Onderzoek: de Normandiërs

de Normandiërs Onderzoek: veroveren Engeland

In het jaar 1066 verslaan de Normandiërs de troepen van de Engelse koning Harold. Hun hertog Willem verovert zo het koninkrijk Engeland. Een groot deel van het verhaal staat afgebeeld op een middeleeuws ‘wandtapijt’, het Tapijt van Bayeux, dat veel weg heeft van een hedendaags stripverhaal.

Hoe is koning Harold gesneuveld? Welk historisch beeld schetst het Tapijt van Bayeux over de verovering? Hoe bloedig is de Slag bij Hastings volgens tijdgenoten?

Kaartnr(s).

Naam: Klas: Nr.: Score:

1066 ENGELAND NORMANDISCHE KONINGEN Slag bij Hastings Een korte historische schets

Willem volgt in 1035 zijn vader op als hertog van Normandië. Omdat zijn ouders niet getrouwd

zijn, noemt men hem Willem de Bastaard. Veel edelen weigeren hem daarom te erkennen als hertog. Hij overwint hen echter in verschillende veldslagen. In 1053 huwt hij Mathilde, de dochter van de machtige graaf van Vlaanderen. De Angelsaks Edward de Belijder is familie van Willem en wordt koning van Engeland met steun van de Normandiërs. Daarvoor regeerde een Deense koning even over Engeland. Edward zou zeer gelovig geweest zijn, vandaar zijn bijnaam: de ‘Belijder’ of ‘Confessor’. Koning Edward heeft geen zoon als opvolger. Hij zou de troon daarom aan Willem beloofd hebben. Vele Angelsaksische edelen beschouwen echter Harold Godwinson, een rijke en machtige graaf, als de enige waardige opvolger. Als Edward begin 1066 sterft, kronen ze Harold daarom tot koning. Koning Harold moet al zeer vlug ten strijde trekken. De Deense koning wil Engeland opnieuw bij zijn rijk voegen en valt het noorden binnen. Harold verslaat de Denen, maar moet dan naar het zuiden trekken. Daar is Willem van Normandië geland wiens leger uit Normandiërs, Fransen,

170 ONDERZOEK de normandiërs veroveren engeland

1154 © VAN IN

OPDRACHT 1

Bretoenen en Vlamingen bestaat. In de buurt van de stad Hastings komt het tot een veldslag met de troepen van Harold. Harold sneuvelt en de Angelsaksen worden verslagen. Willem bestijgt de Engelse troon. Sindsdien heet hij ‘Willem de Veroveraar’.

- Waar en wanneer speelt de Slag van Hastings zich af?

- Wat is het doel van de strijd?

- Wie vecht tegen wie in de Slag van Hastings? Vul de tabel aan.

- Onderstreep in de laatste regel van de lestekst de naam van de winnaar.

Bestudeer de bronnen waarmee je in deze onderzoeksles zult werken.

Aanvoerder

Samenstelling leger

OPDRACHT 2

Bron 1 Zeven scènes uit het ‘Tapijt van Bayeux’ TIP Bij elke afbeelding staat een vertaling van het Latijnse opschrift.

Het Tapijt van Bayeux is ongeveer 70 m lang en 0,5 m breed. Het gaat niet om een echt tapijt,

171E de middeleeuwen van 900 tot 1450 maar om een borduurwerk om op te hangen. Oorspronkelijk is het waarschijnlijk 7 à 8 m langer. Het wordt waarschijnlijk gemaakt tussen 1066 en 1084 in de omgeving van Canterbury (Engeland). Sommigen denken echter dat het in Normandië is gemaakt. Men weet ook niet wie de opdrachtgever is. Men twijfelt tussen Odo, bisschop van Bayeux en halfbroer van Willem, en Mathilde van Vlaanderen, de vrouw van Willem. Oorspronkelijk krijgt het de naam ‘Het Doek van de Verovering’. Zulke kunstwerken zijn in de 11e eeuw populair om een verhaal aan het grotendeels ongeletterde volk te vertellen. Dat van Bayeux is een van de weinige dat is blijven bestaan. Het wandtapijt bevindt zich vandaag in een museum in het gelijknamige Normandische stadje. 1 Koning Edward Koning Edward roept Harold bij zich. Uit de volgende taferelen blijkt dat hij naar Normandië moet reizen. © VAN IN

2 Waar Harold de eed aflegt voor hertog Willem Harold belandt aan het hof van Willem. Op de afbeelding staat hij tussen twee

relikwieënkasten en zweert hij trouw

aan de hertog. Willem zit links op zijn troon en heeft zijn zwaard vast. Dat geldt als een symbool van macht. De figuur achter hem houdt zijn vinger rechtop wat wijst op hoe ernstig is wat er gebeurt. Of Harold gewoon trouw zweert aan Willem of dat hij hem erkent als toekomstig koning is niet zeker.

3 Hier zetelt Harold koning van de

Angelsaksen Edward sterft en Harold wordt tot koning gekroond. Het tapijt suggereert dat de kroning gebeurde door aartsbisschop Stigant van Canterury. Hij staat rechts van de nieuwe koning. Die bisschop is door

de paus uit de Kerk gestoten. Daarmee

suggereert het tapijt dat de kroning onwettelijk is. Waarschijnlijk is het in werkelijkheid de bisschop van York die Harold gekroond heeft.

4 Mannen kijken met verbazing naar de ster Vlak na de kroning passeert een komeet. Die zal in de 18e eeuw gekend worden als de komeet van Halley. Omdat ze geen komeet kennen, noemen de mensen uit de 11e eeuw dat een ster. Het geldt als voorteken voor belangrijke gebeurtenissen. 5 Hertog Willem steekt in een groot schip over en landt bij Pevensy (Zuid-Engeland) Willem verzamelt een leger, laat schepen bouwen en steekt over naar Engeland. Het schip in het midden wordt gefinancierd door zijn vrouw Mathilde. In de top van de mast staat een gouden kruis, een geschenk van de paus die daarmee erkent dat Willem recht heeft op de troon. De Normandiërs meren in Zuid-Engeland aan. Als Willem verneemt dat Harold met een leger nadert, komt het bij het stadje Hastings tot een veldslag. © VAN IN

6 Hier vallen Engelsen en Franken in de strijd Het Angelsaksische leger neemt positie in op een heuvel. De Normandiërs proberen het te verslaan met aanvallen van de ruiterij die geholpen worden

door boogschutters en voetvolk. Velen

sneuvelen.

7 Hier sneuvelt Koning Harold Bij de zoveelste Normandische stormloop sneuvelt Harold. Sterft hij door een pijl in het oog of wordt hij neergehaald door een ruiter? De rest van zijn leger slaat op de vlucht. Willem wint en wordt later in Londen tot koning gekroond. Waarschijnlijk stond dat op het laatste stuk van het tapijt dat verloren is gegaan.

173E de middeleeuwen van 900 tot 1450 Bron 2 De Angelsaksische kroniek uit de 12e eeuw Bewerking van de Angelsaksische kroniek, versie D, ca. 1070 De Angelsaksische kroniek is een verzameling van annalen die in het Oud-Engels gebeurtenissen in Engeland beschrijven. De gewoonte zou ontstaan zijn aan het hof van Alfred de Grote in de 9e eeuw. Er bestaan negen verschillende manuscripten of versies van. Die versie is waarschijnlijk geschreven in Noord-Engeland (York en/of Worcester) en vermeldt als enige de Slag bij Hastings. De schrijvers zijn meestal geestelijken. 1051 Graaf Willem kwam van overzee (…) en de koning [Edward de Belijder] ontving hem en veel van zijn gezellen op gepaste wijze, en liet hem weer gaan. 1066 Graaf Willem kwam van Normandië naar Pevensy op Sint-Michielsmis, en van het ogenblik dat ze verder konden oprukken, bouwden zij een kasteel bij Hastings. Koning Harold werd daarvan op de hoogte gebracht en hij verzamelde een groot leger en hij trok tegen hem op (…). En Willem trof hem bij verrassing voordat hij zijn leger in slagorde kon opstellen. Desondanks vocht de koning hard tegen hem, met mannen die hem overtuigd steunden, en er waren zware verliezen aan beide zijden. Daar werd koning Harold gedood en graaf Leofwine, graaf Gryth zijn broer, en vele goede mannen, en de Fransen bleven baas over het slagveld (…). © VAN IN

Voor de slag Willem vertelt aan een gezant van Harold: Ik heb de jeugd verlaten, noch heb ik lichtzinnig naar een koningschap gestreefd Dat, na de dood van mijn voorouders, mij met recht verschuldigd is

Op het slagveld Harold werd gedood Toen de hertog de koning boven op de steile heuvel zag staan Diens zwaar belaagde mannen worden in stukken gehakt De hertog beveelt Eustace van de Franken om het slagveld schoon te vegen Als een tweede Hector, de edele erfgenaam van Ponthieu Hugh vergezelt hem altijd klaar om zijn plicht te doen Vierde is Gilfard, vernoemd naar zijn vader Hoewel vele anderen aansloten, dit waren de besten Harold moet de weg van het vlees gaan De eerste verbrijzelt zijn borst met een lans dwars door het schild De tweede verbrijzelt met een zwaard het hoofd onder de helm De derde rukt met speren de darmen uit de buik De vierde hakt een been af bij de heup Het gerucht ‘Harold is dood’ verspreidt zich over het slagveld De verslagen Engelsen stoppen met vechten en vragen om genade

In de veldslag blonken beide leiders uit door hun moed. Harold, niet tevreden met de rol van generaal die anderen aanmoedigt, deed gretig mee als gewone soldaat. Hij sloeg voortdurend in op elke vijand die op hem afkwam, niemand kon hem onbestraft benaderen, menig paard en ruiter werden onmiddellijk met een slag geveld. Zo werd hij vanop lange afstand (…) met een vijandelijke dodelijke pijl gedood. Toen hij op de grond lag, sloeg een van de Normandische krijgers hem met een zwaard in zijn zij. Voor die schandelijke en lafhartige daad verbande Willem die uit zijn leger. © VAN IN

Guy van Amiens, Lied van de triomferende Normandiërs (Carmen de Haestingae Proelio), ca. 1070

Bisschop Guy van Amiens (1014-1075) zou het Latijnse gedicht niet lang na de slag geschreven hebben. Hij is de oom van Guy van Ponthieu, een van de belangrijkste vazallen van Willem. De bisschop is zelf niet op de slag aanwezig, maar zou tal van getuigen gesproken hebben bij een bezoek aan Engeland. Hij verblijft dan aan het hof van Mathilde van Vlaanderen, de koningin en vrouw van Willem de Veroveraar. Een deel van het gedicht is verloren gegaan en de overblijvende versie bestaat uit 835 lijnen. De enige nog bestaande kopie bevindt zich de Koninklijke Bibliotheek van Brussel. Bron 4 Een kroniek uit de 12e eeuw

Uit: William of Malmesbury, De daden van de koningen van de Engelsen (Gesta Regum Anglorum), 1125

William (1095-1143) heeft een Normandische vader en een Engelse moeder. Hij wordt op jonge

leeftijd monnik in de abdij van Malmesbury. Die abdij beschikt over een uitgebreide bibliotheek.

William schrijft verschillende historische werken in het Latijn. Zijn geschiedenis van de Engelse koningen schrijft hij op vraag van Matilda van Schotland, de koningin en vrouw van Hendrik I van Engeland (een zoon van Willem de Veroveraar).

174 ONDERZOEK de normandiërs veroveren engeland

OPDRACHT 3

De paus wil dat de Normandiërs boete doen voor de vele doden die er tijdens de Slag van Hastings zijn gevallen. Daarom laat Willem de Veroveraar op de plaats van de veldslag vanaf 1070 een abdij bouwen. De vandaag nog zichtbare gebouwen en ruïnes stammen uit latere periodes.

Los de vragen op met behulp van de informatie in de bronnen.

- Welke ongeschreven bronnen over de Slag van Hastings en de Normandische verovering van

Engeland vind je hier?

- Hoe is koning Harold gesneuveld? Ga op zoek naar verschillen en gelijkenissen in de bronnen. Hoe ga je te werk?

• Selecteer de bronnen die je gaat gebruiken om de vraag te beantwoorden. Neem een apart

175E de middeleeuwen van 900 tot 1450 blad om je antwoorden te noteren. • Geef voor elke bron de achtergrond van de maker of opdrachtgever en waar ze gemaakt is. • Argumenteer per bron of je ze betrouwbaar vindt om de vraag te beantwoorden. • Geef per bron kort weer hoe Harold sneuvelt. • Noteer hier een mogelijke verklaring voor de verschillen en de gelijkenissen. - Welk historisch beeld schetst het Tapijt van Bayeux (bron 1) over de verovering? • Waar en wanneer is de bron gemaakt? • Wie is de opdrachtgever? • Waarvoor dient de bron? © VAN IN

- Geef twee overeenkomsten tussen het verhaal van het tapijt en bron 3.

TIP Kijk nog eens goed naar scène 6 in bron 1.

- Welke niet door de makers bedoelde informatie kunnen historici ook uit de afbeeldingen halen, denk je?

- Hoe bloedig is de Slag bij Hastings volgens tijdgenoten? Bestudeer bron 1 tot en met 5.

• Onderstreep in elke bron de gegevens die de vraag helpen beantwoorden. • Formuleer een antwoord op de vraag met behulp van de gegevens uit de bronnen.

KUNNEN

1 de Normandische verovering van Engeland in de tijd situeren 2 verschillende soorten bronnen onderscheiden 3 bronnen selecteren, bestuderen en vergelijken om een historische vraag te beantwoorden 4 de context (doel, achtergrond, maker ...) van een bron geven 5 de betrouwbaarheid van een bron inschatten om een historische vraag te beantwoorden

176 ONDERZOEK de normandiërs veroveren engeland

6 verschillen en gelijkenissen tussen bronnen vaststellen en proberen te verklaren 7 niet bedoelde informatie in een bron herkennen 8 historische beeldvorming aanvullen na kritische analyse van bronnen Wat je na dit onderzoek moet kunnen: Een aantal onderdeeltjes van ‘kunnen’ kun je op diddit verder inoefenen. Als je denkt dat je een onderdeeltje kunt, zet je daar een kruisje voor. © VAN IN