CODE WILLEM
1980 2000 AMSTERDAM
Willem Middelkoop 1980
Fotojournalist Willem Middelkoop portretteert Amsterdam van 1980 tot 2000
Photojournalist Willem Middelkoop portrays Amsterdam from 1980 to 2000
Vliegtuigcrashes, rellen, brandweerlieden die met ladderwagens mensen redden – op bezoek bij zijn oom en tante bladert Willem Middelkoop als veertienjarige eindeloos in hun Het Aanzien van albums, de overzichtsboeken met het beste de beste nieuwsfoto’s van het jaar. Onthutsende, ontluisterende en soms hilarische beelden die voor hem iets magisch hebben. Zo in het centrum van de wereld mogen leven en daarvan verslag doen, dat is zijn grote droom. Op zijn zestiende krijgt hij van zijn vader in plaats van de gevraagde Canon een Oost-Duitse Practica LTL3-camera. Maar wat voor spannends gebeurt er in zijn woonplaats Veeningen, een gehucht zonder kerk of voetbalclub in Zuid-Drenthe? Hij gaat voor de televisie zitten en richt zijn lens op de rampen en oorlogen die het Journaal uitzendt.
Plane crashes, rioting, firefighters with ladder trucks saving people – during visits to his aunt and uncle, Willem Middelkoop as a fourteen-year-old would browse endlessly in their Het Aanzien-albums, books displaying the best news pictures. Disturbing, shocking and sometimes hilarious images that are magical to him. To live in the center of the world, and to report on happenings there, that is his dream. At sixteen, his father gets him an East German Practica LTL3 camera, not quite the dreamed of Canon. But how many worldly exciting things happen in his hometown Veeningen, a rural village without a church or football club in South Drenthe? He sets himself in front of the television and starts to focus his lens on the disasters and wars that the news channel broadcasts.
Bij gebrek aan een opleiding voor fotojournalistiek schrijft Middelkoop, zoon van een kernfysicus, zich na de middelbare school in bij de HTS voor de Confectie Industrie Mr. Koetsier. Belangrijkste motivatie voor die studiekeuze: de opleiding is in Amsterdam, dáár gebeurt het, in de hoofdstad zal hij dicht op het nieuws zitten. In maart, na een bezoek aan de open dag van de school, maakt hij foto’s van
In the absence of an education for photojournalism, Middelkoop, son of a nuclear physicist, enrolls in the HTS for the clothing and textiles industry Mr. Koetsier, after high school. Main motivation for this study: the courses are in Amsterdam, that’s where it all happens, in the capital he will be close to the news. In March, after a visit to college, he happens to witness squatters occupy-
krakers die een leegstaand grachtenpand bezetten. Als hij de volgende dag De Telegraaf ziet, krijgt hij de bevestiging die hij zoekt: ‘Zie je wel, ik kan het.’ Zijn foto lijkt sprekend op die in de grootste krant van Nederland. Hij weet het nu zeker: hij wordt fotograaf zodra hij in augustus op kamers gaat. Net achttien jaar oud verkoopt hij in november 1980 zijn eerste foto aan De Courant/Nieuws van de Dag, een kopblad van De Telegraaf. Het heeft vroeg gesneeuwd dat najaar en op de Herenmarkt in Amsterdam is een boom omgevallen op een geparkeerde auto. Een kerstkaart met een hoog AntonPieckgehalte, maar wel een kerstkaart met nieuwswaarde. De selfmade foto-
ing an empty mansion on one of the canals. On seeing the next day’s report in newspaper De Telegraaf, he gets the confirmation he was seeking: “See, I can do this.” His own picture looks exactly like the one published in the biggest newspaper in the Netherlands. He now knows for sure. He will become a photographer as soon as he goes to college in August. Having just turned eighteen, he sells his first picture to De Courant/Nieuws van de Dag, in November 1980. During the first snow that autumn a tree had fallen on a parked car. A Christmas card with a scene straight from an Anton Pieck picture, but a Christmas card with a high news value. The self-made
graaf incasseert zijn eerste honorarium van 70 gulden.
photographer collects his first fee of 70 guilders.
Al snel slaagt de modestudent erin zijn studietoelage maandelijks aan te vullen met publicaties in kranten en tijdschriften. Met een scanner luistert hij naar het radioverkeer van politie, brandweer en andere hulpdiensten. Op zijn fiets racet hij vervolgens van zijn kamer op de Herengracht het nieuws achterna. Voor een aspirant newsgetter met een gezonde sensatiezucht is het Amsterdam van begin jaren tachtig een dankbaar onderwerp. De stad leeft op de rand van de anarchie. Het is crisis – de werkloosheid is groot, de woningmarkt zit in het slop en complete wijken zijn
The fashion student soon succeeds in supplementing his monthly college allowance with publications in newspapers and magazines. Using a scanner receiver, he listens to the radio transmissions of the police, fire brigade and other emergency services. He then chases the news on his bicycle, from his room on the Herengracht. For an aspiring news getter with a healthy degree of sensationalism, the Amsterdam of the early eighties is a rewarding playground. The city is on the brink of anarchy. There is a crisis, unemployment is high, the housing mar-
Mijn eerste kamer. Herengracht, 1980
My first room. Herengracht, 1980
verpauperd. Een protestgeneratie staat op. Regelmatig moet het gezag pantservoertuigen inzetten om de veldslagen met krakers en hun sympathisanten te beslechten. De vraag naar rauwe nieuwsfoto’s is bovendien groot. Kranten hebben nog een voorsprong op de televisie, waarop alleen Nederland 1 en 2 uitzenden en reality-programma’s zijn er nog niet. Autospuit Als beginnend (scanner)fotograaf leert Middelkoop het radioverkeer van politie en brandweer snel te duiden. Hij verdiept zich in de frequenties van de verschillende hulpdiensten en maakt zich de codetaal eigen. Als ‘autospuit Willem’ uitrukt, gaat het om de brand-
ket is in the doldrums and entire neighborhoods are impoverished. A protest generation is rising. The authorities regularly send out armored vehicles to do battle with squatters and their supporters. The demand for hard news photos is also high. Newspapers are still miles ahead of television, which broadcasts on just two channels, and where reality programs are still a completely unexplored area. Fire Engine As a beginning photographer, Middelkoop learns to interpret the scanner radio traffic from police and firefighters. He studies the frequencies of the various emergency services, and learns their code language. If fire engine “Wil-
weerpost bij de IJtunnel. Maar rept de politie over ‘code Willem’, dan betreft het een vuurwapengevaarlijke verdachte. Zijn scanner staat bijna altijd aan. Als de toonhoogte van de stemmen omhoogschiet, spitst hij zijn oren en grijpt hij naar zijn fietssleutel en camera. Op de eerste drie opnamen van een filmpje uit 1980 zien we de achttienjarige nieuwsjager in spe. Met serieuze blik, zijn Practica voor de borst, heeft hij zichzelf in zijn studentenkamer in een spiegel geportretteerd. Dan moet hij iets hebben gehoord en de deur zijn uitgesneld, want op de volgende opname zien we een gewonde man die wordt afgevoerd nadat een tram uit de rails is gevlogen. In Amsterdam zijn meer nieuwsfotografen die niet wachten op een persalarm van de politiewoordvoerder en zelf met scanners bepalen waar er nieuws te halen valt. Middelkoop moet concurreren met Hans Hofman, Cokkie Toorenspits en Kees van Vale, wilde jongens die het fotograferen soms combineren met een baan als taxichauffeur. Met zijn nette
lem” is dispatched, it is the fire brigade at the IJ tunnel. But when police ‘code Willem’ is broadcast, there is an armed and dangerous suspect on the loose. The scanner is almost always on. If the pitch of the voices rises excitedly, he points his ears and reaches for his bike key and camera. On the first three shots of a film roll from 1980, we see the eighteen-year-old news hunter in the making. With a serious look, his Practica on his chest, he portrays himself in front of a mirror in his dorm room. Then he must have heard something and rushed out the door, because on the next shot we see a wounded man who is carried off after a tram was derailed. In Amsterdam, there are more news photographers not willing to wait for an official press alarm by the police spokesman, and also use scanners to determine where to find the news. Middelkoop must compete with the likes of Hans Hofman, Cokkie Toorenspits and Kees van Vale, wild guys combining photography with an occasional job as a taxi driver. With his neat jackets and his bicycle, the student is a conspicu-
jasjes en zijn fiets valt de confectiestudent op. Sommige krakers verdenken de nieuwkomer ervan een ‘stille’ te zijn, een politieagent in burger die eens flink moet worden geïntimideerd. Toch verovert Middelkoop snel zijn plek tussen de vaste groep scannerfotografen. Anciënniteit telt niet in de persfotografie; elke nieuwsgebeurtenis is een wedstrijd op zich, waar maar één fotograaf als eerste op de plaats delict of bij het ongeluk kan zijn voor de spectaculairste foto. Net als later in zijn leven in de financiële wereld is Middelkoop als fotograaf vaak net wat sneller en brutaler dan zijn collega’s, net wat beter geïnformeerd, en weet hij kansen te grijpen. Een exemplarisch voorbeeld is de foto die hij op een zomerdag in augustus 1989 maakt en die zal uitgroeien tot
ous sight. Some squatters suspect the newcomer of being an undercover policeman in civilian clothes, who needs to be intimidated. Still, Middelkoop manages to fight a place for himself between the fixed group of scanner photographers. Seniority does not count in press photography; each new event is a competition in itself, where but one photographer gets to the scene first for the most spectacular pictures. As would be paralleled later in his life in the financial world, Middelkoop as a photographer was often just a little faster and bolder than his colleagues, just a little better informed, and able to exploit the opportunities that arose. An illustrative example is the photo he took one summer’s day in August 1989, one which would become the
de best verkochte foto uit de 25-jarige geschiedenis van Hollands Hoogte, de grootste leverancier van foto’s aan Nederlandse media. In zijn auto (de fiets heeft hij dan al lang ingeruild) rijdt hij door Amsterdam-Zuid, luisterend naar het mobilofoonverkeer van de politie. Plotseling is er opwinding: na een overval is een verdachte in een rode Ferrari aangehouden. Een agent pocht tegen collega’s: „De bekende Klaas B., we brengen hem naar het bureau.” Klaas B.? Klaas B.? Opeens herinnert Middelkoop zich een artikel in Het Parool. Ene Klaas B. werd daarin tot veler verrassing geportretteerd als de koning van de onderwereld, een mythische figuur waarvan geen foto’s bestonden. Op de politieradio hoort hij dat auto
best sold picture in the 25-year history of Hollandse Hoogte, the leading supplier of photographs to the Dutch media. In his car (his bike had long since been replaced) he is driving through the southern neighborhoods of Amsterdam, listening to the police broadcasts. Suddenly he hears excited voices: a suspect in a red Ferrari has been arrested after a robbery. A policemen brags to his colleagues: “The famous Klaas B., we’ll take him to the station.” Klaas B.? Klaas B.? Middelkoop suddenly remembers a recent article in Het Parool. A certain Klaas B. had been featured as the surprising king of the underworld, a mythical figure of whom no pictures existed. On the police radio he hears that car
‘3.01’ de verdachte overbrengt naar het bureau. Middelkoop weet hierdoor dat bureau Lijnbaansgracht het afleveradres zal zijn. Hij scheurt erheen en omdat Klaas B. volgens het artikel zo mediaschuw is, stelt hij zich verdekt op. Als even later uit een politieauto een geboeide, slungelachtige man wordt gehaald, stapt Middelkoop tevoorschijn, zijn camera in de aanslag. Hij roept ‘Klaas’, waarop de verdachte zich omdraait. Het is de enige journalistieke foto waar de twee jaar later doodgeschoten ‘drugsbaron’ Klaas Bruinsma levend op staat.
‘3.o1’ is transporting the suspect. He knows now that the police station at Lijnbaansgracht will be the delivery address. The photographer races there, and because Klaas B. is so media shy, as the article predicted, he has concealed himself. When a lanky, handcuffed man emerges from the police car, Middelkoop steps forward, his camera at the ready. He yells ‘Klaas!’, causing the suspect to turn. The resulting photo is the only journalistic photograph of ‘drug lord’ Klaas Bruinsma alive. He was shot dead two years later.
Pitbull In de jaren tachtig fotografeert Middelkoop honderden krakersrellen, autoongelukken, branden, overvallen en liquidaties. Maar ook kleiner nieuws als een dol geworden pitbull, een gescheiden vader die zijn kind probeert te ontvoeren, of een jongetje dat met zijn hand vastzit in een kauwgomballenautomaat. Wat dat betreft is zijn blikveld net zo breed als dat van zijn grote voorbeeld, de legendarische New Yorkse fotojournalist Weegee (pseudoniem van Arthur Fellig 1899-1966). Al vroeg geeft Middelkoop blijk van
Pitbull In the eighties, Middelkoop photographs hundreds of squatter riots, car accidents, fires, robberies and criminals. But also lesser news, such as a crazed pitbull, a divorced father trying to abduct his child, or a boy with his hand stuck in a gumball machine. In this regard, his vision is as wide as that of his idol, the legendary New York photojournalist Weegee (pseudonym of Arthur Fellig 1899-1966). Early on, Middelkoop gives evidence of his business talent. The year he grad-
zakelijk talent. Het jaar dat hij afstudeert als ingenieur, bedragen zijn bijverdiensten als fotograaf al 70.000 gulden. Als hij bij een gecrasht vliegtuig een spotter ontmoet die als enige opnamen heeft gemaakt van het neerstortende toestel, koopt hij zijn dia’s meteen op. En zodra hij het zich kan permitteren, maakt de fotograaf afspraken met scannerluisteraars die fulltime naar het radioverkeer van de hulpdiensten luisteren. Dat kost hem enige honderden guldens in de maand, een investering die loont. Zo krijgt hij op zondagavond 4 oktober 1992 een telefoontje dat in AmsterdamZuidoost iets loos is. In de auto zoekt hij het mobiloonverkeer van de brandweer op. Hij hoort een opgewonden brandweerman van ‘Post Anton’ (Bijlmermeer) zeggen: „Stuur alles wat je
uates as an engineer his earnings as a photographer already amount to over 70,000 guilders. When he encounters a spotter at a crashed airplane site, who alone made recordings of the crashing machine, he buys his slides immediately. And as soon as he can afford it, the photographer makes deals with scanner listeners who permanently tune in to the radio traffic of the emergency channels. That costs him a few hundred guilders a month, but his investments in these informants pay off. On Sunday, 4th October 1992, he gets a call that something is amiss in Amsterdam Southeast. In the car, he checks the frequencies used by the fire department. He hears an excited fireman ‘Post Anton’ (Bijlmermeer) say: “Send everything you have.” As one of the first photographers on the scene,
hebt.” Als een van de eerste fotografen maakt hij even later foto’s van Groeneveen en Klein-Kruitberg, de flats waarop een Boeing 747-vrachtvliegtuig van luchtvaartmaatschappij El Al is neergestort. Als hij na drie kwartier wegrijdt om zijn films te gaan ontwikkelen, groet hij collega’s die net komen aanrijden. Peter Arnett De Bijlmerramp markeert in zekere zin het einde van een tijdperk. Begin jaren negentig is het steeds minder belangrijk geworden om op tijd op de juiste plaats met een camera aanwezig te zijn. De harde nieuwsfotografie verliest terrein aan de televisie. Peter Arnett doet januari 1991 op CNN in miljoenen huiskamers live verslag vanuit Bagdad over de Golfoorlog en niet veel later begint
he snaps pictures of Groeneveen and Klein Kruitberg, the flat buildings that have just been pulverized by a crashed Boeing 747 cargo plane of airline carrier El Al. As he drives off after fortyfive minutes to develop his films, he waves to his colleagues who are just arriving on the scene. Peter Arnett The Bijlmer disaster in a sense marks the end of an era. In the early nineties, it is becoming less important to be at the right place at the right time with a camera at the ready. The hard news photography is losing ground to television. Peter Arnett on CNN brings live images from Baghdad on the Gulf War into millions of homes, in January of 1991, and soon afterwards SBS6 starts to show images of minor incidents hap-
SBS6 in Hart van Nederland verslag te doen van klein leed om de hoek. Kranten kiezen voor een ander soort fotografie. Voor branden en ongelukken is minder plek, en scannerfotografen ruimen het veld voor ‘fotojournalisten’ met een eigen en soms kunstzinnige kijk op nieuwsgebeurtenissen. Middelkoop past zich moeiteloos aan. Van de groep scannerfotografen is hij altijd al degene geweest met het meeste oog voor compositie en voor licht. Hij heeft duidelijk een eigen stijl. Fotograferen de collega’s vooral met een 35 millimeter-lens, hij is dol op de perspectiefwerking van de 20 millimetersupergroothoeklens: het levert foto’s op met een breed perspectief waar je fijn in kunt rondkijken. In opdracht maakt hij in de jaren negentig talloze portretten. Ook gaat hij vaak op reis voor grote reportages: met de koninklijke familie op staatbezoek, met Bouterse de jungle in of op bezoek bij president Mandela thuis. Maar portretten en reportages maken boeien hem niet zoals het harde nieuws hem ooit fascineerden. Bovendien ziet hij te veel uitgebluste fotografen van veertig plus om zich heen. Persfotografie is een jongenhondenvak, concludeert Middelkoop. In 1998, vijfendertig jaar oud, geeft hij de brui aan de actieve nieuwsfotografie. Op verzoek van hoofdredacteur Matthijs van Nieuwkerk gaat hij de fotoredactie van Het Parool leiden, een parttime baan die hij combineert met zijn eerste stappen als vastgoedinvesteerder. Een geregeld kantoorleven is niks
pening just around the corner, in Hart van Nederland. Newspapers opt for a different kind of photography. Fires and accidents are featured less, and scanner photographers make way for ‘photojournalists’, who have a more personal perspective on news events. Middelkoop adapts effortlessly. Of the group of scanner photographers, he had always been the one with the most eye for composition and light. He clearly has his own style. Where his colleagues prefer using a 35-millimeter lens, he loves the effect of the 20-millimeter super wide-angle lens: it delivers pictures with a wonderful perspective that allows you roam around in them. He starts making numerous portraits on a commission basis, in the nineties. He also travels abroad frequently for larger reports: with the royal family on state visits, joining Bouterse on a jungle trip, visiting President Mandela at his home. But portraits and reports do not fascinate him as much as disasters and accidents did. In his eyes these are too much like production work. Moreover, he starts seeing too many worn out forty-year-old photographers around. Middelkoop concludes that press photography is only for the young and eager. In 1998, at thirty-five years of age, he decides to quit active news photography. At the request of chief editor Matthijs van Nieuwkerk, he starts managing the editors department of Het Parool, a part time job which he combines with his first steps as an investor. A regular
voor hem, concludeert hij al snel. Zijn periode als redacteur noemt hij later de ergste tijd in zijn leven. Na twee jaar bij de krant vindt Middelkoop het welletjes en neemt hij ontslag. Amsterdam is twee decennia na zijn eerste rellenfoto een andere, veel minder rauwe stad geworden – sommige oud-krakers zijn al hard op weg uit te groeien tot steunpilaren van beurs en samenleving. Middelkoop maakt een radicale keuze. Zonder problemen geeft hij in 2001 zijn status als succesvol fotograaf op om opnieuw te beginnen, net als twintig jaar eerder in een rol waarvoor hij niet gestudeerd heeft. Als televisieverslaggever bij RTL Z gaat hij op zoek naar nieuwe kansen op een groots en meeslepend leven.
office job does not appeal to him, he quickly concludes. He now calls his period as editor the worst time in his life. After two years, he decides to call it a day and resigns. Amsterdam has changed into a different, mellower city in the last twenty years since his first squatter photo - some former squatters are fast becoming mainstream figures of society. Middelkoop makes a radical decision. Without any misgivings, he relinquishes his status as a successful photographer, in 2001, to start from scratch in a role for which he has not studied. As a television and market reporter at RTL Z, he starts the search for new opportunities for a grand and compelling life.
Arjen Ribbens oktober 2012
Arjen Ribbens October 2012
Tijdens de ontruiming van kraakpand Het Bolwerk in de Ferdinand Bolstraat ontstaan hevige rellen. (8 juni 1984)
Violent riots break out after the eviction of squatters’ mansion Het Bolwerk in the Ferdinand Bolstraat. (8th June 1984)
Politie vindt stoffelijk overschot verpakt in plastic. (Jacob Lennepkade, 19 mei 1982)
Police find remains of a body wrapped in plastic. (Jacob Lennepkade, 19th May 1982)
Politie houdt vuurwapengevaarlijk bestuurder aan op de Haarlemmerweg. (mei, 1983)
Police detains armed and dangerous driver at the Haarlemmerweg. (May 1983)
Tram eindigt in woonkamer na ontsporing Groen van Prinsterenstraat. (juli 1986)
Tram ends up in a living room after derailing in the Groen van Prinsterenstraat. (July 1986)
Een ontslagen schoonmaker sticht brand in het club Casa Rosso. Dertien mensen komen om het leven. (Oudezijds Achterburgwal, 16 december 1983)
A laid-off cleaner sets fire to night club Casa Rosso. Thirteen people perish. (Oudezijds Achterburgwal, 16th December 1983)
Rechercheurs van de groep Ernstige Delicten buigen zich over het slachtoffer van een liquidatie. (Westelijk Havengebied, april 1983)
Detectives of the Serious Crime department examine a victim of a liquidation. (Westelijk Havengebied, April 1983)