Zmiany kwalifikacyjnej struktury popytu na pracę nie zachodziły równomiernie. W końcu lat 90. wzrost udziału osób z wyższym wykształceniem wśród pracujących zwiększył się o 2,3 p.p. a w początku lat 2000. aż o 6,2 p.p. Z kolei ubytek nisko kwalifikowanych wśród pracujących był silniejszy w końcu lat 90. (ubytek pracujących z wykształceniem podstawowym lub niższym wyniósł 6,5 p.p. a w kolejnym pięcioleciu 5,2 p.p.). 139 Efekt przesunięcia poziomu wykształcenia wymagał czasu, najpierw rozwoju szkolnictwa średniego jako bazy rekrutacyjnej na studia, a następnie rozwoju samych szkół wyższych. Wycofywanie się z aktywności zawodowej najstarszych i najgorzej wykształconych roczników nie wymagało tego typu dostosowań długookresowych, dlatego proces ich eliminacji z zatrudnienia zaczął się wcześniej.
pracujący poza rolnictwem
W okresie 1998-2002 współwystępowały jednocześnie 2 tendencje: spadek popytu na pracę ogółem i zmiany jego charakterystyk kwalifikacyjnych. Po drugiej stronie – podażowej, charakterystyki również zmieniały się głęboko wskutek boomu edukacyjnego i wchodzenia w wiek produkcyjny wyżu demograficznego. Na rynek trafiały liczniejsze roczniki młodych i lepiej wykształconych ludzi, a firmy zwalniały część zbędnych, lecz przeciętnie gorzej wykształconych pracowników. Skutek był taki, że restrukturyzacja kwalifikacyjna w obrębie rynku pracy przebiegała dość „gładko”. Proporcje między pracującymi i wakatami ujęte razem wskazują, że nie pojawiały się wyraźniejsze niedopasowania struktury popytu i podaży. Dopiero w 2005 r. ożywienie przyniosło zwiększenie liczby wakatów przy stosunkowo niewielkim wzroście zatrudnienia, co może sygnalizować nowe wymagania strukturalne ze strony pracodawców przy braku odpowiedniej podaży. I to pomimo pozostawania na rynku wielu bezrobotnych. 12400 pracujący poza rolnictwem indywidualnym
12200 12000
Rysunek 2.3. Pracujący a wakaty w latach 1995-2005
11800 11600 11400 11200 11000 10800 10600 10400 0
20
40 wakaty w tys.
60
80
Źródło: Obliczenia własne na podstawie materiałów GUS pochodzących z Małego Rocznika Statystycznego 1998, GUS, Warszawa 1998, s. 109 i POLSKA - podstawowe tendencje (w:) http://www.stat.gov.pl/oprac owania_zbiorcze/wskazniki/
Badania popytu na pracę, przeprowadzane przez GUS na próbie jednostek zatrudniających 10 lub więcej osób, skupiających ok. 70% liczby pracujących poza rolnictwem indywidualnym140 potwierdzają wyraźne ożywienie w tworzeniu nowych miejsc pracy. Liczba wolnych miejsc pracy odnotowanych w tym badaniu w 2006 r. wyniosła 70,5 tys. i była większa o blisko 60% w stosunku do roku wcześniejszego, a zarazem przewyższała liczbę wakatów zarejestrowanych w urzędach pracy o ok. 10 tys. Choć wzrost liczby wakatów jest imponujący, to w proporcji do liczby bezrobotnych pozostaje jednak kroplą w morzu potrzeb. Pod względem struktury wykształcenia charakterystyka wolnych miejsc pracy jest podobna do struktury pracujących z jednym wyjątkiem – relatywnie większy, niezaspokojony popyt występuje na pracę osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym niż ze średnim zawodowym. Z drugiej strony przecież na rynku znajduje się zdecydowanie więcej osób bezrobotnych z wykształceniem zasadniczym niż ze średnim, trudno byłoby więc od razu wnioskować, że powstaje jakaś wyraźna luka popytowa w tym zakresie. 139
Ogólny spadek popytu na pracę przyczynił się do zmniejszenia stóp zatrudnienia we wszystkich grupach wykształcenia. Przy średnim spadku stóp zatrudnienia o 12,8%, ich zmniejszenie wśród posiadających wyższe wykształcenie wyniosło 6,6%, wśród dysponujących wykształceniem średnim zawodowym 14,9%, zasadniczym zawodowym 16,4% i podstawowym 41,9%. 140 Jednostki badane zatrudniały w końcu II kwartału 2006 r. 7746,5 tys. osób. Badanie popytu na pracę w I półroczu 2006, GUS, Warszawa 2006.
103 Edukacja dla pracy – Raport o Rozwoju Społecznym