Allen (betaald) aan het werk?

Allen aan het (betaald) werk?

Tekst: : Karen Callaert & Ann Van de Vloet

Een chronische psychische kwetsbaarheid is niet altijd combineerbaar met

betaald werk en de druk en eisen die daarmee gepaard gaan. Maar kunnen

we onze kwetsbaarheid niet gebruiken om anderen te helpen die in hetzelfde

schuitje zitten? En hoe kan het beter in de toekomst?

Ervaringsdeskundigen

Wie recent in contact is gekomen met geestelijke gezondheidszorg is misschien al eens de term ervaringsdeskundige tegengekomen. Ervaringsdeskundigen zetten hun ervaringskennis in en vergroten zo de emancipatie, participatie en empowerment van patiënten. Maar wat is ervaringskennis? Ze ontstaat door de eigen ervaringen en het persoonlijk groeiproces te delen met anderen met gelijkaardige ervaringen. Verbreding, verdieping en verwerking door o.a. vorming en scholing horen daar ook bij. Zo kom je tot gedeelde wijsheid en vul je wetenschappelijke kennis aan. Een belangrijke rol ligt bovendien in het voorhouden van een spiegel aan de hulpverleners.

Ervaringsdeskundigen kunnen lotgenoten steunen en als voorbeeld optreden. Zo kan een ervaringsdeskundige die zelf hersteld is van een verslaving het geloof in de mogelijkheid van herstel belichamen. Bovendien levert dit de ervaringsdeskundige zingeving in het leven op, waardoor het eigen herstel positief wordt beïnvloed. Dit kadert binnen de herstelvisie in de geestelijke gezondheidszorg.

Tot zover de theorie. Om als ervaringsdeskundige aan de slag te gaan, moeten er in de praktijk een aantal horden genomen worden. In de taakomschrijving van ervaringsdeskundigen wordt vaak veel te veel verwacht, waardoor diversiteit verloren gaat en alleen de hoogstopgeleide en meest veerkrachtige ervaringsdeskundigen overblijven. Klinkt een beetje als de reguliere arbeidsmarkt en dat is nu net niet het opzet.

Heel wat ervaringsdeskundigen werken als vrijwilliger en worden dus niet financieel vergoed. Als belemmerende factoren zien we hier vaak een gebrek aan budgetten voor betaalde werkplekken en onduidelijkheid over welke vorming nodig is voor welke functie.

Ook elders op de werkvloer komen we valkuilen tegen

Betaald werken zoals het op dit moment wordt georganiseerd, is voor velen onder ons helaas te hoog gegrepen. In het reguliere arbeidscircuit is de druk meestal niet van de poes en is er weinig begrip voor kwetsbaarheid door een chronische aandoening. Als psychisch kwetsbaren weten we dat onze aandoeningen vaak een grillig verloop kennen en dat herval steeds mogelijk is. Dat maakt de keuze voor een statuut als zelfstandige of zelfs werknemer minder evident, ondanks de mogelijkheden van progressieve tewerkstelling.

Wie na een periode van arbeidsongeschiktheid weer aan het werk wil, krijgt te maken met gaten in de systemen van gedeeltelijke werkhervatting bij arbeidsongeschiktheid. Daarbij komt vaak naar boven dat er een tekort is aan informatie over de mogelijke statuten en dat er nood is aan controle op de toepassing van het recht op redelijke aanpassingen van de werkplek aan je kwetsbaarheid. Je hebt hier immers wel recht op als persoon met een beperking, om maximale kansen te krijgen op de arbeidsmarkt.

Om het nog wat moeilijker te maken zijn ook nog verschillende overheden en overheidsdiensten bevoegd, zodat het niet evident is om je weg te vinden in de wirwar aan regels en bevoegdheden.

Een ander heikel punt is de beruchte inactiviteitsval t.o.v. een voltijdse uitkering. Deze val houdt in dat (deeltijds) werken soms netto minder oplevert dan een uitkering. Bovendien is het vaak onduidelijk wat de impact is op je uitkering bij een herval of op je later pensioen.

Vrijwilligerswerk dan maar?

Het zijn de hinderpalen op de weg naar betaald werk die velen afschrikken om stappen in die richting te zetten. Dit maakt dat ze het houden bij vrijwilligerswerk. Nadelen zijn echter dat uitkeringen vaak bedroevend laag zijn en er bij vrijwilligerswerk extra administratieve verplichtingen komen kijken.

Het werk dat vrijwilligers doen, is uiteraard intrinsiek even waardevol als betaald werk. De betrokkene zet zich immers evenzeer in voor de maatschappij. Bovendien kan vrijwilligerswerk een opstap zijn naar re-integratie op de arbeidsmarkt, omdat er ervaring wordt opgedaan in een context waarbij er makkelijker evenwicht wordt gevonden tussen werk, privé en gezondheid.

Vrijwilligers- versus betaald werk

ook een heikel en actueel thema. Het is een pijnpunt waar UilenSpiegel zich zeer van bewust is. We streven ernaar om vrijwilligerswerk als evenwaardig te beschouwen aan betaald werk. Dat laatste is in onze samenleving nog steeds het 'summum' van slagen in het leven. Echter: is het gelijkwaardigheid waar we naar moeten streven? Voor mensen die omwille van chronische ziekte niet meer kunnen werken, maar wel nog hun ervaring als vrijwilliger willen en kunnen inzetten, moet dit een vrije keuze zijn. De keuze voor vrijwilligerswerk blijkt in de praktijk echter niet steeds ‘vrij’.

Er draait héél veel op vrijwilligers. Qua engagement beginnen een aantal van hun takenpakketten meer op een job dan op vrijwilligerswerk te lijken. Het zijn gewoon gratis werkkrachten. Net uit respect voor de betrokkenen en om hen een sterkere positie te geven in de maatschappij dient dat werk meer (financieel) te worden gewaardeerd. Het feit dat er geen geld is om met betaalde krachten te werken is een teken aan de wand dat de maatschappij vele noden niet adequaat invult.

En zouden we niet meer moeten inzetten op integratie en inclusie op de werkvloer? Betaald werk mag niet moeilijker zijn dan vrijwilligerswerk, dat immers ook competenties vereist en engagement vraagt. Het moet rekening houden met de draagkracht en mogelijkheden van de persoon, in plaats van af te glijden naar een situatie waarbij alleen de ‘high potentials’ nog een plaats hebben op de werkvloer. Vrijwilligerswerk moet iets zijn wat je naast een betaalde baan of pensioen kan doen of als opstapje als je nog competenties moet opbouwen of als je even te onzeker bent. Als het structureel noden begint in te vullen dan loopt er iets fout in het systeem. Op langere termijn brengt dit bijvoorbeeld ook onze sociale zekerheid in gevaar.

Thema voor debat

OPGanG maakte i.s.m. patiëntenverenigingen een beleidsnota over het statuut van ervaringsdeskundigen: www.opgang.be/publicaties/beleidsnota-het-inschakelen-van-ervaringsdeskundigen-in-de-gezondheidszorg

De discussie over zin en onzin van betaald en vrijwilligerswerk is ook het thema voor het debat tijdens ons 25 jaar-feestsymposium op 22 oktober 2022. We nodigen enkele spelers met kennis van zaken uit om hierover in gesprek te gaan in de voormiddag. De moeite om te komen luisteren en je mening mee te vormen! Elders in dit Spiegel-nummer vind je de save the date.