmechanisme ervan.” Bijvoorbeeld: adolescenten die veel bewegen, krijgen sterkere botten en dat werkt preventief voor botontkalking. Ook complicaties verminderen door sporten. Bij artrose is spierkracht belangrijk. Door te sporten kun je de spieren sterker maken en daardoor is de kwaliteit van het leven hoger. Professor Peers wijst ook op een positief effect van bewegen bij reumatische aandoeningen en bij rugpatiënten. Bij die laatsten kan men door bewegen de spierkracht oefenen, wat een gunstig effect heeft op de stabiliteit van de rug. Hij haalt ook studies

Acuut of overbelast Professor Koen Peers deelt sportblessures in in acute blessures (enkel overslaan, kruisbanden scheuren) en kwetsuren ten gevolge van overbelasting. “Een acuut letsel is niet altijd, maar wel vaak te voorkomen”, stelt hij. “Enkelletsels bij het volleyballen kunnen bijvoorbeeld gehalveerd worden door een stabilisatietraining. Hetzelfde geldt voor een kruisbandruptuur bij het handballen.” Overbelasting is een zaak van te veel en te eenzijdig bewegen, zoals bij een tenniselleboog. “Zo’n overbelasting zie je vooral bij topsporters omdat ze een bepaalde beweging heel eenzijdig doen. Dan is er compensatietraining nodig. Die maakt je niet beter in je sport, maar voorkomt wel dat je gekwetst raakt. Een volleybalspeler moet compensatietraining doen voor zijn schouders. Voetballers hebben vaak te korte en te zwakke achterdijbeenspieren. Die moet je met compensatietraining corrigeren.”

ben. Voor professor Peers is het dus prima dat de media zo massaal aan promotie van bewegen doet, met initiatieven als ‘Start to run’ en ‘Start to swim’.

Kwetsuur

aan van afstandslopers die soms meer dan 200 kilometer per week aflegden. Zij hebben op latere leeftijd minder knie- en heupdysfuncties door artrose dan de gemiddelde persoon. Er is zelfs een invloed op de uitgaven van de overheid voor gezondheidszorg. Wat de overheid uitgeeft aan sportinfrastructuur, komt in een veelvoud terug aan besparingen: men moet namelijk minder uitgeven aan gezondheidszorg omdat de burgers door te bewegen minder fysische problemen heb-

Fotoshoot aan huis

Maar wat dan met negatieve effecten als blessures? De vraag is of er in dat geval wel goed bewogen en gesport wordt. Neem voetbal. Wie in het weekend een wedstrijd speelt, loopt kans op een val of op een tackle waarbij de enkel geraakt wordt. Volgens professor Peers kunnen dergelijke kwetsuren niet opwegen tegen de waslijst van voordelen. Zelfs economisch zijn er voordelen aan sporten. Natuurlijk, de man of

sporten veel minder afwezigheid op het werk. Studies staven dat. “Bij arbeiders die voetballen is er minder werkverlet, minder chronische lage rugpijn en zijn er minder depressies dan bij niet-sportende collega’s. Nietsportende collega’s zullen bijvoorbeeld door rugpijn of een depressie juist langer afwezig zijn. Dan laat ik jou de keuze: een arbeider die sport en soms twee keer een week afwezig is of een arbeider die niet sport en zes maanden weg is?” Wat wel kan gebeuren is dat er voordat iemand gaat sporten al een letsel is. Of dat iemand totaal ongetraind begint met sporten en daardoor kwetsuren oploopt. Prof. dr. Peers: “Als je nog nooit honderd meter

‘Als je nog nooit honderd meter gelopen hebt, moet je niet beginnen met een marathon’ vrouw die in het weekend een blessure oploopt, kan eventueel ‘s maandags niet op het werk verschijnen. Maar op termijn is er bij mensen die

gelopen hebt, moet je niet beginnen met een marathon. Maar is elke dag een marathon lopen een probleem? Voor sommige mensen in Afrikaanse

Bolle Buik en Baby

OOIEVAARSBOOM.BE

UZ-magazine - maart 2011 27

Professor Koen Peers: ‘Het risico op chronische aandoeningen bij mensen die niet bewegen is twee keer zo groot als bij degenen die sporten’ verstandig. Professor Peers stipt aan dat programma’s als ‘Start to Run’ aandacht besteden aan een goede opbouw van de training en beweging. “Maar er zijn mensen die als ze beginnen zo weinig spierkracht en stabiliteit hebben, dat ze een stressfractuur oplopen. Is ‘Start to Run’ daarom verkeerd? Nee, maar soms zouden mensen eerst met krachttraining moeten beginnen. De enige fout bij een stressfractuur is dat de opbouwperiode te kort is geweest en dat de persoon niet klaar was voor een trainingsprogramma.”

Sportarts

landen niet. Die lopen bijvoorbeeld elke dag twintig kilometer naar school. Dat kunnen wij ons hier niet inbeelden en dat zal dan ook niet gebeuren. Maar sommige mensen in Afrika zijn ermee opgegroeid, die zijn er spontaan voor getraind. Je moet ‘the best of both worlds’ zoe-

28 UZ-magazine - maart 2011

ken: iedereen aan het sporten krijgen én het aantal letsels beperken door een goede preventie - al kun je ze niet tot nul herleiden. Bij iemand die al een letsel heeft, moet je kijken wat hij wel en niet kan. Wat is zijn grens?”, aldus professor Peers. Onvoorbereid beginnen is ook niet

Eigenlijk komt het er op neer dat voor je van weinig naar veel bewegen overgaat, je best eerst een sportarts raadpleegt. “Iemand die zijn levensstijl wil veranderen, kan beter laten nagaan of er geen tegenindicaties zijn. Voor iedereen is er een bewegingsprogramma mogelijk”, zegt prof. dr. Peers. Voor de een is het dan beter te gaan fietsen of zwemmen, de ander kan weer wel afstanden lopen. Zijn er risicogroepen als het gaat om het (her-)beginnen van een sportactiviteit? Professor Peers geeft een kleine opsomming van mensen die voor ze starten zeker een sportarts moeten raadplegen. “Personen die in het het verleden cardiovasculaire problemen hebben gekend. Mensen die veertigplus zijn of die een familiale voorge-

schiedenis hebben. Daar zijn vragenlijsten voor waar je op voorhand een en ander kunt checken (www.gezondsporten.be).” De sportspecialist maakt ook een onderscheid tussen intrinsieke en extrinsieke risicofactoren. Intrinsieke risicofactoren slaan op de lichamelijke conditie van de sporters. Extrinsieke factoren zijn meer omgevingsfactoren. Dat gaat van de sportuitrusting tot de plaats waar er gesport wordt. Wie bijvoorbeeld wil gaan lopen, moet zorgen voor goed schoeisel. Het aanbod daarvan is tegenwoordig ruim en goed. Het is de kunst om de juiste schoen voor de juiste sport te kiezen. Ga bijvoorbeeld niet basketballen met loopschoenen, wat de kans van het omslaan van je enkel vergroot. Maar de keuze van de schoenen hangt ook af van de ondergrond waarop gelopen wordt. “Niet iedereen heeft een Finse piste naast de deur. Zo’n piste heeft een grote schokabsorbtie waardoor er ook minder schokproblemen ontstaan. Een dennenbos heeft ook zo’n schokabsorbtie”, aldus professor Peers. En opwarmen en een cooling down zijn ook belangrijk in het voorkomen van sportkwetsuren. “Het is belangrijk een goede opwarming te doen. Ik denk dat dat vaak te weinig gebeurt. En is er ook vaak een slechte cooling down. Als dat het geval is, verhogen de intrinsieke risicofactoren en kun je spieren peesproblemen krijgen.” Overigens moet je bewegen niet beperken tot een paar uur sporten. Bewegen is ook actiever zijn in het dagelijkse leven: niet de lift nemen, maar de trap, niet met de auto naar de bakker, maar te voet of met de fiets. “Daar zitten allemaal gezondheidsvoordelen aan. Mensen die geen tijd hebben om te sporten, of die het moeilijk georganiseerd kunnen krijgen, zouden bijvoorbeeld al meer de trap kunnen nemen. Er zijn mogelijkheden genoeg”, besluit professor Peers. w

Service Residentie

Populierenhof POPULIERENLAAN 10 3001 HEVERLEE-LEUVEN ✆ 016/20 14 64

24u op 24u verpleegkundige zorgen, in een groene, rustige en veilige omgeving met uitgebreid dienstenaanbod De zekerheid dat u op ieder moment van de dag of nacht beroep kunt doen op eigen vakkundig personeel. Genieten van de privacy van uw zelfingerichte flat

Directeur: Dhr. Günther Geeraerts e-mail: populierenhof@armonea.be website: www.armonea.be

Omdat uw comfort ons nauw aan het hart ligt! ThyssenKrupp Monolift geeft vrijheid en zelfstandigheid aan iedereen die problemen heeft met zijn mobiliteit en biedt een oplossing op maat van uw behoeften en wensen.

Trapliften

Huisliften

Platformliften Alle verdiepingen worden weer bereikbaar!

BEL 0800 94 365 GRATIS Is het menselijk lichaam in al zijn facetten jouw dada? Zie jij een toekomst als verpleegkundige, laborant, vroedvrouw, diëtist, informaticus of... wel zitten? De KHLeuven heeft jou heel wat te bieden!

Wij adviseren u de ideale oplossing, geheel vrijblijvend.

Leer ons kennen op onze infoDagen: 23 maart - 14 mei - 25 juni - 14 september

www.khleuven.be

www.thyssenkruppmonolift.be

UZ-magazine - maart 2011 29

Fun PagE (i.s.m. het Bergklokje)

Grappen en grollen Rik komt van school met een laag cijfer op zijn rapport. “Hoe komt dat?” vraagt zijn vader. “Ik kan er niet aan doen, papa”, antwoordt Rik. “Het is crisis. We moeten het allemaal met minder doen.”

Zoek de tien fruitsoorten Horizontaal en verticaal staan tien fruitsoorten verborgen. Kun jij ze vinden?

Oom Louis vraagt aan de bediende van het benzinestation: “Hoeveel kost een druppel benzine?” “Niets”, antwoordt de man. “Goed, druppel dan maar mijn benzinetank vol”, zegt oom Louis. Een vader zit geconcentreerd aan zijn bureau te werken. Zijn twee zonen komen stil naar hem toe. “Eh ... pap ... ?” “Mmmm?” “Moeten we wachten tot je ons huiswerk af hebt voor we de tv aan mogen zetten?” Twee leerlingen zitten naast elkaar. Ze hebben net een proefwerk rekenen gemaakt. “Heb jij geantwoord op die som over die kranten?”, vraagt de ene. “Nee”, zegt de ander. “En jij?” “Ik heb ook niets opgeschreven. De juf zal nog denken dat we bij elkaar afgekeken hebben.”

Sudoku Zet in elke rij, elke kolom en elk vlak (de vetgedrukte vierkanten) de cijfers 1 tot en met 9. Een cijfer mag niet twee keer voorkomen in een rij, kolom of vlak. 2

7 6

6 4

8 1

Kruiswoordraadsel horizontaal 1) plezier dat je hebt als je in de sneeuw speelt 2) mannelijk dier - ut supra (afk.) - uil 3) iemand die lastig doet - rijksinstituut (afk.) 4) week 5) maak je met twee reusachtige bollen sneeuw 6) en andere (afk.) - lange klank 7) halmen van gedorst koren doe je rond je hoofdkussen 8) insect - klomp 9) hoeders van de schapen bevel 10) urgentie (afk.) - vetplant 11) krijgt de sneeuwman naast ogen, hoed en bezem

verticaal 1) roofdier - bang 2) islamitsch - Arabische naam voor Jezus - filmdecor - ik 3) echopeiling 4) fopspeen - om reden van 5) boom - boom - gekheid 6) adieu - sprookjesfiguur 7) puist - maak je kaarsen van - munt 8) muzieknoot - zacht 9) eerwaarde heer (afk.) - niet voor maar ... - oud testament - op dit ogenblik 10) zo hoog als een toren 11) verlangen - meer

10 11

1 2 3 4 5 6

Woordspelletjes

9 10 11

Oplossingen

une pomme - een appel, une baguette - een stokbrood, le café - de koffie, le fromage - de kaas, le vin - de wijn, le lait - de melk

Frans woordspelletje abrikoos - appel - mango -ananas - banaan - kiwi - perzik - peer - pompelmoes - framboos

oplossing fruitsoorten 30 UZ-magazine - maart 2011

Kruiswoordraadsel

de kaas de kofﬁe een appel een stokbrood de melk de wijn

VERTICAAL: 1) wolf - schuw 2) isa - set - ego 3) sonar 4) tut - omdat 5) esp - es - oele 6) aju - trol 7) pok - was - sen 8) re - mals 9) e.h. - na - o.t. - nu 10) torenhoog 11) eis - plas

une pomme une baguette le café le fromage le vin le lait

HORIZONTAAL: 1) winterpret 2) os - us- oehoe 3) lastpak - ri 4) nes 5) sneeuwman 6) e.a. - aa 7) stro - sloop 8) mot - stol 9 herders - ga 10) ug - aloe 11) wortelneus

Verbind de Franse woorden met hun vertaling

Face a Face - Oxibis - Gucci - Giorgio Armani - Emporio Armani - Lafont - Dior Prodesign - Silhouette - Cazal - Henri Jullien - Lindberg - Eschenbach Ray-Ban - Hugo Boss - Delvaux - bruno pieters - Kinto - Adidas - Binoche

op Optisch montuur en/of glazen op vertoon van deze advertentie of personeelskaart Uz Leuven of K.U.Leuven

Enkel de beste glazen voor uw ogen Maandag Dinsdag Woensdag Donderdag Vrijdag Zaterdag Zondag

14.00 -18.30 9.00 - 18.30 9.00 - 18.30 9.00 - 18.30 9.00 - 18.30 9.00 - 18.00 gesloten

Zorg voor uw rug ! Met ons advies zit, slaapt en werkt u beter! Verhoog uw comfort met onze: ✓ lattenbodems, matrassen, hoofdkussens, comfortbedden,... ✓ zitkussens, relaxzetels, salons, zitbanken, stoelen,... ✓ bureaustoelen, zit- en stabureau‘s, zitkrukjes,...

Rug- en nekklachten? Zit- en slaapproblemen? R.S.I.?

De ergonomische lattenbodem in combinatie met de latex matras bezorgt u een gezonde nachtrust. Relaxzetels op maat

Relaxkussen vanaf 69 Euro Dit salon is uitgerust met een rugvriendelijk comfortmechanisme. Het biedt een correcte steun voor uw nek en rug in alle zitposities.

Een perfecte werkplekinrichting voor je rug! Deze bureaustoel en in de hoogte regelbaar bureau zorgen voor een actief en gezond zitpatroon Onze licentiaten lichamelijke opvoeding of kinesitherapie beantwoorden graag al uw vragen rond gezond zitten, slapen en werken in onze showroom. Kom gerust eens proefliggen of -zitten! GRATIS INFORMATIEBOEKJE VERKRIJGBAAR IN DE ZAAK.

Tervuursevest 30 • 3000 Leuven (a/d Naamsepoort, tegenover Delhaize, slechts 1 km van het ziekenhuis)

Tel. 016 29 45 63 • Fax 016 29 45 65 • E-mail: leuven@sit-and-sleep.be • www.sit-and-sleep.be Open: 10.00 u - 18.30 u. • za 10.00 - 18.30 u. • zo. 14.00 18.00 u. • Maandag gesloten • Zondagnamiddag open De advieszaak voor gezond zitten,

slapen en werken DE ADVIESZAAK VOOR GEZOND ZITTEN, SLAPEN EN WERKEN

Sit & Sleep Antwerpen Ernest Van Dijckkaai 1 2000 Antwerpen Sit & Sleep Leuven Tervuursevest 30 3000 Leuven Sit & Sleep Hasselt NIEUW! Genkersteenweg 299 3500 Hasselt