ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ Τεύχος 12 by iconio

ΕΠΙΣΗΜΟ ΔΕΛΤΙΟ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ

ΠEPIOΔOΣ Γ', TEΥXOΣ 12, AΠΡΙΛΙΟΣ 2009

EΠIΣHMO ΔEΛTIO ΤΗΣ EKKΛHΣΙΑΣ KPHTHΣ ΠEPIOΔOΣ Γ', TEΥXOΣ 12, ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2009 ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ Α. Ἐποπτεύουσα Συνοδική Ἐπιτροπή: Σεβ. Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ.κ. Εἰρηναῖος Σεβ. Μητροπολίτης Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου κ. Ἀνδρέας Σεβ. Μητροπολίτης Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Ἄνθιμος Θεοφιλ. Ἐπίσκοπος Κνωσοῦ κ. Εὐγένιος Β. Διευθυντής Συντάξεως: Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης, Ὑπογραμματεύς τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου Ταχυδρομική Διεύθυνση: «ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΤΙΤΟΣ», Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδος Ἐκκλησίας Κρήτης Πλατεῖα Ἁγίου Μηνᾶ, 712 01 Ἡράκλειο Τηλ. & FAX: 2810 288658 e-mail: isynodec@otenet.gr Ἠλ. Μοντάζ-Ἐκτύπωση-Βιβλιοδεσία: Γραφικές Τέχνες: ΤΥΠΟΚΡΕΤΑ ΒΙ.ΠΕ. Ἡρακλείου Κρήτης, Τηλ. 2810 380882-FAX: 2810 380887 * Τό παρόν τεῦχος τυπώθηκε καί κυκλοφόρησε τόν Νοέμβριο τοῦ 2011 _2_

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΧΡΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΟΙΜΑΝΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ» -Προλογικό σημείωμα

A. ΜΗΝΥΜΑΤΑ -Τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου

Β. ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ - ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ -Τοῦ Προέδρου τοῦ Παγκρητίου Συνδέσμου Θεολόγων κ. Γεωργίου Στριλιγκᾶ -Τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου Γ. ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ -Βασίλειος Τ. Γιούλτσης, Ὁμότιμος Καθηγητής τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ. «Ἡ πληροφορική στήν ἐκπαίδευση καί τήν ποιμαντική διακονία»

21 25

-π. Εὐάγγελος Μαρκαντώνης, Χημικός, Θεολόγος «Νέες τεχνολογίες: Ἐργαλεῖα ἐκπαίδευσης καί ποιμαντικῆς πρακτικῆς»

-Πάνος Κωνσταντόπουλος, Καθηγητής Τμήματος Πληροφορικῆς Οἰκονομικοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν «Ψηφιακός χῶρος καί “ἠλεκτρονική μάθηση”»

-Βασιλική Μητροπούλου, Ἐπίκ. Καθηγήτρια τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π.Θ. «Ἀπό τόν παραδοσιακό στό διαδραστικό πίνακα. Ἐφαρμογή στό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν»

_3_

-Γεώργιος Μαστοράκης, Ἐπίκ. Καθηγητής Α.Τ.Ε.Ι. Κρήτης «Δίκτυα ἑπόμενης γενιᾶς καί Ἐκκλησία»

-Ἀρχιμ. Καλλίνικος Μαυρολέων, Ἐκπαιδευτικός «Συνάντηση μέ τούς νέους στό διαδίκτυο»

-Δημήτριος Σπυρόπουλος, Θεολόγος Καθηγητής «Wiki: Πρόσκληση συνεργασίας σέ καιρούς ἀπομόνωσης»

107

-Στέφανος Παναγιωτόπουλος, Θεολόγος Καθηγητής «Μορφές ψηφιακῆς ἀξιολόγησης καί ἐκπαιδευτικῆς δικτύωσης»

115

-Παναγιώτης Ἀσημακόπουλος, Θεολόγος Καθηγητής «Πολυμεσικές ἐφαρμογές στό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν»

121

-Μηνᾶς Τσικριτσῆς, Μαθηματικός Καθηγητής «Δόμηση ἐκπαιδευτικοῦ Λογισμικοῦ στά Θρησκευτικά»

123

-Γεώργιος Βαρδαβᾶς, Θεολόγος Καθηγητής «Θεολογικές “ἱστοδρομίες”: Διαπιστώσεις γιά τά ἱστολόγια ὀρθόδοξου προσανατολισμοῦ»

131

-Γεώργιος Στριλιγκᾶς, Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων «Wiki καί Ἐκπαιδευτικά Δίκτυα. Δύο Παραδείγματα»

139

- Πορίσματα

149

_4_

Π ΡΑ Κ Τ Ι ΚΑ ΠΑΓΚΡΗΤΙΟΥ ΘΕΟΛΟΓΙΚΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ ME UEMA:

«Χρήσεις τῶν Νέων Τεχνολογιῶν στήν Ποιμαντική καί τήν Ἐκπαίδευση» Ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας Ξενοδοχεῖο «SITIA BEACH» Σητεία

29-30 Ὀκτωβρίου 2010

ΠΡΟΛΟΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ έ ἰδιαίτερη χαρά ὑποδεχόμαστε τήν ἔκδοση τῶν πρακτικῶν τοῦ 19ου ἐτήσιου θεολογικοῦ συνεδρίου τοῦ Παγκρήτιου Συνδέσμου Θεολόγων, μέ θέμα «Χρήσεις τῶν νέων τεχνολογιῶν στήν Ποιμαντική καί τήν Ἐκπαίδευση», πού πραγματοποιήθηκε ἀπό 29 ἕως 30 Ὀκτωβρίου 2010, στή Σητεία τῆς Κρήτης, ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας. Τά ἐπιστημονικά συνέδρια τοῦ Παγκρήτιου Συνδέσμου Θεολόγων ἀποτελοῦν καθιερωμένο ἐτήσιο παγκρήτιο θεσμό μέ ἀναγνωρισμένη προσφορά στό θεολογικό χῶρο καί εὐρύτερα τήν κοινωνία τῆς Κρήτης. Στά συνέδρια αὐτά προσκαλοῦνται καί λαμβάνουν μέρος τά Μέλη τοῦ Παγκρήτιου Συνδέσμου Θεολόγων, θεολόγοι ἐκπαιδευτικοί καί κληρικοί τῆς Κρήτης. Ὅπως ὅλα τά προηγούμενα, ἔτσι καί τό παρόν συνέδριο τοῦ ἔτους 2010 εἶχε τήν εὐλογία τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου καί τῆς Ἐκκλησίας τῆς Κρήτης, καθώς ἐπίσης τήν ἔγκριση τοῦ Ὑπουργείου Διά Βίου Μάθησης καί Θρησκευμάτων γιά τή συμμετοχή τῶν ἐκπαιδευτικῶν θεολόγων. Οἱ ἐργασίες τοῦ συνεδρίου ἔλαβαν χώρα στίς ἐγκαταστάσεις τοῦ ξενοδοχείου «SITIA BEACH» μέσα σέ ἕνα καταπράσινο καί πανέμορφο φυσικό περιβάλλον. Ἔλαβαν μέρος 170 θεολόγοι κληρικοί καί ἐκπαιδευτικοί, στελέχη τῆς ἐκπαίδευσης καί πολλοί κληρικοί τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας. Τό συνέδριο τίμησαν μέ τήν παρουσία τους ὁ Σεβασμιώτατος Ἀρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Εἰρηναῖος, ὁ φιλοξενῶν Ἱεράρχης Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος καί οἱ Σεβασμιώτατοι Μητροπολίτες Πέτρας καί Χερρονήσου κ. Νεκτάριος, Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου κ. Ἀνδρέας, Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου κ. Εὐγένιος, Κισάμου καί Σελίνου κ. Ἀμφιλόχιος καί Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου κ. Δαμασκηνός. Τό συνέδριο εὐλόγησε μέ ἐμπνευσμένο μήνυμά του ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος σημειώνοντας τήν ἀνάγκη δημιουργικῆς ἀξιοποίησης τῶν νέων τεχνολογιῶν στήν ποιμαντική τῆς Ἐκκλησίας καί τήν ἐκπαιδευτική διαδικασία, ὡς μέσου διαποίμανσης καί ἐπικοινωνίας καί ὄχι ὡς αὐτοσκοποῦ. Μηνύματα ἀπέστειλαν ἡ Ὑφυπουργός Παιδείας κ. Ε. Χριστοφιλοπούλου, ὁ Ὑφυπουργός Ἐργασίας καί Κοινωνικῆς Ἀπασχόλησης κ. Βασ. Κεγκέρογλου,

_7_

ὁ Γεν. Γραμματέας τῆς Περιφέρειας Κρήτης κ. Ἀθ. Καροῦντζος, ὁ Γραμματέας τοῦ Ἐθνικοῦ Συμβουλίου τοῦ ΠΑΣΟΚ κ. Μ. Καρχιμάκης, οἱ βουλευτές κ.κ. Ἰω. Πλακιωτάκης, Ἐμμ. Στρατάκης καί Ἐλ. Αὐγενάκης, οἱ Νομάρχες Ἡρακλείου κ. Εὐαγγελία Ἠλιάκη-Σχοιναράκη καί Ρεθύμνου κ. Γ. Παπαδάκης καί ὁ τ. Γεν. Διευθυντής τῆς Ὀρθοδόξου Ἀκαδημίας Κρήτης κ. Ἀλ. Παπαδερός. Θερμό χαιρετισμό ἀπηύθυνε ὁ Δήμαρχος Σητείας κ. Νικ. Κουρουπάκης, ἐνῶ παρέστησαν ὁ Ἀντινομάρχης Λασιθίου κ. Θεοδ. Πατεράκης, ἡ Ἀντιδήμαρχος κ. Αἰκ. Ζερβάκη, ὁ ἐκπρόσωπος τῆς Προκεχωρημένης Ναυτικῆς Βάσης Κυριαμαδίου Ἀνθυποπλοίαρχος κ. Γ. Ροδουσάκης καί ἄλλοι ἐκπρόσωποι τῶν τοπικῶν ἀρχῶν. Προσκεκλημένοι εἰσηγητές τοῦ συνεδρίου ἦταν: • Βασίλειος Γιούλτσης, ὁμ. Καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης: «Ἡ Πληροφορική στήν Ἐκπαίδευση καί τήν ποιμαντική διακονία: Τεχνολογική πρόκληση ἤ “μεταφυσική” ὑπεροψία;». • Πρωτοπρ. Εὐάγγελος Μαρκαντώνης, χημικός-θεολόγος, M-ed, Ὑπεύθυνος Κέντρου Περιβαλλοντικῆς Ἀγωγῆς καί Εὐαισθητοποίησης Ἱ. Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν: «Νέες Τεχνολογίες - ἐργαλεῖα ἐκπαίδευσης καί ποιμαντικῆς πρακτικῆς». • Βασιλική Μητροπούλου, Ἐπίκουρος Καθηγήτρια τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης: «Ἀπό τόν παραδοσιακό στό διαδραστικό πίνακα. Ἐφαρμογή στό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν». • Ἀρχιμ. Καλλίνικος Μαυρολέων, Ἡγούμενος Ἱ. Μ. Ἁγίου Γεωργίου Βασσῶν Καρπάθου, ἐκπαιδευτικός: «Συνάντηση μέ τούς νέους στό διαδίκτυο». • Γεώργιος Μαστοράκης, Ἐπίκουρος Καθηγητής (ὑπό διορισμό), στό Τεχνολογικό Ἐκπαιδευτικό Ἵδρυμα Κρήτης: «Δίκτυα ἑπόμενης γενιᾶς καί Ἐκκλησία». • Πάνος Κωνσταντόπουλος, Καθηγητής τοῦ Τμήματος Πληροφορικῆς τοῦ Οἰκονομικοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί ἐρευνητής τοῦ Ἐργαστηρίου Πληροφοριακῶν Συστημάτων (ΕΠΣ) καί τοῦ Κέντρου Πολιτισμικῆς Πληροφορικῆς τοῦ Ἰνστιτούτου Πληροφορικῆς τοῦ ΙΤΕ: «Ψηφιακός χῶρος καί “ἠλεκτρονική μάθηση”». Ἐπίσης, στό πλαίσιο στρογγυλῆς τράπεζας μέ θέμα «Ἐφαρμογές διαδικτύου καί πολυμέσων στό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν», παρουσίασαν ἐνδιαφέρουσες ἐργασίες καί ἐφαρμογές οἱ ἐκπαιδευτικοί: • Δημήτρης Σπυρόπουλος, θεολόγος: «Wiki: Πρόσκληση συνεργασίας σέ καιρούς ἀπομόνωσης». • Στέφανος Παναγιωτόπουλος, θεολόγος: «Μορφές ψηφιακῆς ἀξιολόγησης καί ἐκπαιδευτικῆς δικτύωσης». _8_

• Παναγιώτης Ἀσημακόπουλος, θεολόγος: «Πολυμεσικές ἐφαρμογές στό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν». • Μηνᾶς Τσικριτσής, δρ. Θεολογίας, Ὑπεύθυνος ΚΕΠΛΗΝΕΤ Νομοῦ Ἡρακλείου: «Δόμηση ἐκπαιδευτικοῦ λογισμικοῦ στά Θρησκευτικά». • Γεώργιος Βαρδαβᾶς, θεολόγος: «Θεολογικές “Ἱστοδρομίες”». • Γεώργιος Στριλιγκᾶς, Σχoλ. Σύμβουλος Θεολόγων: «Σελίδες wiki καί ἐκπαιδευτικά δίκτυα. Δύο παραδείγματα». Τίς συζητήσεις τῶν ἐπιμέρους συνεδριάσεων τοῦ συνεδρίου συντόνισαν ὁ ἐκπρόσωπος τοῦ Νομοῦ Λασιθίου στό Δ.Σ. τοῦ Συνδέσμου κ. Ἐμμ. Φούσκης, οἱ Καθηγητές τῆς Ἀνώτατης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδημίας Ἡρακλείου Κρήτης κ.κ. Χριστόφορος Ἀρβανίτης, π. Αὐγουστίνος Μπαϊρακτάρης, Ἀμαλία Γεναράκη, Ἰωάννης Λίλης, Ἐμμανουήλ Δουνδουλάκης, Μιχαήλ Στρουμπάκης καί ὁ Πρωτοσύγκελλος τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας Ἀρχιμ. Κύριλλος Διαμαντάκης. Τήν καταληκτήρια συνεδρίαση συντόνισε ὁ Ἀρχιμ. Μακάριος Γρινιεζάκης, δρ. Ἰατρικῆς, Καθηγητής στήν Ἀνώτατη Ἐκκλησιαστική Ἀκαδημία Ἡρακλείου Κρήτης, πού ἐπιμελήθηκε μέ ἐπιτυχία καί παρουσίασε τά πορίσματα τοῦ συνεδρίου. Ὡς Ὀργανωτική Ἐπιτροπή τοῦ Συνεδρίου, σέ συνεργασία μέ τά στελέχη τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, ἐργάστηκαν τά μέλη τοῦ Δ.Σ. τοῦ Παγκρήτιου Συνδέσμου Θεολόγων: • Στριλιγκᾶς Γεώργιος, Πρόεδρος. • Πρωτοπρεσβύτερος Καλιοντζάκης Ἀνδρέας, Ἀντιπρόεδρος. • Δουνδουλάκης Ἀντώνιος, Γενικός Γραμματέας. • Χριστοδουλάκης Νικόλαος, Ταμίας. • Ρηγινιώτης Θεόδωρος, Συντονιστής τῆς Ἐπιστημονικῆς Ἐπιτροπῆς Ἐκκλησιαστικοῦ Βίου. • Δούκη Ἰορδάνα, Συντονιστής τῆς Ἐπιστημονικῆς Ἐπιτροπῆς Παιδείας. • Λίλης Ἰωάννης, Συντονιστής τῆς Ἐπιστημονικῆς Ἐπιτροπῆς Διορθόδοξης καί Διαχριστιανικής Κοινωνίας. • Τσακιράκης Μιχαήλ, Συντονιστής τῆς Ἐπιστημονικῆς Ἐπιτροπῆς Εἰρήνης καί Κοινωνικῶν Ζητημάτων. • Φούσκης Ἐμμανουήλ, Συντονιστής τῆς Ἐπιστημονικῆς Ἐπιτροπῆς Τύπου καί Δημοσίων Σχέσεων. Τό συνέδριο ὁμολογουμένως σημείωσε ἐπιτυχία σέ ὅλες τίς ἐπιμέρους πτυχές: Τήν ἄριστη φιλοξενία, τήν ὀργάνωση, τήν ἐπικαιρότητα τοῦ θέματος, τό ἐπίπεδο τῶν εἰσηγήσεων, τόν πλοῦτο τῶν συζητήσεων, τήν πληρότητα τοῦ προγράμματος, τόν πνευματικό καί ἐκπαιδευτικό προσανατολισμό, τήν εὐρύτερη κοινωνική προβολή, τά διαπροσωπικά ὀφέλη. Ἰδιαίτερες πτυχές ἦταν ἡ _9_

συμμετοχή μέ εἰσηγήσεις, γιά πρώτη φορά, πολλῶν μάχιμων ἐκπαιδευτικῶν πού παρουσίασαν ἐνδιαφέρουσες ἐργασίες, τό ἐνδιαφέρον πολλῶν θεσμῶν ἐνημέρωσης ἐξαιτίας τοῦ ἐπίκαιρου θέματος, ἡ τεχνική ὑποδομή καί ἡ ὑποστήριξη τῶν ἐργασιῶν μέ τεχνολογίες πληροφορίας καί ἐπικοινωνίας (ΤΠΕ), ἡ κάλυψη ἐνδιαφερόντων πού ἀφοροῦν καί στό ἐκπαιδευτικό καί στό ἐκκλησιαστικό ἔργο. Ξεχωριστή ἐμπειρία ἦταν ἐπίσης ἡ προσκυνηματική ἐπίσκεψη στήν Ἱερά Μονή Παναγίας Ἀκρωτηριανῆς Τοπλοῦ, ὅπου ξενάγησε καί δεξιώθηκε τούς συνέδρους ὁ Ἡγούμενος τῆς Μονῆς Πανοσιολ. Ἀρχιμανδρίτης π. Φιλόθεος Σπανουδάκης. Ὁπωσδήποτε, ἡ ἐπιτυχία αὐτή δέν θά ὑπῆρχε χωρίς τήν πατρική ἀγάπη τοῦ οἰκοδεσπότου Μητροπολίτου κ. Εὐγενίου καί τῶν συνεργατῶν του, ἐκ τῶν ὁποίων ἰδιαιτέρως καί μέ εὐγνωμοσύνη ἀναφέρουμε τούς Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλο Ἀρχιμανδρίτη π. Κύριλλο Διαμαντάκη καί τόν Διάκονο π. Ἀμβρόσιο Σκαρβέλη, γιά τήν τεχνική ὑποστήριξη καί τό φωτογραφικό ὑλικό. Οἱ σύνεδροι καί οἱ θεολόγοι τῆς Κρήτης ἐκφράζουμε τήν εὐγνωμοσύνη μας πρός τήν Ἱερά Ἐπαρχιακή Σύνοδο τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί τή Διεύθυνση τοῦ ἐπίσημου Δελτίου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, τοῦ περιοδικοῦ «Ἀπόστολος Τίτος», γιά τήν ἐκ νέου φιλοξενία ἔκδοσης τῶν πρακτικῶν τοῦ συνεδρίου. Ἰδιαιτέρως, πρός τόν Διευθυντή Σύνταξης τοῦ περιοδικοῦ, Πανοσιολ. Ἀρχιμανδρίτη π. Κύριλλο Διαμαντάκη, Πρωτοσύγκελλο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, Ἀρχιγραμματέα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου, πού σήκωσε τό βάρος τῆς τυπογραφικῆς ἑτοιμασίας καί ἐπιμέλειάς τους.

_10_

_12_

_13_

ΜΗΝΥΜΑΤΑ - ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΙ ΠΡΟΣΦΩΝΗΣΕΙΣ

Ἡ Α.Θ.Π. ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαῖος.

_16_

_17_

_18_

_19_

_20_

Προσφώνηση τοῦ Προέδρου τοῦ Παγκρητίου Συνδέσμου Θεολόγων κ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΣΤΡΙΛΙΓΚΑ ᾶς καλωσορίζουμε στό 19ο κατά συνεχῆ σειρά ἐτήσιο ἐπιστημονικό συνέδριο τοῦ Παγκρήτιου Συνδέσμου Θεολόγων. Τό θέμα τοῦ φετινοῦ συνέδριο εἶναι «Χρήσεις τῶν Νέων Τεχνολογιῶν στήν Ποιμαντική καί τήν Ἐκπαίδευση». Βασικοί στόχοι τοῦ συνεδρίου εἶναι οἱ ἐκπαιδευτικοί καί κληρικοί θεολόγοι τῆς Κρήτης καί οἱ λοιποί σύνεδροι: • Νά ἐνημερωθοῦμε γιά τίς ἐπίκαιρες ἐξελίξεις στό χῶρο τῶν νέων Τεχνολογικῶν Πληροφορίας καί Ἐπικοινωνίας (ΤΠΕ) καί τίς σύγχρονες τάσεις γιά τή χρήση τους στό παιδαγωγικό ἔργο. • Νά γνωρίσουμε ἀξιόπιστες ἐφαρμογές, πού εἶναι ἀξιοποιήσιμες στήν ἐκπαιδευτική διαδικασία καί κυρίως τή διδακτική πράξη, καθώς ἐπίσης στό ἐκκλησιαστικό ἔργο καί τήν ποιμαντική ἐπικοινωνία καί διδαχή. • Νά ἀναζητήσουμε διδακτικές καί ποιμαντικές χρήσεις προηγμένων συνεργατικῶν ἐφαρμογῶν διαδικτύου. • Νά ἐνημερωθοῦμε γιά καλές πρακτικές χρήσεων τῆς νέας τεχνολογίας στό ἔργο τῆς ἀγωγῆς καί νά προβληματιστοῦμε γιά περιπτώσεις τυχόν κινδύνων. • Νά διαλεχθοῦμε γιά τίς δυνατότητες τῶν νέων τεχνολογιῶν, προβάλλοντας παραδείγματα ἐφαρμογῶν καί πρακτικῶν, πού ἤδη ἀρκετοί ἀπό ἐμᾶς ἀξιοποιοῦμε στό ἔργο μας. Ὅταν κατακλυζόμαστε ἀπό τίς προκλήσεις τῶν νέων τεχνολογιῶν εἶναι θετικό στοιχεῖο ὅτι οἱ θεολόγοι τῆς Κρήτης μποροῦμε νά προβληματιζόμαστε, νά συζητοῦμε καί νά ἀναζητοῦμε ἀποτελεσματικούς τρόπους γιά τήν προαγωγή τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ ἔργου μας. Ζοῦμε σέ μία περίοδο πού, ἀναμφισβήτητα, χρειαζόμαστε καλούς δασκάλους καί κληρικούς ἀλλά ταυτόχρονα ἐνημερωμένους καί εὐαίσθητους γιά ὅσα θετικά κομίζει ἡ ἐπιστήμη καί ἡ τεχνική. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, σέ μιά ἐποχή διαιρέσεων καί φανατισμῶν, τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, ἀλλά καί ἡ ὀρθόδοξη ἀγωγή στό πλαίσιο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποιμαντικῆς, καλεῖται νά ἀξιοποιήσει κάθε προσφερόμενο μέσο γιά τήν

_21_

προώθηση τῆς ἀλληλογνωριμίας, τῆς ἀλληλοκατανόησης καί τῆς καταλλαγῆς. Ἡ καλή χρήση τῶν νέων τεχνολογιῶν καί τῶν προηγμένων συνεργατικῶν ἐργαλείων τοῦ διαδικτύου μπορεῖ νά ὑποστηρίξει σημαντικά τήν ἔρευνα, τή μελέτη, τήν κατανόηση τῆς Ὀρθόδοξης ἱστορίας καί παράδοσης, ἀλλά καί ζητημάτων πού ἀφοροῦν στό θρησκευτικό φαινόμενο πού ἔχουν πανανθρώπινη σημασία. Παράλληλα, μπορεῖ νά ἐνισχύσει τή συνεργατικότητα, τήν ἐρευνητική καί ἀνακαλυπτική μάθηση, τή δημιουργική καί κριτική διδασκαλία. Ὅλα αὐτά ἔρχονται νά ἀναδείξουν καί νά ὑπενθυμίσουν γιά ἀκόμη μιά φορά τή μακραίωνη στάση τῆς Ὀρθόδοξης παράδοσης καί θεολογίας ἀπέναντι στήν πρόοδο καί τά ἐπιτεύγματα τῆς ἐπιστήμης καί τῆς τεχνολογίας. Πρόκειται γιά στάση ἀξιοποίησης καί ὄχι ἀφομοίωσης ἤ ὑποταγῆς, μέ διάκριση καί ἱεράρχηση τῶν σκοπῶν καί τῶν μέσων, μέ κεντρικό στόχο τήν ἀνθρώπινη προκοπή καί τελείωση. Ὀφείλω νά ἀναφέρω τούς συντελεστές τῆς προετοιμασίας καί τῆς πραγματοποίησης τοῦ συνεδρίου. Καταρχάς, ἐκφράζουμε τήν εὐγνωμοσύνη μας στόν Παναγιώτατο Οἰκουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαῖο γιά τήν ἀποστολή τοῦ Πατριαρχικοῦ Μηνύματος καί τή σεπτή του εὐλογία. Εὐχαριστοῦμε τό Ὑπουργεῖο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης καί Θρησκευμάτων γιά τήν ἔγκριση τῆς συμμετοχῆς τῶν ἐκπαιδευτικῶν θεολόγων. Τό φετινό συνέδριο πραγματοποιεῖται ὑπό τήν αἰγίδα τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ἱεραπύτνης καί Σητείας, ὕστερα ἀπό τήν πρόθυμη καί φιλόξενη ἀποδοχή τοῦ αἰτήματός μας ἀπό τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη κ. Εὐγένιο, τόν ὁποῖο εὐχαριστοῦμε θερμότατα. Ἡ χαρά μας εἶναι ἰδιαίτερη ἐπειδή συνερχόμαστε στήν ἱστορική πόλη τῆς Σητείας, τόπο ἀξιόλογων παραδόσεων καί πολιτισμοῦ. Ἡ ἀγάπη τοῦ Σεβασμιωτάτου μᾶς ἔφερε σ’ αὐτό τό θαυμάσιο χῶρο, τό Συνεδριακό Κέντρο τοῦ ξενοδοχείου «Sitia Beach». Θερμές εὐχαριστίες ὀφείλουμε τόσο στό Σεβασμιώτατο Ποιμενάρχη τῆς περιοχῆς ὅσο καί στούς συνεργάτες του, ἀπό τούς ὁποίους ἀναφέρω ἰδιαιτέρως τόν Πανοσιολογιώτατο Πρωτοσύγκελλο π. Κύριλλο Διαμαντάκη, Ἀρχιγραμματέα τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Μέ τήν εὐκαιρία αὐτή, ὀφείλω νά τονίσω τήν προσφορά τοῦ π. Κυρίλλου στήν ἔκδοση τῶν πρακτικῶν τῶν συνεδρίων μας καί νά ἀνακοινώσω ὅτι παρά τό φιλότιμο ἀγώνα του, φέτος, δέν εἴμαστε ἕτοιμοι νά παρουσιάσουμε τά πρακτικά τοῦ προηγούμενου συνεδρίου, γιά λόγους ἀνεξάρτητους ἀπό τή θέλησή μας. Τά πρακτικά εἶναι σέ πορεία ἔκδοσης καί θά τά ἔχουμε πολύ σύντομα. Ἰδιαιτέρως εὐχαριστοῦμε τούς προσκεκλημένους εἰσηγητές τοῦ συνεδρίου, πού ἀνταποκρίθηκαν στό κάλεσμά μας καί ὑποβλήθηκαν στόν κόπο νά ἔλθουν γιά νά μᾶς διαφωτίσουν μέ τήν ἐμπειρία καί τή γνώση τους. Τούς ἀναφέρω μέ τή σειρά πού ἀναφέρονται στό πρόγραμμα: _22_

1. Τόν κ. Βασίλειο Γιούλτση, ὁμότιμο Καθηγητή Θεολογικῆς Σχολῆς Θεσσαλονίκης. 2. Τόν κ. Γεώργιο Μαστοράκη, Ἐπίκουρο Καθηγητή στό Τεχνολογικό Ἐκπαιδευτικό Ἵδρυμα Κρήτης. 3. Τήν κ. Βασιλική Μητροπούλου, Ἐπίκουρο Καθηγήτρια τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς τοῦ Α.Π. Θεσσαλονίκης. 4. Τόν Πρωτοπρεσβύτερο π. Εὐάγγελο Μαρκαντώνη, χημικό-θεολόγο, M-ed, Ὑπεύθυνο Κέντρου Περιβαλλοντικῆς Ἀγωγῆς καί Εὐαισθητοποίησης τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν. 5. Τόν Πανοσιολογιώτατο Ἀρχιμανδρίτη π. Καλλίνικο Μαυρολέοντα, Ἡγούμενο τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίου Γεωργίου Βασσῶν Καρπάθου, ἐκπαιδευτικό. 6. Τόν κ. Πάνο Κωνσταντόπουλο, Πρόεδρο τοῦ Τμήματος Πληροφορικῆς τοῦ Οἰκονομικοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. 7. Ἀκόμη τούς ἐκπαιδευτικούς, ἐκτός ἀπό τόν ὁμιλοῦντα, πού θά παρουσιάσουν ἐργασίες τους στό συνέδριο, τούς κ.κ. Δημήτρη Σπυρόπουλο, Στέφανο Παναγιωτόπουλο, Παναγιώτη Ἀσημακόπουλο, Μηνᾶ Τσικριτσῆ καί Γεώργιο Βαρδαβᾶ. Ἐπιπλέον, εὐχαριστοῦμε τούς ἐγγεγραμμένους στό πρόγραμμα συντονιστές τῶν συνεδριάσεων, τόν κ. Ἐμμανουήλ Φούσκη, ἐκπρόσωπο τοῦ Νομοῦ Λασιθίου στό Διοικητικό Συμβούλιο τοῦ Συνδέσμου, τόν Πρωτοσύγκελλο π. Κύριλλο Διαμαντάκη, τούς καθηγητές καί διδάσκοντες στήν Ἀνώτατη Ἐκκλησιαστική Ἀκαδημία Ἡρακλείου κ.κ. Χριστόφορο Ἀρβανίτη, π. Αὐγουστίνο Μπαϊρακτάρη, Ἀμαλία Γεναράκη, Ἰωάννη Λίλη, Ἐμμανουήλ Δουνδουλάκη, Μιχαήλ Στρουμπάκη καί π. Μακάριο Γρινιεζάκη. Ἀκόμη, εὐχαριστῶ θερμά τούς συνεργάτες μου, τά μέλη τοῦ Διοικητικοῦ Συμβουλίου, πού εἶναι ἡ Ὀργανωτική Ἐπιτροπή τοῦ συνεδρίου. Μέ τίς ταπεινές αὐτές σκέψεις καί τίς ὀφειλόμενες εὐχαριστίες στούς συντελεστές τοῦ συνεδρίου, καλωσορίζουμε ὅλους τους συνέδρους, τούς Σεβασμιωτάτους Μητροπολίτες τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης, τούς ἄρχοντες, τούς ἐκπροσώπους ἀρχῶν καί θεσμῶν. Ἐπισυνάπτω τίς προσωπικές μου εὐχές γιά κάθε ἐπιτυχία στό συνέδριο καί παρακαλῶ τόν Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιο νά κηρύξει τήν ἔναρξη τῶν ἐργασιῶν.

_23_

Ὁ Πρόεδρος τοῦ Παγκρήτιου Συνδέσμου Θεολόγων κ. Γεώργιος Στριλιγκᾶς, χαιρετίζει τό Συνέδριο.

Ὁ Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος κηρύσσει τήν ἔναρξη τοῦ Συνεδρίου. _24_

Χαιρετισμός τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης & Σητείας κ.κ. ΕΥΓΕΝΙΟΥ Σεβασμιώτατε Ἀρχιεπίσκοπε Κρήτης κ. Εἰρηναῖε, Σεβασμιώτατοι ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, Πανοσιολογιώτατοι Πατέρες, Ἀξιότιμοι κ. Δήμαρχοι καί λοιποί ἐκπρόσωποι τῆς Τοπικῆς καί Νομαρχιακῆς Αὐτοδιοίκησης, κύριοι ἐκπρόσωποι τῆς ἐκπαίδευσης, τῶν Ἐνόπλων Δυνάμεων καί τῶν τοπικῶν ἀρχῶν, Κύριε Πρόεδρε τοῦ Παγκρητίου Συνδέσμου Θεολόγων, Ἐλλογιμώτατοι κύριοι εἰσηγητές, Ἀγαπητοί Θεολόγοι σύνεδροι, έ ἰδιαίτερη χαρά καί ἱκανοποίηση φιλοξενοῦμε στήν Ἱερά Μητρόπολη Ἱεραπύτνης καί Σητείας τό φετινό Παγκρήτιο Θεολογικό Συνέδριο μέ θέμα Οἱ χρήσεις τῶν νέων τεχνολογιῶν στήν Ποιμαντική καί τήν Ἐκπαίδευση. Ἡ χαρά μας εἶναι διπλή. Πρῶτον γιατί ὑποδεχόμαστε στήν πάντα φιλόξενη καί γραφική Σητεία τό θεολογικό δυναμικό ὅλης τῆς Μεγαλονήσου, δηλαδή τούς ἐργάτες τοῦ Εὐαγγελίου τοῦ Χριστοῦ στό χῶρο τῆς ἐκπαίδευσης καί τῆς Ποιμαντικῆς. Ἕνας δεύτερος λόγος εἶναι ἡ «ὁμοθυμαδόν καί ἐπί τό αὐτό» σύναξη τῶν Θεολόγων, κληρικῶν καί λαϊκῶν, ὅλης τῆς Κρήτης, πού ἀποτελεῖ πλέον θεσμό μέ τή συνδρομή καί παρουσία τοῦ Σεβ. Ἀρχιεπισκόπου καί τῶν Σεβ. Ἀρχιερέων τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης. Πρωτίστως καί κυρίως αἰσθανόμαστε ἔντονα τήν ἀνάγκη τῆς μεταξύ μας συνάντησης καί ἐπικοινωνίας, τῆς ἐνδοεπικοινωνίας, γιά νά χρησιμοποιήσω ἕνα τεχνικό ὅρο, πού εἶναι ἀπό τά πιό μεγάλα προβλήματα τῆς ἐποχῆς μας. Δύσκολα ἐπικοινωνοῦν σήμερα οἱ ἄνθρωποι «πρόσωπον πρός πρόσωπον» καί γι᾽ αὐτό συχνά καταφεύγουν στά ὑποκατάστατα ἠλεκτρονικά μέσα διαδικτυακῆς ἐπικοινωνίας. Ἡ περίοδος τῶν ραγδαίων ἐξελίξεων καί τῶν σύγχρονων ἤ μᾶλλον καθημερινῶν, μεταβολῶν σέ ὅλα τά ἐπίπεδα, μᾶς ὑποχρεώνει νά ἐφαρμόσουμε μιά ποιμαντική μέθοδο καί διδακτική τοῦ θρησκευτικοῦ μαθήματος περισσότερο

_25_

σύγχρονη, ἐπίκαιρη καί ἀναπροσαρμοσμένη γιά τήν προαγωγή τοῦ διδακτικοῦ ἔργου καί τή μεγαλύτερη συμμετοχή τῶν παιδιῶν. Ἡ χορήγηση Ἠλεκτρονικῶν Ὑπολογιστῶν στίς σχολικές μονάδες τῆς Πρωτοβάθμιας καί Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης ἀπό τό Ὑπουργεῖο Παιδείας εἶναι γεγονός, καί ἤδη ὑλοποιεῖται σέ μεγάλο βαθμό τό «Νέο Σχολεῖο» μέ τή χρήση νέων τεχνολογιῶν στίς αἴθουσες διδασκαλίας, ὅπως ἡ διδασκαλία μέ διαδραστικούς πίνακες, ἀλλά καί ἡ ἔξαρση τῆς ἐπιστήμης τῆς πληροφορικῆς. Ἡ Ἐκκλησία ὀφείλει νά λάβει σοβαρά ὑπόψη της ὅτι ἐπῆλθε πλέον ἡ ἠλεκτρονική ἐποχή. Ἤδη τό Ἴντερνετ σταδιακά μπῆκε σ’ ὅλα τα σπίτια μέ τήν ἐφαρμογή καί ἐξάπλωση τῶν εὐρυζωνικῶν δικτύων καί ταυτόχρονα διανοίγεται μιά τεράστια πρόκληση, ἡ καλλιέργεια ἑνός εἴδους διαδικτυακῆς ποιμαντικῆς καί ἐπικοινωνίας μέ τούς πιστούς, κυρίως τούς νέους. Ἡ ἀξιοποίηση τῶν νέων τεχνολογιῶν (ψηφιακῶν δίσκων, dvd’ s, video κ.λπ.) καί ἡ εὐρεία χρήση τοῦ Power point (πάουερ πόϊντ) ἀναμφίβολα ἀναβαθμίζουν τή διδασκαλία τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν καί διευκολύνουν τό ἔργο τῶν Θεολόγων καθηγητῶν. Οἱ μαθητές ἔχουν τήν εὐκαιρία νά ἐμπλακοῦν σέ ἐνδιαφέρουσες δραστηριότητες καί τό μάθημα τῆς Θρησκευτικῆς Ἀγωγῆς νά γίνει ἑλκυστικότερο καί πολύ πιό ἀποδοτικό, σέ μιά περίοδο πού ἡ θέση καί ἡ μορφή τοῦ μαθήματος στό προτεινόμενο πρόγραμμα σπουδῶν τοῦ Λυκείου συνεχῶς βάλλεται μέ ἀπώτερο σκοπό τόν ἐξοβελισμό καί τόν περαιτέρω περιορισμό του. Ἡ Ἐκκλησία παρά ταῦτα δέν καταργεῖ τό πρόσωπο καί προβάλλει τή σωστή καί εὐεργετική χρήση ὅλων αὐτῶν τῶν μέσων. Γιατί δυστυχῶς ὑπάρχει καί ἡ ἄλλη ὄψη τοῦ νομίσματος πού ὀφείλουμε νά ἐξετάσουμε στό παρόν συνέδριο. Ἡ κακή καί ἀλόγιστη χρήση τῶν διαφόρων διαδικτυακῶν ἡμερολογίων μπλόγκς» (blogs) καί τῶν ἄλλων ἱστοχώρων δημιουργίας εἰκονικοῦ προφίλ καί ποικιλότροπης ἐπικοινωνίας καί κοινωνικῆς δικτύωσης, ὅπως τό εὐρέως σήμερα διαδεδομένο «φέϊσμπουκ» (Facebook), ἰδιαιτέρως προσφιλῶν στούς σύγχρονους νέους. Ἐκεῖ δαπανοῦν πολύ χρόνο τά παιδιά μας, συχνά ἄσκοπα καί χωρίς πραγματική ἐπικοινωνία, μέ πλαστά ὀνόματα καί παραπλανητικά στοιχεῖα. Ἐκεῖ θεωρῶ ὅτι εἶναι καί ἡ ἀποστολή μας: Νά συμβάλλουμε μέ τήν κατάρτιση καί ἐνημέρωση ὥστε οἱ νέοι μας νά ἀποκτήσουν τέτοιες ἠθικές καί πνευματικές ἀντιστάσεις, γιά νά μήν παρασύρονται στή μοναξιά, ἀπομονωμένοι καί ἀποσβολωμένοι μπροστά σέ μιά ὀθόνη τοῦ Ὑπολογιστῆ. Νά τούς ἐνημερώσουμε γιά τούς κινδύνους πού ἐλλοχεύουν ἀπό τήν δημοσίευση προσωπικῶν πληροφοριῶν καί φωτογραφιῶν στό Διαδίκτυο καί νά τούς μάθουμε νά ξεχωρίζουν τό δημόσιο ἀπό τό ἰδιωτικό καί τό ὠφέλιμο ἀπό τό βλαβερό, σεβόμενοι πάντα τήν ἀξία τοῦ ἀνθρωπίνου προσώπου καί τήν ἐλευθερία του. Νά συναναστρέφονται πρόσωπο πρός πρόσωπο, σύμφωνα μέ τό πρότυπο τῆς ἀγαπητικῆς σχέσης τῶν τριῶν Προσώπων _26_

τῆς Ἁγίας Τριάδος, διότι πάνω ἀπό τά ὅποια ἐπιτεύγματα τῆς τεχνολογίας εἶναι ἡ ζωντανή σχέση ἀγάπης καί ἐπικοινωνίας μέ τόν Δημιουργό Θεό καί τόν συνάνθρωπό μας. Ἑπομένως, πιστεύουμε ἀκράδαντα ὅτι ὁ γοητευτικός χῶρος τῆς Πληροφορικῆς μέ τό πλῆθος τῶν τεχνολογικῶν ἐπιτευγμάτων μπορεῖ νά ἀξιοποιηθεῖ πρός ὠφέλεια τοῦ διδακτικοῦ ἔργου καί τῆς νεολαίας μας πού ψάχνει ἀπαντήσεις στά προβλήματα καί τίς ἀνησυχίες της. Οἱ νέες τεχνολογίες μποροῦν νά βοηθήσουν στήν καλύτερη διακονία καί ἀνταπόκριση τῆς Ἐκκλησίας καί τῶν Θεολόγων Ἐκπαιδευτικῶν στίς σύγχρονες ποιμαντικές καί ἐκπαιδευτικές ἀνάγκες, ἀρκεῖ νά μήν παραβλέπεται ὁ παράγοντας ἄνθρωπος, καί μάλιστα ὁ «ἄρτιος» καί «καινός» - ὁ ἀνακαινισμένος- κατά τήν ἁγιογραφική ἔκφραση ἄνθρωπος. Μέ τό φῶς τῆς Ὀρθόδοξης διδασκαλίας γιά τή μεταμόρφωση τοῦ κόσμου καί τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλά καί μέ σύγχρονα μέσα, καλούμαστε νά ἐνδυναμώσουμε τίς ἠθικές ἀντιστάσεις καί νά προσεγγίσουμε τόν σύγχρονο ἄνθρωπο, τόν ἄνθρωπο τῆς τεχνολογίας, γιά νά τοῦ προσφέρουμε τό λυτρωτικό μήνυμα τοῦ Σωτήρα Χριστοῦ, πού θά νοηματοδοτήσει τήν ὕπαρξή του καί θά ὑλοποιεῖ τόν προφητικό λόγο: «Συναγάγετε τόν λαόν μου εἰς τόν Οἶκον μου». Πλημμυρισμένοι ἀπό τά αἰσθήματα τῆς ἐν Χριστῷ ἀγάπης καί τῆς ἐκτιμήσεως τοῦ σημαντικοῦ ἔργου σας γιά τήν πνευματική θωράκιση τῶν παιδιῶν μας σᾶς καλωσορίζουμε στήν Ἱερά Μητρόπολη Ἱεραπύτνης καί Σητείας καί εὐχόμαστε ὁ Μεγάλος Παιδαγωγός τῶν αἰώνων Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός νά εὐλογεῖ καί νά ἐνισχύσει πάντοτε τό ἔργο σας. Εὐχαριστῶ ὅλους γιά τήν ἐνεργό συμμετοχή σας. Ἰδιαιτέρως ὅμως ὀφείλω νά εὐχαριστήσω καί νά συγχαρῶ τούς εἰσηγητές τοῦ συνεδρίου, πού ἦλθαν ἀπό τόσο μακριά γιά νά μᾶς διαφωτίσουν στό θέμα τῆς ἀναμόρφωσης τῶν διδακτικῶν μεθόδων καί τῆς ἐποικοδομητικῆς χρήσης τῶν νέων τεχνολογιῶν στό ἔργο τῆς διάδοσης τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ, ὡς εἰδικοί ἐπιστήμονες, λαμπρύνοντας μέ τήν παρουσία τους καί ἀναβαθμίζοντας σημαντικά αὐτό τό ἐπιστημονικό συνέδριο. Ἐπίσης, εὐχαριστῶ τό Δ.Σ. τοῦ Παγκρητίου Συνδέσμου Θεολόγων καί τόν ἀκούραστο Πρόεδρο κ. Γεώργιο Στριλιγκᾶ γιά τήν ἀπρόσκοπτη καί καλή συνεργασία καί τούς ἀφανεῖς ἐργάτες συνεννόησης, ἐπικοινωνίας καί διευθέτησης πρακτικῶν κυρίως θεμάτων, καί ἐννοῶ τόν Πανοσιολ. Πρωτοσύγκελλο π. Κύριλλο, τό προσωπικό τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως καί τούς ἄλλους λαϊκούς συνεργάτες μας γιά τήν ἄνετη καί ἥσυχη διαμονή καί φιλοξενία στό πιό ἄνετο καί μεγάλο ξενοδοχεῖο τῆς Σητείας. Εὐχαριστοῦμε τόν Διευθυντή τοῦ «SITIA BEACH» κ. Κων/νο Ἀπιδιανάκη καί ὅλους τούς ἐργαζομένους γιά τήν ὁλοπρόθυμη συνεργασία τους. Εὐελπιστοῦμε ὅτι, μέ τή συμβολή καί τή συνεργασία ὅλων μας, αὐτό τό συνέδριο θά ἀπαντήσει στά κρίσιμα ἐρωτήματα πού σχετίζονται μέ τό τόσο ἐπίκαιρο καί _27_

ἄκρως ἐνδιαφέρον θέμα του, ὥστε ὅλοι μαζί νά ἀξιοποιήσουμε τίς παρεχόμενες δυνατότητες πρός δόξαν Θεοῦ καί σωτηρία ψυχῶν. Κηρύσσουμε, λοιπόν, τήν ἔναρξη τῶν ἐργασιῶν τοῦ παρόντος Παγκρήτιου Θεολογικοῦ Συνεδρίου μέ τήν ἐπισήμανση, ὅτι ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας δέν ἀντιπαρατέθηκε ποτέ στήν ἐξέλιξη τῆς τεχνολογίας, διότι πιστεύει καί ἐλπίζει πάντοτε στή θεία πρόνοια καί διακυβέρνηση τοῦ κόσμου, τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς ἱστορίας του καί ἐπικροτεῖ ὅλα τά θετικά ἐπιτεύγματα τῆς ἀνθρώπινης τεχνολογίας, ἐπιβεβαιώνοντας τόν λόγο τοῦ Κυρίου «Θαρσεῖτε ἐγώ νενίκηκα τόν κόσμον» (Ἰω. 16, 33), «καὶ ἐξῆλθε νικῶν καὶ ἵνα νικήσῃ» (Ἀποκ. 6,2).

Ὁ φιλοξενῶν Σεβ. Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος τελεῖ τήν Ἀκολουθία τοῦ Ἁγιασμοῦ πρίν τήν ἔναρξη τοῦ Συνεδρίου.

_28_

ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ

Ὁ Καθηγητής κ. Βασίλειος Γιούλτσης εἰσηγεῖται τό θέμα του.

Ἀπό τήν πρώτη ἡμέρα τῶν ἐργασιῶν τοῦ Συνεδρίου. _30_

Βασίλειος Τ. Γιούλτσης Ὁμότ. Καθηγητής Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

Ἡ Πληροφορική στήν Ἐκπαίδευση καί τήν Ποιμαντική Διακονία: Τεχνολογική πρόκληση ἤ «μεταφυσική» ὑπεροψία; Α΄ ΓΕΝΙΚΑ σχέση ἀνάμεσα στό «Θεολογικό λόγο» καί τίς «Ἐφηρμοσμένες Ἐπιστῆμες», πού φαίνεται ὅτι στήν ἐποχή μας λειτουργεῖ σέ ἕνα πλαίσιο ἀμφίδρομων ἐπιδράσεων, δέν εἶχε πάντοτε τήν ἴδια ἔκφραση καί ἔνταση. Στό μακρυνό παρελθόν ἐντοπίζονται περίοδοι, στίς ὁποῖες ἡ παραπάνω σχέση ἦταν σχεδόν δυσδιάκριτη ἤ μᾶλλον ἀνύπαρκτη. Παρά ταῦτα δέν εἶναι δύσκολο νά συναντήσουμε καί ἱστορικές στιγμές, ἔστω μεμονωμένες, μέ «συνάλληλα χαρακτηριστικά» στή θεσμική ἤ τή θεωρητική ἔκφραση τῆς «θεολογίας» καί τῆς «θετικῆς σκέψης». Ἡ τεχνολογική ἔκρηξη τοῦ προηγούμενου αἰώνα ἄνοιξε προοδευτικά μιά νέα περίοδο, στήν ὁποία κεντρικό χαρακτηριστικό εἶναι μία τάση μείωσης τῶν διεπιστημονικῶν ἀποστάσεων, μέ ἀποτέλεσμα τήν ἰσχυροποίηση τῆς σχέσης ἀνάμεσα στό «λόγο» καί τήν «ἐμπειρική πρακτική». Βέβαια ἡ μείωση εἶναι προοδευτική, γι’ αὐτό καί τά θεαματικά ἀποτελέσματα φαίνονται καλύτερα τά τελευταῖα χρόνια. Ἄν πρίν ἀπό τριάντα χρόνια ὑποστήριζε κάποιος ὅτι σύντομα ἡ ᾿Εκκλησία μας, στίς προοπτικές τῆς ἐμπειρίας καί τῆς θεολογικῆς ἔρευνας, θά συναντηθεῖ μέ τίς λεγόμενες «Θετικές ᾿Επιστῆμες», εἶναι βέβαιο ὅτι θά εἶχε ἐπικίνδυνα παρεξηγηθεῖ. ῾Η θεολογία καί ὁ ἐρευνητικός της ὁρίζοντας δέθηκαν ἐξαρχῆς μέ τό θεωρητικό λόγο, γι᾿ αὐτό καί ἔμειναν ἔξω ἀπό τήν «ἐφηρμοσμένη ἔρευνα». Ἡ γλώσσα τῆς θεολογίας καί εἰδικότερα ἡ ἔρευνά της εἶναι κατ᾿ οὐσίαν «ἐξεικονιστική», ἀφοῦ σημαῖνον καί σημαινόμενον δέν εἶναι δυνατό νά ταυτιστοῦν. Αὐτό ἄλλωστε ὑποδηλώνει ὁ ὅρος «ἀποφατισμός». Στίς «Θετικές ᾿Επιστῆμες», μέ μιά ἄλλη λογική, σημαῖνον καί σημαινόμενον συνυπάρχουν καί ἴσως(;) ταυτίζονται, γεγονός πού ἐπιβάλλει χρήση ἐμπειρικῶν κριτηρίων γιά τήν ἀξιολόγηση καί ἑρμηνεία τους. Αὐτό ἀντιπροσωπεύει ὁ ὅρος «θετικισμός» μέ τήν καθαρά ἐμπειρική του σημασία.

Ἡ

_31_

Ἐλάχιστες περιπτώσεις θεολογικῆς ἔρευνας στό παρελθόν ἀναζήτησαν κάποια ἐρίσματα «ἐμπειρισμοῦ» ἤ δέχθηκαν ἔστω τή χρήση μαθηματικῶν μεγεθῶν, γι᾿ αὐτό καί στάθηκαν στήν περιοχή τῶν ἐξαιρέσεων, καί τά πορίσματά τους ἔμειναν μόνο πληροφοριακά (λ.χ. ἀστρονομικοί συσχετισμοί γιά τόν προσδιορισμό τῶν πασχαλίων, χρονολογικοί πίνακες, γενεαλογίες, πληθυσμιακές στατιστικές, γεωγραφικές ἀποστάσεις ἤ καθορισμός ὁρίων γεωγραφικῶν ἐκκλησιαστικῶν δικαιοδοσιῶν). Οἱ ἀναφορές ἐκεῖνες δέν εἶχαν τίποτε ἀπό τίς σύγχρονες ἐφαρμογές καί δυνατότητες. ῏Ησαν μᾶλλον ἐπικουρική στήριξη παρά διεπιστημονική συνεργασία. Ἡ εἰκόνα ἄρχισε νά μεταβάλλεται πρόσφατα, ὅταν στό χῶρο τῶν «Ἐφηρμοσμένων Ἐπιστημῶν» παλαιότερες ἀνακαλύψεις ἐξελίχθηκαν σέ προηγμένες χρήσεις λ.χ. τῶν ἡμιαγωγῶν, τῶν κρυστάλλων πυριτίου καί τῶν τυπωμένων κυκλωμάτων, σέ συνδυασμό μέ τήν ὀπτική καί ἀλγοριθμική χρήση τοῦ δυαδικοῦ συστήματος (0 καί 1) ὡς νέου κώδικα ἐπικοινωνίας. Οἱ νέες χρήσεις γέννησαν μιά νέα ὑβριδιακή ἐπιστήμη, τήν Πληροφορική, πού ἀνέλαβε, μέ τή βοήθεια τῆς μαθηματικῆς λογικῆς, τόν μηχανιστικό συσχετισμό τῶν ἀλγορίθμων, τή δόμηση βάσεων δεδομένων, τόν προγραμματισμό καί τή σχεδίαση λογισμικοῦ, τήν ἐπεξεργασία, τήν ἀνάλυση, τή συμπίεση, τόν ἀποθησαυρισμό καί τή διάδοση τῆς πληροφορίας. Ἐμεῖς πού ζοῦμε στόν εἰκοστό πρῶτο αἰώνα, εἴμαστε μάρτυρες τῶν ἀπαρχῶν μιᾶς νέας ἐπανάστασης, θά λέγαμε τῆς «τρίτης βιομηχανικῆς». Στόχος τῆς ἐπανάστασης αὐτῆς δέν εἶναι πιά ἡ ἀντικατάσταση μέ μιά καλύτερη μορφή τῆς μυικῆς δύναμης τοῦ ἀνθρώπου, γιατί αὐτό ἤδη ἔγινε, ἀλλά τοῦ ἀνθρώπινου ἐγκεφάλου ὡς μηχανισμοῦ πού ἔχει τήν πρωτοβουλία στή λήψη ἀποφάσεων. Στή φάση αὐτή ἡ μηχανή παίρνει τή θέση τοῦ δημιουργοῦ της. Κι ἐνῶ ἔρχεται νά τόν ἀπαλλάξει ἀπό τή μονοτονία καί τήν κενότητα τῶν ἐπαναλαμβανόμενων ἐργασιῶν τῆς σκέψης καί τοῦ πνεύματος, τελικά τόν μεταβάλλει σέ ἐξάρτημα μιᾶς πραγματικότητας, ὅπου τόν πρῶτο λόγο, ἄν δέν ἔχουν ἀπόλυτα ἀκόμη, θά ἔχουν σίγουρα αὔριο τά εὐρυζωνικά δίκτυα, οἱ ἠλεκτρονικοί ὑπολογιστές, ἕνα πλῆθος «ἱστοχῶροι κοινωνικῆς δικτύωσης»1 καί οἱ συνεχεῖς μεταμορφώσεις τῶν

1. Ἀρχικά ἐμφανίστηκε τό Chat ὡς ὑπηρεσία συνδιάλεξης σέ πραγματικό χρόνο μέσῳ διαδικτύου. Ἡ ἐπικοινωνία πραγματοποιεῖται μέ τή βοήθεια ἁπλοῦ H/Y καί λειτουργεῖ ὡς ἀνοικτό πλαίσιο συζήτησης, chat room ἤ μπλόγκ, μέ πρωταρχική πρόθεση νά προκαλέσει ἄλλους χρῆστες σέ διάλογο μεταξύ (συνήθως) ἀνωνύμων. Τόν Δεκέμβριο τοῦ 2007, τέθηκε σέ λειτουργία τό Firefox Live Chat πού δίνει τή δυνατότητα σέ χρῆστες του νά θέτουν γενικά ἐρωτήματα καί νά ἀναμένουν ἀπαντήσεις ἀπό ἐθελοντές ὑποστήριξης πού ἐνδιαφέρονται νά ἀπαντήσουν (Τό πρακτορεῖο Associated Press στίς 24/04/10 μετέδωσε ὅτι ἕνας Ἀμερικανός πρώην νοσοκόμος, ὁ Οὐίλιαμ Μέλτσερτ-Ντίνκελ κατηγορεῖται ὅτι ὑποβοηθοῦσε αὐτοκτο_32_

μικρο-εφαρμογῶν τῆς ἠλεκτρονικῆς ἐπικοινωνίας: Ὅλα- σέ- Ἕνα (All-in-One)2 καί μάλιστα σήμερα στήν ἐντυπωσιακή σμίκρυνση τοῦ Smartphone. Ὁ νέος προβληματισμός ἀναφέρεται στήν πνευματική καί ψυχο-συγκινησιακή σφαίρα τοῦ ἀνθρώπινου προσώπου. Εἶναι πίσω ἀπό τήν ἐμπειρική πραγματικότητα, γι’ αὐτό καί δέν εἶναι σέ θέση νά τόν μελετήσει κάποια ἀπό τίς γνωστές ἐπιστῆμες. Χρειάζεται μιά μετα-κοινωνική διάσταση, μιά μετα-κοινωνιολογική νίες μέσῳ Διαδικτύου (συζήτηση ἀπό τό Chatroom) ἐπειδή τό ἔβρισκε «συναρπαστικό» Βλ. in.gr_24/04/10). Μετεξέλιξη τοῦ Chat ὑπῆρξε σειρά «ἱστοχώρων κοινωνικῆς δικτύωσης» μέ ἀρχικό τό Facebook, πού ξεκίνησε τόν Φεβρουάριο τοῦ 2004. Οἱ χρῆστες μποροῦν νά ἐπικοινωνοῦν μέσῳ μηνυμάτων μέ ἄλλους χρῆστες, τούς ὁποίους ἔχουν εἰσάγει στίς ἐπαφές τους καί τούς εἰδοποιοῦν ὅταν ἀνανεώνουν τίς προσωπικές πληροφορίες τους. Ὅλοι ἔχουν ἐλεύθερη πρόσβαση στό δίκτυο. Δημιουργός τοῦ Facebook ἦταν ὁ Mark Zuckerberg ὡς μέλος τοῦ πανεπιστημίου τοῦ Harvard. Ἀρχικά δικαίωμα συμμετοχῆς εἶχαν μόνο οἱ φοιτητές τοῦ Harvard, ἐνῶ ἀργότερα τό δικαίωμα ἐπεκτάθηκε σέ ὅλους τούς σπουδαστές τῶν πανεπιστημίων, κατόπιν στούς μαθητές σχολείων καί τέλος σέ κάθε ἄνθρωπο τοῦ πλανήτη πού ἡ ἡλικία του ξεπερνοῦσε τά 13 χρόνια. Τό Facebook σήμερα έχει πάνω ἀπό 300 ἑκατομμύρια ἐνεργούς χρῆστες, καί θεωρεῖται ὡς ἕνα ἀπό τά δημοφιλέστερα web site τοῦ πλανήτη. Ἐπίσης χρησιμοποιεῖται κυρίως γιά ἀνέβασμα φωτογραφιῶν μέ πάνω ἀπό 14 ἑκατομμύρια φωτογραφίες καθημερινά. Μέ ἀφορμή τή δημοτικότητά του, τό Facebook ἔχει ὑποστεῖ κριτική καί κατηγορήθηκε σέ θέματα πού ἀφοροῦν προσωπικά δεδομένα, πολιτικές ἀπόψεις τῶν ἱδρυτῶν του καί κυρίως παροχή φιλοξενίας σέ πρόσωπα πού στεροῦνται ἠθικῶν ἐνδοιασμῶν στήν διαδικτυακή ἐπικοινωνία τους. Ὡστόσο ἡ συγκεκριμένη ἱστοσελίδα παραμένει ἡ πιό διάσημη κοινωνική περιοχή δικτύωσης σέ πολλές ἀγγλόφωνες χῶρες. (Στοιχεῖα κριτικῆς στό Facebook: Παραβίαση ἰδιωτικότητας χρηστῶν, κακή χρήση ἀπό τούς ἴδιους τούς χρῆστες καί ἔκθεση προσωπικῶν δεδομένων ἀπό τούς ἴδιους, ζητήματα προστασίας παιδιῶν ἀπό κακόβουλες προτάσεις, πληθώρα διαφημιστικῶν ἀνακοινώσεων, ἀναζήτηση δεδομένων, προφίλ καί συνηθειῶν χρηστῶν ἀπό μηχανές ἀναζήτησης (data mining) μέ σκοπό ἐμπορική χρήση, ἀνεξέλεγκτη δημιουργία σελίδων γιά διάσημους ἤ μή ζῶντες, ἀπειλές καί παρενόχληση μέσῳ δικτύου, δημιουργία ὁμάδων μέ σκοτεινό ἀντικείμενο, περιεχόμενο καί προθέσεις - ὑποστήριξη ἀκραίων ἰδεολογιῶν καί δράσεων, ἀλλά καί ἐγκληματικῶν ὀργανώσεων, ἀπειλές κατά δημοσίων προσώπων, ρατσισμός, μισαλλοδοξία, στρεβλή κοινωνικότητα, σχετικοποίηση τῶν ἀνθρώπινων σχέσεων σέ ἀπρόσωπες ἐπαφές. Ἐπίσης ἐκδηλώθηκε πρόσφατα καί ὁ λεγόμενος «διαδικτυακός ἐκφοβισμός-ἐκβιασμός» (Cyber - bylling) μέσῳ τῶν γνωστῶν ἱστοχώρων. Ἀνάλογες πρός τίς δραστηριότητες τοῦ Facebook χρησιμοποιοῦν καί διαχειρίζονται οἱ ἱστοχῶροι: Twitter, Myspace, Freestuff, YoyTube, καί πολλοί ἄλλοι. 2. Στήν κατηγορία αὐτή ἀνήκει τό δημιούργημα τῆς Apple (βγῆκε στήν ἀγορά τῶν Η.Π.Α. τόν Ἰούλιο τοῦ 2008, ἔχει βάρος 135 γραμμαρίων καί διαστάσεις 115Χ61Χ11,6 mm.). Ὀνομάστηκε iPhone (άι φόν) καί ἔχει συγγενεῖς ἄλλων ἑταιρειῶν τό iPod Touch, τό iPad καί τό Xperia X10. Τό iPhone ἔχει μνήμη ἀπό 4 μέχρι 8 GB καί εἶναι α) κινητό τηλέφωνο μέ κύκλωμα GSM, τετραπλῆς μπάντας (850, 900, 1800 καί 1900 MHz, β) εὐρυγώνια ὀθόνη τηλεόρασης καί βίντεο, γ) συσκευή πλοήγησης στό διαδίκτυο καί ἠλεκτρονικῆς ἀλληλογραφίας, δ) συσκευή γεωεντοπισμοῦ (GPS) καί προβολῆς χαρτῶν, ε) φωτογραφική μηχανή καί κάμερα λήψης βίντεο, στ) ραδιόφωνο στά FM καί τά Μεσαῖα παγκόσμιας λήψης καί ζ) MP3 ἀνοικτῆς ἀκρόασης 16 ὡρῶν. _33_

ὀπτική, πού θά δεῖ τήν τεχνολογία σάν καταλύτη τῆς ἀνθρώπινης κυριαρχίας πάνω στή φύση καί τήν ὕλη, καί τίς συνέπειες αὐτῆς τῆς κατάλυσης πάνω στό ἀνθρώπινο πρόσωπο καί τίς κοινωνίες τοῦ αὔριο. Τό πρόβλημα ἀρχίζει νά ὑπάρχει ἀπό τή στιγμή τῶν ἐπιστημονικῶν ἀνακαλύψεων τῶν τελευταίων δεκαετιῶν, πού εἶχαν ὡς ἀποτέλεσμα ἀσύλληπτες τεχνολογικές ἐφαρμογές. Οἱ ἐφαρμογές αὐτές ἦταν φυσικό νά δημιουργήσουν μιά δικαιολογημένη φοβία γιά τό μέλλον τῆς ἀνθρωπότητας. Γι’ αὐτό καί τό πρόβλημα τοῦ ἀνθρώπου στόν σύγχρονο πολιτισμό ἐξελίχτηκε ἀπροσδόκητα σέ ἀγωνία γιά τό πεπρωμένο του. Πίστη, ἐλπίδα, καρτερία, ὑπομονή, ἀπαντοχή, προσδοκία ὡς ἔννοιες-ἀρετές, μέ μεταφυσικό κυρίως περιεχόμενο καί πνευματική φόρτιση, ἔχουν χάσει κάθε νόημα καί σημασία. Γι’ αὐτό καί χρειάστηκε κάτι τό δυνατό καί μεγαλειῶδες, κάτι πού νά συγκλονίζει καί νά συναρπάζει. Πάντοτε γιά νά πιστέψει ὁ ἄνθρωπος ζητοῦσε ἀποδείξεις. Γιά νά βεβαιωθεῖ γιά ὁποιαδήποτε πρόκληση, χρειάστηκε ἐπίδειξη δυνάμεων, θαύματα, ἀληθινά θαύματα. Γι’ αὐτό καί πίστεψε ἀρχικά στούς μάγους, ἀργότερα στούς προφῆτες, μετά στούς θεραπευτές, σέ λίγο στούς διδασκάλους καί τελικά στούς μεσσίες. Κάθε φορά ἐντυπωσιαζόταν ἀπό τό καινοφανές, τό ἐκπληκτικό, τό παράδοξο, τό μυστηριῶδες, ἐκεῖνο πού τοῦ προκαλοῦσε ἀνάμεικτα συναισθήματα φόβου καί δέους, θαυμασμοῦ καί σεβασμοῦ, καθιέρωσης καί λατρείας, ἀποδοχῆς καί αὐτοβεβαίωσης τῆς μικρότητάς του. Καί στήν ἐποχή μας τέτοια θαύματα μπορεῖ νά τοῦ προσφέρει μόνο ἡ «νέα θεότητα» πού λέγεται Τεχνολογία3. Ἐδῶ ἀναδύεται ὁ «μεταφυσικός δυναμισμός» τῆς τεχνολογίας, πού μέ τά τεχνολογικά της θαύματα κάνει τόν ἄνθρωπο νά τοποθετηθεῖ μέ δέος καί ἐμπιστοσύνη ἀπέναντί της. Στά μάτια, λοιπόν, τοῦ μέσου σύγχρονου ἀνθρώπου καί εἰδικότερα τῶν μέσων νέων τῆς ἐποχῆς μας μόνη ἡ τεχνολογία ἔχει σήμερα τή δύναμη νά πραγματοποιεῖ θαύματα καί μάλιστα αὐθεντικά. Νά, γιατί ἡ τεχνολογία εἶναι ἡ τελευταία πίστη τοῦ ἀνθρώπου, ἡ τελευταία ἀγάπη του, πού, κά-

3. Νά θυμηθοῦμε: Ραδιενεργό κοβάλτιο γιά τή θεραπεία τοῦ καρκίνου, ἀκτῖνες λέϊζερ στή χειρουργική χωρίς νυστέρι, ὑγροί κρύσταλλοι, ὀπτικές ἴνες καί τηλεπικοινωνιακοί δορυφόροι στίς ἐπικοινωνίες, τήν πληροφορική καί τήν τηλοψία, νανοτεχνολογία στή βιομηχανία ὁλοκληρωμένων μικροκυκλωμάτων, ἀλλά καί στή χειρουργική τοῦ ἐγκεφάλου, μικροκύματα στήν ἀκουστική καί τή ραδιοεπικοινωνία, ραδιοτηλεσκόπιο στήν ἀναζήτηση τῶν ἐσχατιῶν τοῦ σύμπαντος, βιονικές κατασκευές μελῶν καί ὀργάνων τοῦ ἀνθρώπου, γενετική τεχνολογία, ἐξωσωματική γονιμοποίηση, κλωνοποίηση, μεταμοσχεύσεις, ὑποκατάστατα αἵματος, γονιδιακή ἔρευνα καί βελτίωση τοῦ γενετικοῦ κώδικα γιά τή διόρθωση τῶν σφαλμάτων τῆς φύσης κ. ἄ. _34_

τω ἀπό τήν ἐπίδρασή της, εἶναι ἕτοιμος ἀκόμη καί νά παραμορφώσει τό ἴδιο τό πρόσωπό του4. Αὐτά σέ γενικές γραμμές ἀντιπροσωπεύουν τήν τεχνολογική πρόκληση πού, ὅσο κι ἄν φαίνεται περίεργο, ἐνδιαφέρει ἰδιαίτερα τήν ἐκκλησιαστική ζωή καί τή θεολογική ἔρευνα. Β´ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ - ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΗ ΖΩΗ Οἱ τελευταῖες διαπιστώσεις συνδέονται ἄρρηκτα μεταξύ τους, ἀλλά διαφοροποιοῦνται ὡς πρός τά ἐξειδικευμένα στοιχεῖα πού καλοῦνται νά χρησιμοποιήσουν. Φυσικά, καί στή μία καί στήν ἄλλη περίπτωση ὑποφώσκει τό ἐρώτημα: «Μποροῦμε ἀνενδοίαστα νά ἀποδεχόμαστε τήν τεχνολογική πρόκληση, χωρίς νά φοβόμαστε τίς ἐπιδράσεις της πάνω στό ἀνθρώπινο πρόσωπο ἤ γενικότερα στίς ἀρχές καί τίς ἀξίες τῆς Ὀρθόδοξης Παράδοσης;». Στό σημεῖο αὐτό χρειάζεται νά σημειώσουμε ὅτι στόν τόπο μας ἡ σχέση μέ τήν Παράδοση πῆρε πολλές φορές μορφές παραδοσιαρχίας, ἀλλά καί ζηλωτισμοῦ, πού ὡς γνωστό, ἀπορρίπτουν τούς νεωτερισμούς ἤ τίς ἐξελικτικές προσαρμογές. Ἀκόμη γνωρίζουμε ὅτι ἡ ὀρθόδοξη συνείδηση στή λαϊκή της ἔκφραση, σχεδόν μέ ἐλάχιστες ἐξαιρέσεις, στάθηκε ἐπιφυλακτική μπροστά στά προϊόντα τῆς τεχνολογίας καί δέν δίστασε κάποιες φορές νά τά συνδέσει μέ τό θρίαμβο τοῦ κακοῦ. ῞Οταν μάλιστα στίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ ᾿90 ἐμφανίστηκαν στό διαδίκτυο (Internet) κάποιες χριστιανικές ἐκκλησιαστικές παρουσίες, ἐδῶ 4. Ἄς σημειωθεῖ ὅτι σέ ὅλο τόν κόσμο ἔχουν ἐξασφαλιστεῖ τρόποι καί ὑπηρεσίες γιά τήν προστασία τοῦ πολίτη καί τήν ἄμεση δίωξη καί σύλληψη ἀτόμων πού παρανομοῦν. Στό Ὑπουργεῖο Προστασίας τοῦ Πολίτη δημιουργήθηκε Μονάδα Δίωξης Ἠλεκτρονικοῦ Ἐγκλήματος μέ ἠλεκτρονική δικτύωση τῶν διευθύνσεων Ἀστυνομίας ὅλης τῆς χώρας (Ν. 3727/2008). Παράλληλα ὀργανώθηκε τό Ἑλληνικό Κέντρο Ἀσφαλοῦς Διαδικτύου (www.safeli.gr e-mail: s@ferintenet.gr καί Γραμμή Βοηθείας 800 11 800 15) γιά τήν προστασία τοῦ παιδιοῦ καί τῶν νέων σέ συνεργασία μέ 36 ἀντίστοιχες Ἀνοικτές Γραμμές καταγγελιῶν σέ 31 διαφορετικές χῶρες, οἱ ὁποῖες συνεργάζονται ὁμαδικά γιά τήν ἐπίτευξη τοῦ κοινοῦ στόχου. Ὁ συντονισμός ὅλων αὐτῶν τῶν Γραμμῶν γίνεται ἀπό τόν INHOPE (www.inhope.org), δηλαδή τόν Σύνδεσμο Ἀνοικτῶν Γραμμῶν Διαδικτύου καί ὑποστηρίζεται ἀπό τό «Safer Internet Plus Programme» τῆς Εὐρωπαϊκῆς Ἐπιτροπῆς. Ἡ SafeLine εἶναι ἐπίσημο μέλος τοῦ INHOPE ἀπό τόν Ὀκτώβριο τοῦ 2005 καί συμμετέχει ἐνεργά στόν τομέα τῆς ἄμεσης παρέμβασης, καταγγελίας, δημοσιοποίησης καί στατιστικής ἀνάλυσης τῶν καταγγελιῶν παγκοσμίως. Ἐξάλλου ἡ Γραμμή Βοηθείας 800 11 800 15 εἶναι χωρίς χρέωση γιά ἀστικές καί ὑπεραστικές κλήσεις. Στελεχώνεται ἀπό ἐξειδικευμένους παιδοψυχολόγους σε θέματα χρήσης – κατάχρησης διαδικτύου γιά τά παιδιά καί τούς ἐφήβους. Λειτουργεί στή Μονάδα Ἐφηβικῆς Ὑγείας (Μ.Ε.Υ.), στό Παράρτημα τοῦ Νοσοκομείου Παίδων «Π. & Α. Κυριακοῦ», Μεσογείων 24, Γουδί, Δευτέρα-Παρασκευή καί ὧρες 09:00-15:00. _35_

στή χώρα μας πολλοί ἔβλεπαν μέ φόβο τό ἐνδεχόμενο καί μιᾶς μελλοντικῆς ὀρθοδόξου. Παράλληλα ὅμως διατυπώθηκε καί ὁ ἀντίλογος καί μαζί του τό αἴτημα τῆς ἀνανέωσης, ὅταν νέες ἐπικοινωνιακές ἀπαιτήσεις, ἀλλά καί νέα προβλήματα ζητοῦσαν ἔξοδο ἀπό τήν αὐτάρκεια καί κενωτική πρόθεση προσέγγισης καί λύσης τους. Ἔτσι ἔκανε πάντοτε ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία, ὅταν χρειάστηκε νά ἀπαντήσει στίς προκλήσεις πολιτιστικῶν ἐξελίξεων. Ἀρχικά προσάρμοσε τό λειτουργικό τυπικό σύμφωνα μέ τή ζωή τῶν πιστῶν στίς διαφορετικές περιοχές τῆς αὐτοκρατορίας. Μεταμόρφωσε καί καθιέρωσε τούς ἐθνικούς κοινωνικούς θεσμούς καί ἄσκησε πίεση γιά τή μεταλλαγή τῶν κοινωνικῶν προβλημάτων. Στούς νεότερους χρόνους συνάντησε τήν τεχνολογική πρόκληση καί δέν τήν ἀντιπαρῆλθε. Δέχθηκε καί τό ἠλεκτρικό ρεῦμα γιά τό φωτισμό τῶν ναῶν, καί τό τηλέφωνο γιά τή ζωντανή κάλυψη τῶν ἐπικοινωνιακῶν ἀποστάσεων, καί τό φάξ γιά τήν ὁμοιοτυπική ἀποστολή τῶν ἐγγράφων της. Υἱοθέτησε ἀκόμη, καί μάλιστα πολλές φορές ἄκριτα, ξεπερνώντας κι αὐτά τά ἀνεκτά ὅρια, τίς σύγχρονες ἠχητικές ἐφαρμογές (stereo, HI-FI, Dolby), τήν ἐκμετάλλευση τῶν ἑρτζιανῶν καί τῶν FM γιά τήν ἐκκλησιαστική ραδιοφωνία. Φυσικά σέ ἐπίπεδο μηχανοργάνωσης καί ἐκδοτικῶν δραστηριοτήτων δέν ἀρνήθηκε τή χρήση τοῦ Η/Υ, τά δίκτυα LAN καί τίς Βάσεις Δεδομένων. Κυκλοφόρησε κασέτες ψηφιακοῦ ἤχου καί εἰκόνας. Ἀξιοποίησε τίς μεγάλες χωρητικότητες τῶν CDs καί DVDs γιά νά παρουσιάσει σέ βιντεοδίσκους τόν μυσταγωγικό της πλοῦτο, τούς θησαυρούς καί τά μουσεῖα της, τή μοναστική της παράδοση καί ζωή, τίς δημιουργικές δραστηριότητες τῶν νέων της, τά κέντρα ἐθελοντικῆς φιλανθρωπίας καί ποιμαντικῆς μέριμνας. Μέ κριτήριο τίς προηγούμενες ἐκτιμήσεις, ἡ χρήση τῆς Πληροφορικῆς καί τοῦ Internet δείχνει νά ἀποτελεῖ ἀναπόφευκτη ἀποδοχή μιᾶς πολιτισμικῆς διευκόλυνσης, ἀνάλογη ἐκείνης τῆς τυπογραφίας. Θεσμικοί φορεῖς μέ πραγματικές ἀνάγκες διανθρώπινου καί διαπροσωπικοῦ διαλόγου, ἀλλά καί ἰδιαίτερη ἐπικοινωνιακή ἀποστολή, γεγονότα πού διαχρονικά χαρακτηρίζουν τήν Παιδεία καί τήν Ἐκκλησία, θά ἦταν ἀδιανόητο νά παρακάμψουν τή σύγχρονη αὐτή πρόκληση, μέ ὁποιαδήποτε δικαιολογία. Αὐτό ἰσχύει περισσότερο, ὅταν ἡ πρόκληση μέ τήν εἰκονιστική, γραφιστική, ἠχητική καί κινητική της δυναμική συγκλονίζει τήν ὀπτική καί ἀκουστική δεκτικότητα τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, καί εἰδικότερα τῶν νέων τῆς ἐποχῆς μας. Ἡ νέα πρόκληση εἰσάγει νέους τρόπους ἐπικοινωνίας, νέες μορφές ὁμαδοποίησης, νέα σύμβολα καί κώδικες συμπεριφορᾶς, νέες χρήσεις καί ἀξιοποίηση τοῦ ἐλεύθερου χρόνου.᾿Επηρεάζει σημαντικά τά συναισθήματα, τή διάθεση, τίς βουλητικές λειτουργίες, καί αὐτήν ἀκόμη τή φαντασία. Δημιουργεῖ νέους τύ_36_

πους φιλίας καί ἀμοιβαιότητας, νέες μεθόδους προσέγγισης καί κατάκτησης τῆς γνώσης, νέους ὅρους γλωσσικῆς κοινωνικότητας, νέα ἐπαγγέλματα, νέες προοπτικές μέλλοντος καί νέα ὁράματα εἰδικά γιά τή γενιά πού ἑτοιμάζεται νά ἀναδεχθεῖ τίς εὐθύνες τοῦ αὔριο. Συνδέει τά πρόσωπα, ὑπερβαίνοντας τά ἐμπόδια τοῦ χώρου καί τῶν ἀποστάσεων καί παρά τά «ὅποια ἀρνητικά στοιχεῖα της», καταλύει τό πλέγμα τῆς σύγχρονης μοναξιᾶς καί ἐπιτυγχάνει ἕνα πραγματικά πολυδιάστατο μορφωτικό, παιδαγωγικό, αἰσθητικό, ψυχαγωγικό, ἀλλά καί πνευματικό ἀποτέλεσμα. Ἡ ἀναφορά στά «ὅποια ἀρνητικά στοιχεῖα», θέλει νά διευκρινήσει ὅτι τέτοια στοιχεῖα δέν πρέπει νά ἀποτελέσουν αἰτία ἀποστασιοποίησης5. Ἄλλωστε ἕνας ἀπό τούς κύριους σκοπούς τῆς ᾿Εκκλησίας εἶναι ἡ προσπάθεια καί ἡ ἀγωνία της γιά τήν ἀλλαγή τῶν ἀρνητικῶν δομῶν τοῦ κόσμου, καί στήν κατεύθυνση αὐτή, σχετικά μέ τήν παρουσία της στό διαδίκτυο, τά ὥς τώρα ἀποτελέσματα μαρτυροῦν μᾶλλον θετική παρουσία. Ἐδῶ ἀποκτᾶ τή σπουδαιότητά της ἡ δημιουργία κέντρων διαδικτυακοῦ παιδαγωγικοῦ ταχυδρομείου (e-mail) πού θά ἀπευθύνεται σέ «εὔλογα ἐρωτήματα» τῶν ἐπισκεπτῶν. ῾Ο τύπος αὐτός ἐπικοινωνίας ἔχει ἤδη δοκιμαστεῖ θετικά σέ πολλές δυτικές χῶρες, ἐνῶ δέν εἶναι ἄγνωστες οἱ κάποιες ἀρχικές ἀκρότητές του σέ προτεσταντικές ἐκκλησιαστικές ὁμάδες (λ.χ. ἐξομολόγηση μέσῳ e-mail). ῾Η ἀναφορά σέ «εὔλογα ἐρωτήματα» εἶναι τό κλειδί γιά τήν ἀποφυγή ἀκροτήτων. Ἀπαντήσεις σέ τέτοια ἐρωτήματα ἄνοιξαν διάλογο πού ἀποτέλεσε ἀπαρχή μορφωτικῶν ἀναπροσανατολισμῶν, καί ὀρθῶν λύσεων σέ συνειδησιακά ἀδιέξοξα σημαντικοῦ ἀριθμοῦ νέων κυρίως χρηστῶν τοῦ διαδικτύου. Εἶναι μιά θετική πτυχή τῆς «ἠλεκτρονικῆς ἐπικοινωνίας», πού ἄν ἀξιοποιηθεῖ μέ σοβαρότητα καί διάκριση μπορεῖ νά ὑπηρετήσει πολλαπλά τή διαμορφούμενη πλέον «ἠλεκτρονική ποιμαντική». Ἡ ἄλλη σημαντική διαδικτυακή μορφή ἐπικοινωνί5. Χαρακτηριστική περίπτωση ἀρνητικῆς σχέσης μέ τό Internet θεωρεῖται ἡ λεγόμενη «διάσπαση τῆς ἰσορροπίας ἐντός καί ἐκτός διαδικτύου». Εἶναι ἡ ἀπόλυτη παθολογική ἐξάρτηση ἀπό τόν Η/Υ ὡς πύλης εἰσόδου στίς πολλαπλές δυνατότητες πού προσφέρονται, ἀλλά καί ἀπορροφοῦν ὅλα τά ἐνδιαφέροντα νέων συνήθως, μαθητῶν ἤ φοιτητῶν, πού ἐγκαταλείπουν τίς ὑποχρεώσεις τους καί μεταβάλλονται σέ ἀδιάφορους γιά ὁ,τιδήποτε ἐκτός τῆς Πληροφορικῆς. Στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά σημειώσουμε τή σημασία τοῦ Ἑλληνικοῦ Κέντρου Ἀσφαλοῦς Διαδικτύου. Τό Κέντρο δημιουργήθηκε μέ πρωτοβουλίες τῆς Μονάδας Ἐφηβικῆς Ὑγείας τῆς Β΄ Παιδιατρικῆς Κλινικῆς τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν καί παρέχει ὁδηγίες καί μεθόδους γιά τήν ἀποκατάσταση «τῆς ἰσορροπίας ἀνάμεσα στίς ”ζωές” μας ἐντός καί ἐκτός διαδικτύου, μέ τήν τροφοδότηση καί τῶν δύο ἐξίσου μέ ἐνδιαφέρον καί δημιουργικότητα». Περισσότερα βλ. «Τό online μέ ἔβγαλε off life», ΤΟ ΒΗΜΑ, ΒΗΜΑ/ΚΟΙΝΩΝΙΑ, Κυριακή 4 Ἀπριλίου 2010, σ. Α40/64, ὅπου παρουσιάζεται ἀναλυτικά τό 24ωρο μιᾶς ψηφιακῆς ζωῆς, ἐπώνυμης νέας 24 χρόνων, μέ ἀφήγηση τῆς περιπέτειάς της. _37_

ας ἄνοιξε μέ τήν ἐμφάνιση τοῦ blogging6 πού σύντομα κάλυψε ἕνα μέρος ἀπό τίς λεπτομέρειες τῶν «μικρῶν αἰφνιδιαστικῶν» εἰδήσεων, πού συνήθως δέν ἔβλεπαν ἔγκαιρα τό φῶς τῆς δημοσιότητας. Γ΄ Η ΓΕΝΕΣΗ ΤΟΥ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Ἐδῶ εἶναι ἀνάγκη νά σημειώσουμε ὅτι τό Διαδίκτυο7, ὡς μέσο ἐπικοινωνίας καί μετάδοσης πληροφοριῶν (κείμενο, ἦχος, σταθερή ἤ κινούμενη εἰκόνα καί 6. Τό blogging (ἀπό τή λέξη blog=ἱστολόγιο), προέρχεται ἀπό σύντμηση τῆς λέξης weblog. Εἶναι ἕνα ἡμερολόγιο πού στήνεται στό διαδίκτυο, σέ ξεχωριστή σελίδα, μέ δημόσια κείμενα, εἰκόνες ἤ ἠχητικά πού δημοσιοποιοῦνται μέ χρονολογική σειρά. Μπορεῖ νά περιέχει σχόλια γενικά γιά γεγονότα, ἀλλά καί προσωπικές ἀπόψεις καί κρίσεις αὐτῶν πού γράφουν καί μποροῦν νά παραμένουν ἀνώνυμοι ἤ ἐπώνυμοι. Ὁ δημιουργός τοῦ blog θεωρεῖται καί διαχειριστής τῶν κειμένων πού στέλνουν οἱ bloggers, ἐλέγχει τά κείμενα καί ἀποφασίζει, ἐφόσον εἶναι ἀναγνώσιμα, νά τά βγάλει στόν ἀέρα. Ὄχι σπάνια τά κείμενα τοῦ blog παραπέμπουν καί σέ ἄλλες σελίδες blogs. Ὅλα δέ τά blogs συνδεόμενα μεταξύ τους συγκροτοῦν τήν blogosphere. Βλ. Γαλδαλᾶ Α., «Τά μυστικά τῆς μπλογκόσφαιρας», ΤΟ ΒΗΜΑ, ΒΗΜΑ/SCIENCE/ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ, Κυριακή 2 Μαρτίου 2008, σ. 51//5, ὅπου καί λεπτομερεῖς ἀναφορές στή χρήση καί παράχρησή του. 7. Τό internet, μέ τό ἀρχικό ὄνομα ARPAnet, ἐμφανίστηκε τό 1969 ὡς δικτυακή διασύνδεση μικροῦ ἀριθμοῦ ὑπερ-υπολογιστῶν πού ἀνέλαβαν νά ἀνταλλάσσουν πληροφορίες ἀνάμεσα σέ μονάδες καί σχηματισμούς τοῦ ἀμερικανικοῦ στρατοῦ. Ὁ κεντρικός πυρήνας τοῦ δικτύου σχεδιάστηκε ἀπό τό Ἀμερικανικό Ἐθνικό Ἵδρυμα Ἐπιστημῶν καί εἶχε τό ὄνομα NFSnet. Τήν περίοδο τοῦ Ψυχροῦ Πολέμου ἡ Κυβέρνηση τῶν ΗΠΑ ἤθελε νά ἀναπτύξει ἕνα δίκτυο ἐπικοινωνιῶν πού θά ἔμενε ἄτρωτο σέ περίπτωση πυρηνικοῦ πολέμου. Τότε, τέλη τῆς δεκαετίας τοῦ ᾽60 ὁ κυβερνητικός ὀργανισμός ARPA (Advanced Research Projects Agency) ἀνέπτυξε ἕνα νέο εἶδος δικτύου ὑπολογιστῶν. Τό δίκτυο ὡς ARPAnet συνέδεσε 4 ὑπολογιστές (τρεῖς στήν California καί 1 στή Utah) κάνοντας χρήση τοῦ πρωτοκόλλου NCP (Network Control Protocol). Στίς ἀρχές τοῦ ᾽70 ἄρχισαν νά χρησιμοποιοῦν τήν τεχνολογία μεταγωγῆς πακέτων (packet switching) τοῦ ARPAnet καί διάφορα Ἐρευνητικά Κέντρα μέ σκοπό τήν σύνδεση τῶν διαφόρων σταθμῶν τους. Τό 1971 ἦσαν συνδεδεμένοι 23 σταθμοί (hosts), ἐνῶ τό 1980 ἔφθασαν τούς 200, μέ παράλληλη δημιουργία τῶν πρώτων διεθνῶν συνδέσεων. Στά μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ ᾽80 ἐπιλέχθηκε τό πρωτόκολλο TCP/IP σάν προτιμότερο γιά τή λειτουργία τοῦ μεγάλου δικτύου πού εἶχε προκύψει ἀπό τρία προηγούμενα καί ὀνομάστηκε Internet. Τό 1986 τά συνδεδεμένα host στό Internet ἔγιναν 5.000. Τό 1989 ὁ κεντρικός κορμός τοῦ NSFnet ἀναβαθμίστηκε σέ γραμμή Τ1=1.544Μbps, ἐνῶ τά συνδεδεμένα host ἦσαν 100.000. Στίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ ᾽90 τά host στό δίκτυο εἶχαν φτάσει τίς 700.000, ἐνῶ παράλληλα ἄνοιξαν οἱ πόρτες τοῦ Internet γιά τό εὐρύ κοινό. Ἀπό τό 1990 τό δίκτυο ἄρχισε νά παρέχει ὑπηρεσίες, ἀπό τίς ὁποῖες οἱ σημαντικές ἦσαν ἡ ἠλεκτρονική ἀλληλογραφία (e-mail) καί τό ἠλεκτρονικό ἐμπόριο. Ἡ αὔξηση τῆς ἐπικοινωνιακῆς κίνησης στό διαδίκτυο ὁδήγησε στή σκέψη πού σύντομα ὑλοποιήθηκε καί συνέδεσε ἀπ’ εὐθείας (on-line) τούς χρῆστες μέ μορφωτικά κέντρα, βιβλιοθῆκες, πανεπιστήμια, θρησκευτικούς φορεῖς, πολιτιστικά καί ἄλλα ἱδρύματα γιά ἐπιστημονική, ἐγκυκλοπαιδική καί γενικότερα πνευματική ἐνημέρωση. (Περισσότερα βλ. www.eeei.gr/lessons/history.htm. Πρβλ. καί www.technowatch.aueb.gr/other_technologies/internet-history.htm). _38_

δεδομένα), πολύ ἐνωρίς ἀπασχόλησε τίς δυτικές χριστιανικές ὁμολογίες, ἀλλά ἐπίσης καί τίς μεγάλες καί ὀργανωμένες ἐκπροσωπήσεις τῶν ἀσιατικῶν θρησκειῶν, ἀρχικά στόν δυτικό κόσμο καί ἀργότερα εἰδικά στήν Ἀσία. Σέ κάποια διεθνῆ συνέδρια, στίς ἀρχές τῆς δεκαετίας τοῦ ’90 εἶχε ἤδη ἐπισημανθεῖ ὁ δυναμικός ρόλος τῆς νέας τεχνολογίας στήν προώθηση καί διάδοση τῶν θρησκευτικῶν ἰδεῶν, ἀλλ’ ἐπίσης καί ὁ προβληματισμός τῶν θρησκειῶν γιά τή συνύπαρξή τους σέ ἕναν ἐπικοινωνιακό ἱστό μέ ὁλότελα ἀπαράδεκτους, γιά τά θρησκευτικά ἤθη, μηχανισμούς προβολῆς καί ἐμπορίας τοῦ ἀσέμνου. Τότε μάλιστα, μέ δεδομένη τήν ἐμπειρία τῆς ἀδυναμίας κρατικοῦ ἐλέγχου, λόγῳ τῆς ἀνυπαρξίας σχετικῶν νόμων, στίς Ἡνωμένες Πολιτεῖες κάτω ἀπό τήν ἒντονη πίεση θρησκευτικῶν, ἐκπαιδευτικῶν, νομικῶν καί πολιτιστικῶν κύκλων συζητήθηκε ἡ ἰδέα τῆς δημιουργίας ἑνός ἄλλου διαδικτύου, ὑψηλῶν πολιτιστικῶν καί μορφωτικῶν προδιαγραφῶν, τοῦ Internet II. Ἡ ἰδέα ἐκείνη χτίζει ἔκτοτε τίς προϋποθέσεις, φυσικά μέ πολύ ἀργούς καί προσεκτικούς ρυθμούς, ἐνῶ παράλληλα ἄρχισαν νά ἐμφανίζονται καί νά πολλαπλασιάζονται οἱ θρησκευτικές παρουσίες. Σέ μιά στατιστική σελίδα τῆς Alexa8 τό 1994 ἀναφέρονταν 1090 ἱστοσελίδες 120 περίπου θρησκευτικῶν φορέων ἀνά τόν κόσμο. Σήμερα οἱ σχετικοί ἀριθμοί ξεπερνοῦν ἑκατοντάδες ἑκατομμύρια, καί στή χώρα μας, παρότι τά ποσοστά χρήσης τοῦ διαδικτύου εἶναι σχετικά χαμηλά, ἡ δημιουργία ἐκκλησιαστικῶν ἱστοσελίδων αὐξάνει μέ γεωμετρική πρόοδο. Στή δεκαετία τοῦ ’90, λοιπόν, ἄνοιξε ἡ συζήτηση γιά τήν ὀρθόδοξη παρουσία στό διαδίκτυο. Στό σημεῖο αὐτό πρέπει νά ἀναφέρουμε ὅτι πέρα ἀπό τήν ἐκτίμηση τῶν νέων τεχνολογιῶν ὡς μέσων γιά τή διάδοσή τοῦ θρησκευτικοῦ λόγου καί τήν ἄσκηση τῆς λεγόμενης «ἠλεκτρονικῆς ποιμαντικῆς», δύο ἐπιπλέον σοβαροί λόγοι ὁδήγησαν στή θετική ἀπόφαση. Ἦσαν: α) ἡ μέσῳ τοῦ διαδικτύου ἀπροκάλυπτη ἄσκηση προσηλυτισμοῦ ἀπό ἐσχατολογικές ἰουδαιοχριστιανικές αἱρέσεις, καί β) ἡ σατανιστική προπαγάνδα πού ἀπευθυνόταν στούς νέους, ὑποσχόμενη κυρίως δύναμη, εὔκολο πλοῦτο καί ἀσύλληπτες ἐμπειρίες. Οἱ δύο τελευταῖες προκλήσεις δέν ἦταν δυνατό παρά νά ἀντιμετωπιστοῦν μέ ἀντίστοιχα μέσα, γι’ αὐτό καί ἡ χρήση τοῦ διαδικτύου ἐμφανίστηκε ὡς ἡ μοναδική δυνατότητα γιά τήν ἀναχαίτιση τῆς ἀπειλῆς. Ἡ ἀπειλή ἀναφερόταν στά νειάτα. Ἄς σημειωθεῖ ἐπίσης ὅτι ἡ δεκαετία πού προηγήθηκε, ἐκείνη τοῦ ’80 χαρακτηρίστηκε ὡς ἰδιαίτερα βεβαρημένη ἀπό ἀντιθρησκευτικό μένος, γεγονός πού 8. Πρόκειται γιά τήν πρώτη καί σοβαρότερη ἴσως στατιστική ἱστοσελίδα τοῦ διαδικτύου πού παρέχει ἀκριβεῖς πληροφορίες γιά τόν ἀριθμό ἐπισκέψεων, τήν πύλη εἰσόδου σέ συγκεκριμένο site καθώς ἐπίσης καί γιά τήν κατάταξή του σέ πίνακες «ἐπισκεψιμότητας». Ἡ Alexa ὁμαδοποιεῖ ἀπό πλευρᾶς περιεχομένου τά διάφορα sites καί παρέχει συγκριτικές πληροφορίες γιά τή θέση προτίμησής τους ἀπό τήν πλευρά τῶν «ἐπισκεπτῶν». _39_

μεταφράστηκε σέ παγκόσμιο «ἔλλειμμα πίστης». Ἡ δεκαετία ἐκείνη, μέ τήν εἴσοδό της, ἐπιχείρησε ἀτυχῶς ἀνασύνταξη τῶν ἀθεϊστικῶν δυνάμεων γιά τή σχετικοποίηση τῆς μεταφυσικῆς ἀγωνίας. Στήν ἔξοδό της ὅμως πραγματοποιήθηκαν συγκλονιστικές μεταβολές πού συνέπιπταν μέ τό τέλος τοῦ «ὑπαρκτοῦ Σοσιαλισμοῦ» καί μοιραῖα ἐμφάνιζαν ἀκόμη πιό δραματικό τό κενό ἀπό τό «ἔλλειμμα πίστης». Ἡ ἑπόμενη, ἡ δεκαετία τοῦ ’90, λόγῳ τῶν αἱρετικῶν προσδοκιῶν γιά τή συντέλεια τοῦ κόσμου, εὐνόησε ὅλες τίς «περί ἐσχάτων» ἀφελεῖς ἑρμηνεῖες τῆς Ἀποκάλυψης καί κυρίως τή διαρχική σύγκρουση ἀνάμεσα στό «καλό» καί τό «κακό», μέ τό θρίαμβο τοῦ Ἀντιχρίστου. Ἒτσι κατανοεῖται γιατί, στά μέσα τῆς δεκαετίας τοῦ ’90, 20 περίπου διαδικτυακές διευθύνσεις ἐδῶ στήν Ἑλλάδα ἐνδιαφέρθηκαν νά «καλύψουν» τό «ἔλλειμμα πίστης» καί προπαγάνδιζαν ἐλεύθερα ὑπέρ τῆς «Νέας Ἐποχῆς», ὑπέρ τοῦ χιλιασμοῦ, ὑπέρ κάποιων παγανιστικῶν καί συγκρητιστικῶν αἱρέσεων μονιστικοῦ προσανατολισμοῦ καί κυρίως ὑπέρ τοῦ σατανισμοῦ. Θά σημειώσουμε τή σκωπτική, μέχρι διακωμώδησης, ἀντιμετώπιση τοῦ χριστιανικοῦ μηνύματος, τήν παραποίηση ἱστορικῶν γεγονότων καί ἀληθειῶν καί ἐπίσης τόν διασυρμό τῶν ἐκκλησιαστικῶν μυστηρίων, τῶν λειτουργῶν τους, ἀλλά καί ἐπώνυμων ἐκκλησιαστικῶν καί πνευματικῶν προσωπικοτήτων. Στό ἴδιο πνεῦμα ἔξω ἀπό τόν ἑλληνικό γεωγραφικό χῶρο ἐπιχειρήθηκε πλαστογράφηση ἁρμοδιοτήτων καί ἱστορικῶν ρόλων ἐπισήμων ἐκκλησιαστικῶν φορέων καί ἀρχῶν. Στήν Ἀμερική κάποιοι σχισματικοί Ρῶσοι, δῆθεν τοῦ παλαιοῦ ἡμερολογίου μέ τρεῖς διαφορετικές διευθύνσεις, διατείνονταν ὅτι ἐκπροσωποῦν ἐπίσημα τό Πατριαρχεῖο τῆς Μόσχας. Στήν Κωνσταντινούπολη, καί μέ διεύθυνση πού ὀνομαζόταν «οἰκουμενικό πατριαρχεῖο», δύο Τοῦρκοι φιλόλογοι καί ἕνας ἰμάμης παρουσίαζαν τό σχισματικό ἔργο τῶν διαδόχων τοῦ γνωστοῦ παπα-Ἐφτύμ ὡς κέντρου τῆς Ὀρθοδοξίας. Φυσικά στόν ὀρθόδοξο χῶρο ὑπῆρχε μιά «δυσκαμψία» ἀπό τήν πλευρά τῆς παράδοσης, καί βέβαια καί τά ἐπιχειρήματα τῆς «αὐτάρκειας» καί τῆς «πληρότητας» πού χαρακτηρίζουν διαχρονικά ὄχι τόσο τήν Ἐκκλησία, ὅσο κάποιους πού διατείνονται ὅτι θεωροῦν τούς ἑαυτούς τους ὑπερασπιστές της, λειτούργησαν ἀρνητικά. Παράλληλα ὑπῆρχε καί ὑπάρχει ὁ ἀντίλογος καί μαζί του τό αἴτημα τῆς ἀνανέωσης, ὅταν νέες ἀνάγκες, νέες ἐπικοινωνιακές ἀπαιτήσεις, ἀλλά καί νέα προβλήματα ἀπαιτοῦν ἔξοδο ἀπό τήν αὐτάρκεια καί κενωτική πρόθεση προσέγγισης καί λύσης τους. Βέβαια ἡ ὅποια ἀνανέωση στήν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία δέν εἶχε οὔτε καί μπορεῖ νά ἔχει ριζοσπαστικό χαρακτήρα, γιατί κινεῖται στήν εὐθεία τῆς «μεσότητας», πού διακονεῖ χτίζοντας, χωρίς νά κατεδαφίζει.

_40_

Δ΄ ΘΕΟΛΟΓΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Στόν τομέα τῆς θεολογικῆς ἔρευνας ἡ Πληροφορική καί οἱ συνακόλουθες ἐφαρμογές της πρόσφεραν θεωρητικά καί πρακτικά πρότυπα γιά τήν προσέγγιση μεταξύ μαθηματικῆς καί νοησιαρχικῆς λογικῆς, πράγμα πού ἐνδιαφέρει ἄμεσα τή θεολογική ἔρευνα. ῎Ετσι διευκολύνθηκε ἡ ἀνάλυση τῶν κειμένων μέ ἕνα σύνολο μεθόδων ἔρευνας. Ἐπιπλέον, μεγάλοι ὄγκοι ἔντυπου ὑλικοῦ συμπιέστηκαν σέ ἀπειροελάχιστο χῶρο, μειώθηκε τό κόστος παραγωγῆς καί διευρύνθηκε ὁ ἀριθμός τῶν μελετητῶν τους. Οἱ πιό γνωστές σήμερα πληροφορικές ἐφαρμογές στή θεολογική ἔρευνα εἶναι: ῾Η δημιουργία καί ὀργάνωση ἐκπαιδευτικοῦ λογισμικοῦ. ῾Η ἐγκατάσταση καί ὁριοθέτηση ἐκπαιδευτικῶν δικτύων. ῾Η στατιστική προσέγγιση τοῦ προσωπικοῦ γλωσσικοῦ ὕφους τοῦ συγγραφέα, μέ ἐντοπισμό τῆς συχνότητας χρήσης ὁρισμένων ρημάτων, ἄκλιτων μερῶν τοῦ λόγου (προθέσεων, συνδέσμων ἤ ἐπιρρηματικῶν ἐκφράσεων) γιά τήν ἐπιβεβαίωση τῆς πατρότητας ἐπώνυμων καί τή διακρίβωση τοῦ συγγραφέα ἀνώνυμων κειμένων τῆς πατερικῆς γραμματείας. ῾Η ψηφιοποιημένη ἔκδοση μεγάλου σέ ὄγκο λεξικῶν, ταμείων, εὑρετηρίων, ἀρχείων ἐφημερίδων, περιοδικῶν ἤ πρακτικῶν συνεδρίων καί σειρῶν, (Παλαιά καί Καινή Διαθήκη, Λεξικά). ῾Η εὐχερής πρόσβαση μέσῳ τοῦ διαδικτύου σέ μεγάλες βιβλιοθῆκες-βάσεις δεδομένων γιά ἐνημέρωση καί συγκέντρωση πληροφοριῶν, καί κυρίως: ῾Η ψηφιοποιημένη ἔκδοση σέ πολυεπίπεδη βάση κειμένων τῆς κλασσικῆς καί πατερικῆς γραμματείας, ἀλλά καί τῆς μεταγενέστερης θεολογικῆς καί ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως τῶν 20 χριστιανικῶν αἰώνων. Ἀπό τίς λύσεις αὐτές πιό λειτουργική εἶναι ἡ καταγραφή καί ὀργάνωση τοῦ ὑλικοῦ σέ βάσεις δεδομένων (data bases), δηλαδή ἡ ταξινόμηση τῶν πληροφοριῶν κατά τρόπο πού προσφέρει ἀποτέλεσμα, ἀνταποκρινόμενο σέ ὅλες τίς ἀπαιτήσεις τῆς εὑρετηριακῆς ἔρευνας. Οἱ βάσεις δεδομένων προσφέρουν ἐκδόσεις γραμματειακοῦ ἤ βιβλιογραφικοῦ ὑλικοῦ σέ CDs, DVDs ἤ ἀνοικτές βιβλιοθῆκες9. Τό ἐγχείρημα κυρίως τοῦ In-

• • • • • •

9. Οἱ ἀνοικτές βιβλιοθῆκες στή χώρα μας ἀποτελοῦν τήν πλουσιώτερη βιβλιογραφική πηγή τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας. Συλλογές μεγάλων ἰδιωτικῶν βιβλιοθηκῶν, πού προσφέρθηκαν συνήθως ὡς δωρεές στίς πιό σημαντικές βιβλιοθῆκες ἀκαδημαϊκῶν καί ἄλλων φορέων, περιέχουν πλῆθος ἐκκλησιαστικῶν κειμένων. Βιβλικά, πατρολογικά, λειτουργικά, ἁγιολογικά, δογματικά, κανονικά καί ἱστορικά ἔργα, κυριακοδρόμια, βίοι ἁγίων, καθώς ἐπίσης λεξικά, κλασσικά κείμενα τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς γραμματείας, τυπωμένα ἀπό τόν 16ο ὥς τόν 20ο αἰώνα, προσφέρονται δωρεάν σέ ψηφιακή μορφή στόν κάθε ἐνδιαφερόμενο. Τά δημόσια ἱδρύματα σεβόμενα τό copyright προσφέρουν μέ scanning κείμενα μέχρι τῶν πρώτων δεκαετι_41_

ternet στάθηκε ὡς ἡ πιό σημαντική πρόκληση γιά τήν ἀνάπτυξη καί τό ἄνοιγμα τῶν μεγάλων βιβλιοθηκῶν στό παγκόσμιο κοινό. Ἀπό τίς πρῶτες προσπάθειες στή δημιουργία κλειστῶν βάσεων δεδομένων, μέ κείμενα τῆς ἀρχαίας κλασσικῆς καί τῆς βυζαντινῆς θεολογικῆς γραμματείῶν τοῦ 20οῦ αἰώνα. Φυσικά ἕνας μεγάλος ἀριθμός συγχρόνων βιβλίων, πού καλύπτονται ἀπό τό copyright τους, «εἶναι ἐκτεθειμένα» στήν παράνομη ἀντιγραφή, μέ ἀποτέλεσμα νά πλήττεται ἐπικίνδυνα ἡ διακίνηση τοῦ βιβλίου καί κυρίως οἱ συντελεστές του. Οἱ πιό γνωστές ἠλεκτρονικές διευθύνσεις πού διαθέτουν νόμιμα καί δωρεάν, ὑπό προϋποθέσεις ἐπικοινωνίας , ψηφιοποιημένα κείμενα εἶναι: ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΔΙΕΥΘύΝΣΕΙΣ ΦΟΡΕΙΣ Ἐθνική Βιβλιοθήκη τῆς Ἑλλάδος :http://www.nlg.gr/dlpanepet.htm Ἐθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνεῖο: http://dspace.lib.ntua.gr/ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν: http://openarchives.gr/archive/2 Ἀριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης:http://www.lib.auth.gr/site/gr/sitemap/ Πανεπιστήμιο Αἰγαίου: http://portal.lib.aegean.gr/ portal/dt#portal_txt.phtml?prnbr= 1198053923197 Πανεπιστήμιο Ἰωαννίνων: http://pc-3.lib.uoi.gr:8080/jspui/ Πανεπιστήμιο Κρήτης: http://elocus.lib.uoc.gr/ καί http://openarchives.gr/archive/11 Πανεπιστήμιο Πατρῶν: http://repository.upatras.gr/dspace/ Πανεπιστήμιο Πειραιώς: http://digilib.lib.unipi.gr/spoudai/ Πάντειο Πανεπιστήμιο: http://library.panteion.gr:8080/dspace/ Ἀκαδημία Ἀθηνῶν: http://www.academyofathens.gr/ec Portal.asp?id=1426&nt=1 9&lang=1 Βικελαία Δημοτική Βιβλιοθήκη: http://www.heraklion.gr/vikelaia/index_gr.html Βουλή τῶν Ἑλλήνων: http://catalog.parliament.gr/Γεννάδειος Βιβλιοθήκη: http://www3.ascsa.edu.gr/gennadeion/Advanced Search/tabid/210/language/el-GR/Default.aspx/ Ἐθνικό Ἵδρυμα Ἐρευνῶν: http://helios-eie.ekt.gr/EIE/ Ἐθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης: http://pandektis.ekt.gr/dspace/ Ἑλληνικό Ἰνστιτοῦτο Βυζαντινῶν & Μεταβυζαντινῶν Σπουδῶν Βενετίας:http://eib.xanthi.ilsp.gr/gr/ Ἵδρυμα Εὐγενίδου: http://www.eugenfound.edu.gr/frontoffice/ portal.asp?cpage= NODE&cnode=218 Ἵδρυμα Μελετῶν Χερσονήσου τοῦ Αἴμου ΙΜΧΑ: http://www.imxa.gr/collections/code/emuseum.asp?style=Browse & currentrecord =1&newvalues=1&newpage=collections Ἱερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης Ι.Μ.Θ.: http://www.imth.gr/default.aspx?lang=el-GR&loc=1&page=163 Κέντρον Ἐρεύνης τῆς Ἑλληνικῆς Λαογραφίας, Ἀκαδημία Ἀθηνῶν:http://www.kentrolaografias.gr/default.asp?V_DOC_ID=2068 Μουσεῖο Φωτογραφίας Θεσ/νίκης: http://www.thmpdigital.gr/ Τελλόγλειο Ἵδρυμα Τεχνῶν Α.Π.Θ.: http://www.tf.auth.gr/teloglion/default.aspx?lang=elGR&page =448E-prints in Library and Information Science:http://eprints.rclis.org/ Ψηφιακή Βιβλιοθήκη Μονῆς Λειμῶνος: http://openarchives.gr/archive/41 World Digital :http://www.wdl.org/en/ openarchives.gr: http://openarchives.gr/ _42_

ας, πιό σημαντική θεωρεῖται ἡ πρωτοβουλία τῶν Πανεπιστημίων Irvine τῆς California καί Cork τοῦ Dublin. ῾Η ἀρχική προσπάθεια ἔγινε μέ τό πρόγραμμα Ibicus ἀπό τόν καθηγητή D. Packard καί τήν ἑλληνίστρια καθηγήτρια Irene-Marian MacDonald. Τό ἔργο (Στ’ ἔκδοση) ὡς Thesaurus Linguae Graecae, περιέχει σχεδόν τό σύνολο τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς καί βυζαντινῆς γραμματείας ἀπό τόν 8ο π.Χ. μέχρι τόν 14ο μ.Χ. αἰώνα. ῎Ηδη ἐκδόθηκε σέ CDs ἡ J. P. Migne, Patrologia Latina, ἡ Patrologia Orientalis καί μεγάλος ἀριθμός ἐκδόσεων τῆς Βίβλου (περισσότερες ἀπό 30), μέ ἑλληνικό, ἀγγλικό ἤ ἄλλο κείμενο καί ταμεῖα ἤ λεξικά. Σύντομα ὁλοκληρώνεται μιά νέα ἠλεκτρονική κλείδα γιά τή θεματική μελέτη τῆς Πατρολογίας τοῦ J. P. Migne, καί ἑτοιμάζεται ἡ ἔκδοση τῆς J. P. Migne, Patrologia Graeca. Στίς ῾Ηνωμένες Πολιτεῖες ἐξαγγέλθηκε ἔκδοση τῆς ἑλληνικῆς γραμματείας ἀπό τῶν ἀπαρχῶν τῆς ἑλληνικῆς γραφῆς μέχρι τό τέλος τοῦ 18ου αἰώνα. Στήν ἴδια κατεύθυνση ἐργάζεται καί τό ῞Ιδρυμα Μείζονος ῾Ελληνισμοῦ, ἐνῶ ἡ ῾Ιερά Μονή Κύκκου χρηματοδοτεῖ τήν ἔκδοση τοῦ Θησαυροῦ τῆς Κυπριακῆς Γλώσσας. Ε΄ ΔΙΓΡΑΦΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ - ΦΩΝΗΤΙΚΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ Κεντρικό πρόβλημα στήν ψηφιακή καταγραφή τῶν ἔργων τῆς κλασσικῆς γραμματείας καί τῆς ἑλληνικῆς πατρολογίας παραμένει ὁ μεγάλος ὄγκος τῶν κειμένων, ὁ χρόνος πού ἀπαιτεῖται γιά τήν ἐπεξεργασία, ἡ διόρθωση τῶν λαθῶν στίς ἔντυπες ἐκδόσεις καί ἡ ἐμφάνισή τους στά ἑλληνικά μέ τό πλῆθος τῶν τονικῶν συμβόλων τῆς πολυτονικῆς γραφῆς. Ἄς σημειωθεῖ ὅτι ἡ ὕπαρξη διγραφικοῦ τρόπου ἀποτύπωσης (μονοτονικό καί πολυτονικό σύστημα) δημιουργοῦσε σοβαρές δυσχέρειες στήν καταγραφή, δεδομένου ὅτι ὁ Η/Υ, ὅταν υἱοθετήθηκε ὁ κώδικας ΑSCII, ὑποχρεώθηκε νά γράφει σέ περιβάλλον DOS μόνο τή μονοτονική γραφή. ῎Ηδη παρῆλθε ἡ ἐποχή τῆς μοναδικότητας τῶν μονοτονικῶν κειμένων. Μέ τήν ἔκδοση 3.1 τῶν Windows καθιερώθηκε τό πρωτόκολλο ANSII καί ἄνοιξαν οἱ δυνατότητες γιά τή χρήση πολυτονικῶν γραμματοσειρῶν. Ἡ κυκλοφορία τῶν Windows 2000 ἐπέβαλε διεθνῶς τό ἑλληνικό πολυτονικό πληκτρολόγιο καί οἱ γραμματοσειρές Unicode ἔλυσαν ὁριστικά τό πρόβλημα. Σήμερα στήν ἑλληνική ἀγορά κυκλοφοροῦν περισσότερες ἀπό 300 πολυτονικές γραμματοσειρές Unicode, μέ πρόσθετα στοιχεῖα γιά τίς εὐρωπαϊκές γλῶσσες, τή ρωσική, τήν ἑβραϊκή καί ὁρισμένες ἀπό τίς γλῶσσες τῆς Ἄπω Ἀνατολῆς, πού διευκολύνουν τήν ἄμεση διαδικασία στοιχειοθεσίας γιά τήν προώθηση πρός τυπογραφική ἔκδοση τῶν κειμένων. Μιά ἄλλη λύση προσφέρεται μέ τήν ψηφιακή ἀνάγνωση (scanning ἤ φωτογράφηση), πού μέ εἰδικά προγράμματα OCR (ὀπτικοί ἀναγνῶστες σημείων) με_43_

τατρέπουν τή σελίδα εἰκόνας σέ σελίδα κειμένου. Οἱ ἐπιδόσεις τέτοιων προγραμμάτων, ἐνῶ ἀρχικά ἐμφάνιζαν μεγάλο ἀριθμό λαθῶν, πρόσφατα βελτιώθηκαν μέ θεαματικά ἀποτελέσματα. Πέρα ἀπό τίς ἐξειδικευμένες προσπάθειες γιά τήν ἀξιοποίηση τῶν νέων τεχνολογιῶν, ἡ σύγχρονη ἔρευνα ἐπιδιώκει καί πλῆθος νέων χρηστικῶν ἐφαρμογῶν. Μετά τήν κυκλοφορία ἀρχικά τῆς ἀγγλικῆς, ἤδη ἀπό ἐτῶν κυκλοφορεῖ ἑλληνικό πρόγραμμα φωνητικῆς ἐπεξεργασίας κειμένου, χωρίς πληκτρολόγηση, πού μετατρέπει εὐχερῶς τόν προφορικό λόγο σέ ἀρχεῖα κειμένου. Τό πρόγραμμα πού κυκλοφορεῖ σέ τρίτη βελτιωμένη ἔκδοση εἶναι ἐφοδιασμένο μέ πλούσιο ἑλληνικό λεξικό (περίπου 1.000.000 λέξεις) καί δυνατότητες περαιτέρω ἐμπλουτισμοῦ του ἀπό τόν ἴδιο τόν χρήστη. Παρουσιάζει ἄψογα κείμενα καί μάλιστα μέ ἐλάχιστο ποσοστό λαθῶν (2-10 ‰). Ἡ πρόκληση ἀπαιτοῦσε ἀποφάσεις καί στήν κατεύθυνση αὐτή ἔγιναν σημαντικά βήματα. Παρά τίς δικαιολογημένες ἤ ἀδικαιολόγητες ἐπιφυλάξεις, ἀρχίσαμε τή θεωρητική διδασκαλία καί τίς ἐμπειρικές ἐφαρμογές τῆς Πληροφορικῆς στό Τμῆμα Θεολογίας τοῦ Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ἀνοίξαμε τίς πύλες τοῦ Μεταπτυχιακοῦ μας Προγράμματος γιά ἐξειδικευμένη ἔρευνα σέ ἐνδιαφερόμενους πτυχιούχους θετικῶν κατευθύνσεων, πολλοί ἀπό τούς ὁποίους σπούδασαν τελικά καί Θεολογία. Ἤδη ἔχουν χορηγηθεῖ, μετά ἀπό σοβαρή ἔρευνα καί πρωτότυπες μελέτες, δύο μεταπτυχιακά διπλώματα, ἄλλα τέσσερα βρίσκονται στή φάση τῆς προετοιμασίας καί τρεῖς σημαντικές διδακτορικές διατριβές ἐγκρίθηκαν ἀπό ἑπταμελεῖς ἐπιτροπές τοῦ Τμήματος. Φυσικά προηγουμένως, μετά ἀπό σοβαρές συζητήσεις καί προβληματισμούς στό ἴδιο Τμῆμα, ἀποφασίστηκε καί ἡ δημιουργία θέσης Δ.Ε.Π. γιά τή διδασκαλία τοῦ ἀντικειμένου «Πληροφορική καί Θεολογία». Ἱδρύθηκε ἡ θέση, προκηρύχθηκε, καί ἤδη μετά τήν ἐκλογή του διδάσκει τό παραπάνω ἀντικείμενο σέ ὑποχρεωτικό μάθημα ὁ Λέκτορας, τώρα Ἐπίκ. Καθηγητής τῆς Πληροφορικῆς. Γιά τήν ἐμπειρική ἐξάσκηση τῶν φοιτητῶν λειτουργεῖ σχετική νησίδα Πληροφορικῆς, μέ πλήρη ἐργαστηριακό ἐξοπλισμό ἀπό μονάδες Ἠλεκτρονικῶν Ὑπολογιστῶν καί βέβαια μέ τήν παρουσία εἰδικοῦ ἐπιστήμονα Ε.Τ.Ε.Π. ΣΤ´ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ῾Η ᾿Εκκλησία μπροστά στήν τεχνολογική πρόκληση δέν φαίνεται τελικά νά ἔχει σήμερα πολλά περιθώρια ἐπιλογῶν. Τά τεχνολογικά προϊόντα ἐμπερικλείουν, πέρα ἀπό τά εὐεργετικά, καί ἀρνητικά στοιχεῖα, ἀλλ᾿ ἡ ἀθέατη πτυχή αὐτῶν τῶν ποιοτήτων, συνδέεται οὐσιαστικά μέ τόν ἄνθρωπο καί τήν ἐλευθερία του, καί εἶναι ἄδικο νά ἀπορρίπτουμε ἤ νά ἐνοχοποιοῦμε γι᾿ αὐτό τήν ἐπιστήμη καί τόν πολιτισμό. _44_

Ἐδῶ ἀποκτᾶ οὐσιαστική ἐπικαιρότητα τό πρόβλημα τῆς πνευματικῆς μεταλλαγῆς τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, πού μέ τά δῶρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀποκαθαίρεται, ἐξαγιάζεται καί δίνει νόημα καί περιεχόμενο καί σ’ αὐτά τά προϊόντα τῆς ὕλης, τῆς τεχνολογίας καί τοῦ πολιτισμοῦ. Ἀνακαινισμένα μέλη τοῦ σώματος τῆς Ἐκκλησίας μποροῦν νά μεταβάλλουν τή σχετική δυνατότητα σέ ἀποτελεσματικό μέσο γιά τή ἐξυπηρέτησή μας, ἀλλά καί γιά τή μεταφορά καί μετάδοση τοῦ μηνύματος τῆς καταλλαγῆς μεταξύ τῶν ἀνθρώπων, τῆς φιλανθρωπίας, τοῦ ἐξανθρωπισμοῦ καί τῆς εἰρήνης. Στήν προοπτική αὐτή ὁ ἄνθρωπος ἀνακτᾶ τόν κεντρικό του ρόλο στήν κοινωνία καί τήν κτίση. Εἰσέρχεται στήν «ὄγδοη ἡμέρα τῆς δημιουργίας», ὅπου συνεχίζεται ἡ «ἀνάπλασις τοῦ πεπτωκότος ἀνθρώπου καί τῆς συστενάζουσας κτίσης». Τό μυστικό δέ εἶναι, ὅτι αὐτήν ἀκριβῶς τήν ἀνάπλαση διακονεῖ ἀενάως τό μυστήριο τῆς Ἐκκλησίας.

_45_

Ὁ π. Εὐάγγελος Μαρκαντώνης ἀναπτύσσει τό θέμα του.

_46_

π. Εὐάγγελος Μαρκαντώνης, Χημικός, Θεολόγος, M-ed

Νέες Τεχνολογίες: Ἐργαλεῖα Ἐκπαίδευσης καί Ποιμαντικῆς Πρακτικῆς Δομή τῆς Παρουσίασης ἰσαγωγικά θά προσεγγίσουμε ἐννοιολογικά τίς νέες τεχνολογίες, στή συνέχεια ἐν συντομίᾳ θά παρουσιάσουμε τή σύγχρονη πραγματικότητα στήν ἑλληνική κοινωνία ὅσον ἀφορᾶ γενικότερα στή χρήση τῶν νέων τεχνολογιῶν, μαζί μέ κάποιους προβληματισμούς. Κατόπιν θά ἀναφερθοῦμε στή χρήση τῶν νέων τεχνολογιῶν ὡς σύγχρονων ἐκπαιδευτικῶν ἐργαλείων, στά πλεονεκτήματά τους καί θά προχωρήσουμε σέ μία σύντομη παρουσίαση ὁρισμένων ἀπό αὐτά. Τέλος, θά παρουσιάσουμε προτάσεις ποιμαντικῆς ἀξιοποίησης τῶν νέων τεχνολογιῶν, μέ σχετικά παραδείγματα καί θά ὁλοκληρώσουμε μέ μία σειρά ἀπό συμπεράσματα.

Ὁρισμοί καί ἀποσαφηνίσεις Ὁ ὅρος Νέες Τεχνολογίες (Ν.Τ.) ἀναφέρεται κυρίως στή χρήση τοῦ Ἠλεκτρονικοῦ Ὑπολογιστῆ, στή χρήση τοῦ Διαδικτύου (Internet) καί στή δημιουργία, ἀνάπτυξη καί ἐφαρμογή ψηφιακοῦ ὑλικοῦ (λογισμικό, κείμενα, εἰκόνες, ἦχος καί video - τά τελευταῖα χαρακτηρίζονται ὡς πολυμέσα). Ὁ ὅρος πού ἐπίσης χρησιμοποιεῖται εἶναι ὁ Τ.Π.Ε., δηλαδή «Τεχνολογίες τῆς Πληροφορίας καί τῆς Ἐπικοινωνίας»1. Ἀναφέρεται στή χρήση τῶν ἀνωτέρω μέ στόχο τή δημιουργία, διάδοση καί ἀναζήτηση πληροφοριῶν, ἡ ὁποία μέσῳ τοῦ Διαδικτύου ἔχει καταστεῖ πολύ εὔκολη, ἀλλά καί στήν εὐκολία ἐπικοινωνίας καί μάλιστα σέ πραγματικό χρόνο μέ ὁποιοδήποτε μέρος τῆς γῆς ὅπου ὑπάρχουν ἀντίστοιχες τεχνολογίες.

Νέες Τεχνολογίες καί σύγχρονη πραγματικότητα Εἶναι γεγονός ὅτι οἱ Ν.Τ. ἔχουν κυριολεκτικά εἰσβάλει στή ζωή μας τά τελευταῖα 1

Δαπόντε. Ν., Τί νά σημαίνει ἄραγε τό ΤΠΕ;, Εἰσήγηση στήν Ἐκπαίδευση Ἐπιμορφωτῶν στίς ΤΠΕ, ἀνασύρθηκε 24.9.10 ἀπό http://www.eduportal.gr/ modules. php.name=News&file =print&sid=237 _47_

χρόνια, ἡ ἀνάπτυξη καί ἡ ἐξέλιξή τους εἶναι ραγδαία καί δύσκολα τήν παρακολουθεῖ κανείς, ἀφοῦ εἶναι ἀναγκαία ἡ διαρκής ἀναβάθμιση συσκευῶν καί λογισμικοῦ. Βρίσκουν ἐφαρμογές σέ ὅλες τίς διαστάσεις τῆς σύγχρονης ζωῆς, ἀκόμη καί χωρίς τή χρήση προσωπικοῦ Ἠλεκτρονικοῦ Ὑπολογιστή (Η/Υ). Ἔτσι, στίς Ν.Τ. θά μπορούσαμε νά συμπεριλάβουμε τά κινητά τηλέφωνα -πού ὅλοι χρησιμοποιοῦμε-, ἀφοῦ μάλιστα προσφέρουν καί δυνατότητα χρήσης τοῦ Διαδικτύου, τήν ψηφιακή τηλεόραση, ἀκόμη καί τίς τραπεζικές συναλλαγές μέσῳ Αὐτόματων Ταμειακῶν Μηχανῶν (ΑΤΜ) μέ τίς ὁποῖες σιγά-σιγά ὅλοι ἐξοικειωνόμαστε. Ἐπίσης ξενόγλωσσα ἀρκτικόλεξα ὅπως SMS, GPS, Email κ.λπ. χρωματίζουν τήν καθημερινότητά μας, μέ τή νέα γενιά νά ἔχει ἤδη ἀναπτύξει καί τή σχετική ἀργκό. Σύμφωνα μέ ἔρευνα τοῦ Παρατηρητηρίου γιά τήν Κοινωνία τῆς Πληροφορίας γιά τήν ταυτότητα τῶν χρηστῶν Internet στήν Ἑλλάδα2, πού δημοσιοποιήθηκε τό Μάρτιο τοῦ 2010, οἱ Ἠλεκτρονικοί Ὑπολογιστές καί τό Διαδίκτυο ἔχουν ἐνταχθεῖ δυναμικά στήν καθημερινή ζωή τῶν Ἑλλήνων. Συγκεκριμένα, ὁ μισός καί πλέον πληθυσμός τῆς χώρας (51%) χρησιμοποιεῖ Ἠλεκτρονικό Ὑπολογιστή, ἐνῶ ἕνα παραπλήσιο ποσοστό Ἑλλήνων (44%) ἔχει πρόσβαση στό Διαδίκτυο (ἀνεξαρτήτως ἄν διαθέτουν προσωπική σύνδεση ἤ ὄχι). Σύμφωνα μέ τά πιό πρόσφατα στοιχεῖα, τά ὑψηλότερα ποσοστά χρήσης Η/Υ καί Διαδικτύου παρατηροῦνται στίς Περιφέρειες Ἀττικῆς (57,3% καί 57% ἀντίστοιχα), Νοτίου Αἰγαίου (45,4% καί 47,2% ἀντίστοιχα) καί Κρήτης (44,6% καί 43,8% ἀντίστοιχα). (βλ. Εἰκ. 1).

Εἰκ. 1, Χρήση Η/Υ καί Διαδικτύου ἀνά Περιφέρεια στήν Ἑλληνική ἐπικράτεια 2

Ἀνασύρθηκε 24.9.2010 ἀπό http://www.observatory.gr/files/ meletes/Y14EEU_ A100312_TX_%CE%A0%CF%81%CE%BF%CF%86%CE%AF%CE%BB%20%CF% 87%CF% 81%CE% B7%CF%83%CF%84%CF%8E%CE%BD%20Internet.pdf _48_

Θεωροῦμε ἐπίσης ὅτι εἶναι χρήσιμο νά δοῦμε ποιά εἶναι ἡ ἠλικιακή διαστρωμάτωση στή χρήση του Η/Υ. Σχεδόν καθολική εἶναι ἡ χρήση του ἀπό τίς ἡλικίες 16-24 ἐτῶν (92%), ἐνῶ τό ποσοστό μειώνεται σημαντικά γιά τίς πολύ παραγωγικές ἡλικίες 45-54 (40%). Εἶναι μικρό γιά τίς ἡλικίες 55-64 (19%) καί ἐλάχιστο στίς ἡλικίες 65-74 (4 %). (βλ. Εἰκ. 2)

Εἰκ. 2, Χρήση Η/Υ ἀνά ἡλικιακή ὁμάδα

Ἐνδιαφέροντα ἀκόμη εἶναι τά στοιχεῖα πού μᾶς δίνει ἡ ἀνωτέρω ἔρευνα γιά τούς λόγους γιά τούς ὁποίους χρησιμοποιεῖ τίς ΤΠΕ ἡ κάθε ἡλικιακή ὁμάδα. Οἱ νέοι χρησιμοποιοῦν τό Διαδίκτυο καί τά κινητά τηλέφωνα γιά ψυχαγωγία καί ἐπικοινωνία, ἡ μέση ἡλικία γιά νά ἀναζητήσει πληροφορίες καί νά ἐνημερωθεῖ καί οἱ μεγαλύτεροι γιά νά ἀναζητήσουν πληροφορίες, νά ἐπικοινωνήσουν καί νά ὀργανώσουν τά ταξίδια τους. 2.1 Ὁ «Ψηφιακός Γραμματισμός» τῶν νέων καί τό «Ψηφιακό Χάσμα» τῶν γενεῶν… Ὅπως εἴδαμε ἡ ὁμάδα χρηστῶν μέ τό μεγαλύτερο ποσοστό στή χρήση Ν.Τ. εἶναι οἱ ἔφηβοι. Σύμφωνα μέ ἔρευνες, ὁ μέσος ἀπόφοιτος Λυκείου ἔχει περάσει 10.000 ὧρες παίζοντας ἠλεκτρονικά παιχνίδια, 10.000 ὧρες στό κινητό τηλέφωνο καί πάνω ἀπό 20.000 ὧρες μπροστά στήν τηλεόραση. Ἐπίσης ὁ μέσος ἔφηβος περνᾶ 2,75 ὧρες τήν ἑβδομάδα στόν Η/Υ, ἐνῶ ἔχει τήν ἱκανότητα νά ἐργάζεται παράλληλα σέ 5-6 διαφορετικές ἐφαρμογές του Η/Υ. Βέβαια ἡ χρήση τῶν ΤΠΕ ἀπό τούς ἐφήβους εἶναι κυρίως ψυχαγωγικοῦ χαρακτήρα (ἠλεκτρονικά παιχνίδια, μουσική, video, ἐπικοινωνία μέ συνομηλίκους-chat) καί λιγότερο ἐκπαιδευτικοῦ. Ἐντυπωσιακό εἶναι ὅτι ἡ πιό δυναμική ὁμάδα χρηστῶν τῶν ΤΠΕ θεωρεῖται αὐτή τῶν ἡλικιῶν 5-7. Κι αὐτό γιατί τά παιδιά τῆς σύγχρονης ἐποχῆς μεγαλώνουν μέσα σέ ἕνα περιβάλλον τό ὁποῖο κατακλύζεται ἀπό λιγότερο ἤ περισσότερο πολύπλοκες ψηφιακές συσκευές, ὅπως τό κινητό τηλέφωνο ἤ ἡ συσκευή _49_

ἀναπαραγωγῆς DVD, ἐνῶ δέν εἶναι λίγα τά παιδιά πού μεγαλώνουν θεωρώντας τόν Η/Υ ὡς ἀναπόσπαστο τμῆμα τοῦ ὑλικοῦ ἐξοπλισμοῦ τῆς οἰκογενειακῆς ἑστίας. Ἔτσι, ὅταν φτάνουν στή σχολική ἡλικία, τά ψηφιακά μέσα εἶναι ἤδη μέρος τῶν ἐμπειριῶν τους, κάτι πού πολλές φορές δέν ἰσχύει γιά τό μολύβι ἤ τό βιβλίο. Μέ ἄλλα λόγια, τά παιδιά προσεγγίζουν τίς νέες τεχνολογίες χωρίς τούς περιορισμούς πού θέτουν οἱ ἐμπειρίες τῶν ἐνηλίκων, μέ ἀποτέλεσμα νά τίς ἀντιλαμβάνονται μέ πιό ἄμεσο τρόπο3. Ταυτόχρονα διαπιστώνεται σέ ὁλόκληρο τόν κόσμο τό παράδοξο φαινόμενο οἱ ἀνήλικοι μαθητές νά εἶναι, κατά κανόνα, περισσότερο ἐξοικειωμένοι μέ τά ψηφιακά μέσα ἀπό τούς γονεῖς ἤ τούς ἐκπαιδευτικούς τους. Ἀρκετοί γονεῖς καί ἐκπαιδευτικοί βιώνουν ἐμπειρικά αὐτό τό ἰδιόμορφο «ψηφιακό χάσμα» τῶν γενεῶν, ὅταν διαπιστώνουν ὅτι τά παιδιά-μαθητές βρίσκονται πιό μπροστά ἀπό αὐτούς στήν Εἰκ. 3 ψηφιακή ἐξοικείωση, τήν ψηφιακή γνώση καί τήν ἐνημέρωση. Ἐπίσης συνειδητοποιοῦν ὅτι τά παιδιά ἀφομοιώνουν τίς δεξιότητες χρήσης τῶν ψηφιακῶν μέσων πολύ πιό γρήγορα ἀπό ὅ,τι οἱ ἴδιοι. Γιά παράδειγμα, ἕνας μαθητής τῆς Β´ Δημοτικοῦ χρειάζεται περίπου πέντε μέ δέκα λεπτά καθοδηγούμενου πειραματισμοῦ γιά νά μάθει τή χρήση καί τή λειτουργία τοῦ ποντικιοῦ, ὅταν ἕνας ἐνήλικας μπορεῖ νά χρειαστεῖ ἕως καί ἕνα ἤ δύο ὁλόκληρα μαθήματα ἀφιερωμένα ἀποκλειστικά στό ποντίκι. Ἐπιπλέον, ἄν μεταβληθεῖ τό ψηφιακό περιβάλλον (π.χ. ἀναβάθμιση τοῦ λειτουργικοῦ συστήματος), ὁ μικρός μαθητής προσαρμόζεται μέσα σέ μερικά λεπτά, ἐνῶ ὁ ἐνήλικας ἴσως χρειαστεῖ μερικές ἡμέρες. (βλ. Εἰκ. 4) Ἕνα ἄλλο ἐπίσης γεγονός πού πρέπει νά ἐπισημανθεῖ εἶναι ὅτι ἡ κυριαρχία τῶν Ν.Τ. στήν καθημερινότητά μας ἔχει ὁδηγήσει σέ κοινωνικούς ἀποκλεισμούς καί διαφοροποιήσεις αὐτῶν πού δέν εἶναι ἐξοικειωμένοι ἤ δέν ἔχουν πρόσβαση σ’ αὐτές. Ἔτσι δέν ἀρκεῖ σήμερα νά εἶναι κανείς ἐγγράμματος, ἀλλά καί

Εἰκ. 4. Ψηφιακό χάσμα γενεῶν

Τό ψηφιακό χάσμα τῶν γενεῶν, Ἠλ. Ἐφημερίδα «Ἀλήθεια» Χίου, ἀνασύρθηκε 2.10.10 ἀπό http://www.alithia.gr/columnbyid.aspx?columnid=1178 _50_

«ψηφιακά ἐγγράμματος», προκειμένου νά ἔχει τή δυνατότητα νά παρακολουθεῖ τίς ἐξελίξεις σέ ὅλους τους τομεῖς τῶν ἀνθρώπινων δραστηριοτήτων. 3. Ἐφαρμογές τῶν Νέων Τεχνολογιῶν στήν Ἐκπαίδευση ἤ οἱ Ν. Τ. ὡς ἐκπαιδευτικό ἐργαλεῖο Οἱ πρόσφατες ἐξαγγελίες τοῦ Ὑπ. Π.Δ.Β.Μ.Θ. ἀναφέρονται στήν ψηφιακή ἀναβάθμιση ὡς μία ἀπό τίς βασικές παραμέτρους τοῦ Νέου Σχολείου4. Στόχος τοῦ Ὑπουργείου εἶναι ἡ οὐσιαστική ἐνσωμάτωση τῶν νέων τεχνολογιῶν στή διδασκαλία ὅλων τῶν μαθημάτων ἀλλά καί στή σχολική ζωή γενικότερα. Ἠλεκτρονικοί Ὑπολογιστές μέσα στήν τάξη, διαδραστικοί πίνακες, e-books (ἠλεκτρονικά βιβλία), πρόσθετο ψηφιακό ὑλικό γιά τά μαθήματα, ψηφιακές πλατφόρμες διδασκαλίας ἀποτελοῦν τά βασικά ἐργαλεῖα μέ τά ὁποῖα θά ὑλοποιηθεῖ τό ψηφιακό σχολεῖο. Ἡ κλασική τάξη μετατρέπεται σέ ψηφιακή τάξη, ὁ μαυροπίνακας καί ἡ κιμωλία ἀντικαθίσταται ἀπό τό διαδραστικό πίνακα πού ὑπόσχεται (καί ἔχει στήν πραγματικότητα) ἐκπληκτικές δυνατότητες. Θυμηθεῖτε ἐπίσης ὅτι δόθηκαν προσωπικοί Ἠλεκτρονικοί Ὑπολογιστές πέρυσι σέ ὅλους του μαθητές τῆς Α΄ Γυμνασίου καί προτάθηκε τό 30% τῆς ὕλης σέ 4 μαθήματα νά γίνει μέ τή χρήση τῶν laptops στήν τάξη. Θεωροῦμε λοιπόν ἀναγκαῖο νά προσαρμοζόμαστε στά σύγχρονα δεδομένα ὥστε νά ἀκολουθοῦμε τόν παλμό τῶν μαθητῶν μας. Ἐφόσον οἱ μαθητές μας χρησιμοποιοῦν καθημερινά τόν Η/Υ, ἀλλά καί τά σχολεῖα μας ἐξοπλίζονται μέ διαδραστικούς πίνακες, τά ἐργαστήρια Ἠλεκτρονικῶν Ὑπολογιστῶν ἐκσυγχρονίζονται καί νέα λογισμικά δημιουργοῦνται, εἶναι ἀπολύτως ἀπαραίτητο κι ἐμεῖς νά ἐξοικειωθοῦμε μέ τίς ΤΠΕ καί νά τίς χρησιμοποιήσουμε στήν ἐκπαιδευτική μας πράξη. 4

Ἐξαγγελίες Παπανδρέου γιά τό ψηφιακό σχολεῖο, Ἐφημερίδα Τά Νέα, 9.10.11, ἀνασύρθηκε 12.10.11 ἀπό http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&ct=1&artid=4598204 _51_

Ἄς δοῦμε παρακάτω τά πλεονεκτήματα ἀλλά καί κάποια μειονεκτήματα τῆς χρήσης τῶν Ν.Τ.

Πλεονεκτήματα τῆς χρήσης τῶν Ν.Τ. Ἡ διδασκαλία τῶν μαθημάτων μέσῳ τῶν Ν.Τ. διαθέτει ἀρκετά πλεονεκτήματα σέ σχέση μέ τίς «κλασικές» μεθόδους διδασκαλίας: • Προσφέρει ἀνανέωση τῶν μεθόδων διδασκαλίας καί δημιουργία νέων, περισσότερο ἑλκυστικῶν περιβαλλόντων μάθησης. • Προσφέρει νέους τρόπους γιά τήν παρουσίαση καί ἐπεξεργασία τῆς πρός μάθηση ὕλης, κάνοντας πολύ εὔκολη τή χρήση ἐποπτικοῦ ὑλικοῦ μέ τή βοήθεια τῶν πολυμέσων (εἰκόνες, ἦχοι, video). • Αὐξάνει τήν ἐνεργητική συμμετοχή τῶν μαθητῶν, λόγω τῆς ἀλληλεπίδρασής τους μέ τόν Η/Υ, ἐνισχύει τήν ἀνακαλυπτική μάθηση, ἀλλά καί τή συγκέντρωση καί τή διάθεσή τους γιά μάθημα, χάρη στά πολυμεσικά ἐρεθίσματα. • Συμβάλλει στήν αὔξηση τῆς κατανόησης τοῦ ἀντικειμένου, λόγῳ τῆς αὐξημένης ἀλληλεπίδρασης. • Προσφέρει στό μαθητή καί τή μαθήτρια τή δυνατότητα νά προσεγγίσει καί νά ἐπεξεργασθεῖ σύνθετες πληροφορίες μέ ποικίλους συνδυασμούς. • Διευκολύνει τήν ὁμαδοσυνεργατική διδασκαλία καί ἀποτελεῖ εὐκαιρία γιά κοινωνικοποίηση τῶν μαθητῶν μέσῳ τῆς συνεργασίας στίς ὁμάδες ἐργασίας. • Δίνει στούς μαθητές τή δυνατότητα ἀναζήτησης ποικίλων καί μεγάλης κλίμακας πληροφοριῶν μέσα ἀπό τήν πρόσβαση σέ διάφορες Τράπεζες Δεδομένων. • Ἐπιτρέπει τήν εὐκολότερη ἀξιολόγηση καί παρακολούθηση τοῦ βαθμοῦ ἀφομοίωσης. • Διάφορες τεχνικές μποροῦν νά ἐξασφαλίσουν ἀντικειμενικούς τρόπους ἀξιολόγησης τῆς γνώσης (αὐτοαξιολόγησης καί ἑτεροαξιολόγησης) πού θά διευκολύνουν τήν Ἐκπαίδευση5. • Δίνει τή δυνατότητα ἀσύγχρονης ἤ καί σύγχρονης τηλεκπαίδευσης (ἐξ ἀποστάσεως διδασκαλία), ἡ ὁποία εἶναι πολύ χρήσιμη ἰδιαίτερα γιά τά ἀπομακρυσμένα σχολεῖα ἤ «ἀπομονωμένους» ἐκπαιδευτικούς 3.2 «Μειονεκτήματα» τῆς χρήσης τῶν Ν.Τ. Ἡ χρήση τῶν Ν.Τ. ἐκτός ἀπό πλεονεκτήματα ἔχει καί κάποια μειονεκτήματα, ἀπό τά ὁποῖα ἐνδεικτικά ἀναφέρουμε μερικά: 5

Βλ. Μπαμπινιώτης Γ., Νέες Τεχνολογίες, καί ποιοτική Παιδεία, ἐφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ 03.12.2000 _52_

•

Προϋποθέτει τόν κατάλληλο τεχνολογικό ἐξοπλισμό, ὁ ὁποῖος ἀφ’ ἑνός ἔχει ὑψηλό κόστος καί ἀφ’ ἑτέρου λόγῳ τῆς γρήγορης τεχνολογικῆς ἐξέλιξης πολύ σύντομα θεωρεῖται ξεπερασμένος καί ἀπαιτεῖ ἀναβάθμιση. Ἐπίσης προϋποθέτει τίς σχετικές γνώσεις. • Ὁ «δαίμων» τῆς τεχνολογίας εἶναι πολλές φορές παρών, μέ ἀποτέλεσμα λόγῳ «τεχνικῶν» δυσκολιῶν (π.χ. διακοπή ἠλεκτρικοῦ ρεύματος ἤ τεχνικά προβλήματα στίς χρησιμοποιούμενες συσκευές), μαθήματα πού ἔχουν σχεδιαστεῖ καί προετοιμαστεῖ νά διδαχθοῦν μέ τή χρήση Ν.Τ. νά μήν εἶναι δυνατόν νά παρουσιαστοῦν. • Ἀπαιτεῖ μεγάλο χρόνο προετοιμασίας, οὐσιαστική προσωπική ἐνασχόληση, πολύ καλή ἐξοικείωση καί διαρκή ἐπιμόρφωση. Γιά τούς λόγους αὐτούς θεωροῦμε ἐπίσης ὅτι ἡ χρήση τῶν Ν.Τ. ἀπαιτεῖ ἄσκηση (κυρίως ὑπομονή, ἀφοῦ π.χ. μέ ἕνα μικρό σφάλμα στήν ἀποθήκευση τῶν δεδομένων μπορεῖ κανείς νά χάσει ἐργασία πολλῶν ὡρῶν) καί ἐγκράτεια (θά πρέπει πάντοτε νά βάζουμε χρονικά ὅρια στή χρήση τῶν Η/Υ, ἀφοῦ εὔκολα παρασυρόμαστε χάνοντας τήν αἴσθηση τοῦ χρόνου). 3.3 Ἐρωτήματα-Προβληματισμοί Κάποια ἐρωτήματα καί προβληματισμοί πού προκύπτουν ἀπό τή χρήση τῶν Ν.Τ. καί θά μποροῦσαν νά ἀποτελέσουν ἀφορμή γιά συζήτηση στή συνέχεια εἶναι τά παρακάτω: • Ποιές εἶναι οἱ προϋποθέσεις γιά τήν ψηφιακή τάξη; Ἀρκεῖ ἡ ὕπαρξη τῆς ὑλικοτεχνικῆς ὑποδομῆς; Εἶναι ἕνα ζήτημα τό πῶς οἱ διαδραστικοί πίνακες θά ἀξιοποιοῦνται κατάλληλα. • Ὑπάρχει ὁ κίνδυνος οἱ Η/Υ νά ὑποκαταστήσουν τόν ἐκπαιδευτικό; Ἤδη ἀντί τοῦ θεσμοῦ τῆς πρόσθετης στήριξης στό Λύκειο, ἡ ὁποία μᾶλλον καταργεῖται, προτείνονται διαδικτυακές ἐφαρμογές.6 • Τί γίνεται μέ τήν ἐπιμόρφωση στίς Νέες Τεχνολογίες; Στό πρόγραμμα ἐπιμόρφωσης Β΄ ἐπιπέδου στίς Ν.Τ. πού ξεκίνησε νά ὑλοποιεῖ τό Ὑπουργεῖο Παιδείας δέν περιλαμβάνεται ἡ εἰδικότητα ΠΕ 01 Θεολόγων. 4. Χρήσιμα προγράμματα καί ἐφαρμογές γιά τήν παρουσίαση καί διεξαγωγή τοῦ μαθήματος μέσα στή τάξη 4.1 Ἀρχικά ἀναφέρουμε τά παρακάτω πολύ γνωστά προγράμματα «γραφείου»: 6

Βλ. περισσότερα στήν ἱστοσελίδα http://digitalschool.minedu.gov.gr/ _53_

• •

Ὁ Κειμενογράφος, π.χ. Word γιά τή δημιουργία κειμένων. Οἱ Ἠλεκτρονικές Παρουσιάσεις, π.χ. Power Point (ἀπαιτεῖ τή χρήση βιντεοπροβολέα) γιά τή δημιουργία διαφανειῶν μέσῳ τῶν ὁποίων μποροῦμε ἐμεῖς ἤ οἱ μαθητές νά παρουσιάσουμε ἕνα θέμα-μάθημα στήν τάξη. Τά Λογιστικά Φύλλα, π.χ. Excel, πού μποροῦν νά χρησιμοποιηθοῦν σέ σχέδια ἐργασίας, παρουσίαση ἀποτελεσμάτων πιθανῶν ἐρευνῶν ἤ δημοσκοπήσεων, κατασκευή διαγραμμάτων. 4.2 Ἐκπαιδευτικά Λογισμικά γιά τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν Ἐνῶ γιά τά ἄλλα γνωστικά ἀντικείμενα τοῦ ἀναλυτικοῦ προγράμματος ὑπάρχουν πάρα πολλά λογισμικά, γιά τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν εἶναι λιγοστά. Τό Παιδαγωγικό Ἰνστιτοῦτο διαθέτει 2 λογισμικά γιά τήν Α/βάθμια (Γ´-Δ´ & Ε´Στ´ Δημοτικοῦ)7 καί γιά τή Β/βάθμια 1 γιά τό Γυμνάσιο8 καί 3 γιά τό Λύκειο (Ὁ Λατρευτικός πλοῦτος τῆς Ἐκκλησίας γιά τήν Α΄ Λυκείου, Ἰσλάμ καί Ὄψεις τῆς Θρησκείας γιά τή Β΄ Λυκείου) 9. 4.3 Λογισμικά ἠλεκτρονικῆς ἀξιολόγησης Πολύ χρήσιμα ἐκπαιδευτικά ἐργαλεῖα ἀποτελοῦν τά ἐλεύθερα ἀνοικτά λογισμικά δημιουργίας ἠλεκτρονικῆς ἀξιολόγησης (μπορεῖ νά τά βρεῖ κανείς στό Διαδίκτυο καί νά τά προμηθευθεῖ δωρεάν), ὅπως τό Hot Potatoes ἤ τό eXe. Μέ τή βοήθεια τῶν λογισμικῶν αὐτῶν ὁ ἐκπαιδευτικός μπορεῖ νά δημιουργήσει εὔκολα ἐρωτήσεις κλειστοῦ τύπου - σωστοῦ-λάθους - πολλαπλῶν ἐπιλογῶν, ἀντιστοίχισης, συμπλήρωσης κενοῦ, σύζευξης, σταυρόλεξα, ἀκροστιχίδες κ.λπ. Στίς ἐφαρμογές αὐτές ὑπάρχει ἡ δυνατότητα προσθήκης πολυμέσων καί συνδέσεων μέ ἱστοσελίδες. Μποροῦν νά χρησιμοποιηθοῦν γιά τήν αὐτοαξιολόγηση τῶν μαθητῶν, ἀλλά καί γιά on line test, γιά ἔλεγχο ἀφομοίωσης τοῦ μαθήματος τῆς μέρας μέσα στήν τάξη. 4.4 Ἡ χρήση τοῦ Διαδικτύου – Web 2.0 Στό πλαίσιο τῶν N.T ἐντάσσεται καί τό Διαδίκτυο, τό ὁποῖο, ὅπως εὔστοχα τονίστηκε, «ἔχει ξεσηκώσει τίς ζωές μας». Οἱ ἐφαρμογές του φαίνεται πώς ὑποστηρίζουν πολλαπλά τή διδακτική πράξη, ἀφοῦ οἱ ἄμεσες πληροφορίες καί ἡ δυνατότητα ἐπικοινωνίας πού παρέχει, δείχνουν, τουλάχιστον μέ μία πρώτη ματιά, πώς μποροῦν νά ἐπεκτείνουν τούς ὁρίζοντες τῶν μαθητῶν, βοηθώντας τους νά 7 8 9

http://www.pi-schools.gr/software/dimotiko/ http://www.pi-schools.gr/software/gymnasio/religious_a_b_c/ http://www.pi-schools.gr/content/index.php?lesson_id=2&ep=55 _54_

ἀφομοιώσουν καλύτερα τά διδακτικά ἀγαθά, ὥστε νά κατανοήσουν τήν πραγματικότητα μέσα στήν ὁποία καλοῦνται νά ζήσουν. Ὅσον ἀφορᾶ στή χρήση τοῦ Διαδικτύου, ἐπινοήθηκε ὁ ὅρος Web 2.010, γιά νά διαχωρίσει τίς σύγχρονες τεχνολογίες Διαδικτύου ἀπό τίς προηγούμενες, ὅπως τίς στατικές ἱστοσελίδες καί τά ἠλεκτρονικά μηνύματα. Αὐτή ἡ δεύτερη γενιά τεχνολογιῶν ἐπιτρέπει μεγαλύτερη ἀλληλεπίδραση, εὐελιξία καί συμμετοχή ἀπό τήν προηγούμενη. Ἡ συνεργατικότητα, ἡ εὐρυζωνικότητα, τά ἀνοιχτά λογισμικά, τό πολυμορφικό-πολυμεσικό ὑλικό, τό χαμηλό κόστος εἶναι κάποια ἀπό τά χαρακτηριστικά τοῦ Web 2.0. Τό κυριότερο ὅμως ἀπ’ ὅλα εἶναι ὅτι δημιουργεῖται καί ἀνήκει στούς χρῆστες του. Τό σημαντικότερο στοιχεῖο σέ αὐτό πού ἀποκαλεῖται Web 2.0 εἶναι ὅτι πρόκειται γιά μία Συνεργατική Διαδικτυακή πλατφόρμα, ἡ ὁποία προσφέρει στούς ἐκπαιδευτικούς καί τούς μαθητές: • Συνεργασία - γιά τήν οἰκοδόμηση καί τό διαμοιρασμό τῆς γνώσης. • Κοινωνικοποίηση - ἀφοῦ δίνει δυνατότητες χρησιμοποίησης τῆς γλώσσας, ἀνάπτυξης δεξιοτήτων ἐπικοινωνίας, σχέσεων, κοινωνικῶν δικτύων. • Δημιουργικότητα - μέ τή δημιουργία νέων καί αὐθεντικῶν «προϊόντων» σέ ἕνα εὐρύ φάσμα, μέ συνδυασμό μέσων ὑψηλῶν προδιαγραφῶν, τά ὁποῖα ἀπευθύνονται σέ πραγματικό ἀκροατήριο. • Αὐθεντικότητα - τά καθήκοντα καί οἱ δραστηριότητες οἱ ὁποῖες πραγματοποιοῦνται καί τά ἄτομα τά ὁποῖα ἐπικοινωνοῦν μαζί γιά νά τίς ὁλοκληρώσουν εἶναι πραγματικά καί παρέχουν κίνητρα. • Κοινή χρήση - μέ τό διαμοιρασμό τῶν προϊόντων πού δημιουργοῦν καί μέ τήν εὐκαιρία γιά μάθηση τοῦ ἑνός ἀπό τόν ἄλλο. Παρακάτω ἀναφέρουμε τά κυριότερα ἐργαλεῖα Διαδικτύου Web 2.0 πού μποροῦν νά χρησιμοποιηθοῦν γιά ἐκπαιδευτικούς σκοπούς.

4.4.1. Ἱστολόγια (Blogs) Τά ἱστολόγια (blogs) εἶναι μία μορφή ἱστοσελίδας ἀτομικῆς ἤ ὁμαδικῆς, στήν ὁποία καταχωρίζονται ζητήματα μέ ὁποιοδήποτε περιεχόμενο, ὅπως ἀπόψεις-σχόλια, προσωπικές καταχωρήσεις (posts), πληροφορίες μέ ἀνάστροφη σειρά. Πρόκειται δηλαδή γιά μία γραμμική λίστα καταχωρήσεων ἀπό τήν πιό πρόσφατη καταχώρηση στήν παλαιότερη, γιά διάφορα θέματα, ὅπως προσωπικές θέσεις, κοινωνικά θέματα, ἐπιστημονικά, τέχνη, τεχνολογία, μόδα, ἀθλητικά, γαστρονομία κ.ἄ. Περιέχει ἐπίσης συχνά συνδέσμους σέ ἄλλες ἱστοσελίδες (blogrolling), ἀλλά καί πολυμεσικά ὑλικά, ὅπως φωτογραφίες, μουσική, βίντεο κ.τ.λ. Γενικότερα τά ἱστολόγια ὑποστηρίζουν πολλές λειτουργίες, ὅπως ἡμερολόγιο, βῆμα διαλόγου, ἐνημερωτικό δελτίο, ὁπτικό-ἀκουστικό ὑλικό, φόρμα ἐπικοινωνίας, ψηφοφορίες, κ.λπ. 4.4.2. Wikis Wiki ὀνομάζεται μία ἱστοσελίδα ἤ ἕνα ψηφιακό ἔγγραφο (digital document) τοῦ ὁποίου τίς σελίδες μπορεῖ ὁ καθένας νά δημιουργήσει ἤ νά τροποποιήσει (νά ἐπεξεργαστεῖ, νά προσθέσει ἤ νά διαγράψει τό περιεχόμενό τους) χρησιμοποιώντας ἐξαιρετικά ἁπλοποιημένο κώδικα (markup language) καί ὑπερσυνδέσμους (hyperlinks), πού δημιουργοῦν ὁπτικά συνεπεῖς καί συνδεδεμένες μεταξύ τους, σελίδες πληροφοριῶν. Τά περισσότερα wikis εἶναι ἱστοχῶροι συνεργασίας πού μποροῦν νά ὑποστοῦν ἐπεξεργασία ἀπό ὁποιονδήποτε χρήστη. Ἔτσι ὁ καθένας μπορεῖ νά γίνει συγγραφέας ἤ ἐν γένει δημιουργός περιεχομένου. Οὐσιαστικά ἀποτελεῖ τό πέρασμα ἀπό τήν παθητική πρόσληψη τῆς πληροφορίας στήν ἐνεργή συμμετοχή γιά τή δημιουργία της. Τό πιό κοινό wiki εἶναι ἡ wikipedia, ἡ ἐλεύθερη ἐγκυκλοπαίδεια. Ἡ χρήση ἑνός wiki προσελκύει ὅλα τά μέλη τῆς ὁμάδας νά συναντηθοῦν εἰκονικά καί νά ἐργαστοῦν μαζί γιά τήν ἐργασία. Μέ αὐτό τόν τρόπο, μιά γεωγραφικά διασκορπισμένη ὁμάδα ἐργασίας ἤ μία ὁμάδα ἐργασίας τά μέλη τῆς ὁποίας δέν μποροῦν νά συναντηθοῦν λόγῳ τοῦ διαφορετικοῦ καί πιεστικοῦ καθημερινοῦ προγράμματός τους, μπορεῖ νά χρησιμοποιήσει ἕνα wiki ὥστε τά μέλη της νά ἔρχονται σέ ἐπαφή, νά μοιράζονται ἰδέες καί νά δουλεύουν γιά τήν ἐργασία. _56_

Ἕνα πολύ γνωστό ἐργαλεῖο δημιουργίας wiki εἶναι τό pbworks. Μέ τό ἐργαλεῖο αὐτό μποροῦμε νά δημιουργήσουμε wikis γιά ἐκπαιδευτικούς, προσωπικούς καί ἐπαγγελματικούς σκοπούς. Μέ τό pbworks δίνεται ἡ δυνατότητα στούς ἐκπαιδευτικούς νά11: • Δημιουργήσουν μία δυναμική δικτυακή τάξη. • Ὑποστηρίξουν τή συνεργατική μάθηση πού ἐφαρμόζουν στήν τάξη τους. • Δώσουν ἔμφαση στήν καλλιέργεια τῆς κριτικῆς σκέψης. Ἀκόμη πιό ἐξειδικευμένα οἱ ἐκπαιδευτικοί μποροῦν νά: • Δημιουργήσουν πολυμεσικές ἐφαρμογές, οἱ ὁποῖες περιλαμβάνουν βίντεο, ἀρχεῖα ἤχου, παρουσιάσεις κ.τ.λ. • Δημιουργήσουν προσωπικό λογαριασμό γιά κάθε μαθητή καί κατανείμουν εὐδιάκριτους ρόλους (reader, writer, admin). • Ἐμπλέξουν τούς γονεῖς καί νά τούς παράσχουν τή δυνατότητα νά παρακολουθοῦν ζητήματα τῆς ἐκπαίδευσης. 4.4.3 Web quest – «Δικτυακή Ἀποστολή» ἤ Ἱστοεξερεύνηση Πρόκειται γιά ἕνα σχέδιο μαθήματος προσανατολισμένου πρός τήν ἔρευνα, μέ δραστηριότητες ἀναζήτησης πληροφοριῶν κυρίως μέσῳ Διαδικτύου. Οἱ μαθητές καλοῦνται νά μάθουν γιά ἕνα θέμα ὕστερα ἀπό καθοδηγημένη ἔρευνα σέ ὑλικό καί δραστηριότητες οἱ ὁποῖες ὑπάρχουν σέ συγκεκριμένες ἱστοσελίδες, γιά ὁρισμένο χρόνο. Μέ τόν τρόπο αὐτό βοηθεῖται ὁ μαθητής νά ἐξοικειωθεῖ μέ τή γνώση πού παρέχει τό Διαδίκτυο, μαθαίνοντας νά τό χρησιμοποιεῖ12. Ἐπίσης μέ τόν τρόπο αὐτό ἀφ’ ἑνός ἀντιμετωπίζεται ἡ ἀδυναμία τῶν μαθητῶν νά διαχειριστοῦν τόν τεράστιο ὄγκο πληροφοριῶν πού βρίσκουν μέσῳ τῶν μηχανῶν ἀναζήτησης στό Διαδίκτυο καί ἀφ’ ἑτέρου ἀναπτύσσεται ἡ κριτική ἱκανότητα διαλογῆς μόνο τῶν ἔγκυρων καί ἀξιόπιστων πληροφοριῶν.

Βλ. Φιλιππούσης Γ., Παπαδημητρίου Σ., Φραγκάκη Μ., Μανούσου Ε., Παιδαγωγική ἀξιοποίηση τοῦ Web 2.0, ἐκδ. Ἐπιστημονικῆς Ἑταιρίας Ἑλληνικό Δίκτυο Ἀνοικτῆς καί ἐξ Ἀποστάσεως Ἐκπαίδευσης, Ἀθήνα 2010, σ. 10 Βλ. Παύλου Ν., Τεγούση Α., Οἱ δυνατότητες χρήσης τῶν WebQuest ἀπό τά «παραδοσιακά» μαθήματα τοῦ ἑλληνικοῦ ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος. Ἡ περίπτωση τῶν Θρησκευτικῶν, ἀνασύρθηκε στίς 8.3.2010 ἀπό www.pi-schools.gr/lessons/religious/gymnasio/.../Pavlou_WebQuests.doc _57_

4.4.4 RSS Τό ἀκρωνύμιο RSS, ἀπό τόν ἀγγλικό ὄρο Really Simple Syndication (Πολύ Ἁπλή Διανομή), ἀναφέρεται σέ μία προτυποποιημένη μέθοδο ἀνταλλαγῆς ψηφιακοῦ πληροφοριακοῦ περιεχομένου διαμέσου τοῦ Διαδικτύου13. Πρόκειται γιά μία τεχνολογία πού ἐπιτρέπει στούς χρῆστες τοῦ Διαδικτύου νά ἐνημερώνονται αὐτόματα γιά ἀλλαγές οἱ ὁποῖες γίνονται σέ συγκεκριμένες ἱστοσελίδες πού ὑποστηρίζουν RSS, ἀρκεῖ νά ἔχει ἐγγραφεῖ ὁ ἴδιος συνδρομητής στήν ἀντίστοιχη ὑπηρεσία τῆς ἑκάστοτε ἱστοσελίδας. Οἱ ἐν λόγῳ ἐνημερώσεις - ροές RSS (RSS feeds) περιέχουν τά πλήρη δεδομένα, σύνοψη τῶν δεδομένων, σχετικά μεταδεδομένα, ἡμερομηνία ἔκδοσης κ.λπ. Ὁ ἐκπαιδευτικός μπορεῖ νά χρησιμοποιήσει τήν ἐφαρμογή αὐτή προκειμένου νά ἐνημερώνει εὔκολα τούς μαθητές του γιά νέες ἀναρτήσεις στό διαδικτυακό τόπο ἐργασίας πού ἔχει δημιουργήσει γιά τήν τάξη του. 4.4.5 YouTube Πρόκειται γιά τό διαδικτυακό τόπο, www.youtube.com, ὁ ὁποῖος ἐπιτρέπει τήν ἀποθήκευση, ἀναζήτηση καί ἀναπαραγωγή ψηφιακῶν ταινιῶν. Ἐμφανίζει μεγάλη ποικιλία περιεχομένου, τό ὁποῖο ἔχει δημιουργηθεῖ ἀπό τούς χρῆστες καί στό ὁποῖο συμπεριλαμβάνονται ἀπό βιντεοκλίπ ταινιῶν, τηλεοπτικῶν ἐκπομπῶν, μουσικῆς, ὥς καί ἐρασιτεχνικά, ἀπό τά ὁποῖα ὁ ἐκπαιδευτικός μπορεῖ νά ἐπιλέξει καί νά χρησιμοποιήσει ὡς ἐποπτικό ὑλικό γιά τή διδασκαλία του14. 4.4.6 Ἱστοσελίδες κοινωνικῆς δικτύωσης Πρόκειται γιά εὐρύτατα διαδεδομένες ἱστοσελίδες, ὅπως Facebook, Myspace, Twitter, hi5, Flickr κ.λπ., οἱ ὁποῖες ἐπιτρέπουν στούς χρῆστες νά δημιουργήσουν δικό τους περιεχόμενο καί νά τό μοιραστοῦν μέ ἕνα εὐρύ δίκτυο ἀτόμων, σέ ὁρισμένες περιπτώσεις καί σέ παγκόσμιο ἐπίπεδο. Προσφέρουν ὑπηρεσίες ἄμεσης ἀποστολῆς μηνυμάτων, συζητήσεων, δημοσιοποίησης γεγονότων ἤ πληροφοριῶν κ.λπ. Βέβαια ἡ ἀνάρτηση στό Διαδίκτυο προσωπικῶν δεδομένων μπορεῖ νά ἀποβεῖ πολύ ἐπιζήμια καί ἐπικίνδυνη. Ὅπως ἀναφέρεται σέ δημοσίευμα τῆς ἐφημερίδας Τά Νέα (9.9.2010), ὁ πρόεδρος τῶν Ἡνωμένων Πολιτειῶν Μπάρακ Ὀμπάμα προειδοποίησε σέ ὁμιλία του τούς νεαρούς Ἀμερικανούς νά μήν 13 14

Ἀπό τή Βικιπαίδεια, τήν ἐλεύθερη ἐγκυκλοπαίδεια, http://el.wikipedia.org/wiki/Rss Βλ. Φιλιππούσης Γ, Παπαδημητρίου Σ., Φραγκάκη Μ., Μανούσου Ε., Παιδαγωγική ἀξιοποίηση τοῦ Web 2.0, ἐκδ. Ἐπιστημονικῆς Ἑταιρίας Ἑλληνικό Δίκτυο Ἀνοικτῆς καί ἐξ Ἀποστάσεως Ἐκπαίδευσης, Ἀθήνα 2010, σ. 14 _58_

ἐκθέτουν τόσες πολλές προσωπικές πληροφορίες στούς τόπους κοινωνικῶν ἐπαφῶν τοῦ Διαδικτύου, τονίζοντας ὅτι οἱ πληροφορίες αὐτές μπορεῖ νά... τούς κυνηγοῦν ἀργότερα. Οἱ συμβουλές τοῦ Ἀμερικανοῦ προέδρου διατυπώθηκαν μετά τή διενέργεια μελετῶν πού ἔδειξαν ὅτι τό 45% τῶν ἐργοδοτῶν ἀπευθύνονται σέ τέτοιες σελίδες, ὅπως τό Facebook καί τό Myspace, γιά νά συλλέξουν πληροφορίες ἀπό τό παρελθόν καί λεπτομέρειες ἀπό τή ζωή τῶν ὑποψηφίων πρός πρόσληψη ὑπαλλήλων τους. «Νά εἶστε ἐξαιρετικά προσεκτικοί», τόνισε, «ὅταν στέλνετε μηνύματα στό Facebook, γιατί στήν ἐποχή τοῦ YouTube, ὅ,τι καί νά κάνετε ὅ,τι καί νά γράφετε μπορεῖ κάποιος νά τό ἀνασύρει ἀργότερα. Καί ὅταν εἶστε νέοι, κάνετε λάθη καί ὁρισμένες ἀνοησίες. Καί ἔχω ἀκούσει πολλούς νέους ἀνθρώπους νά στέλνουν διάφορα στό Facebook καί μετά ξαφνικά νά ὑποβάλουν αἴτηση ἐργασίας καί κάποιος νά ἀρχίζει νά ψάχνει»15. Παρ’ ὅλα αὐτά, ἐπειδή οἱ ἱστοσελίδες κοινωνικῆς δικτύωσης χρησιμοποιοῦνται καθημερινά ἀπό τή συντριπτική πλειονότητα τῶν νέων καί τῶν ἐφήβων, μποροῦν νά ἀποτελέσουν τόπο συνάντησης καί ἐπικοινωνίας τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ μέ τούς μαθητές του. 4.4.7 Podcasting Τό podcasting εἶναι μία μέθοδος ἐπικοινωνίας, ἡ ὁποία ἐπιτρέπει στούς χρῆστες νά δημιουργοῦν καί νά δημοσιεύουν ψηφιακά ἠχητικά ἀρχεῖα στό Διαδίκτυο. Ἀπό τή στιγμή πού τά ἀρχεῖα ἀναρτηθοῦν, μποροῦν ὅλοι νά τά κατεβάσουν ὁποιαδήποτε στιγμή καί ἀπό ὁπουδήποτε. Οἱ ἀκροατές στή συνέχεια ἐπιλέγουν: • Πότε θά τά ἀκούσουν. • Ποῦ θά τά ἀκούσουν. • Πῶς θά τά ἀκούσουν (MP3, iPod, κινητά τηλέφωνα, Η/Υ). Ἡ μέθοδος αὐτή δέν ἀπαιτεῖ ἰδιαίτερο τεχνολογικό ἐξοπλισμό καί ὁ ἐκπαιδευτικός μπορεῖ π.χ. νά δημιουργήσει πολύ εὔκολα καί στή συνέχεια νά ἀναρτήσει στό Διαδίκτυο μαθήματα ἤ ἄλλο ἠχητικό ὑλικό καί νά τό μοιραστεῖ μέ τούς μαθητές του. Τέλος, ἡ ἐφαρμογή θά μποροῦσε νά χρησιμοποιηθεῖ γιά τή δημιουργία ἐκπομπῶν σχολικοῦ διαδικτυακοῦ ραδιοφώνου ἤ ἀκόμη καί διαδικτυακῆς τηλεόρασης.

5. Ποιμαντική Ἀξιοποίηση τῶν Ν.Τ. Οἱ Νέες Τεχνολογίες προσφέρουν στήν Ἐκκλησία πολλές ἐπιπλέον δυναμικές δυνατότητες ἄσκησης τοῦ πολυποίκιλου πνευματικοῦ καί ποιμαντικοῦ της ἔργου, μέσα στόν ραγδαία μεταβαλλόμενο σύγχρονο κόσμο. 15

Ἀνασύρθηκε 24.9.2010 ἀπό http://www.tanea.gr/default.asp?pid=2&artid=4535285&ct=2 _59_

5.1. Ἡ χρήση τῶν Ν.Τ. μπορεῖ νά προσφέρει στόν ἱερέα ἤ τόν κατηχητή/τήν κατηχήτρια: • Ἄμεση ἐνημέρωση γιά τά θέματα τά ἐπικαιρότητας καί ὄχι μόνο. • Δυνατότητα εὐκολότερης πρόσβασης σέ κείμενα καί βιβλία καί ἐμπλουτισμό τῆς προσωπικῆς βιβλιοθήκης χωρίς κόστος, ἐποπτικό καί ἄλλο ὑλικό γιά τό κήρυγμα ἤ τήν κατήχηση. • Εὔκολη καί σύντομη ἀναζήτηση ὁποιασδήποτε πληροφορίας. • Εὐκολία στήν ἐπικοινωνία ἀκόμη καί μέ τό πιό ἀπομακρυσμένο μέρος. • Μεγαλύτερη δυνατότητα προσέγγισης τῆς νέας γενιᾶς, ἡ ὁποία, ὅπως προαναφέραμε, χρησιμοποιεῖ τόσο εὐρέως τίς N.T. στήν καθημερινότητά της. 5.2. Ἡ Χρήση τῶν Ν.Τ. σέ ἐπίπεδο Ἐνορίας Γίνεται δυνατή καί φυσικά πολύ εὐκολότερη: Α. Ἡ ὀργάνωση ἀρχείων καί βάσεων δεδομένων, μέ πολύτιμα στοιχεῖα τά ὁποῖα μποροῦν νά ἀξιοποιηθοῦν ποιμαντικά, ὅπως: • Στοιχεῖα Ἐνοριτῶν. • Ἐγκύκλιοι Ἀρχιεπισκοπῆς ἤ Ἱερῶν Μητροπόλεων. • Γάμοι. • Βαπτίσεις. Β. Ἡ ὀργάνωση ψηφιοποιημένων βιβλιοθηκῶν, στίς ὁποῖες νά ἔχει τή δυνατότητα πρόσβασης κάθε ἐνορίτης καί οἱ ὁποῖες μπορεῖ νά περιλαμβάνουν: • Βιβλία καί κείμενα. • Ἀρχεῖα ἤχου μέ ὁμιλίες ἤ κηρύγματα. • Ἁγιολόγιο καί Συναξάρια. • Μουσική. • Video θεολογικοῦ, ἐπιστημονικοῦ ἤ ψυχαγωγικοῦ περιεχομένου. Τέλος, οἱ Ν.Τ. μποροῦν ἐπίσης νά συμβάλουν στήν ἐπιτυχημένη διοργάνωση ψυχαγωγικῶν καί ἑορταστικῶν ἐνοριακῶν ἐκδηλώσεων. 5.3. Ἀξιοποίηση τοῦ Διαδικτύου Τό Διαδίκτυο, παρ’ ὅλες τίς δυσκολίες καί τούς κινδύνους πού ἐμπεριέχει ἡ χρήση του, μπορεῖ νά ἀποτελέσει ἕνα ἰδιαίτερα χρήσιμο ἐργαλεῖο διάδοσης τῆς πίστεως, χριστιανικῆς μόρφωσης, ἐνημέρωσης ἀλλά καί ψυχαγωγίας, ὅταν βρίσκεται σέ ὑπεύθυνα χέρια πού γνωρίζουν νά τό διαχειρίζονται μέ μέτρο καί σύνεση. Τό Διαδίκτυο εἶναι δυνατόν νά ἀξιοποιηθεῖ μέ τή δημιουργία Ἐνοριακῆς Ἱστοσελίδας, ἡ ὁποία νά περιέχει πληροφοριακό ὑλικό γιά τήν ἐνορία, ἀνακοινώσεις, ψηφιακή βιβλιοθήκη, γνωριμία μέ ἐκκλησιαστικά μνημεῖα ἤ μέ ἔργα τέχνης ἀπό τήν ὀρθόδοξη παράδοση κ.ἄ. _60_

• •

Κάποιες σημαντικές παρατηρήσεις: Δέν ἀρκεῖ ἡ δημιουργία τῆς ἱστοσελίδας, ἀλλά ἀπαιτεῖται συνεχής ἐνημέρωση, ἐμπλουτισμός καί ἐπικαιροποίησή της, προκειμένου νά ἑλκύει τή συνεχῆ πρόσβαση σ’ αὐτή. Θά ἦταν σημαντικό νά μήν εἶναι στατική, ἀλλά νά δίνει τή δυνατότητα τῆς ἀλληλεπίδρασης μέ τό χρήστη.

Ἐπίσης ἡ δημιουργία καί ἀποστολή ἑνός Ἐνοριακοῦ Newsletter (ψηφιακή ἐφημερίδα μέ τά νέα τῆς ἐνορίας, πού ἀποστέλλεται μέσῳ ἠλεκτρονικοῦ ταχυδρομείου) ἀποτελεῖ σχετικά εὔκολη καί κυρίως οἰκονομική λύση ἔναντι τοῦ ἐνοριακοῦ ἐντύπου καί μπορεῖ νά συμβάλει στή δημοσιοποίηση τῶν ποιμαντικῶν δραστηριοτήτων τῆς ἐνορίας. Ἀκόμη μέ τή βοήθεια τοῦ ἠλεκτρονικοῦ ταχυδρομείου διάφορες ἐπιστολές ποιμαντικοῦ χαρακτήρα (ἐπετειακές, εὐχαριστήριες, συλλυπητήριες κ.λπ.) μποροῦν πολύ εὔκολα νά φθάσουν στούς παραλῆπτες τους καί νά συμβάλουν στήν ἐπικοινωνία τῆς ἐνορίας μέ τούς ἐνορίτες. Τέλος, χωρίς μεγάλο κόστος τό Διαδίκτυο μπορεῖ νά ὑποστηρίξει Ἐνοριακό Web-Ραδιόφωνο καί Web-Τηλεόραση.

6. Συμπεράσματα Τελειώνοντας, θά θέλαμε ἐπιγραμματικά νά διατυπώσουμε ὁρισμένα συμπεράσματα: • Εἶναι ἀδιαμφισβήτητη ἡ εὐρύτατη διάδοση τῶν Ν.Τ. σέ ὅλες τίς πτυχές τῆς σύγχρονης καθημερινότητας. Τίς χρησιμοποιεῖ ἡ συντριπτική πλειονότητα τῶν νέων, ἀλλά σιγά σιγά ἐξοικειώνονται μέ τή χρήση της καί οἱ μεγαλύτεροι. • Εἶναι ἀναγκαῖος ὁ «ψηφιακός ἐγγραμματισμός», δηλαδή ἡ γνώση καί ὁ χειρισμός τῶν Ν.Τ. ἄν θέλουμε νά εἴμαστε ἐπίκαιροι. • Οἱ Ν.Τ. καί οἱ ποικίλες ἐφαρμογές τους μποροῦν νά ἀποτελέσουν πολύ χρήσιμα ἐκπαιδευτικά ἐργαλεῖα, ὥστε καί τό μάθημα νά γίνει πιό ἑλκυστικό καί ἀποδοτικό, ἀλλά καί νά βελτιωθεῖ ἡ προσωπική ἐπικοινωνία ἐκπαιδευτικῶν καί μαθητῶν. • Παρά τίς δυσκολίες τῆς χρήσης τους καί τούς κινδύνους οἱ ὁποῖοι κατά καιρούς ἔχουν ἐπισημανθεῖ, οἱ Ν.Τ. μποροῦν νά ἐνισχύσουν οὐσιαστικά τό ποιμαντικό καί ἱεραποστολικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας καί γι’ αὐτό δέν πρέπει νά εἴμαστε ἐπιφυλακτικοί ἀπέναντί τους. Ἄλλωστε ὅπως τονίζει ὁ Μ. Βασίλειος: «Καθάπερ τῆς ροδονιᾶς τοῦ ἄνθους δρεψάμενοι τάς ἀκάνθας ἐκκλίνομεν, οὕτω καί ἐπί τοιούτων λόγων (ἱστοσελίδων, ψηφιακῶν ὑλικῶν καί τεχνολογιῶν) ὅσον χρήσιμον καρπωσάμενοι, τό βλαβερόν φυλαξώμεθα». Σᾶς εὐχαριστῶ γιά τήν προσοχή σας! _61_

Ὁ κ. Πάνος Κωνσταντόπουλος εἰσηγεῖται τό θέμα του. _62_

Πάνος Κωνσταντόπουλος Καθηγητής τοῦ Τμήματος Πληροφορικῆς τοῦ Οἰκονομικοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν

Ψηφιακός χῶρος καί «ἠλεκτρονική μάθηση»1 ά προσπαθήσω νά σᾶς παρασύρω σέ κάποιες σκέψεις, τονίζοντας ὁρισμένες μόνο πτυχές τοῦ θέματος, οἱ ὁποῖες ὑποθέτω ὅτι δέν θά θιγοῦν ἀπό ἑπόμενες εἰσηγήσεις, ἐπειδή ὅπως εἶδα θά ὑπάρξει ἀρκετή διαπραγμάτευση συγκεκριμένων ἐφαρμογῶν, τό ὁποῖο εἶναι κάτι πολύ καλό γιά τήν περίπτωση αὐτοῦ τοῦ συνεδρίου. Μιλώντας λοιπόν γιά ψηφιακό χῶρο καί ἠλεκτρονική μάθηση, θά μοῦ ἐπιτρέψετε νά ξεκινήσω ἀπό τήν ἠλεκτρονική μάθηση καί νά ἐξηγήσω πῶς τήν ἐννοῶ, γιά τήν ὁμιλία αὐτή τουλάχιστον. Εἶναι αὐτό πού ἐκφράζει ὁ ὅρος e-learning, ὅπως πολύ σωστά ἀκούστηκε μόλις προηγουμένως, καί ἀναφέρεται σέ ὅλες τίς ἠλεκτρονικῶς ὑποστηριζόμενες μορφές διδασκαλίας καί μάθησης. Ἡ διάκριση γίνεται γιατί ὑπάρχει καί ἡ κατά μόνας μάθηση, ἡ αὐτοδιδασκαλία, ἡ προσωπική μελέτη, καί ἑπομένως ἡ μάθηση εἶναι κάπως εὐρύτερος ὅρος ἀπό τή διδασκαλία. Περιλαμβάνει πολλές μορφές καί ἐφαρμογές διαδικτυακές, καθώς ἐπίσης καί τοπικές ὑπολογιστικές ἐφαρμογές, δηλ. ἐφαρμογές πού μποροῦν νά γίνουν σέ ἕνα ὑπολογιστή πού δέν εἶναι ἀνάγκη νά εἶναι συνδεμένος στό διαδίκτυο, ἀλλά καί συνεργατικά συστήματα, δηλ. συστήματα πού ὑποστηρίζουν τή συνεργασία πολλῶν ἀνθρώπων μέσω αὐτῶν. Γίνεται μέ ἤ χωρίς δάσκαλο. Μπορεῖ νά εἶναι πλήρως κατευθυνόμενη ἀπό τόν δάσκαλο ἤ νά εἶναι συνεργατική, δηλ. τά παιδιά νά συνεργάζονται μέ τόν δάσκαλο καί μεταξύ τους. Μπορεῖ νά εἶναι τοπική ἤ ὑπερτοπική. Τοπική σημαίνει ὅτι εἴμαστε μέσα στήν τάξη καί περιορίζεται ἐκεῖ ἤ ὅτι εἴμαστε σέ κάποιο χῶρο τόν ὁποῖο ὁρίζουμε ὡς χῶρο διδασκαλίας καί ἑπομένως ἡ συμβατική τάξη ἀντιστοιχεῖ στόν προσδιορισμό τοπική. Ἀπό τήν ἄλλη, ἡ ὑπερτοπική ἀναφέρεται σέ αὐτό τό ὁποῖο στήν τρέχουσα ὁρολογία τῆς μόδας ὀνομάζουμε εἰκονική τάξη (virtual class) καί

Τό κείμενο προέρχεται ἀπό ἀπομαγνητοφώνηση τῆς εἰσήγησης πού ἐπιμελήθηκε ὁ Γ. Στριλιγκᾶς. _63_

ἐπίσης στήν ἐξ ἀποστάσεως μάθηση. Δηλαδή, ἀκριβῶς ἐπειδή τά δίκτυα μᾶς δίνουν τή δυνατότητα νά ὀργανώνουμε ἐπικοινωνία ἐξ ἀποστάσεως, νά βλέπουμε ἕνα κοινό ἀντικείμενο ἀπό τούς ὑπολογιστές μας ἀπό διαφορετικά σημεῖα, πού σημαίνει ὅτι μποροῦμε νά αἰσθανόμαστε σάν νά εἴμαστε σέ κάποιο εἰκονικό χῶρο μαζί, νά συνευρισκόμαστε εἰκονικά καί ἐξωπραγματικά, αὐτό εἶναι περίπτωση ὑπερτοπικής ἠλεκτρονικῆς μάθησης. Τέλος, μπορεῖ νά γίνεται μέ σύγχρονη ἤ μέ ἀσύγχρονη ἐπικοινωνία. Σύγχρονη ἐπικοινωνία ἔχουμε ὅταν τήν ἴδια στιγμή, ἔστω καί ἄν δέν εἴμαστε στόν ἴδιο τόπο, ἐπικοινωνοῦμε στό ἴδιο χρονικό παράθυρο, ὅπως ὅταν μιλᾶμε στό τηλέφωνο. Ἑπομένως, σύγχρονη ἐπικοινωνία εἶναι αὐτό πού συμβαίνει στή συμβατική τάξη, ὅπου εἴμαστε μαζί καί ἐπικοινωνοῦμε στόν ἴδιο χρόνο καί τόν ἴδιο τόπο, ἀλλά καί στήν εἰκονική τάξη, ὅπου δέν εἴμαστε στόν ἴδιο τόπο, ὅμως πρέπει νά εἴμαστε συνδεμένοι στόν ἴδιο χρόνο καί νά ἐπικοινωνοῦμε, καθώς ἐπίσης καί στή συνομιλία μέσῳ τηλεφώνου ἤ μέσῳ διαδικτύου, ὅπως γίνεται μέ τό on line chat, ὅπου ναί μέν δέν βλέπουμε κάποιο κοινό ἀντικείμενο, ὅμως, εἴμαστε σέ μία συνομιλία. Αὐτή εἶναι ἡ σύγχρονη ἐπικοινωνία. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, ἡ ἀσύγχρονη ἐπικοινωνία μᾶς ἐπιτρέπει νά θέσουμε τίς ἀπόψεις μας, νά δώσουμε ἕνα μήνυμά μας καί αὐτό νά τό λάβει καί νά ἀπαντήσει σέ αὐτό κάποιος σέ μιά ἄλλη χρονική στιγμή. Αὐτή εἶναι ἡ περίπτωση τοῦ ἠλεκτρονικοῦ ταχυδρομείου, τῶν blogs, τῶν wikis καί τῶν περιοχῶν συζητήσεων, πού προφανῶς ἔχουν προσφέρει μία τεράστια εὐκολία ἐπικοινωνίας, ὅπου μπορῶ νά ἀνταποκρίνομαι σέ αὐτή στόν χρόνο πού αἰσθάνομαι ὅτι ἔχω τήν ἄνεση νά τό κάνω. Μετά ἀπό αὐτή τή σύντομη ἐπισκόπηση τῶν διαστάσεων τῆς ἠλεκτρονικῆς μάθησης θά στραφοῦμε στούς τρόπους ἐφαρμογῆς της. Οἱ τρόποι, ἤ ἐάν θέλετε οἱ διαβαθμίσεις, ἐφαρμογῆς τῆς ἠλεκτρονικῆς μάθησης ξεκινᾶνε ἀπό τό νά ἀρνηθοῦμε πλήρως νά τήν ἐφαρμόσουμε. Ἑπομένως, τό νά κάνουμε μάθημα χωρίς ὑπολογιστή ἄς θεωρήσουμε ὅτι εἶναι ἡ ἀκραία περίπτωση τῆς ἠλεκτρονικῆς μάθησης. Τότε, ἁπλῶς ἔχουμε ἀποφασίσει συνειδητά ὅτι δέν τή θέλουμε. Στή συνέχεια, ἡ πιό ἁπλή περίπτωση εἶναι νά τήν ἀξιοποιήσουμε σάν ἕνα βοήθημα διδασκαλίας. Αὐτό σημαίνει νά κάνουμε λ.χ. μιά προβολή διαφανειῶν, ὅπως ἀκριβῶς κάνουμε τώρα. Ἐκτός ἀπό αὐτό, μποροῦμε νά διαθέσουμε τίς διαφάνειες καί ἄλλο ὑλικό μέσῳ μιᾶς ἱστοσελίδας ἑνός μαθήματος. Τότε, ἡ ἐπικοινωνία δέν εἶναι ζωντανή μέσα στήν τάξη τήν ἴδια ὥρα, ἀλλά λειτουργεῖ ὡς βοήθημα διδασκαλίας, διότι μέσα ἀπό μία ἱστοσελίδα ἑνός μαθήματος μπορεῖ κάποιος νά βρεῖ ὑλικό. Καθώς ἐπίσης, μπορεῖ νά εἶναι ἡ χρήση συγκεκριμένων προγραμμάτων ἀπό τούς μαθητές, πού τούς ὑποχρεώνουν νά λάβουν ἐνεργά μέρος στή διδασκαλία καί νά μήν εἶναι μονάχα παθητικοί δέκτες κάποιου ὑλικοῦ. Αὐτό μπορεῖ νά γίνει μέσῳ τῶν ὑπολογιστῶν τοῦ σχολείου ἤ μέσῳ δικῶν τους _64_

ὑπολογιστῶν στό σπίτι ἤ κάπου ἀλλοῦ. Τέλος, ὑπάρχουν οἱ μορφές τῆς λεγόμενης ὑβριδικῆς διδασκαλίας, τῆς τηλεδιδασκαλίας καί τῆς συνεργατικῆς μάθησης. Ὑβριδική διδασκαλία εἶναι αὐτή πού λαμβάνει χώρα ἐν μέρει μέσα στήν τάξη καί ἐν μέρει μέσῳ δικτυωμένου ἠλεκτρονικοῦ ὑπολογιστῆ. Αὐτό σημαίνει ὅτι μέρος τῆς δουλειᾶς γίνεται στήν τάξη καί μέρος τῆς δουλειᾶς κάνει ὁ καθένας στό σπίτι του, μέ προϋπόθεση ὅτι ἔχει στό σπίτι του ὑπολογιστῆ. Ἡ τηλεδιδασκαλία ξεχνάει τήν τάξη καί εἴμαστε ὅλοι ἀπό μακριά. Ὑπάρχουν περιπτώσεις πού αὐτό ἐπιβάλλεται νά γίνει, ἑπομένως πρέπει νά λαμβάνουμε ὑπόψη αὐτή τή μορφή. Δέν τήν προτιμοῦμε ὅταν μποροῦμε νά εἴμαστε ὅλοι μαζί, ὅμως, ὑπάρχουν περιπτώσεις πού αὐτό εἶναι ἀδύνατο. Ἡ συνεργατική μάθηση εἶναι αὐτή πού οἱ μαθητές δουλεύουν μαζί καί μαθαίνουν συνεργαζόμενοι. Δέν θά ἐπεκταθῶ στίς παιδαγωγικές διαστάσεις τοῦ ζητήματος γιατί δέν εἶναι ὁ σκοπός τῆς ὁμιλίας μου καί δέν μοῦ ἐπιτρέπει ὁ χρόνος νά τό κάνω. Παρ’ ὅλα αὐτά, θά μείνω λίγο περισσότερο στή συνεργατική ἠλεκτρονική μάθηση διότι τυχαίνει νά προσελκύει πολύ ἐνδιαφέρον. Μπορεῖ νά θεωρηθεῖ σάν μία ἐφαρμογή τῆς ὁμαδοσυνεργατικῆς μεθόδου, ἡ ὁποία εἶναι γνωστή στούς παιδαγωγούς καί ἐφαρμόζεται μέ ἐπιτυχία ἀπό τήν πρό ὑπολογιστῶν ἐποχή. Αὐτό πού στήν περίπτωση τῶν ὑπολογιστῶν κάνει εἶναι ὅτι προσπαθεῖ νά ἀξιοποιήσει ὅσο καλύτερα γίνεται ἐργαλεῖα τοῦ λεγόμενου κοινωνικοῦ λογισμικοῦ, δηλ. ἐργαλεῖα τά ὁποῖα προάγουν τή συνεργασία, καί μάλιστα τήν ἀσύγχρονη, ὅπως εἶναι τά blogs καί τά wikis. Νά θυμίσω ὅτι τά blogs οὐσιαστικά εἶναι προσωπικά σημειωματάρια, στά ὁποῖα μπορεῖ κάποιος ἄλλος νά ἔλθει καί νά προσθέσει τίς δικές του σημειώσεις καί κατ’ αὐτό τόν τρόπο μπορεῖ νά ἀναπτυχθεῖ καί νά συντηρηθεῖ ἕνας διάλογος γύρω ἀπό κάποιο θέμα, ὅμως, πάνω στόν ἄξονα κάποιων προσωπικῶν σημειώσεων. Τό wiki εἶναι ἕνα χῶρος πιό ἐλεύθερος. Κατά τήν ἔννοια αὐτή, ὁρίζουμε ἕνα θέμα καί πάνω σέ αὐτό δημιουργοῦμε ἕνα διαδικτυακό τόπο συνεργασίας, ὅπου πολλοί μποροῦν ἐπέμβουν καί νά γράψουν κάτι. Δέν εἶναι χῶρος πού μόνο ἕνας ἔχει τή δυνατότητα νά γράψει κάτι καί οἱ ὑπόλοιποι τή δυνατότητα μόνο νά τό δοῦν. Μπορεῖ κανείς νά ἐπεκτείνει τά ἐργαλεῖα αὐτά μέχρι τοῦ σημείου νά εἰκονικῶν κόσμων, ὅπως λέγονται, δηλ. τρισδιάστατων ἐφαρμογῶν, ἄς ποῦμε ὅπως στά εἰκονικά παιχνίδια, ὅπου ἐκπρόσωποι τῶν λαμβανόντων μέρος παίζουν ρόλους γιά λογαριασμό τους. Ἕνα τέτοιο πολύ γνωστό περιβάλλον εἶναι τό Second Life, πού σημαίνει δεύτερη ζωή. Ἀνεξαρτήτως ὅσων ἄλλων συμβαίνουν σέ αὐτό τόν χῶρο, ἀπό πλευρᾶς καθαρά ἐκπαιδευτικῆς, τέτοια περιβάλλοντα ἔχουν μέχρι στιγμῆς ἀξιοποιηθεῖ σέ περιπτώσεις ὅπου ὑπάρχει ἀνάγκη νά προσομοιώσει κανείς ὁρισμένα φαινόμενα καί καταστάσεις, ἐπειδή δέν εἶναι εὔκολο νά γίνει ἀλλιῶς. Γιά παράδειγμα, αὐτό συμβαίνει στήν Ἀμερική καί στόν Καναδά μετά τά γεγονότα τῆς 11ης Σεπτεμβρίου _65_

2001, ὅπου μέσα ἀπό τέτοια εἰκονικά περιβάλλοντα ἐκπαιδεύονται συνοριακοί φρουροί, τελωνειακοί ὑπάλληλοι καί ἄλλοι, σέ ἀκραῖα περιστατικά τρομοκρατικῶν ἐνεργειῶν καί διεισδύσεων ἀπό τά σύνορα καί αὐτά τά πράγματα προσομοιώνονται σέ ἕνα χῶρο πού φαίνεται ἀρκετά ρεαλιστικός καί εἶναι ἀρκετά ἀληθοφανής. Αὐτό τό ἀνέφερα μόνο γιά νά δοῦμε μέχρι πού φθάνει ἡ γκάμα τῆς ἠλεκτρονικῆς μάθησης καί πιθανῶς, ἄν καί φαίνεται ὅτι εἶναι ἀκραῖο παράδειγμα, νά μήν εἶναι ἄσχετο γιά ἐκεῖνον πού χρησιμοποιεῖ τή φαντασία καί τήν τέχνη στή διδασκαλία. Θεωρεῖται, λοιπόν, ἡ συνεργατική ἠλεκτρονική μάθηση σάν μία ἀπό τίς περισσότερο ὑποσχόμενες τάσεις στά νεώτερα συστήματα, ἀκριβῶς γιατί ἐνεργοποιεῖ τά παιδιά καί τά κάνει ἐνεργητικούς συμμετόχους. Σάν τακτική δέν εἶναι τόσο καινούργια. Σήμερα ἔχει μεγάλη διάδοση, γιατί τά δίκτυα ὑπολογιστῶν ἐπιτρέπουν τή γρήγορη ἐπικοινωνία, ἀλλά οἱ ἰδέες αὐτές, ἀκόμη καί μέ ὑπολογιστές, ἔχουν ἐμφανιστεῖ ἤδη ἀπό τή δεκαετία τοῦ 1970 καί τοῦ 1980 σέ πανεπιστήμια στήν Ἀμερική, γιά τήν ὑποστήριξη τῆς συνεργασίας μεταξύ φοιτητῶν. Ἐπιτρέψτε μου, πολύ σύντομα, ἐκφράζοντας παράλληλα εὐχαριστίες πρός τήν Ἑλένη Τσενόγλου, καθηγήτρια στό Βαρβάκειο Πειραματικό Γυμνάσιο, νά σᾶς παραπέμψω σέ μία τέτοια περίπτωση wiki, πού λειτουργεῖ σάν χῶρος ὁμαδοσυνεργατικῆς μάθησης παιδιῶν καί τό ἔχουν βαφτίσει «Γιά μία συντροφιά ἀνάμεσά μας». Ὑπάρχουν καί ἄλλοι τέτοιοι χῶροι, π.χ. «Οἱ ἔφηβοι δημοσιογράφοι» καί ἄλλες παρόμοιες ἱστοσελίδες, ὅπου ἡ ἰδέα εἶναι ὅτι μποροῦν νά ὁριστοῦν ποικίλες θεματικές ὀπτικές γωνίες καί περιοχές, μέ ἀφορμή κάποιο κεντρικό θέμα, τίς ὁποῖες τά παιδιά θά δουλέψουν ἀναλαμβάνοντας ξεχωριστούς ρόλους. Ἡ σύνδεσή μας μέ τό διαδίκτυο σέ αὐτό τόν χῶρο εἶναι ἀρκετά βραδεία, ὅμως, θά προσπαθήσουμε νά πάρουμε καί νά δοῦμε μερικές ἐνδεικτικές εἰκόνες. Θά συνεχίσω μέ ἕνα ἑπόμενο στάδιο τό ὁποῖο καί θά κρατήσει τό ἐνδιαφέρον μας ἀπό ἐδῶ καί μπρός. Πρόκειται γιά τά λεγόμενα συστήματα διαχείρισης μάθησης. Τό θέμα ἐδῶ εἶναι τό ἑξῆς: Καθώς δημιουργεῖται ἐκπαιδευτικό ὑλικό μέ τή φροντίδα τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ ἤ σάν ἀποτέλεσμα τῆς ἐνθουσιώδους ἐργασίας τῶν μαθητῶν, τό ἐρώτημα εἶναι, τό ὑλικό αὐτό πού δημιουργεῖται καί ἔχει χρησιμοποιηθεῖ ἤ πρόκειται νά χρησιμοποιηθεῖ σέ μαθήματα, ποιά μοίρα θά ἔχει στό μέλλον; Τί μπορεῖ νά γίνει μέ αὐτό ἀργότερα; Μποροῦμε νά δημιουργήσουμε κάποιες συλλογές μέ τέτοιο ὑλικό, τίς ὁποῖες νά ἀξιοποιήσουμε στό πλαίσιο μιᾶς τάξης καί ἀργότερα νά τίς συνδέσουμε μέ ἄλλο ὑλικό ἤ νά τίς συμπληρώσουμε καί νά προκύψει νέα χρήση κ.ο.κ.; Ἡ ἀπάντηση πού θέλησαν νά δώσουν οἱ ἐξελίξεις τῆς τεχνολογίας αὐτῆς ἦταν καταφατική καί προέρχεται ἤ ἐπιχειρεῖται νά δοθεῖ ἀπό τά λεγόμενα συστήματα διαχείρισης μάθησης ἤ learning management systems. Εἶναι, λοιπόν, συστήματα τά ὁποῖα προσφέρουν _66_

σύγχρονες καί ἀσύγχρονες ὑπηρεσίες ὑποστήριξης τῆς διδασκαλίας καί προσπαθοῦν νά προσφέρουν τή διαχείριση τοῦ ὑλικοῦ, τό ὁποῖο ἔχουμε μαζέψει μαζί μέ τούς τρόπους διάθεσής του. Ὑπάρχουν τέτοια ἐμπορικά προγράμματα καί συστήματα, νά ἀναφέρω πρῶτο τό Joomla, πού εἶναι ἴσως τό πιό πετυχημένο πρόγραμμα τῆς ἐποχῆς αὐτῆς, ἀλλά καί τό Webcity καί τό Blackboard, καθώς καί ἐφαρμογές ἐλεύθερου καί ἀνοικτοῦ λογισμικοῦ, τό Moodle τό ὁποῖο τό μᾶλλον ξέρετε οἱ περισσότεροι, ἀλλά γνωστό εἶναι καί τό Claroline, πού εἶναι ἕνα σύστημα πάνω στό ὁποῖο ἔχει βασιστεῖ ἡ ἐφαρμογή E-class πού χρησιμοποιοῦν πάρα πολλά ἑλληνικά πανεπιστήμια σήμερα. Παρά τό γεγονός ὅτι στό σημεῖο αὐτό εἶχα προγραμματίσει νά σᾶς δείξω ἕνα παράδειγμα ἀπό τό E-class, γιά τήν οἰκονομία τοῦ χρόνου μου, θά προχωρήσω καί θά ἐπανέλθω ἀργότερα, τοῦ διαδικτύου καί τοῦ χρόνου ἐπιτρέποντος, γιά νά κάνουμε κάποιες παρατηρήσεις πάνω σέ αὐτό. Τά συστήματα αὐτά, τά ὁποῖα πιθανότατα νά μήν εἶναι ὅλα διαθέσιμα καί προσβάσιμα σέ ὅλους, ἄν καί θεωρῶ πολύ πιθανό νά ἔχετε ἀρκετοί ἀπό ἐσᾶς δεῖ ἤ νά ἔχετε φτιάξει ἤδη μιά ἐφαρμογή μέ τό Moodle ἤ τό E-class, ἔχουν ὁρισμένους περιορισμούς πού ἔχουν ἀναγνωριστεῖ καί εἶναι ἀφορμή γιά νά κάνουμε κάποιες σκέψεις. Πρῶτον, ἡ ὀργάνωση τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ ὑλικοῦ, ὅπως συνήθως συμβαίνει σέ ἕνα τέτοιο περιβάλλον, ἀντιπροσωπεύει ἕνα μάθημα ἤ ἕνα τμῆμα μαθήματος, π.χ. τό μάθημα τῆς Ἱστορίας, τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ἤ μία ἑνότητά τους, Παλαιά Διαθήκη ἄς ποῦμε. Ἄρα, ἔχουμε συγκεκριμένο θέμα. Ἑπομένως, μέ τό νά συμβαίνει αὐτό, ἀμέσως δημιουργεῖται ἕνας ὁριοθετημένος πληροφοριακός χῶρος, δηλ. ἕνας χῶρος πληροφοριῶν, πού ὑπάρχουν σέ ψηφιακή μορφή, πού μποροῦν νά συνδέονται μεταξύ τους πολύ ὄμορφα, ἀλλά ὁ χῶρος αὐτός κάπου τελειώνει. Ἔχει συγκεκριμένα ὅρια, ἀπό ἐδῶ μέχρι ἐκεῖ, εἶναι περιορισμένος ἐνῶ δέν ὑπάρχει ἀνάγκη κάπου νά τελειώνει. Θά μποροῦσε κάλλιστα νά συνδέεται π.χ., ὁ πληροφοριακός χῶρος τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν μέ ἐκεῖνον τοῦ μαθήματος τῆς Ἱστορίας, τῆς Γλώσσας, τῆς Γεωγραφίας, γιά νά ἀναφέρω ἕνα πολύ πρόχειρο παράδειγμα. Δεύτερον, ὅπως ἔχουν τά πράγματα σήμερα, ὁ πιό καθοριστικός παράγοντας γιά τή συμπεριφορά καί τίς ἐπιδόσεις ἑνός ἀνθρώπου πού χρησιμοποιεῖ ἕνα τέτοιο σύστημα εἶναι ἡ γνώση πού αὐτός ἔχει, πρίν ἀρχίσει νά τό χρησιμοποιεῖ, γιά τήν περιοχή καί γιά τό θέμα. Δηλαδή, ἄν καταλαβαίνει περί τῆς ἀρχαίας Ἱστορίας ὁρισμένα πράγματα καί ἀνάλογα μέ τό πόσο καλά αἰσθάνεται ὅτι ἔχει ἐξοικείωση μέ τό θέμα, τόσο καλύτερα θά μπορέσει νά χρησιμοποιήσει αὐτό τό ἐργαλεῖο, τό ὁποῖο ἔχει ὀργανώσει ὑλικό γύρω ἀπό τήν ἀρχαία Ἱστορία. Δέν θά εἶναι τόσο φιλικό ἀπέναντι σέ κάποιον, ὁ ὁποῖος ἔρχεται ὡς ἄσχετος νά τό προσεγγίσει. Τρίτον, συνήθως, τά συστήματα αὐτά προσφέρουν τό περιεχόμενό τους μέ τόν _67_

ἴδιο τρόπο σέ ὅλους τους ἐπισκέπτες τους. Αὐτό γίνεται παρά τό γεγονός ὅτι ἀναγνωρίζουμε πώς ὁ καθένας ἔχει τίς δικές του ἰδιαίτερες ἀνάγκες καί τό δικό του ἐπίπεδο γνώσεων καί ἑπομένως ἡ ἀφετηρία του καθορίζει καί τήν περιέργειά του καί τήν ἱκανότητά του νά ψάξει ὁρισμένα πράγματα. Ὡς ἐκ τούτου, τά πρῶτα δευτερόλεπτα, πού εἶναι σημαντικά γιά νά τόν προσελκύσει ἕνα σύστημα, μπορεῖ νά τά χάσει κάνοντας τετριμμένες πράξεις πού γιά κάποιον ἄλλον θά ἦταν ἀπαραίτητες ἐνῶ γιά κάποιο προχωρημένο ὄχι. Ἄρα, δέν προσαρμόζονται ἰδιαίτερα στίς ἀνάγκες τῶν χρηστῶν. Τέταρτο καί τελευταῖο σέ σχέση μέ αὐτά πού ἐγώ διάλεξα σήμερα νά πῶ, ἡ παρουσίαση μή ἀπαραίτητων πληροφοριῶν καί συνδέσμων δημιουργεῖ πάντα αὐτό πού ὀνομάζουμε γνωστική ὑπερφόρτωση (cognitive overload). Αὐτό σημαίνει ὅτι φορτώνει τόν χρήστη μέ λεπτομέρειες πού πρέπει νά δεῖ καί κινήσεις πού πρέπει νά κάνει, πού διασποῦν τήν προσοχή του καί τή μαθησιακή διαδικασία καί αὐτό εἶναι κάτι πού κάνουν πάντοτε ὅλα αὐτά τά συστήματα. Ἄρα, οἱ ἀπαιτήσεις πού τίθενται σήμερα, καί προσπαθοῦν οἱ ἐξελίξεις κάπως νά ἀπαντήσουν σέ αὐτές, εἶναι πρῶτα νά διευκολύνουμε ὅσο γίνεται τήν πρόσβαση καί τήν ἀναζήτηση, δηλ. νά γίνουν τά συστήματα περισσότερο ἀνθρωποκεντρικά. Σέ αὐτό, δέν βοηθᾶνε μόνο οἱ τεχνολόγοι πού τά φτιάχνουνε ἀλλά καί οἱ ἐκπαιδευτικοί πού τά στήνουν, ἀνάλογα μέ τόν τρόπο πού τά στήνουν. Αὐτό θά τό σχολιάσουμε περισσότερο ἀργότερα. Τό δεύτερο, πού ἔχει σχέση μέ τό πρῶτο, εἶναι ὅτι ὑπάρχει ἀπαίτηση τά συστήματα αὐτά νά εἶναι προσαρμοσμένα σέ ἐκπαιδευτικούς στόχους, δηλ. νά ἐξυπηρετοῦν μία προσαρμοζόμενη μάθηση καί μία ἐξατομικευμένη μάθηση. Οἱ ἐκπαιδευτικοί στόχοι ἔχουν σχέση μέ τήν τάξη ἀλλά ἔχουν σχέση καί μέ τούς μαθητές ἤ μέ ὁμάδες μαθητῶν καί τό ἐπίπεδό τους, καί αὐτό εἶναι κάτι πού εἶναι περισσότερο προφανές στή διδασκαλία τῶν ξένων γλωσσῶν, ὅπου βλέπουμε ὅτι οἱ μαθητές μιᾶς τάξης διαχωρίζονται σέ ἐπίπεδα. Ἐκεῖ φαίνεται ἀκόμη ἐντονότερα αὐτό τό ὁποῖο λέω. Τρίτη ἀπαίτηση εἶναι ὅτι θά ἔπρεπε νά ὑποστηρίζεται ἡ ἐνεργητική συμμετοχή καί ἐπιλογή καί ὄχι ἁπλῶς ἡ παθητική πρόσβαση στήν πληροφορία. Ἡ ἐνεργητική ἐπιλογή ἀπό μέρους τοῦ μαθητή καί ἡ ὀργάνωση καί ὁ συνδυασμός πληροφοριῶν ἀπό αὐτόν. Αὐτό εἶναι πολύ σημαντικό γιατί σημαίνει ὅτι τόν κάνουμε νά συμμετέχει στό παιχνίδι καί νά μαθαίνει νά ὀργανώνει ὁ ἴδιος τήν πληροφορία τήν ὁποία βρίσκει καί ἐπίσης νά ἀναζητεῖ πληροφορία καί νά αἰσθάνεται ὅτι εἶναι δική του εὐθύνη νά πάει νά τή βρεῖ. Τέλος, εἶναι μία ἀπαίτηση πού ἀφορᾶ στόν ἐκπαιδευτικό, νά μπορεῖ νά ξαναχρησιμοποιήσει εὔκολα τό ἐκπαιδευτικό ὑλικό πού ἤδη ὑπάρχει, ἐκεῖνο πού ἔφτιαξε ὁ ἴδιος ἤ ἐκεῖνο πού ἔφτιαξαν κάποιοι ἄλλοι. Τό ἐκπαιδευτικό ὑλικό πού ἔφτιαξε ὁ ἴδιος εἶναι εὔκολο νά τό ξαναχρησιμοποιήσει. Ἄν καί γιά μένα προσωπικά δέν εἶναι πάντοτε εὔκολο σέ σχέση μέ αὐτά πού φτιάχνω ὁ ἴδιος, _68_

ὅμως, αὐτό δέν εἶναι ὁ κανόνας. Εἶναι πολύ πιό δύσκολο νά πάω νά χρησιμοποιήσω γιά δικούς μου σκοπούς διαφάνειες ἤ ἐκπαιδευτικό ὑλικό πού ἑτοίμασε κάποιος ἄλλος. Γιατί πολλές φορές ἴσως δέν μπορῶ κἄν νά τό βρῶ. Γιατί δέν μπορῶ νά ἐντάξω τό ὑλικό αὐτό στούς σκοπούς τοῦ δικοῦ μου μαθήματος. Ἐάν πάει κανείς ἕνα βῆμα παραπέρα σέ αὐτή τήν τελευταία ἀπαίτηση, θά ἔλεγε ὅτι αὐτό θά ἦταν ἀκόμη εὐκολότερο ἄν τά συστήματα αὐτῆς τῆς κατηγορίας μποροῦσαν νά συνεργάζονται περισσότερο μεταξύ τους. Αὐτό δέν θά τό σχολιάσουμε περισσότερο, πρόκειται γιά τεχνικά ζητήματα πού ξεφεύγουν ἀπό τίς ἀπαιτήσεις αὐτῆς τῆς εἰσήγησης, ἁπλῶς, ἐπιτρέψτε μου νά πῶ ὅτι ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο αὐτά τά παραπάνω γίνονται εἶναι νά φροντίζουμε νά ἀποδίδουμε στά δεδομένα μας κάποιους περιγραφικούς χαρακτηρισμούς, πού εἶναι ἀπαραίτητοι. Δηλαδή τό ὑλικό πού ὀργανώσαμε, λ.χ. μιά παρουσίαση τήν ὁποία φτιάξαμε, ἕνα σύνολο πληροφοριῶν, τίς ὁποῖες μαζέψαμε καί κάναμε τόν κόπο νά δημιουργήσουμε μέ αὐτές μιά ὡραῖα συλλογή, δέν ἀρκεῖ νά τό φυλάξουμε καί νά φροντίζουμε νά παίρνουμε ἀντίγραφα μή τυχόν καί τό χάσουμε, π.χ. ἐάν χαλάσει ὁ δίσκος. Πρέπει νά τό εὐρετηριάσουμε κιόλας, νά τό ἐντάξουμε στούς κατάλληλους εὐρετηριακούς χώρους, νά δημιουργήσουμε ἐκεῖνα πού στήν περίπτωση τῆς Πληροφορικῆς λέγονται «μεταδεδομένα», δηλ. περιγραφικά δεδομένα γιά τά δεδομένα. Ὑπάρχουν κάποια πρότυπα γιά τά ἐκπαιδευτικά μεταδεδομένα, δέν χρειάζεται νά κουραστοῦμε τώρα μέ αὐτά, ἀλλά πρέπει νά ἔχουμε κατά νοῦ ὅτι ὑπάρχουν πλέον πιστοποιημένοι τρόποι περιγραφῆς αὐτῶν τῶν δευτερευουσῶν ἀλλά πολύ σημαντικῶν πληροφοριῶν. Ἄς ἔλθω τώρα στόν πρῶτο ὄρο τόν ὁποῖο χρησιμοποίησα τό θέμα μου, δηλ. τόν «ψηφιακό χῶρο». Νομίζω ὅτι ἤδη ἔχουμε φτάσει στό σημεῖο αὐτό. Ἐάν θέλουμε νά ἔχουμε συλλογές ὑλικοῦ πού νά τίς χειριζόμαστε καί νά τίς ξαναχρησιμοποιοῦμε στό μέλλον, εἴμαστε ἀντιμέτωποι μέ κάποιους χώρους γεμάτους πληροφορίες πού θά τούς ὀνομάσω ψηφιακούς χώρους ἤ ψηφιακό χῶρο. Ψηφιακό χῶρο, λοιπόν, θεωρῶ ἕνα χῶρο πού περιλαμβάνει μία συλλογή ἤ συλλογές δεδομένων, μαζί μέ τίς πληροφορίες γιά τό πῶς μπορῶ νά προσπελάσω αὐτές τίς συλλογές καθώς ἐπίσης καί τό πώς μπορῶ νά τίς διαβάσω καί νά τίς ἑρμηνεύσω σωστά. Ἑπομένως, κάποιες συλλογές δεδομένων μαζί μέ τίς πληροφορίες πού μοῦ λένε τί νά τίς κάνω εἶναι ἕνας ψηφιακός χῶρος. Συλλογή δεδομένων χωρίς τίς πληροφορίες σχετικά μέ τή χρήση τους, ἐπίσης, εἶναι ψηφιακός χῶρος, ἐπιτρέψτε μου ὅμως νά πῶ ὅτι εἶναι χαμηλότερης ποιότητας καί στάθμης γιατί δέν ἐπιτρέπει τήν ὅσο γίνεται καλύτερη ἀξιοποίησή του. Σχετικά μέ τό πῶς ἕνας ψηφιακός χῶρος ὀργανώνεται, ὑπάρχουν ποικίλες μορφές ὀργάνωσης καί σύνδεσης. Μπορεῖ νά ξεκινήσει κανείς ἀπό ἕνα πλήρως κατακερματισμένο χῶρο, π.χ. τό περιεχόμενο τοῦ δικοῦ μου ἤ τοῦ δικοῦ σας _69_

ὑπολογιστῆ ἤ τόν ὑπολογιστή κάποιου ἄλλου, μέχρι ἕνα χῶρο ὁ ὁποῖος εἶναι δυνάμει ἑνιαῖος, ὅπως λέμε. Δηλαδή, ὑπάρχει τρόπος νά διασυνδέσει κανείς τίς πληροφορίες μεταξύ τους. Εἶναι σημαντικό, καθώς ἐμφανίζεται αὐτός ὁ χῶρος μέ πολλές εὐκαιρίες καί σέ πολλά πεδία, καί ἕνα ἀπό αὐτά εἶναι ἡ ἐκπαίδευση, νά δώσουμε τίς προϋποθέσεις ἀποτελεσματικῆς διάθεσης τῆς πληροφορίας. Οἱ βασικές προσεγγίσεις γιά νά τό κάνουμε αὐτό εἶναι δύο: Ἡ πρώτη εἶναι νά σκεφτοῦμε μέ ἀφετηρία τό ὑλικό πού ἔχουμε, ποιές δυνατότητες μᾶς προσφέρει αὐτό τό ὑλικό καί ποιούς σκοπούς μπορεῖ νά ἐξυπηρετήσει. Ἔχει σημασία ἡ ἔγνοια γιά τό τί μπορεῖς νά κάνεις μέ τό ὑλικό καί ὄχι ἁπλῶς νά εἶναι πολύ ὡραῖο τό ὑλικό. Ἡ δεύτερη προσέγγιση εἶναι νά ξεκινήσουμε ἀπό τόν ἄνθρωπο πού χρειάζεται αὐτό τό ὑλικό, τόν χρήστη, καί νά ποῦμε ποιές εἶναι οἱ ἀνάγκες μιᾶς συγκεκριμένης κοινότητας. Μιά συγκεκριμένη κοινότητα εἶναι μία μαθητική τάξη, εἶναι μία ἐπιστημονική κοινότητα ὅπως ὁ Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων κ.ο.κ. Ἄρα ὁ σκοπός καί ὁ τρόπος τῆς χρήσης τοῦ ὑλικοῦ ἀπό μία συγκεκριμένη κοινότητα μπορεῖ νά εἶναι ἀφετηρία γιά νά μπορέσουμε νά ποῦμε πώς θά μπορέσουμε νά τό διαθέσουμε ἀποτελεσματικά. Γιά νά γίνει αὐτό περισσότερο φανερό, θά δώσω δύο παραδείγματα ἀπό ἄλλους χώρους. Τό ἕνα εἶναι μία συλλογή ἡ ὁποία περιλαμβάνει εἰκόνες ζώων. Μιά τέτοια συλλογή μπορεῖ νά εἶναι χρήσιμη γιά μαθήματα Βιολογίας, σέ διάφορες ἐκπαιδευτικές βαθμίδες, ἀπό τό Δημοτικό μέχρι τό Πανεπιστήμιο. Ἀρκεῖ οἱ εἰκόνες νά ἔχουν κάποια ποιότητα καί νά συνοδεύονται μέ κάποιο στοιχειῶδες περιγραφικό ὑλικό, πού νά μᾶς λέει τί ἀκριβῶς εἶναι αὐτό πού δείχνει κάθε εἰκόνα καί ἀνάλογα μέ τή στάθμη ἐκπαίδευσης θά μποροῦσε νά διαφοροποιεῖται αὐτή ἡ περιγραφική πληροφορία. Θά μποροῦσε, ἐπίσης, αὐτές οἱ εἰκόνες τῶν ζώων νά εἶναι ὑλικό γιά ἐρευνητές Βιολόγους καί τότε αὐτοί θά χρειαζόντουσαν νά συνοδεύουν αὐτές τίς εἰκόνες πολύ περισσότερες πληροφορίες, πού θά εἶχαν σχέση μέ τίς συνθῆκες μέ τίς ὁποῖες ἔγινε ἡ λήψη τους καί μέ πολλές ἄλλες λεπτομέρειες, προκειμένου νά ἔχουν κάποια ἐρευνητική ἀξία. Θά μποροῦσαν ἐπίσης νά μή χρησιμεύουν γιά ἐκπαιδευτικούς ἤ ἐρευνητικούς σκοπούς ἀλλά νά προορίζονται γιά δημιουργία μιᾶς διαφήμισης, ὁπότε θά συνοδεύονται μέ χαρακτηρισμούς ὅπως τί συναισθήματα προκαλοῦν ἤ μέ τί τύπους συναισθημάτων ἀντιστοιχίζονται, π.χ. ἐάν ἐκφράζουν φόβο, δύναμη κ.ο.κ., καί ἄρα πῶς θά μπορούσαμε νά τίς χρησιμοποιήσουμε. Τό δεύτερο ἀφορᾶ σέ ὑλικό σχετικά μέ τό ἐρώτημα γιατί εἶναι γαλάζιος ὁ οὐρανός. Ἐάν μαζέψει κανείς ἐκπαιδευτικό ὑλικό καί πληροφορίες γιά νά μπορέσει νά ἀπαντήσει στό ἐρώτημα γιατί εἶναι γαλάζιος ὁ οὐρανός, τελείως διαφορετικό ὑλικό θά προβάλει σέ ἕνα μικρό παιδί, π.χ. στά προνήπια ἐνδεχομένως θά ἀρκοῦσε ἕνα ὡραῖος μύθος, καί τελείως _70_

διαφορετικό σέ κάποιο ἐπιστήμονα, πού θά ἤθελε μία φυσική ἐξήγηση γιατί φαίνεται γαλάζιος ὁ οὐρανός. Τό ὑλικό αὐτό, ἐπιτρέψτε μου νά πῶ, θά μποροῦσε νά ἔχει προέλθει ἀπό τήν ἴδια συλλογή ὑλικοῦ, ἡ ὁποία μαζεύτηκε μέ κόπο, ἡ ὁποία εἶναι ἑνιαία μέ ἐσωτερικές διασυνδέσεις, ἀλλά δέν χρειάζεται νά προωθηθεῖ ὁλόκληρη σέ ὅλους καί μέ τόν ἴδιο τρόπο. Θυμηθεῖτε τούς περιορισμούς πού εἶπα ὅτι ἔχουν αὐτά τά συστήματα. Μιά μελέτη τῆς πληροφοριακῆς συμπεριφορᾶς μαθητῶν, ἡ ὁποία ἔγινε πολλά χρόνια πρίν, τό 1995, σέ Πανεπιστήμιο τῆς Καλιφόρνιας, καί εἶχε ξεκινήσει ἀπό τή διαπίστωση ὅτι οἱ μαθητές ἔχουν ἀδυναμία στήν ἀναζήτηση πληροφοριῶν, ἔδωσε τό ἑξῆς ἐνδιαφέρον ἀποτέλεσμα. Θά σᾶς πῶ ἕνα ἀπό τά ἀποτελέσματα αὐτῆς τῆς μελέτης, πού μοῦ φαίνεται ὅτι ἔχει περισσότερο ἐνδιαφέρον. Ὅταν ξεκίνησαν αὐτό τό ἐγχείρημα, ὁ σκοπός ἦταν νά συμπληρώσουν τά ἐργαστηριακά μαθήματα πού κάνουν, δηλ. τά μαθήματα Φυσικῆς στίς τελευταῖες τάξεις τοῦ Δημοτικοῦ, σέ ἡλικίες 8-12 ἐτῶν, οἱ ὁποῖες κάνουν μαθήματα πειραματικῆς Φυσικῆς καί ἐπίσης κάνουν λίγες ἐργασίες στό ἐργαστήριο. Θέλανε νά συμπληρώσουν τό ἐργαστήριο καί μέ ἀσκήσεις ἀναζήτησης πληροφοριῶν ἀπό τούς ἴδιους τούς μαθητές, γιά νά τούς μάθουν νά ἀναζητοῦν πληροφορίες, χρησιμοποιώντας κυρίως τό διαδίκτυο καί τή βιβλιοθήκη, θεωρώντας ὅτι αὐτό ἔχει τήν ἴδια βαρύτητα καί ἀξία πού ἔχει ἡ ἐμπειρική ἱκανότητά του νά δοῦν ἤ νά ἐκτελέσουν ἕνα πείραμα. Διάφορες παιδαγωγικές καί ψυχολογικές ἔρευνες, λοιπόν, ἔδειξαν ὅτι τά παιδιά δέν εἶχαν ἐπαρκεῖς γλωσσικές ἱκανότητες ὥστε νά μπορέσουν νά χρησιμοποιήσουν τήν ὁρολογία πού συνήθως συνοδεύει, ὡς εὑρετήριο ὅρων, τίς ἱστοσελίδες καί τό ὑλικό, γιά νά μπορέσουν εὔστοχα νά πᾶνε νά ἀναζητήσουν ὑλικό. Τό 1995, τό καλύτερο πού μποροῦσαν νά κάνουν ἦταν νά χρησιμοποιήσουν ἕνα κατάλογο βιβλιοθήκης καί μέσῳ αὐτοῦ νά πᾶνε νά βροῦνε ὑλικό στή βιβλιοθήκη. Ἄρα, τά παιδιά εἶχαν ἕνα κατάλογο βιβλιοθήκης καί ἡ ἀπαίτηση ἦταν νά πᾶνε νά βροῦν πληροφορίες π.χ. γιά τόν βρασμό τοῦ νεροῦ. Βρῆκαν, λοιπόν, ὅτι δέν ἦταν εὔκολο τά παιδιά νά κατανοοῦν καί νά θυμοῦνται τήν ὁρολογία, παρά τό ὅτι μπορεῖ νά τήν μάθαιναν στό σχολεῖο. Ἀντίθετα, εἶχαν μία πολύ μεγάλη ἱκανότητα νά δείχνουν κάτι καί νά ἀναγνωρίζουν κάτι ὅταν τό βλέπουν, καί μάλιστα μέ μεγάλη ταχύτητα, καί ὡς ἐκ τούτου μποροῦσαν μέ μεγάλη ἄνεση νά κινηθοῦν σέ ἕνα εὐρετηριακό κατάλογο ἄν τόν ἔβλεπαν καί ὄχι νά ὑπάρχει ἡ προϋπόθεση νά ξέρουν τή λέξη «βρασμός», τήν ὁποία πρέπει νά ξέρουν νά γράφουν σωστά γιά νά βροῦν αὐτό πού θέλουν. Αὐτό ὁδήγησε στήν ἀνάπτυξη κάποιων κατάλληλων συστημάτων τά ὁποῖα εἶχαν τό ἐντυπωσιακό ἀποτέλεσμα νά μποροῦν τά παιδιά νά ἐντοπίζουν βιβλία σέ ἕνα κατάλογο μέ 1.500 βιβλία καί μέσα σέ ἕνα λεπτό νά βρίσκουν τό κατάλληλο. Ἦταν ἔτσι σχεδιασμένα ὥστε νά εἶναι προσαρμοσμένα στίς ἱκανότητες πού εἶχαν τά παιδιά σέ αὐτή τήν ἡλικία. Αὐτή _71_

ἡ ἀναζήτηση πληροφοριῶν ἔχει μία φύση ἐντελῶς παράλληλη μέ τήν τεχνική τῆς ἐπίλυσης προβλημάτων. Ἑπομένως, ἄν δοῦμε ὡς ἐκπαιδευτικό ζητούμενο νά μάθουν τά παιδιά νά ἀναζητοῦν μόνα τους καί νά συνδυάζουν πληροφορίες, αὐτό εἶναι μία ἄσκηση ἀρκετά παράλληλη μέ τό νά μάθουν νά λύνουν ἕνα πρόβλημα. Δέν ἐννοοῦμε μόνο ἕνα πρόβλημα τῶν Μαθηματικῶν ἀλλά ἕνα ὁποιοδήποτε πρόβλημα πού ἐμφανίζεται στή ζωή καί στό ὁποῖο, σύμφωνα μέ τούς ἀνθρώπους πού μελετᾶνε τίς ἀποφάσεις, δηλ. σύμφωνα μέ τή θεωρία τῶν ἀποφάσεων, ὑπάρχουν τέσσερις φάσεις: α) κατανοῶ τό πρόβλημα, β) σχεδιάζω μία λύση, γ) ἐκτελῶ τό σχέδιο πού ἔχω προετοιμάσει, καί στό τέλος δ) ἐλέγχω τά ἀποτελέσματα. Μέ τόν ἴδιο τρόπο μποροῦμε νά σκεφτοῦμε ὅτι ὅταν κάποιος ἀναζητᾶ νά βρεῖ πληροφορίες περνᾶ ἀπό τά ἴδια ἀκριβῶς στάδια, ἐνῶ οἱ συνθῆκες ἀναζήτησης τῶν πληροφοριῶν μποροῦν νά ποικίλουν. Δηλαδή, μπορεῖ νά ξέρει τί ψάχνει καί τί πρόκειται νά βρεῖ ἤ μπορεῖ νά μήν ξέρει. Μπορεῖ νά εἶναι γνωστός ὁ χῶρος στόν ὁποῖο ψάχνει, π.χ. σέ μία βιβλιοθήκη πού εἶναι οἰκεῖο τό περιεχόμενό της, ἤ νά εἶναι ἄγνωστος. Γι’ αὐτό μιλοῦμε γιά γνωστή ἤ ἄγνωστη δομή τοῦ πληροφοριακοῦ χώρου. Ὅταν ψάχνει στό διαδίκτυο γιά νά βρεῖ κάτι, δέν εἶναι ὑποχρεωτικό νά γνωρίζει πῶς ἀκριβῶς εἶναι δομημένη ἡ πληροφορία στόν χῶρο ἐκεῖνο ὅπου ὑπάρχει αὐτή ἡ πληροφορία. Τέλος, μπορεῖ νά εἶναι ἀπόλυτα ἄγνωστες οἱ πηγές τῶν πληροφοριῶν τίς ὁποῖες θά πάει νά ψάξει. Ἄρα, ἀνοίγεται μπροστά μας ἕνας ὡραῖος κόσμος, πού ὅμως ἔχει πάρα πολλούς παράγοντες ἀβεβαιότητας καί τούς ὁποίους καλούμαστε νά δαμάσουμε μέ αὐτά τά συστήματα. Ὁ τρόπος μέ τόν ὁποῖο οἱ ἐρευνῶντες τά θέματα αὐτά ἰσχυριζόμαστε ὅτι μποροῦμε νά τό πετύχουμε αὐτό εἶναι νά προσπαθήσουμε, καθώς ὀργανώνουμε τίς συλλογές αὐτοῦ τοῦ ὑλικοῦ, νά προσθέσουμε ἀπό τήν ἀρχή στό ὑλικό αὐτό ἐκεῖνο τό στοιχεῖο πού ὀνομάζουμε ἐννοιολογική ὀργάνωση. Δηλαδή, ὅπως βλέπετε στήν παροῦσα διαφάνεια τῆς προβολῆς μας, ἐάν φανταστοῦμε ὅτι τό συγκεκριμένο ὑλικό πού βάζουμε, π.χ. κείμενα, εἰκόνες, βίντεο, ἀρχεῖα pdf, καί ὅ,τι ἄλλο φανταστεῖτε, εἶναι αὐτά πού βλέπετε κάτω-κάτω, ἐκεῖνο πού βλέπετε πάνω-πάνω, στό συννεφάκι, εἶναι ἡ νοητική εἰκόνα πού ἔχουμε γι’ αὐτά τά πράγματα στό μυαλό μας. Στό μυαλό μας ὑπάρχουν ἔννοιες, ὑπάρχουν κατηγορίες καί ὑπάρχουν συσχετίσεις μεταξύ τους. Ἡ γνώση ἑνός πεδίου πού ἔχουμε στό μυαλό μας μπορεῖ νά εἶναι διαφορετική γιά σᾶς τούς θεολόγους, διαφορετική γιά μένα πού εἶμαι πληροφορικός, διαφορετική γιά τούς φυσικούς, ὅμως, οἱ ὁμότεχνοι ἔχουμε μία τέτοια ὀργάνωση στό μυαλό μας. Ἀκριβῶς αὐτή τή γνώση χρειάζεται καί εἶναι καλό νά προσπαθήσουμε νά τή μεταφέρουμε μέ κάποιο τρόπο ὡς ἐπίστρωμα πάνω στήν πληροφορία πού ὀργανώνουμε, φροντίζοντας δηλαδή τήν ὁρολογία μας ὅσο γίνεται, φροντίζοντας τά λεξιλόγιά μας νά ἔχουν μία ἱεραρχική ὀργάνωση, φροντίζοντας ἐάν ὑπάρχουν συνώνυμοι _72_

ὄροι νά τούς παραθέσουμε, δαπανώντας δηλαδή λίγο κόπο πρός αὐτή τήν κατεύθυνση, διότι αὐτό θά εἶναι πάρα πολύ ὠφέλιμο ὅταν, ἀργότερα, θά θελήσουμε νά ἐπιτρέψουμε οἱ πληροφορίες αὐτές νά εἶναι προσβάσιμες καί χρησιμοποιήσιμες καί ἀπό ἄλλους. Ἑπομένως, αὐτό πού ἀπαιτεῖ ἕνα παραπάνω κόπο καί μία προσπάθεια γιά θεματική ταξινόμηση δέν εἶναι τίποτε πρωτόγνωρο, εἶναι ἡ ἀνάγκη καί ἡ ἐπιταγή πού ὑπάρχει σέ ὅλους τούς ἐπιστήμονες νά ἐπιμελοῦνται τό ὑλικό τους. Τό γεγονός ὅτι αὐτή ἡ διαπίστωση ἰσχύει καί γιά ἕνα χῶρο ὁ ὁποῖος εἶναι πολύ εὔκολος καί εὔχρηστος δέν σημαίνει ὅτι θά ἐργαστοῦμε πιό πρόχειρα σέ αὐτόν. Θά χειριστοῦμε τό ζήτημα μέ τήν ἴδια προσοχή καί τήν ἴδια ἐπιστημονική ἐπιμέλεια πού πρέπει. Αὐτό θά μᾶς ὁδηγήσει στό νά μπορέσουμε νά δημιουργήσουμε αὐτό τό ὁποῖο μπορῶ νά ὀνομάσω ὡς δυναμικές συλλογές τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ ὑλικοῦ. Ὁ σκοπός τους εἶναι νά μπορῶ νά ξαναχρησιμοποιήσω τό ὑλικό στό μέλλον ὥστε νά ἔχω οἰκονομία πόρων καί ἀφοῦ ὑπάρχει τό ὑλικό νά μποροῦν νά τό χρησιμοποιήσουν καί οἱ ἑπόμενοι. Ἄν μπορέσουμε νά ἀξιοποιήσουμε μέ ἐπιτυχία αὐτές τίς συλλογές καί καθώς αὐτές μεγαλώνουν ἀποκτοῦν ἐννοιολογική ὀργάνωση καί ἐπίσης ἕνα ἰδιαίτερο ὄνομα καί λέγονται ἀποθετήρια. Γιά νά γίνει αὐτό ὑπάρχουν κάποιες ἀπαιτήσεις. Θά κάνουμε ἕνα σχόλιο γι’ αὐτές καί σιγά-σιγά θά ὁλοκληρώσουμε. Τό πρῶτο εἶναι ὅτι γιά νά ἔχουμε τέτοιες δυναμικές συλλογές ἐκπαιδευτικοῦ ὑλικοῦ χρειάζεται νά ὑποστηρίζονται οἱ ἐκπαιδευτικοί σκοποί καί τά σχέδια μαθήματος. Δεύτερον, νά τεκμηριώνεται ἡ ἐκπαιδευτική χρήση. Τρίτον, νά ὑποστηρίζεται ἕνα σύστημα θεματικῆς ταξινόμησης, τό ὁποῖο νά εἶναι συμβατό μέ τά ἀναλυτικά προγράμματα διδασκαλίας καθώς καί μέ τίς γενικές βιβλιοθηκονομικές πρακτικές καί ὄχι μέ κάθε τρόπο πού θά μᾶς ἔλθει στό μυαλό. Τέταρτο, νά ἐπιτρέπεται πρόσβαση στά μαθησιακά ἀντικείμενα ἀπό τά λεγόμενα ἄτυπα περιβάλλοντα καί τά ἐργαλεῖα τῆς ἠλεκτρονικῆς μάθησης. Τέλος, νά μήν κάνουν τή ζωή μας πιό δύσκολη ἀπ’ ὅτι πρέπει, δηλαδή χρειάζεται νά ἐλαχιστοποιήσουμε τήν προσπάθεια πού ἀπαιτεῖται γιά νά κάνουμε αὐτή τήν τεκμηρίωση. Ὅσο τό δυνατόν μέ λιγότερο μόχθο νά ἔχουν περισσότερα καί καλύτερα ἀποτελέσματα. Ἀναλυτικότερα: Ὑποστήριξη τῶν διδακτικῶν σκοπῶν καί τοῦ σχεδίου τοῦ μαθήματος σημαίνει ὅτι πρέπει νά περιγράφουμε αὐτοτελῶς τή διδασκαλία σάν μία ἐνέργεια σχεδιαζόμενη. Ὁ σχεδιασμός τῆς διδασκαλίας εἶναι μία σκόπιμη ἐνέργεια, ὅπως εἶναι πάρα πολύ γνωστό στούς παιδαγωγούς. Ἕνα ὑποδειγματικό σχέδιο μαθήματος δέν περιλαμβάνει πάντοτε καί αὐτά τά ὁποῖα χρειάζεται νά συνοδεύουν τό διδακτικό ὑλικό σάν μεταδεδομένα καί ἔτσι τό ὑλικό τό ὁποῖο ἑτοίμασα νά ἐπιτρέπει σέ ἄλλους νά τό ἀναζητήσουν καί νά τό βροῦν ἀνάλογα μέ τό τί θέλουν νά διδάξουν καί ὄχι μόνο ἀνάλογα μέ τό τί λέει αὐτό. Γιατί ἐάν _73_

ἐγώ ἀποφασίσω νά διδάξω κάτι σχετικά μέ τήν ἐννοιολογική ὀργάνωση, ἐκείνη τήν ὥρα, σέ εἰσαγωγικό ἐπίπεδο ἔχω δηλώσει τόν παιδαγωγικό μου στόχο. Ὅμως, δέν ἔχω δηλώσει τά συγκεκριμένα λεπτομερῆ περιεχόμενα, π.χ. τά περιεχόμενα ἑνός pdf, τήν ἀνάλυση σέ ἐπιμέρους διδακτικούς στόχους κ.τ.λ. Ἡ προσαρμογή τῶν στόχων στόν ρυθμό τοῦ μαθητῆ καί ἡ διατύπωση τῶν σχεδίων τοῦ μαθήματος οὐσιαστικά τί ἀποτελοῦν; Πρόκειται γιά σενάρια δράσης γιά νά πετύχουμε τούς παραπάνω στόχους. Τεκμηρίωση τῆς ἐκπαιδευτικῆς χρήσης σημαίνει παραπομπή στήν πραγματική ἐμπειρία ἀπό τή χρήση συγκεκριμένων σχεδίων. Αὐτό σημαίνει, μετά τή διδασκαλία, νά ἐπιστρέφω πίσω καί νά γράφω τά σχόλια μου γιά τό μάθημα πού πέρασε. Ὅπως εἶχα τήν πρόνοια νά κάνω τό σχέδιο τοῦ μαθήματος πιό πρίν, ἔτσι καί αὐτό ἀποτελεῖ μία πολύτιμη πηγή γνώσης γιά τήν ἐφαρμογή τῶν σχεδίων τοῦ μαθήματος καί τήν ἀνάπτυξη νέων μαθησιακῶν ἀντικειμένων. Γιά τή θεματική ταξινόμηση ἔχω μιλήσει καί δέν θά ἤθελα νά καταχραστῶ περισσότερο τόν χρόνο. Νά σημειώσω ὅτι ἡ ταξινόμηση εἶναι κάτι πού πρέπει νά ἐφαρμόζουμε στό περιεχόμενο καί στά σχέδια τοῦ μαθήματος, στό μέτρο πού ἡ σταθερότητα τῶν ἀναλυτικῶν προγραμμάτων τό ἐπιτρέπει. Ἡ ταξινόμηση αὐτή σχετίζεται μέ τό ἀναλυτικό πρόγραμμα διότι αὐτό εἶναι ἕνας ὁδηγός γιά νά ἔχουμε πρόσβαση στό ὑλικό μας. Ὅμως, σχετίζεται καί μέ τά ταξινομικά καί βιβλιοθηκονομικά συστήματα πού σέ κάθε εἰδικότητα ὑπάρχουν, γιατί ἐπιτρέπουν μία περισσότερο σταθερή καί μακροπρόθεσμη πρόσβαση στά ἀντικείμενα, ἡ ὁποία εἶναι ἀνεξάρτητη ἀπό τά ἀναλυτικά προγράμματα, τά ὁποῖα μπορεῖ νά μεταβάλλονται. Αὐτό σημαίνει ὅτι σιγά-σιγά μέ αὐτό τόν τρόπο καλλιεργεῖται μία ἑνιαία ἀντίληψη στή συγκρότηση τῶν ἐπιστημονικῶν πεδίων. Ἐπίσης, ἔτσι ἐνθαρρύνεται ἔμμεσα καί ἡ χρήση τῶν πηγῶν. Ἐπιτρέψτε μου νά πῶ ὅτι αὐτό εἶναι μία παρατήρηση πού δέν ἀφορᾶ μόνο σέ ἐμᾶς τούς δασκάλους πού ὀργανώνουμε τό ὑλικό. Εἶναι κάτι πού πρέπει καί τά παιδιά νά θυμοῦνται, πρός τήν ἴδια κατεύθυνση. Εἶναι κάτι πού ὑπάρχει πολύ ἐντονότερα σέ ἄλλες χῶρες καί πολύ λιγότερο στή δική μας, δηλαδή, νά μαθαίνουν νά χρησιμοποιοῦν τίς πηγές ἀπό νωρίς. Εἶναι κάτι τό ὁποῖο ἐγώ στό πανεπιστήμιο τό εἰσπράττω πολύ ἀρνητικά, ὅταν βλέπω παιδιά πού κοντεύουν νά φτάσουν στό πτυχίο καί αἰσθάνονται μία πολύ μεγάλη ἀπέχθεια νά πᾶνε νά ἀναζητήσουν πληροφορίες μόνοι τους στή βιβλιοθήκη ἤ στό διαδίκτυο. Αὐτό ὀφείλεται στό ὅτι δέν τό ἔχουν μάθει. Πότε πρέπει νά τό μάθουν; Δέν θέλω νά ἐπιρρίψω εὐθύνες σέ κάποιους ἄλλους πρίν ἀπό μένα. Συνολικά ὅλοι μας δέν ἔχουμε συνηθίσει νά τό κάνουμε καί βεβαίως δέν συνηθίζουν νά τό κάνουν καί τά παιδιά μας. Ἑπομένως, εἶναι μία εὐκαιρία μέ αὐτά τά νέα μέσα νά τά βοηθήσουμε νά μάθουν νά ψάχνουν. Ἐπιτρέψτε μου νά κάνω ἕνα σχόλιο, ἐγκαταλείποντας, ἴσως, γιά λίγο τίς _74_

διαφάνειές μου. Καθώς ψάχνουν, καί μάλιστα σέ ἕνα χῶρο τόσο ἄναρχο καί ἀπιστοποίητο ἀπό πλευρᾶς ἀξίας τῆς πληροφορίας πού ὑπάρχει, ὀξύνεται περισσότερο καί ἡ κρίση τούς γύρω ἀπό τό τί εἶναι αὐτό πού βρίσκουν. Ὅπως γνωρίζετε, ἡ εὔκολη λύση εἶναι νά χρησιμοποιοῦμε ἄκριτα ὅ,τι βρίσκουμε στό διαδίκτυο καί αὐτό μπορεῖ νά εἶναι σκουπίδια ἤ ἀπό τήν ἄλλη πλευρά ὑπάρχει ὁ κίνδυνος νά περνοῦν ἀπαρατήρητες πολύ σημαντικές πληροφορίες. Πρόσβαση στίς ἄτυπες μορφές γιά τήν ὁποία μίλησα, σημαίνει ὅτι παράλληλα μέ ἕνα δομημένο τρόπο ἀξιοποίησης, στή βάση τοῦ ἀναλυτικοῦ προγράμματος, τά μαθησιακά ἀντικείμενα νά μποροῦν νά ἀποκτῶνται καί νά συντίθενται ἀπό τούς ἴδιους τούς μαθητές μέσα ἀπό συνεργατικές δομές, ὅπως εἶναι τά blogs καί τά wikis πού ἀνέφερα πρωτύτερα. Ἄρα, καλό εἶναι νά μπορεῖ τό ὑλικό μας νά εἶναι εὔκολα προσβάσιμο καί ἐπεξεργάσιμο σέ αὐτά. Γιατί μέ αὐτό τόν τρόπο, μέσα ἀπό αὐτά τά ἐργαλεῖα πού τά παιδιά προσεγγίζουν μέ κέφι, μποροῦν νά βροῦν πιό εὔκολα καί ὑλικό τό ὁποῖο θά εἶναι φροντισμένο καί πιστοποιημένο. Μιά τρέχουσα τάση στό δικό μας μάθημα τῆς Πληροφορικῆς, σέ ὅσους ἀσχολούμαστε μέ τόν ψηφιακό χῶρο καί τά ψηφιακά ἀποθετήρια, εἶναι νά ἐπιστρέφουμε λίγο στά διδάγματα τά ὁποῖα σώζονται ἀπό προηγούμενες ἐποχές, πού διατυπώθηκαν ἀπό τούς ἐπιστήμονες πολλούς αἰῶνες πρίν, ἀπό ἐπιστῆμες πού ὑπῆρξαν πολλούς αἰῶνες πρίν ἀπό τήν Πληροφορική. Διότι τό πῶς ἐπιμελοῦνταν καί ἐπιμελοῦνται τό ὑλικό τους εἶναι μία ἀξιόλογη ἐμπειρία, πού χρειάζεται νά μεταφέρουμε καί στόν ψηφιακό χῶρο, ἐπισημαίνοντας ὅτι αὐτή ἡ φροντίδα δέν μπορεῖ νά γίνει αὐτόματα διότι ἐμπλέκει ἀνθρώπους. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, καλό εἶναι νά διευκολύνουμε ὅσους ἐμπλέκονται σέ αὐτές τίς διαδικασίες, ὥστε ἡ ζωή τους νά γίνεται εὐκολότερη. Ἄν ὅλα αὐτά τά βάλουμε μαζί, καταλήγουμε σέ κάτι τό ὁποῖο στά τελευταῖα πέντε χρόνια εἶναι γνωστό μέ τόν ὅρο ψηφιακή ἐπιμέλεια καί τό ὁποῖο προφανῶς ἀφορᾶ καί στούς μαθησιακούς χώρους. Νομίζω ὅτι μέ αὐτά τελείωσα καί ζητῶ συγγνώμη γιά τή μικρή ὑπέρβαση τοῦ χρόνου. Σᾶς εὐχαριστῶ πολύ.

_75_

Ἡ κ. Βασιλική Μητροπούλου ἀναπτύσσει τό θέμα της. _76_

Βασιλική Μητροπούλου Ἐπικ. Καθηγήτρια Θεολογικῆς Σχολῆς Α.Π.Θ.

Ἀπό τόν παραδοσιακό στό διαδραστικό πίνακα Ἐφαρμογή στό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ΕΙΣΑΓΩΓΗ ταν πρίν μερικές δεκαετίες οἱ ὑπολογιστές εἰσήχθησαν στήν ἐκπαίδευση θεωρήθηκε ὅτι θά φέρουν «ἐπανάσταση» στίς θεωρίες μάθησης, παιδαγωγικές καί διδακτικές προσεγγίσεις, διδακτικές μεθοδολογίες, στίς μορφές διδασκαλίας. Ἀρχικά μάλιστα, θεωρήθηκε ὅτι θά ἀντικαθιστοῦσαν τόν ἐκπαιδευτικό, ὅτι ὁ ρόλος του ἦταν περιττός. Ὅσο ὅμως ἡ χρήση τοῦ Η/Υ ἑδραιωνόταν στήν τάξη καί ἐνσωματωνόταν στή διδακτική πρακτική, τόσο περισσότερο διαπιστώθηκε ὅτι ποτέ δέν θά μποροῦσε νά ἀντικαταστήσει τόν ἐκπαιδευτικό, ὅτι πάντα θά εἶναι ἕνα πολύτιμο ἐργαλεῖο στά χέρια τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ καί ὅτι ἡ παιδαγωγική του ἀξία ἐξαρτᾶται ἀπό τόν τρόπο τῆς παιδαγωγικῆς καί διδακτικῆς ἀξιοποίησής του ἀπό τόν ἐκπαιδευτικό στήν τάξη. Ἀπό τήν πλευρά τους οἱ ἐκπαιδευτικοί μετά τίς πρῶτες ἐπιφυλάξεις καί τό φόβο τῆς ἀντικατάστασής τους ἀπό τόν Η/Υ, ξεπέρασαν τήν ἀρνητική τους στάση καί ἄρχισαν σιγά-σιγά νά μαθαίνουν γι’ αὐτό τό νέο τεχνολογικό μέσο πού θά λειτουργοῦσε ὡς ἐνδιάμεσος στή διδασκαλία τους, ἀποδεχόμενοι τό νέο τους ρόλο ὡς διευκολυντῆ, καθοδηγητῆ καί συντονιστῆ τῆς μάθησης. Οἱ μαθητές ἐνθουσιασμένοι ἀπό τό καινούργιο, καινοτόμο τεχνολογικό ἐργαλεῖο, πού τούς ἄνοιξε ἕνα νέο κόσμο, ἐκεῖνον τοῦ διαδίκτυου, τῆς ἠλεκτρονικῆς ἐπικοινωνίας καί, πρόσφατα, τῆς κοινωνικῆς δικτύωσης (facebook, blogs κ.ἄ.) δέχτηκαν τήν ἀλλαγή στό ρόλο τους περισσότερο εὔκολα. Ἐξάλλου οἱ νέοι πάντοτε ἑλκύονται ἀπό τό νέο, τό ἐντυπωσιακό καί εἶναι πιό πρόθυμοι νά πειραματιστοῦν καί νά μάθουν μέ αὐτό. Τήν τελευταία δεκαετία εἴχαμε τή δημιουργία ἑνός νέου εἴδους πίνακα προβολῆς τῶν δεδομένων τοῦ ὑπολογιστῆ τόν διαδραστικό ἤ ἀλληλεπιδραστικό πίνακα. Οἱ πίνακες αὐτοί διαφέρουν τελείως ἀπό τούς παραδοσιακούς χάρη στά

Ὅ

_77_

χαρακτηριστικά τους, τά ὁποῖα ἔχουν ἐπιφέρει οὐσιαστικές ἀλλαγές στή διαδικασία διεξαγωγῆς διαλέξεων, σεμιναρίων, συνεδρίων καί παρουσιάσεων μέ τρόπο πού νά τά καταστήσουν περισσότερο ἀλληλεπιδραστικά. Τά χαρακτηριστικά του διαδραστικοῦ πίνακα θεωρήθηκαν ὅτι θά μποροῦσαν νά ἀξιοποιηθοῦν στήν ἐκπαίδευση καί ἔτσι ἄρχισε ἡ εἰσαγωγή καί χρήση τους στίς σχολικές τάξεις ἀπό τά τέλη τοῦ 1990. (Beeland, 2002: παρ. 2). Ἤδη σέ ἄλλα κράτη (ὅπως, π.χ. ἡ Μ. Βρετανία, Ν. Ζηλανδία, Αὐστραλία, Καναδᾶς) ἔχουν διεξαχθεῖ ἔρευνες γιά νά διαπιστωθεῖ ἡ ἀποτελεσματικότητά τους στή διδασκαλία καί στή μάθηση. Στήν Ἑλλάδα τό Ὑπουργεῖο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης καί Θρησκευμάτων υἱοθέτησε τήν εἰσαγωγή τῶν Διαδραστικῶν Πινάκων στά σχολεῖα. Ἔτσι, ἀπό τό σχολικό ἔτος 2010-2011, διαδραστικοί πίνακες ἐγκαθίστανται πιλοτικά, σέ σχολεῖα τόσο τῆς Πρωτοβάθμιας ὅσο καί τῆς Δευτεροβάθμιας ἐκπαίδευσης (Δημοτικά, Γυμνάσια) (Διαμαντοπούλου, 2010).

Διαδραστικός ἤ ἀλληλεπιδραστικός: Ὁρισμοί Σύμφωνα μέ τόν ὁρισμό πού δίνει ὁ Μπαμπινιώτης στό Λεξικό τῆς Νέας Ἑλληνικῆς Γλώσσας (2002) Ἀλληλεπιδραστικός (ἤ Διαδραστικός) εἶναι «αὐτός πού βρίσκεται σέ σύστημα λειτουργίας κατά τό ὁποῖο ὁ χρήστης βρίσκεται σέ συνεχῆ ἄμεση καί ἀμφίδρομη ἐπικοινωνία μέ τόν Η/Υ μέσῳ ἐρωταποκρίσεων». Ἐνῶ Ἀλληλεπίδραση εἶναι οἱ «σχέσεις ἀμοιβαίας ἐπίδρασης, ἀμοιβαίου ἐπηρεασμοῦ». Στό Ἑλληνικό Λεξικό τῶν Τεγόπουλου-Φυτράκη (1993) ἀναφέρεται ὅτι ἀλληλεπίδραση προέρχεται ἀπό τή συνένωση τῶν λέξεων <ἀλλήλων+επίδραση>, καί εἶναι «ἡ ἀμοιβαία ἐπίδραση, ἀμοιβαία ἐπενέργεια». Στό Νέο Ἑλληνικό Λεξικό τοῦ Ἐ. Κριαρᾶ (1995) καί στό Λεξικό τῆς Κοινῆς Νεοελληνικῆς (http://www.greek-language.gr), ὡς ἀλληλεπίδραση ὁρίζεται «ἡ ἀμοιβαία ἐπίδραση μεταξύ δύο ἤ περισσότερων προσώπων ἤ φαινομένων». Ἐνῶ στό Παιδαγωγικό Ψυχολογικό Ἐγκυκλοπαιδικό Λεξικό (1989) ἀναφέρεται ὅτι «ἀλληλεπίδραση εἶναι ἡ διαδικασία κατά τήν ὁποία μιά συγκεκριμένη ἐνέργεια τοῦ α΄ ἀτόμου ἐπηρεάζει τή συμπεριφορά τοῦ β΄, τό ὁποῖο μέ τήν ἀντίδρασή του θά ἐπηρεάσει τό α´, τό ὁποῖο θά κάνει προσαρμογή στήν πρώτη του ἐνέργεια σύμφωνα μέ τήν ἀντίδραση τοῦ β΄». Ὅπως φαίνεται ἀπό τούς παραπάνω ὁρισμούς, διαδραστικότητα εἶναι ἡ δυνατότητα ἑνός μέσου νά δέχεται ἀμφίδρομη ἐπικοινωνία καί τά μηχανήματα πού προσφέρουν τή δυνατότητα διάδρασης εἶναι οἱ ἠλεκτρονικοί ὑπολογιστές. Ἡ διάδραση (δια+δράση) (interaction) ἀφορᾶ στήν ἀμοιβαία ἀνταλλαγή δράσης μεταξύ ἀνθρώπων ἤ μεταξύ ἀνθρώπων καί ἀντικειμένων ἤ καταστάσεων. Κύριο χαρακτηριστικό τῆς διάδρασης εἶναι ἡ ἀμφίδρομη μορφή της. Ἡ _78_

ἐκπαιδευτική διαδικασία προϋποθέτει διάδραση πού ἀφορᾶ στήν ἀνταλλαγή πληροφοριῶν, ἰδεῶν καί ἀπόψεων μεταξύ ἐκπαιδευτικοῦ – μαθητή/ῶν, μαθητῶν μεταξύ τους, μαθητῶν καί ἐκπαιδευτικοῦ μέ τό τεχνολογικό μέσο πού χρησιμοποιεῖται στή διδασκαλία μεταξύ μαθητῆ καί μαθησιακοῦ ὑλικοῦ (Anderson & Moore, 2003:1989).

Περιγραφή λειτουργίας Ὁ διαδραστικός πίνακας (Interactive Whiteboard) ἀποτελεῖται ἀπό μία ἐπίπεδη λευκή ἐπιφάνεια ἁφῆς, ἡ ὁποία συνδέεται μέ ἕναν ἠλεκτρονικό ὑπολογιστή, στόν ὁποῖο πρέπει νά ἐγκατασταθεῖ ἕνα λογισμικό (πρόγραμμα), μέ τό ὁποῖο ἡ ἐπιφάνεια τοῦ πίνακα μετατρέπεται σέ ἐπιφάνεια ἁφῆς (touch screen). Ὅταν ὁ χρήστης ἀγγίζει τόν πίνακα (εἴτε μέ τό χέρι εἴτε μέ τήν εἰδική γραφίδα [electronic pen]) οἱ ἐντολές μεταφέρονται στό συνδεδεμένο Η/Υ, δηλ. τό ἄγγιγμα προσομοιώνει τό κλίκ τοῦ ποντικιοῦ τοῦ Η/Υ. Ὁ ὑπολογιστής μέ τή σειρά του, συνδέεται μέ ἕναν προβολέα (projector), ὁ ὁποῖος προβάλει πάνω στήν ἐπιφάνεια τοῦ πίνακα ὅ,τι ἐμφανίζεται στήν ὀθόνη τοῦ ὑπολογιστῆ, μετατρέποντας τά ψηφιακά δεδομένα του Η/Υ σέ εἰκόνα πάνω στήν ὁποία μπορεῖ κάποιος νά γράψει, εἴτε μέ ἕνα εἰδικό μαρκαδόρο, εἴτε μέ τό δάκτυλό του (Lewin, et al., 2008:292). Κάποιες ἑταιρίες (Mimio, Conceptum) διαθέτουν μία συσκευή (π.χ. mimio bar, e-beam) ἡ ὁποία μπορεῖ νά ἐπικολληθεῖ σέ ὁποιαδήποτε ἐπίπεδη ἐπιφάνεια λευκοῦ πίνακα μαρκαδόρου (ἤ ἀκόμη καί σέ τοῖχο, καί, ὅταν συνδεθεῖ μέ ἕνα ὑπολογιστή καί προβολέα, τή μετατρέπει σέ διαδραστικό πίνακα. Στήν περίπτωση αὐτή χάνονται μερικές ἀπό τίς δυνατότητες τοῦ διαδραστικοῦ (π.χ. γραφή μέ τό δάκτυλο).

Δυνατότητες - Χαρακτηριστικά Ὁ διαδραστικός πίνακας διαθέτει διάφορες δυνατότητες πού τόν διαφοροποιοῦν ἀπό τόν παραδοσιακό πίνακα. Ἐκτός ἀπό τή δυνατότητα νά χρησιμοποιηθεῖ καί ὡς ἐπιφάνεια προβολῆς, πάνω στήν ὁποία μποροῦν νά γίνουν σημειώσεις, ὑπογραμμίσεις ἤ σχολιασμός κάποιων σημείων, δίνει ἐπίσης τή δυνατότητα ψηφιοποίησης καί ἀποθήκευσης ὅσων ἔχουν ἀναγραφεῖ πάνω στόν πίνακα σέ ἕνα ἀρχεῖο. Στή συνέχεια, δίνει τή δυνατότητα σύνδεσης ὁποιουδήποτε ἀρχείου μέ ἕνα ἄλλο ἀρχεῖο ἤ ἱστοσελίδα, ἤ μία ἐφαρμογή ἤ κάτι ἄλλο (π.χ. μέ ἀρχεῖο ἤχου) καί ἠλεκτρονική ἀποστολή τους μέ email. Ἕνα ἀπό τά πιό ἐντυπωσιακά χαρακτηριστικά τους εἶναι ἡ δυνατότητα δημιουργίας, σχεδιασμοῦ καί προβολῆς εἰκονικῶν γεωμετρικῶν σχημάτων ἤ ἐργαλείων (π.χ. μοιρογνωμόνιο) καί μετακίνησής τους πάνω στήν ἐπιφάνεια τοῦ πίνακα. Διαθέτουν ἐπίσης μιά σειρά ἐργαλείων, τά ὁποῖα ἐπιτρέπουν στόν χρήστη _79_

(ἐκπαιδευτικό ἤ μαθητή) νά ὑπογραμμίσει λέξεις ἤ σειρές σέ ἕνα κείμενο ἤ νά ἀπομονώσει λεπτομέρειες σέ μία εἰκόνα, νά γράψει πάνω τους καί μετά νά τά ἀποθηκεύσει καί νά τά τυπώσει. Ἄλλο χαρακτηριστικό εἶναι ἡ καταγραφή τοῦ μαθήματος (δηλ. αὐτό πού ἔχει γραφεῖ στήν ἐπιφάνεια τοῦ πίνακα) σέ ἀρχεῖο βίντεο καί ἡ δυνατότητα ἀναπαραγωγῆς του ἀργότερα ἤ καί ἀποθήκευσής του γιά μελλοντική χρήση. Τό χαρακτηριστικό, ὅμως, πού οἱ ἐκπαιδευτικοί θεώρησαν περισσότερο χρήσιμο, εἶναι ἡ δυνατότητα σημείωσης μέ τή γραφίδα τοῦ διαδραστικοῦ, ἐπάνω σέ ψηφιακό ὑλικό πού δημιουργήθηκε (ἀπό τούς ἴδιους ἤ ἀπό ἄλλους) γιά τίς ἀνάγκες τοῦ μαθήματος (π.χ. παρουσίαση power point, κείμενο σέ βιβλίο, εἰκόνα ἤ βίντεο), συμπλήρωση ἑνός σχεδίου, ἤ ἐπεξήγηση μιᾶς φράσης. Οἱ μαρκαδόροι τοῦ διαδραστικοῦ πίνακα, χρησιμοποιοῦνται ὅπως τό «ποντίκι» τοῦ ὑπολογιστῆ, δέν χρησιμοποιοῦν μελάνι καί συνεπῶς δέν λερώνουν ἐνῶ, ὅπως ἀναφέραμε, σέ κάποιους τύπους διαδραστικῶν μπορεῖ κάποιος νά γράψει καί μέ τό δάχτυλο. Ὁ,τιδήποτε γραφεῖ πάνω στόν πίνακα (νέο ὑλικό ἤ τροποποίηση ὑπάρχοντος), μπορεῖ νά ἀποθηκευτεῖ στόν ὑπολογιστή, ἐπιτρέποντας ἔτσι τή διαρκή βελτίωση τοῦ διδακτικοῦ ὑλικοῦ. Ὁ διαδραστικός πίνακας συνοδεύεται μέ τό δικό του ἐκπαιδευτικό λογισμικό πού περιέχει: • μία συλλογή ἀπό εἰκόνες, σύντομα βίντεο, δραστηριότητες, χάρτες καί ἄλλο ὑλικό, τό ὁποῖο μπορεῖ νά ἐμπλουτίζεται διαρκῶς π.χ. ἀπό τό διαδίκτυο. • μία συλλογή ἀπό ἐργαλεῖα σχεδιασμοῦ, μορφοποίησης καί ἐπεξεργασίας κειμένου καί εἰκόνων, π.χ. ἕτοιμα σχήματα ὅπως τρίγωνα, κύκλοι, τετράγωνα μποροῦν νά τά «σύρουν» στήν ἐπιφάνεια ἐργασίας τοῦ πίνακα καί στή συνέχεια νά ὑποστοῦν ἐπεξεργασία.

Πλεονεκτήματα - Μειονεκτήματα Ὁ διαδραστικός πίνακας μπορεῖ νά χρησιμοποιηθεῖ στή διδασκαλία μέ διαφορετικούς τρόπους πού νά διασφαλίζουν τή συμμετοχή τῶν μαθητῶν μέ τρεῖς ἀπό τίς αἰσθήσεις τους : (α) ὅραση, (β) ἀκοή, (γ) ἁφή, ὁπότε ὠφελοῦνται τά παιδιά μέ διαφορετικά στύλ μάθησης: Ὀπτικό, Ἀκουστικό, Κιναισθητικό. Ὁ Διαδραστικός πίνακας ἀποτελεῖ ἕνα περιβάλλον ὅπου ἡ τεχνολογία χρησιμοποιεῖται μέ καινοτόμους τρόπους ὁδηγεῖ σέ βελτιωμένη μάθηση καί διδασκαλία μέ χρήση πολλαπλῶν μέσων καί παρέχει εὐκαιρίες γιά τούς ἐκπαιδευτικούς ἀφενός νά ἀνταποκρίνονται στίς ἀνάγκες τῶν μαθητῶν μέ διάφορα μαθησιακά στύλ καί ἀφετέρου νά προσελκύσουν καί νά διατηρήσουν τήν προσοχή τῶν μαθητῶν καί νά βελτιώσουν τίς ἐπιτεύξεις τους (Beeland, 2002: par. 4-5). _80_

Στόχος τῆς ἐνσωμάτωσης τῶν διαδραστικῶν πινάκων στήν ἐκπαιδευτική διαδικασία εἶναι ἡ δημιουργία μαθησιακῶν περιβαλλόντων, ὅπου οἱ μαθητές ἐμπλέκονται ἐνεργά στή μάθηση. Οἱ ὀπτικοί μαθητές ἐπωφελοῦνται ἀπό τίς σημειώσεις πού ἀναγράφονται πάνω στό διαδραστικό πίνακα, μέ τά διαγράμματα καί τήν πληθώρα τῶν εἰκόνων καί τῶν συμβόλων πού προβάλλει ὁ δάσκαλος. Ἡ εὔκολη χρήση τοῦ διαδραστικοῦ πίνακα ἐπιτρέπει στούς μαθητές νά δοῦν αὐτά πού ἔγραψαν καί τά ἀντικείμενα πού δημιούργησαν. Οἱ ἀκουστικοί μαθητές ὠφελοῦνται ἀπό τή δυνατότητα νά ἀκοῦν τό ὑπάρχον καταγεγραμμένο ἠχητικό ὑλικό (π.χ. στή Γλώσσα ἤ στήν ξένη γλώσσα νά ἀκοῦν τή λέξη καθώς τή βλέπουν). Οἱ κιναισθητικοί μαθητές, πού μαθαίνουν καλύτερα πράττοντας, μέσα ἀπό τήν ἐνεργό ἐμπλοκή τους, μέ ἀσκήσεις πού περιλαμβάνουν τήν ἁφή καί τήν κίνηση στό χῶρο τοῦ διαδραστικοῦ πίνακα. Στά μειονεκτήματα ἀνήκουν τά πολλά καλώδια πού ἀπαιτοῦνται γιά τή σύνδεση καί πού συνήθως βρίσκονται στό πάτωμα. Τό κυριότερο εἶναι ὅτι ἐάν μετακινηθεῖ ὁ πίνακας ἀπό τή θέση του, χάνεται ἡ ἀνταπόκρισή του ὡς ἐπιφάνειας ἁφῆς καί ἀπαιτεῖ ἐπαναρρύθμιση (recalibration), διαφορετικά δέν ἀνταποκρίνεται. Αὐτό συνεπάγεται διάσπαση τῆς προσοχῆς τῆς τάξης καί ἀπώλεια διδακτικοῦ χρόνου. Ἕνα ἀκόμη πρόβλημα εἶναι ἡ σκιά πού δημιουργεῖ πάνω στόν πίνακα τό χέρι αὐτοῦ πού γράφει, λόγῳ τῆς δέσμης φωτός πού ρίχνει ὁ προβολέας. Κάποιοι πάλι δυσκολεύονται νά γράψουν μέ τό δάκτυλο, ἐνῶ κάποιοι ἄλλοι δυσκολεύονται νά διαβάζουν τό κείμενο πάνω στόν πίνακα (Beeland, 2002: παρ.13).

Ρόλος τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ Ἀρχικά, ὅπως καί μέ κάθε νέα τεχνολογία, οἱ ἐκπαιδευτικοί θά πρέπει νά διερευνήσουν τρόπους ἐνσωμάτωσης τοῦ νέου αὐτοῦ τεχνολογικοῦ ἐργαλείου στή διδακτική τους πρακτική (Lewin, et al. (2008:295). Ὁ ἐκπαιδευτικός στήν ἀρχή μπορεῖ νά χρησιμοποιεῖ τόν πίνακα (α) ὅπως τό ποντίκι του Η/Υ, (β) ὅπως ἕναν παραδοσιακό πίνακα καί (γ) ὡς ὀθόνη προβολῆς. Στή συνέχεια, ὅμως, καθώς σταδιακά θά ἐξοικειώνεται καί θά ἀποκτᾶ ἱκανότητες χειρισμοῦ τοῦ νέου τεχνολογικοῦ ἐργαλείου, θά ἀνακαλύψει τίς ἐπιπλέον δυνατότητες πού τοῦ παρέχει αὐτό τό μέσο καί θά ἀναβαθμίσει ποιοτικά τό μάθημά του, ἐφόσον θά ἔχει τή δυνατότητα, ὄχι ἁπλῶς νά προετοιμάσει τό μάθημά του, ἀλλά νά δημιουργήσει ἕνα νέο, ζωντανό ἐκπαιδευτικό ὑλικό, ἐνῶ, παράλληλα, θά διευκολύνεται στήν ὀργάνωση καί στή βελτίωση τοῦ παλαιότερου διδακτικοῦ του ὑλικοῦ. _81_

Ὁ πίνακας μετατρέπει τόν δάσκαλο σέ διευκολυντή καί συντονιστή τῆς μάθησης, ἐνῶ δίνει στούς μαθητές περισσότερη ἐλευθερία νά μαθαίνουν ὁ ἕνας ἀπό τόν ἄλλο. Οἱ ἐκπαιδευτικοί στό πλαίσιο τῆς διά βίου μάθησης, θά πρέπει καί πάλι νά ξεπεράσουν τόν ἀρχικό φόβο τους, μπροστά στό νέο τεχνολογικό ἐργαλεῖο, τή χρήση καί λειτουργία τοῦ ὁποίου πρέπει νά μάθουν, καί νά ἀρχίσουν νά τό χρησιμοποιοῦν. Ὅσο δέ περισσότερο θά ἐξοικειώνονται μέ τίς δυνατότητες/λειτουργίες του, τόσο περισσότερο θά βελτιώνονται οἱ ἱκανότητές τους αὐξάνοντας τήν αὐτοπεποίθησή τους καί τήν ἐπιθυμία χρήσης του. Ἀπαιτοῦνται ὅμως: (α) σεμινάρια τεχνικῆς ὑποστήριξης ἀπό ἄτομα τῆς κατασκευαστικῆς ἐταιρίας, (β) μία διαδικτυακή πύλη μέ ψηφιακό ὑλικό πού νά προσφέρει πηγές, χώρους συζήτησης, καθοδήγηση, (ὅπως ἔγινε καί στή Μ. Βρετανία ὅταν εἰσήχθησαν οἱ ΔΠ τό 2004) καί (γ) πολλές ὧρες πρακτικῆς ἐξάσκησης (Beeland, 2002: παρ. 4). Οἱ ἐκπαιδευτικοί θά πρέπει καί πάλι νά ἀναλάβουν νέο ρόλο. Πρέπει νά μάθουν νά «ἀπομακρύνονται» («νά στέκονται στό πλάϊ») καί νά ἐπιτρέπουν στούς μαθητές νά ἀλληλεπιδροῦν μέ τόν ΔΠ μέ τρόπους ὥστε αὐτός νά λειτουργεῖ ὡς τό «κύριο διαμεσολαβητικό τεχνούργημα» (Lewin, et al. (2008:297). Οἱ ἐκπαιδευτικοί γίνονται καί οἱ ἴδιοι μαθητές, μιᾶς καί καθώς θά πρέπει νά υἱοθετήσουν τούς ΔΠ, θά πρέπει νά βροῦν καί τρόπους χρήσης τους καί ἐνσωμάτωσής τους στή διδακτική διαδικασία (Lewin, et al. (2008:303).

Ρόλος τοῦ μαθητῆ Οἱ διαδραστικοί πίνακες ἑλκύουν τήν προσοχή τῶν μαθητῶν, προκαλοῦν τήν ἐνεργητική συμμετοχή τους (ἀνεξαρτήτως γνωστικοῦ ἀντικειμένου), γιατί μόλις οἱ μαθητές δοῦν τόν πίνακα ἐκδηλώνουν ἀμέσως ἐνδιαφέρον . Ὁ διαδραστικός πίνακας, ὡς κάτι καινούργιο προκαλεῖ ἐνθουσιασμό στούς μαθητές, ἐπηρεάζοντας θετικά τή στάση τούς πρός τό μάθημα. Ἀκόμα κι οἱ ἔφηβοι μαθητές πού, συνήθως, εἶναι ἐξοικειωμένοι μέ πολύπλοκες ψηφιακές συσκευές, ἐπιδεικνύουν μεγαλύτερη διάθεση συμμετοχῆς ὅταν βρίσκονται σέ αἴθουσα μέ διαδραστικό πίνακα, κυρίως γιατί μποροῦν νά τόν ἀγγίξουν καί νά δοῦν τίς πληροφορίες ἤ νά ἀκούσουν ἦχο. Οἱ ἔφηβοι μαθητές ἀναζητοῦν τήν εὐκαιρία νά σηκωθοῦν ἀπό τά θρανία τους, νά ἀγγίξουν τό διαδραστικό πίνακα καί νά προβληθοῦν στά μάτια τῶν συμμαθητῶν τους (Beeland, 2002: παρ. 4). Στούς μαθητές ἀρέσει νά χρησιμοποιοῦν τίς ἐφαρμογές ἁφῆς τοῦ πίνακα καί νά γράφουν σ’ αὐτόν εἴτε μέ τήν εἰδική γραφίδα (μαρκαδόρο) εἴτε μέ τό δάκτυλο. (Beeland, 2002:πάρ.12). Συνεπῶς, ἡ ἀλληλεπίδραση μέ τόν πίνακα εὐνοεῖ ἰδιαίτερα τούς μαθητές μέ ἀνάγκες ἁφῆς (κιναισθητικούς). _82_

Τό ἐποπτικό ὑλικό τούς βοηθᾶ νά κατανοήσουν καλύτερα αὐτά πού τούς λέει ὁ ἐκπαιδευτικός. Προσέχουν περισσότερο, γιατί ὅταν ὁ ἐκπαιδευτικός χρησιμοποιεῖ τόν πίνακα, τό μάθημα εἶναι περισσότερο ἐνδιαφέρον. Ἐπιπλέον ὅταν βλέπουν τήν πληροφορία τούς βοηθᾶ νά τήν κατανοήσουν καλύτερα παρά ὅταν μόνο τήν ἀκοῦν. Ὁ ἦχος ἐνισχύει τήν προσοχή καί κάνει τό μάθημα πιό ἐνδιαφέρον. Ἡ χρήση τῆς ἁφῆς ἐπηρεάζει τή μάθηση θετικά, γιατί καθιστᾶ τίς μαθησιακές ἐμπειρίες περισσότερο πολυαισθητικές. Ἔτσι, ἔχουμε τήν ἐνίσχυση τῆς διδασκαλίας βλέπω, ἀκούω, πράττω, πού, ὡς γνωστό, αὐξάνει τό ποσοστό τῆς μάθησης ἕως καί 80% (Βασιλόπουλου, 1977:13). Ἡ ἁφή κάνει τίς μαθησιακές ἐμπειρίες περισσότερο βιωματικές, διασκεδαστικές καί ἐνδιαφέρουσες (Beeland, 2002: παρ. 14-16). Ἡ μεγάλη διαφορά τῆς διδασκαλίας μέ βιντεοπροβολέα καί στή διδασκαλία μέ τό διαδραστικό πίνακα ἐντοπίζεται στή συμμετοχή τοῦ μαθητῆ καθώς: • ἐνθαρρύνει τούς μαθητές νά συμμετέχουν ἐνεργά στή διάρκεια τῆς διδασκαλίας καί νά αὐτενεργοῦν. • ὑποστηρίζει τήν ἀλληλεπίδραση καί ἀποτελεῖ ἕναν πολύ ἀποτελεσματικό τρόπο διάδρασης μέ ψηφιακό ὑλικό καί πολυμέσα σ’ ἕνα ἐκπαιδευτικό περιβάλλον • ἐπικεντρώνουν περισσότερο τήν προσοχή τους στό μάθημα. • ἐργάζονται ὁμαδικά ὁπότε δίνεται ἡ δυνατότητα συμμετοχῆς σέ ὅλα τά παιδιά, ἀκόμα καί σέ αὐτά μέ χαμηλή αὐτοεκτίμηση.

Ἐνσωμάτωση τοῦ διαδραστικοῦ πίνακα στή διδακτική διαδικασία Οἱ νέες τάσεις στήν ἐκπαίδευση ὁρίζουν: ἀλλαγή στόν τρόπο τῆς διδασκαλίας ὥστε νά βασίζεται στήν προώθηση τῆς συζήτησης καί τοῦ διαλόγου μεταξύ τῶν μαθητῶν καί μέ τόν ἐκπαιδευτικό • ἀλληλεπίδραση τῶν μαθητῶν μεταξύ τους καί μέ τόν ἐκπαιδευτικό. • σταδιακή μετατροπή τοῦ ρόλου τοῦ δασκάλου ἀπό κέντρο τῆς διδασκαλίας (δασκαλοκεντρική) σέ ρόλο σύμβουλου καί ὀργανωτή τῆς ἐκπαιδευτικῆς διαδικασίας (μαθητοκεντρική. • τό ἐκπαιδευτικό ὑλικό καί τά τεχνολογικά μέσα (ὅπως καί ὁ διαδραστικός πίνακας) εἶναι ὑποστηρικτικό στήν ἐκπαιδευτική διαδικασία. Ὅπως κάθε νέο τεχνολογικό ἐργαλεῖο οἱ διαδραστικοί πίνακες χρειάζονται κάποιο χρονικό διάστημα, προκειμένου νά ἐνσωματωθοῦν στή διδασκαλία (Lewin, Somekh & Steadman (2008: 293.) H τεχνολογία πρέπει νά ὑπηρετεῖ τήν παιδαγωγική καί ὄχι τό ἀντίθετο. Ἡ τεχνολογία πρέπει νά δίνει στούς μαθητές τή δυνατότητα νά ἐρευνοῦν, ν’ ἀλληλεπιδροῦν, νά δημιουργοῦν, νά ἐπικοινωνοῦν καί νά συνεργάζονται. Ἐάν ἡ χρήση τῆς τεχνολογίας τῶν πινάκων καί ὁ σχεδιασμός ἐργασιῶν μ’ αὐτούς θέτουν τήν τεχνολογία πρίν ἀπό τήν παιδαγωγική προσέγγιση στήν ἐνίσχυση

•

_83_

τῆς μάθησης, τότε τό μόνο πού ἔχουμε εἶναι ἕνα ἀκριβό παιχνίδι (Blanton, 2008: 188). Οἱ ἐκπαιδευτικοί μποροῦν νά χρησιμοποιοῦν τούς διαδραστικούς πίνακες γιά νά ἐμπλέκουν τούς μαθητές σέ ἐρωτήσεις, προβλέψεις, ἀναλύσεις, καί παρουσίαση τῶν ἐργασιῶν τους στόν ΔΠ (Blanton, 2008: 188). Μιά ἁπλή χρήση τοῦ διαδραστικοῦ πίνακα εἶναι ἡ παρουσίαση διαφανειῶν στό PowerPoint. Οἱ ἐκπαιδευτικοί μποροῦν νά στέκονται δίπλα στόν πίνακα, μιλώντας, καί, ἀγγίζοντας τόν πίνακα, νά προχωροῦν τίς διαφάνειες, νά παίρνουν τό μαρκαδόρο γιά νά προσθέσουν σημειώσεις πάνω στίς διαφάνειες ἀξιοποιώντας τά ἄλλα χαρακτηριστικά του PowerPoint, flipchart ἥ σημειωματάριο ἤ ἁπλῶς νά γράψουν ὅπως καί στόν παραδοσιακό πίνακα (Blanton, 2008: 188). Καθώς οἱ ἐκπαιδευτικοί θά ἐξοικειώνονται ὁλοένα καί περισσότερο μέ τίς τεχνολογικές δυνατότητες τοῦ πίνακα, μποροῦν νά κινηθοῦν προσδίδοντας περισσότερη ἔμφαση στή φυσική ἀλληλεπιδραστικότητα, ὅπου ὅλοι οἱ μαθητές «ἀνεβαίνουν» στόν πίνακα καί διαχειρίζονται/ἐπεξεργάζονται τό διδακτικό ὑλικό (Blanton, 2008: 188). Οἱ ἐκπαιδευτικοί θά πρέπει νά ἀναπτύξουν διδακτικές στρατηγικές γιά τή διαχείριση τῆς πρόσβασης τῶν μαθητῶν μέ τούς ΔΠ μέ τρόπους πού, ταυτόχρονα, νά διατηροῦν τήν ὑπόλοιπη τάξη νοητικά ἀπασχολημένη, π.χ. ὅταν κάποιος μαθητής ἐργάζεται στόν διαδραστικό πίνακα, γιά τήν ὑπόλοιπη τάξη νά ὑπάρχει παράλληλη τήρηση φύλλων ἐργασίας, πάνω στά ὁποῖα οἱ ὑπόλοιποι μαθητές νά μποροῦν νά γράφουν τίς δικές τους ἀπαντήσεις καί νά τίς δείξουν στόν ἐκπαιδευτικό ὅταν τούς ζητηθεῖ. Οἱ μαθητές, στήν περίπτωση αὐτή, ἀναμένεται νά δράσουν ὡς «ἐξεταστές» ὑπεύθυνοι γιά τήν παρακολούθηση τῆς δουλειᾶς πού κάνει ὁ συμμαθητής τους πού εἶναι στόν ΔΠ, ἤ «σχολιαστές» αὐτῶν πού παρουσιάζει ὁ ἐκπαιδευτικός στόν ΔΠ. (Lewin, Somekh & Steadman, 2008:303). Οἱ μαθητές μποροῦν νά ὑποβάλλουν ἀπαντήσεις καί νά δοῦν ἀμέσως πώς συγκρίνονται οἱ ἰδέες τους μέ ἐκεῖνες τῶν συμμαθητῶν τους ὥστε νά τούς παρέχεται ἄμεση ἀνατροφοδότηση. Ὁ στόχος θά πρέπει νά εἶναι τό ἐπίπεδο ἐπίτευξης ἀλληλεπίδρασης, μέ τή χρήση τοῦ νέου αὐτοῦ ἐργαλείου γιά τήν ἐμπλοκή τῶν μαθητῶν σέ δραστηριότητες, ὅπως, π.χ. συζητήσεις, προβλέψεις, ἀμφισβήτηση τῶν πηγῶν τῆς πληροφορίας ἤ τῆς σκέψης κάποιου, νά παρουσιάζουν καί νά ὑπερασπίζονται τίς ἰδέες τους νά εἰσάγουν πίνακες γραφικῶν γιά παρουσίαση ἀποτελεσμάτων ἤ βίντεο ἤ εἰκόνες πού παρέχουν ὀπτικά στοιχεῖα γιά τήν ἀξιολόγηση μιᾶς πρόβλεψης. Ἐάν ὁ πίνακας χρησιμοποιεῖται πράγματι μέ ἀλληλεπιδραστικό τρόπο γιά τήν ἐμπλοκή τῶν μαθητῶν συλλαμβάνοντας τή φαντασία τους καί δοκιμάζοντας τήν κατανόησή τους, τότε ἡ χρήση του θά συμβάλλει στή μάθηση (Blanton, 2008: 189). _84_

Τά παιδιά πού δέν ἔχουν ἀποκτήσει ἱκανότητες γραφῆς καί οἱ ἔφηβοι μέ χαμηλές ἐπιδόσεις, ἔχουν ἰσχυρό κίνητρο νά ἐπιδείξουν τίς ἱκανότητες καί τή γνώση τους, χτυπώντας ἐλαφρά μέ τό δάκτυλο ἤ τή γραφίδα τήν ἐπιφάνεια τοῦ ΔΠ καί «σύροντας» τά ἐργαλεῖα τοῦ πάνω στήν ἐπιφάνειά του. Οἱ ἐπιδράσεις αὐτές εἶναι μεγαλύτερες ὅταν ἔχουν τήν εὐκαιρία, ἀτομικά ἤ σέ μικρές ὁμάδες, γιά ἐκτενῆ χρήση τῶν ΔΠ κατά τή διδασκαλία. Ἐπιπλέον, μιά τέτοια χρήση ἐνδείκνυται ἰδιαιτέρως ὡς μέσο ἀποτίμησης τῆς μάθησης τῶν μαθητῶν (Lewin, et al., 2008: 303). Κάθε μάθημα ἀπαιτεῖ τή δική του διδακτική προσέγγιση καί ἀξιοποίηση διαφορετικῶν δυνατοτήτων τοῦ ΔΠ. Ἄλλα π.χ. στά Μαθηματικά (σχήματα), ἄλλα στή Γλώσσα ἤ Ξένη Γλώσσα (κείμενα), ἄλλα στή Φυσική, ἄλλα στά Θρησκευτικά. Ἡ εὐχέρεια καί ἡ ἄνεση μέ τά τεχνολογικά μέσα προσδίδει καί αὐτοπεποίθηση στόν ἐκπαιδευτικό ἀλλά δέν ἀρκεῖ. Ὁ ἐκπαιδευτικός πρέπει νά μπορεῖ νά ἀντιλαμβάνεται ποιός συνδυασμός αἰσθήσεων συμβάλλει καλύτερα στή μάθηση τῶν μαθητῶν μιᾶς συγκεκριμένης ὁμάδας γιά νά μάθουν ἕνα συγκεκριμένο θέμα σέ ἕνα συγκεκριμένο γνωστικό ἀντικείμενο. Γιά νά ἀποδώσει ὀφέλη ἡ διδασκαλία μέ χρήση ΔΠ θά πρέπει νά ἀναδειχθοῦν καί νά χρησιμοποιηθοῦν ὅλα τά χαρακτηριστικά του. Ἔτσι ὁ ἐκπαιδευτικός πρέπει νά προσαρμόζει τή διδακτική του προσέγγιση ὥστε ἡ χρήση τοῦ ΔΠ νά συμβάλλει στήν ἐπίτευξη τῶν διδακτικῶν στόχων πού ἔχει θέσει. Γιά νά τό πετύχει αὐτό θά πρέπει νά μάθει πώς νά διαμεσολαβεῖ στίς μαθησιακές ἀλληλεπιδράσεις πού διευκολύνει ὁ ΔΠ. Ἐάν οἱ ΔΠ χρησιμοποιηθοῦν ἁπλῶς ὡς πίνακες προβολῆς, θά ἔχουν λίγη ἐπίδραση στή μάθηση τῶν μαθητῶν (Lewin, et al., 2008: 297). Μιά βελτίωση ὑπάρχουσας πρακτικῆς εἶναι ἕνα διδακτικό μοντέλο, ὅπου ἐκπαιδευτικός καί μαθητές ἐργάζονται μαζί ἀντί νά υἱοθετοῦν τούς τυπικούς ρόλους τους. Ὁ ΔΠ ὡς διαμεσολαβητικό τεχνούργημα διευκολύνει αὐτό τό εἶδος διδασκαλίας δυναμικά, ἐπιτρέποντας στόν ἐκπαιδευτικό νά στέκεται στήν «ἄκρη» (Lewin, et al., 2008: 298). Οἱ Lewin, Somekh & Steadman (2008) προτείνουν ἕνα μοντέλο τριῶν σταδίων γιά τήν ἐκπαιδευτική ἀλλαγή μέ τόν ΔΠ. 1ο στάδιο: οἱ ἐκπαιδευτικοί προσαρμόζουν τήν τεχνολογία τῶν ΔΠ στίς διδακτικές προσεγγίσεις πού ἤδη χρησιμοποιοῦν. 2ο στάδιο: οἱ ἐκπαιδευτικοί διερευνοῦν τίς νέες δυνατότητες πού προσφέρει αὐτή ἡ νέα τεχνολογία. 3ο στάδιο: οἱ ἐκπαιδευτικοί ἐνσωματώνουν τή χρήση τῶν διαδραστικῶν πινάκων στίς διδακτικές προσεγγίσεις πού ἤδη χρησιμοποιοῦν, μέ τρόπους πού νά τίς ἐπεκτείνουν καί νά τίς μετασχηματίζουν (Lewin, et al., 2008:301). Ἡ ἐπικέντρωση τοῦ ἀνωτέρω μοντέλου τριῶν σταδίων τῶν Lewin, Somekh _85_

& Steadman (2008) ἑστιάζει στή διδακτική προσέγγιση καί ὄχι στήν ἴδια τήν τεχνολογία. Οἱ ἐκπαιδευτικοί ἀναμένεται νά κατανοήσουν ὅτι οἱ ΔΠ ἀποτελοῦν ἕνα ἐργαλεῖο γιά τήν ἐφαρμογή/χρήση καί σταδιακή ἐνσωμάτωση τῶν ἀλλαγῶν στή διδακτική πρακτική, ἐνῶ ἐπιτρέπουν τή μάθηση μέ τήν τεχνολογία. Δέν εἶναι ἀπαραίτητο οἱ ἐκπαιδευτικοί νά ἀναπτύξουν ὑψηλά ἐπίπεδα τεχνικῶν ἱκανοτήτων γιά νά μετασχηματίσουν τίς διδακτικές τους προσεγγίσεις (Lewin, et al., 2008: 301). Οἱ Kennewell & Beauchamp (2007) παρουσιάζουν τό μοντέλο τεσσάρων φάσεων τοῦ Hughes (2001) γιά ἐνσωμάτωση τοῦ ΔΠ στή διδασκαλία καί στήν τάξη: 1η Φάση: καθοδηγούμενη ἀπό τόν ἐκπαιδευτικό, ὅλες οἱ δραστηριότητες τῆς τάξης διεξάγονται μέ κέντρο τόν ΔΠ. 2η Φάση: παρακολούθηση καί συμμετοχή ὅλων τῶν μαθητῶν τῆς τάξης, συχνή χρήση τοῦ ΔΠ εἰσαγωγή ἤ σταδιακή ἀνάπτυξη δεξιοτήτων καί ἐννοιῶν πού ἀπαιτοῦν πλαίσιο στήριξης. 3η Φάση: ἐργασία τῶν μαθητῶν μαθητές σέ ὁμάδες, ἀτομικά ἤ συνεργατικά σέ δραστηριότητες. Ὁ ἐκπαιδευτικός πηγαίνει ἀπό ὁμάδα σέ ὁμάδα γιά παροχή ὁδηγιῶν, ὑποστήριξης, ἤ καθοδήγησης τῆς μιᾶς ὁμάδας ἐνῶ οἱ ὑπόλοιπες συνεχίζουν νά ἐργάζονται (χωρίς τή χρήση ΔΠ). 4η Φάση: ἀνακεφαλαίωση καί ἐπανάληψη δυσκολιῶν συνήθως μέ τή χρήση ΔΠ (συνήθως δασκαλοκεντρική) (Kennewell & Beauchamp (2007: 229-230). Οἱ ΔΠ μποροῦν νά εἶναι πιό ἀποτελεσματικοί στήν ἐπικέντρωση τῆς προσοχῆς τῶν μαθητῶν, καί διατήρησής της γιά περισσότερο χρόνο, στή διέγερση σκέψης καί διατήρηση τῆς ἐπικέντρωσής της στό θέμα (Kennewell & Beauchamp, 2007:230) μέ τήν πολλαπλή ἀναπαράσταση τῆς πληροφορίας, ἰδιαίτερα γιά δύσκολες ἔννοιες. Μπορεῖ νά συμβάλλει στήν αὔξηση τῆς συμμετοχῆς τῶν λιγότερο ἱκανῶν μαθητῶν, π.χ. καλώντας τούς μαθητές στόν πίνακα νά ἀλληλεπιδράσουν μέ τό ὑλικό, νά σύρουν λέξεις καί εἰκόνες, νά γράψουν. Ἀλλά τήν ἴδια χρονική στιγμή καί οἱ ἄλλοι μαθητές ἐμπλέκονται γνωστικά στήν ἴδια ἐργασία καθώς παρακολουθοῦν ἐνεργητικά τούς συμμαθητές τους καί κάνουν παρατηρήσεις ἤ διορθώσεις (Kennewell & Beauchamp, 2007: 230-31). Συνολικά, ὁ διαδραστικός πίνακας μπορεῖ νά συμβάλει στήν ἐνεργητική μάθηση γιατί: • εὐνοεῖ τή συνεργατική μάθηση καθώς προωθεῖ τίς μαθησιακές ἀλληλεπιδράσεις μεταξύ τῶν μαθητῶν. • μπορεῖ νά χρησιμοποιεῖται ταυτόχρονα ἀπό ὁμάδα μαθητῶν προωθώντας τήν κοινωνικοποίησή τους. • αὐξάνει τή συμμετοχή τοῦ μαθητῆ στήν ἐπιλογή καί διαμόρφωση τῶν πληροφοριῶν καί στή διατύπωση ὑποθέσεων, ὥστε νά οἰκοδομήσει ἐνεργητικά _86_

•

τή γνώση του (σύμφωνα μέ τή θεωρία τοῦ ἐποικοδομητισμοῦ). παρέχει στούς μαθητές βοήθεια, ἡ ὁποία ἐλαττώνεται σταδιακά, ὥστε νά γίνουν αὐτό-ρυθμιζόμενοι καί ἀνεξάρτητοι δομητές τῆς γνώσης τους (σύμφωνα μέ τή θεωρία κοινωνικοῦ κονστρουκτιβισμοῦ).

Ἀποτελέσματα Ἐρευνῶν Στό σημεῖο αὐτό θά ἀναφέρουμε ἐνδεικτικά χαρακτηριστικά μερικά ἀπό τά ἀποτελέσματα ἐρευνῶν πού ἔγιναν μέχρι σήμερα σέ χῶρες ὅπως ἡ Μ. Βρετανία, ὁ Καναδάς καί ἡ Αὐστραλία, ὅπου ὁ ΔΠ ἔχει ἐνσωματωθεῖ στήν τάξη ἐδῶ καί 10 περίπου χρόνια. Οἱ Lewin, Somekh & Steadman (2008) διεξήγαγαν κατά τό 2004-2006, στά δημοτικά σχολεῖα, μιά ἔρευνα γιά τή βρετανική κυβέρνηση (the Primary Schools Whiteboard Expansion project [PSWE]), μέ σκοπό νά καταδείξουν τήν ἐπίδραση τῶν ΔΠ στή διδασκαλία καί στή μάθηση στήν πρωτοβάθμια ἐκπαίδευση. Ἡ ἔρευνα ἔδειξε θετικά ἀποτελέσματα στά μαθηματικά, λογοτεχνία καί φυσικές ἐπιστῆμες. Τά ἀποτελέσματα ἦταν ἰδιαίτερα θετικά σέ μαθητές μέ ἐπιδόσεις μέσου καί ἄνω ἐπιπέδου (Lewin, et al., 2008: 291-2). Ἡ ἔρευνα τοῦ Beeland (2002) καταλήγει ὅτι ἡ χρήση ΔΠ ὡς διδακτικοῦ ἐργαλείου ἐπηρεάζει θετικά τή συμμετοχή τοῦ μαθητῆ, ὅταν ὅμως οἱ πίνακες εἶναι μόνιμα ἐγκατεστημένοι μέσα στήν τάξη. Οἱ Merrett & Edward (2005) στήν ἔρευνα τους καταλήγουν ὅτι «σέ μερικά μαθήματα οἱ ΔΠ ἀποτελοῦν πιό χρήσιμο βοήθημα ἀπό ἕναν βιντεοπροβολέα γιά τήν ἁπλή προβολή μιᾶς παρουσίασης Powerpoint ἤ ἀπό ἕναν μή διαδραστικό πίνακα» (σελ. 9). Ἡ ἔρευνα τῶν Kennewell & Beauchamp (2007) ἑστίασε τήν προσπάθεια ἐντοπισμοῦ (μέ συνεντεύξεις καί ἐρωτηματολόγια) στόν τρόπο πού οἱ ἐκπαιδευτικοί χρησιμοποιοῦσαν τά χαρακτηριστικά τῶν ΔΠ στήν ἐνίσχυση τῆς διδασκαλίας καί μάθησης. Ὅμως, ὅπως διαφάνηκε ἀπό τήν ἔρευνα, τά χαρακτηριστικά πού χρησιμοποιοῦσαν δέν ἀξιοποιοῦσαν τίς δυνατότητες τῶν ΔΠ καί τίς ἐπιδράσεις τους στή διδακτική διαδικασία. Ἡ ἔρευνα τοῦ Smith (2008) ἀναφέρει ὅτι αὐξήθηκε ἡ προσοχή τῶν μαθητῶν μέ τήν ταυτόχρονη αὔξηση τῆς ἐνεργοποίησης καί τῶν δεξιοτήτων τους (ἰδιαίτερα σέ δραστηριότητες τύπου ἐπίλυσης προβλήματος. Ὅπως φαίνεται, ἀπό τά συμπεράσματα τῶν ἀνωτέρω ἀναφερθέντων ἐρευνῶν, ἡ χρήση τοῦ ΔΠ δέν ἀλλάζει αὐτόματα τίς ὑπάρχουσες διδακτικές μεθόδους καί προσεγγίσεις. Αὐτό φαίνεται νά ἐπιτυγχάνεται, ὅταν τά νέο αὐτό τεχνολογικό μέσο χρησιμοποιεῖται ἀπό τόν ἐκπαιδευτικό ὡς ἐργαλεῖο γιά τήν καλύτερη ὀργάνωση καί διεξαγωγή τῆς διδακτικῆς του πρακτικῆς. _87_

Ἐπιλογικά Θά πρέπει νά ἔχουμε διαρκῶς κατά νοῦ ὅτι ἡ χρήση τῶν δραδραστικῶν πινάκων, ὅπως ἐξάλλου καί κάθε τεχνολογίας, ἀπό μόνη της, δέν αὐξάνει τή συμμετοχή τῶν μαθητῶν καί συνεπῶς τή μάθηση. Χρειάζεται ἡ διδακτική ἀξιοποίησή τους προκειμένου νά ἐπιφέρουν τά ἐπιθυμητά ἀποτελέσματα καί νά μή μείνουν ἁπλῶς ἕνας ἄλλος πίνακας. Πάντως πρίν τήν ἀγορά καί τοποθέτηση τῶν ΔΠ στίς τάξεις, θά πρέπει νά ἐρωτηθοῦν οἱ ἐκπαιδευτικοί ἐάν αἰσθάνονται ὅτι ἔχουν ἐπιμορφωθεῖ ἐπαρκῶς στή λειτουργία καί χρήση τῶν ΔΠ, ὥστε νά τούς ἐνσωματώσουν ἀποτελεσματικά στή διδασκαλία τους, νά ἀξιοποιήσουν τίς δυνατότητες πού προσφέρουν καί νά ἀποκομίσουν μαθησιακά ὀφέλη γιά τούς μαθητές τους. Αὐτό ἀφορᾶ τούς ἐκπαιδευτικούς σέ κάθε γνωστικό ἀντικείμενο. Πρέπει νά λάβουν ἐπαρκή ἐπιμόρφωση γιά τόν τρόπο διδασκαλίας μέ τόν διαδραστικό ὥστε νά ἔχουν τά ἐπιθυμητά ἀποτελέσματα. Ὅσον ἀφορᾶ στό ἐρώτημα ἐάν τά ὀφέλη ἀπό τούς ΔΠ ἐγγυῶνται τό κόστος τους, αὐτό μπορεῖ νά ἀπαντηθεῖ μόνο ἐάν σκεφθεῖ κανείς προσεκτικά τί ἐλπίζει νά ἐπιτύχει μέ τή χρήση τοῦ πίνακα (Blanton, 2008: 188). Ἡ παρουσίαση πληροφοριῶν σέ μία νέα μορφή ἑλκύει τήν προσοχή τῶν μαθητῶν. Χρειάζεται ὅμως προσοχή οἱ δραστηριότητες πού θά σχεδιαστοῦν νά ἐμπλέκουν ἐνεργητικά τούς μαθητές, ἔτσι ὥστε νά διασφαλιστεῖ ὅτι, ὅταν ἡ ἑλκυστικότητα τῆς καινοτομίας ξεθωριάσει, δέν θά καταλήξουν στήν ἄποψη ὅτι καί αὐτό τό μέσο διδασκαλίας εἶναι ἁπλῶς ἕνα ἄλλος τρόπος «ἄντλησης πληροφοριῶν» (Blanton, 2008: 188).

Βιβλιογραφικές ἀναφορές Anderson, T. Getting the Mix Right Again: An Updated and Theoretical Rationale for Interaction. International Review of research on Open and distance Learning 4(2), 2003. Βασιλόπουλος, Χ. (1977). Ἡ ἀρχή τῆς ἐποπτείας καί ἡ ἐφαρμογή αὐτῆς εἰς τήν διδακτικήν πρᾶξιν. Θεσσαλονίκη: αὐτοέκδοση. Beauchamp, G. (2004). Teacher use of the interactive board in primary schools: towards an effective transition framework. Technology. Pedagogy & Education, 13(3), 327-248. doi:10.1080/1475930400200186. Beeland W.D. Jr (2002) Student engagement, visual learning and technology: can interactive whiteboards help? Annual Conference of the Association of Information Technology for Teaching Education, Trinity College, Dublin Ἀνακτήθηκε 15 Ὀκτ 2010 ἀπό http://citeseerx.ist.psu.edu/viewdoc/download?doi=10.1.1.135.3542&rep=rep1&type=pdf. _88_

Blanton, P. (Mar. 2008). Using Interactive Whiteboards to enhance student Learning. The Physics Teacher, vol. 46, 188-189 Διαμαντοπούλου, Α. (2010). Νέο Σχολεῖο...Ἕνα σχολεῖο χωρίς τοίχους! Ἀνακτήθηκε 30 Μαρτίου 2010 ἀπό http://www.diamantopoulou.gr Glover, D., Miller, D., Averis, D., & Door, V. (2007). The evolution of an effective pedagogy for teachers using the interactive whiteboard in mathematics and modern languages: an empirical analysis from the secondary sector. Learning, Media and Technology, 32(3), 5-20. doi:10.1080/ 17439880601141146. http://ipeir.pde.sch.gr/educonf/2/11NeesTehnologies/ntasiou-moulas-katsianidou/ntasiou-moulas-katsianidou.pdf. Κριαρᾶ, Ἐ. (1995). Νέο Ἑλληνικό Λεξικό. Ἀθήνα: Ἐκδοτική Ἀθηνῶν. Lewin, C., Somekh, B. & Steadman, S. (2008). Embedding interactive whiteboards in teaching and learning: the process of change in pedagogic practice. Educational Information Technology, 13:291-303. Merrett, S & Edwards, J-A. (2005). Enhancing mathematical thinking with an interactive whiteboard. Micromath, 21, (3), 9-12. Ἀνακτήθηκε 4 Μαρτ. 2010 http://eprints.soton.ac.uk/ 19646/1/eprints_version.pdf. Moore, M.G., Three types of interaction. The American Journal of Distance Education 3(2) 1-6, 1989. Moss, G., Jewitt, C., Levacic, R., Armstrong, V., Cardini, A. & Castle, F. (2007). The Interactive Whiteboards, Pedagogy and Pupil Performance Evaluation: An Evaluation of the Schools Whiteboard Expansion (SWE) Project: London Challenge. Institute of Education, London. Ἀνακτήθηκε 2 Ἀπρ 2010 ἀπό http://www.dfes.gov.uk/research/data/uploadfiles/rr816.pdf. Μπαμπινιώτης, Γ. (2002). Λεξικό τῆς Νέας Ἑλληνικῆς Γλώσσας, Ἀθήνα: Κέντρο Λεξικολογίας. Παιδαγωγικό Ψυχολογικό Ἐγκυκλοπαιδικό Λεξικό (1989). Ἀθήνα: Ἑλληνικά Γράμματα. Slay, H., Sieborger, I. & Hodgkinson-Williams, S. (2007) Interactive whiteboards: Real beauty or just “lipstick”? Computers & Education, 51, (3), pp. 13211341. Smith, A. (2008). Interactive whiteboards: how do they contribute to quality learning environments? The New Zealand experience. Ἀνακτήθηκε 3 Ἀπρ 2010 ἀπό https:// www.det.nsw.edu.au/media/downloads/detawscholar/scholarships/yr08/june/asmith.doc. Smith, H., Higgins, S., Wall, K. & Miller, J. (2005). Interactive whiteboards: boon or bandwagon? A critical review of the literature, Journal of Computer _89_

Assisted Learning, 21, pp. 91–101. Τεγόπουλος-Φυτράκης (1993). Ἑλληνικό Λεξικό. Ἀθήνα: Ἁρμονία. Torff, Β. & Tirotta, Ρ. (2010). Interactive whiteboards produce small gains in elementary students’ self-reported motivation in mathematics, Computers & Education, 54, (2), pp.379-383. Τριανταφυλλίδης, Α. (2008). Ὁ διαδραστικός πίνακας ὡς ἐργαλεῖο μάθησης: Ἡ ἐμπειρία ἀπό τή χρήση τοῦ στό 2ο Δημοτικό Σχολεῖο Καλυβίων Θορικοῦ. Ἀνακτήθηκε 10/02/2010 ἀπό: http://www.eduportal.gr/ modules. php?name=News&file=print&sid=239. Vetter, K. & Martin, D. (2009). The Effect of Using an Interactive Whiteboard in the Classroom on Student Participation. Ἀνακτήθηκε 16 Ἀπριλίου 2010 ἀπό https://commons.kennesaw.edu/gpc /sites/commons.kennesaw.edu.gpc/files/Paper%20Vetter_0.pdf.

_90_

Γεώργιος Μαστοράκης Ἐπίκουρος Καθηγητής Α.Τ.Ε.Ι. Κρήτης

Δίκτυα ἑπόμενης γενιᾶς καί Ἐκκλησία Σύνοψη ἱ τεχνολογίες ἀσύρματης καί ἐνσύρματης δικτύωσης καθώς καί γενικότερα τό Διαδίκτυο (Internet) ἐδῶ καί πολλές δεκαετίες ἔχουν συμβάλει σημαντικά στήν ἔρευνα πού διεξάγεται ἀπό τήν ἀκαδημαϊκή κοινότητα καθώς καί στή διαπροσωπική ἐπικοινωνία μεταξύ τῶν πολιτῶν. Ὁ ρυθμός ἀνάπτυξης τῶν νέων δικτύων εἶναι ἐντυπωσιακός, μέ δεδομένο ὅτι ὁ ἀριθμός τῶν κόμβων τους καί τῶν χρηστῶν τους, αὐξάνεται κάθε χρόνο ἐκθετικά. Ἡ ἐκκλησία συμμετέχει ἐνεργά ἀξιοποιώντας τίς νέες τεχνολογίες τοῦ Διαδικτύου καθώς καί τά ἀποτελέσματα τῆς ἔρευνας στόν τομέα αὐτό, υἱοθετώντας ἐφαρμογές χρήσιμες ὅπως αὐτές πού παρέχονται μέσα ἀπό καινοτόμα συστήματα ἐπίγειων δικτύων ψηφιακῆς τηλεόρασης. Πιό συγκεκριμένα, τό Τεχνολογικό Ἐκπαιδευτικό Ἵδρυμα Κρήτης συνεργάστηκε μέ τήν Ἀρχιεπισκοπή Κρήτης στό πλαίσιο ἀξιοποίησης μίας νέας τεχνολογίας ψηφιακῆς τηλεόρασης, ἡ ὁποία παρουσιάζεται συνοπτικά στά ἑπόμενα κεφάλαια γιά τήν παροχή ψηφιακῶν τηλεοπτικῶν προγραμμάτων ἐκκλησιαστικοῦ καί θρησκευτικοῦ περιεχομένου στήν περιοχή τοῦ Ἡρακλείου σέ πειραματικό ἐπίπεδο.

Κίνητρο Ἔρευνας Ἕνας θεμελιώδης στόχος τῶν τελευταίων ἐρευνητικῶν δραστηριοτήτων στούς τομεῖς τοῦ Διαδικτύου, τῶν Τηλεπικοινωνιῶν καί τῆς Ψηφιακῆς Τηλεόρασης, εἶναι ἡ ἐπίτευξη τῆς σύγκλισης σέ ἐπίπεδο τεχνολογίας ἀλλά καί σέ ἐπίπεδο ὑπηρεσιῶν. Ἡ σύγκλιση αὐτή θά ἐπιτρέψει τήν ὑλοποίηση ἑνός κοινοῦ, ἑνοποιημένου δικτυακοῦ περιβάλλοντος ἱκανό νά παρέχει πολλαπλές ἑτερογενεῖς ὑπηρεσίες. Πρός αὐτήν τήν κατεύθυνση, μία ἀπό τίς προκλήσεις ἀποτελεῖ ἡ ἀνάπτυξη εὐρυζωνικῶν μητροπολιτικῶν ὑποδομῶν, πού θά ἐπιτρέψουν στούς τελικούς χρῆστες νά ἀποκτήσουν εὐρυζωνική πρόσβαση σέ ἑτερογενεῖς ὑπηρεσίες μέ τήν καλύτερη δυνατή Ποιότητα Ὑπηρεσίας. Μέχρι σήμερα, διάφορες λύσεις ἔχουν _91_

προταθεῖ γιά τήν συμβολή σέ αὐτήν τήν πρόκληση, οἱ ὁποῖες βασίζονται κυρίως σέ δύο προσεγγίσεις: α) στή σύγκλιση τῶν τεχνολογιῶν Διαδικτύου καί τηλεπικοινωνιῶν καί β) στή διαδραστική ψηφιακή τηλεόραση. Ἡ πρώτη προσέγγιση ἐξετάζει τή διασύνδεση τεχνολογιῶν δικτύου πρόσβασης (π.χ. xDSL, 3G, WLAN, κ.λπ.) σέ ἕνα κεντρικό δικτυακό κορμό (π.χ. ὀπτική ἴνα), προκειμένου νά ἐπιτραπεῖ ἡ μετάδοση τῶν ὑπηρεσιῶν στούς τελικούς χρῆστες. Στίς ὑποδομές πού δημιουργοῦνται μέ αὐτόν τόν τρόπο, πρωτόκολλα τῆς στοίβας TCP/IP (π.χ. DiffServ, IntServ, MPLS) ἀξιοποιοῦνται γιά τήν παροχή Ποιότητας Ὑπηρεσίας. Οἱ πραγματικές ἐφαρμογές αὐτῆς τῆς προσέγγισης, εἰδικά σέ ἐπίπεδο μητροπολιτικῆς περιοχῆς, ἀπαιτοῦν τό δίκτυο πρόσβασης νά εἶναι κοντά στόν κεντρικό δικτυακό κορμό. Διαφορετικά, εἴτε ὁ κεντρικός δικτυακός κορμός πρέπει νά ἐπεκταθεῖ, ἔτσι ὥστε νά γίνει προσβάσιμος σέ κάθε πιθανό δίκτυο πρόσβασης, ἤ μία backhaul σύνδεση πρέπει νά ἀξιοποιηθεῖ μεταξύ τοῦ δικτύου πρόσβασης καί τοῦ κεντρικοῦ δικτυακοῦ κορμοῦ. Σέ κάθε περίπτωση, ἡ ἐπιλογή πού υἱοθετεῖται ἐξαρτᾶται ἔντονα ἀπό οἰκονομικά καί γεωγραφικά κριτήρια. Γιά παράδειγμα, ἐνῶ ἡ ἐπέκταση τοῦ κεντρικοῦ δικτυακοῦ κορμοῦ φαίνεται νά εἶναι ἡ καλύτερη τεχνολογικά λύση, στοιχεῖα οἰκονομίας κλίμακας καί τό ὑψηλό κόστος ἐγκατάστασης ἀποτελεῖ ἐμπόδιο στήν ἄμεση ἀνάπτυξη εὐρυζωνικῶν μητροπολιτικῶν ὑποδομῶν. Σέ αὐτήν τήν περίπτωση οἱ backhaul συνδέσεις ἀποτελοῦν μία πιό ἑλκυστική λύση. Σήμερα, τά backhaul δίκτυα βασίζονται κυρίως στίς τεχνολογίες ἀσύρματων δικτύων, ἐπιτρέποντας μέ αὐτόν τόν τρόπο τή γρήγορη ἐπέκταση τῶν εὐρυζωνικῶν μητροπολιτικῶν ὑποδομῶν δικτύωσης μέσα σέ ὁποιαδήποτε περιοχή, μειώνοντας σημαντικά τό ὑψηλό κόστος πού συνήθως ἀπαιτεῖται γιά μία καλωδιακή σύνδεση backhaul. Ἐντούτοις, οἱ ἀσύρματες backhaul συνδέσεις περιορίζουν σημαντικά τήν ἐπέκταση τῶν εὐρυζωνικῶν μητροπολιτικῶν ὑποδομῶν, εἰδικά στίς περιοχές οἱ ὁποῖες εἶναι ἀπομακρυσμένες ἀπό τόν κεντρικό δικτυακό κορμό (π.χ. ἀγροτικές περιοχές). Ἡ δεύτερη προσέγγιση ἀφορᾶ τίς τεχνολογίες τῆς διαδραστικῆς ψηφιακῆς τηλεόρασης γιά τή δημιουργία ἑνός κοινοῦ δικτυακοῦ περιβάλλοντος, ὅπου οἱ τελικοί χρῆστες μποροῦν νά ἔχουν πρόσβαση σέ μονόδρομες καί κατά παραγγελία ὑπηρεσίες. Οἱ πρόσφατες ἐφαρμογές αὐτῆς τῆς προσέγγισης ἀξιοποιοῦν τήν κατερχόμενη ζεύξη (downlink) μίας ἀπό τίς ὑπάρχουσες τεχνολογίες ψηφιακῆς τηλεόρασης γιά τή μετάδοση τῆς ἐμπρόσθιας διαδικτυακῆς κίνησης καί ἕνα κανάλι ἐπιστροφῆς (uplink) πού μπορεῖ νά ὑλοποιηθεῖ μέσω καλωδιακῶν ἡ ἀσύρματων συνδέσεων (π.χ. ISDN, PSTN, WLAN, UMTS, κ.λπ.) γιά τή μετάδοση τίς κίνησης ἐπιστροφῆς. Μέ βάση αὐτήν τήν προσέγγιση, ἡ ἴδια ὀντότητα μετάδοσης (broadcaster) ἐνεργεῖ ὡς πάροχος τοῦ δικτύου καί ὡς φορέας ἐκμετάλλευσης τῶν ὑπηρεσιῶν, οἱ ὁποῖες μπορεῖ νά εἶναι εἴτε μονόδρομες (IPTV, τη_92_

λεοπτικά προγράμματα) εἴτε κατά παραγγελία (προκαθορισμένο περιεχόμενο πού παρέχεται ἀπό τόν broadcaster). Μέ βάση τά παραπάνω, ἡ σύγκλιση πού βασίζεται σέ αὐτήν τήν προσέγγιση ἐπιτυγχάνεται μερικῶς, καί μόνο σέ ἐπίπεδο τεχνολογίας. Ἐπιπλέον, οἱ περιορισμένοι δικτυακοί πόροι τῶν καναλιῶν ἐπιστροφῆς (περιορισμένο διαθέσιμο εὖρος ζώνης) ἀπαγορεύουν σέ τέτοιες λύσεις νά ἀξιοποιηθοῦν ἀπό χρῆστες, οἱ ὁποῖοι ἐπιθυμοῦν νά παρέχουν/διανέμουν τό δικό τους περιεχόμενο σέ ὁλόκληρη τή δικτυακή ὑποδομή. Σάν ἀποτέλεσμα, ἐνῶ ἡ παραπάνω προσέγγιση μπορεῖ νά παρέχει μία ἐναλλακτική λύση γιά τήν ἀνάπτυξη εὐρυζωνικῶν ὑποδομῶν, συμβάλλει ἐν μέρει στό ζήτημα τῆς σύγκλισης σέ ἐπίπεδο τεχνολογιῶν καί ὑπηρεσιῶν, γιά τήν πρόσβαση σέ ἑτερογενεῖς καί πολλαπλές ἐφαρμογές ἀπό ὁποιοδήποτε σημεῖο καί μέ τή καλύτερη δυνατή Ποιότητα Ὑπηρεσίας.

Στόχος τῆς ἔρευνας Καθώς ἡ ἀνάγκη γιά σύγκλιση σέ ὅλα τά ἐπίπεδα παραμένει ἐπιτακτική, ἕνας ἀπό τούς βασικούς ἐρευνητικούς στόχους τῆς ἔρευνας αὐτῆς ἦταν νά μελετηθεῖ, σχεδιαστεῖ καί προταθεῖ μία ἐναλλακτική λύση γιά τήν ὑλοποίηση ἑνός κοινοῦ μητροπολιτικοῦ δικτυακού περιβάλλοντος, ἱκανό νά παρέχει πρόσβαση σέ ἑτερογενεῖς ὑπηρεσίες ἀπό ὁποιοδήποτε σημεῖο καί ἄν βρίσκονται οἱ τελικοί χρῆστες. Ἐάν ἡ σύγκλιση ἐφαρμοστεῖ σέ ὅλα τά ἐπίπεδα, μία ἑνοποιημένη μητροπολιτική δικτυακή ὑποδομή μπορεῖ νά ἀναπτυχθεῖ, ἐπιτρέποντας στούς χρῆστες ὄχι μόνο νά λαμβάνουν ἀλλά καί νά διανέμουν τίς δικές τους εὐρυζωνικές ὑπηρεσίες, εἴτε ἀπό τίς ἀστικές, εἴτε ἀπό ἀπομακρυσμένες ἀγροτικές περιοχές μέ τή μέγιστη Ποιότητα Ὑπηρεσίας. Στό πλαίσιο αὐτά, προτείνεται μία πρότυπη δικτυακή ἀρχιτεκτονική πού ἐκμεταλλεύεται τήν ἐπίγεια ψηφιακή τηλεόραση (DVB-T) ὡς δίκτυο backhaul, ἱκανό νά διασυνδέσει, ὁπουδήποτε μέσα σέ ὁλόκληρη τήν περιοχή κάλυψης, διαφορετικά δίκτυα πρόσβασης μέ τόν κεντρικό δικτυακό κορμό. Ἀξιοποιώντας τίς δυνατότητες τοῦ προτύπου DVB-T γιά ἐκτενή κάλυψη ἀκόμα καί σέ ἀπομακρυσμένες περιοχές, καθώς καί τό ἐνδογενές χαρακτηριστικό του νά συνδυάζει ἑτερογενῆ δεδομένα στήν ἴδιο ροή μεταφορᾶς (π.χ. δεδομένα MPEG-2 καί IP), προτείνεται ἡ ἀξιοποίηση τοῦ προτύπου σέ ἀναγεννητικές διαρθρώσεις γιά τή δημιουργία ἑνός κοινοῦ δικτυακοῦ κορμοῦ πού εἶναι διαθέσιμος σέ ὁλόκληρη τήν περιοχή ἐκπομπῆς. Μέ βάση τά παραπάνω, τό πρότυπο DVB-T δέν χρησιμοποιεῖται μόνο γιά τή μετάδοση μονόδρομων τηλεοπτικῶν προγραμμάτων, ἀλλά ἀποτελεῖ καί μέσο γιά τήν παροχή πολλαπλῶν ὑπηρεσιῶν βασισμένες στό πρωτόκολλο IP, συμβάλλοντας στήν ὑλοποίηση ἑνός δικτυακοῦ περιβάλλοντος πού ἀξιοποιεῖ πλήρως τήν ἔννοια τῆς σύγκλισης σέ ὅλα τά ἐπίπεδα. _93_

Οἱ τελικοί χρῆστες ἔχουν πρόσβαση σέ αὐτόν τόν κεντρικό δικτυακό κορμό πού δημιουργεῖται μέσω ἐνδιάμεσων κόμβων ἐπικοινωνίας (CMN), οἱ ὁποῖοι μποροῦν νά ἀξιοποιοῦν ἀσύρματες ἡ ἐνσύρματες συνδέσεις γιά τήν ὑλοποίηση τοῦ δικτύου πρόσβασης. Ἡ ἀποτελεσματική λειτουργία τοῦ δικτύου ἀναφορικά μέ τήν κατανομή τῶν πόρων τοῦ συστήματος καί τή μέγιστη δυνατή παροχή Ποιότητας Ὑπηρεσίας, βασίζεται στήν υἱοθέτηση μίας ἀποκεντρωμένης προσέγγισης (σέ κάθε ἐπίπεδο CMN). Πιό συγκεκριμένα, ἕνα δυναμικό σύστημα διαχείρισης (μηχανισμοί διαφοροποίησης ὑπηρεσιῶν) γιά τόν καθορισμό τῆς προτεραιότητας τῆς δικτυακῆς κίνησης σχεδιάστηκε καί ἐφαρμόστηκε, ἐπιτρέποντας τή βελτιστοποιημένη παροχή ὑπηρεσιῶν, σέ σχέση μέ τούς διαθέσιμους πόρους, τά προνόμια τῶν τελικῶν χρηστῶν καί τά χαρακτηριστικά τῶν ὑπηρεσιῶν. Οἱ μηχανισμοί διαφοροποίησης τῶν ὑπηρεσιῶν χρησιμοποιοῦνται τόσο στό δίκτυο backhaul ὅσο καί στό κεντρικό δίκτυο καί ἔχουν τή δυνατότητα νά προσαρμόζουν, νά ταξινομοῦν καί νά δίνουν προτεραιότητα στή μετάδοση τῶν δεδομένων IP σύμφωνα μέ συγκεκριμένες ἀπαιτήσεις Ποιότητας Ὑπηρεσίας. Στό πλαίσιο τῆς διαδικασίας τεκμηρίωσης τῶν δυνατοτήτων τῆς προτεινόμενης ἀρχιτεκτονικῆς, ἕνα πειραματικό δικτυακό πρωτότυπο σχεδιάστηκε καί ὑλοποιήθηκε, σύμφωνα μέ τίς τεχνικές προδιαγραφές, γιά τή πραγματοποίηση ἐκτενῶν πειραμάτων ἀξιολόγησης τῶν δικτυακῶν ἐπιδόσεων. Τά ἐπιτευχθέντα πειραματικά ἀποτελέσματα ἐπιβεβαίωσαν τήν ἱκανότητα τῆς προτεινόμενης ἀρχιτεκτονικῆς γιά παροχή ἑτερογενῶν ὑπηρεσιῶν μέ βάση συγκεκριμένες ἀπαιτήσεις Ποιότητας Ὑπηρεσίας, καθιερώνοντάς την ἔτσι ὡς μία ἐναλλακτική λύση πού μπορεῖ νά υἱοθετηθεῖ πρός τήν κατεύθυνση τῆς ἀνάπτυξης εὐρυζωνικῶν μητροπολιτικῶν δικτυακῶν ὑποδομῶν.

Ἀξιοποίηση ἐρευνητικῶν ἀποτελεσμάτων Συμπερασματικά, ἡ προτεινόμενη δικτυακή ἀρχιτεκτονική, ἀποτελεῖ μία πρωτότυπη προσέγγιση πάνω σέ θέματα σύγκλισης τῶν τεχνολογιῶν Διαδικτύου, τῶν τηλεπικοινωνιῶν καί τῆς ψηφιακῆς τηλεόρασης καί δίνει τή δυνατότητα υἱοθέτησης μίας ἐναλλακτικῆς λύσης, πού συμπληρώνει τίς ἤδη ὑπάρχουσες, γιά τήν ἀνάπτυξη μητροπολιτικῶν δικτυακῶν ὑποδομῶν. Ἐπίσης, ἡ ἀξιοποίηση τοῦ προτύπου DVB-T σέ ἀναγεννητικούς σχηματισμούς, κάνει ἐφικτή τήν παροχή ὄχι μόνο ψηφιακῶν τηλεοπτικῶν προγραμμάτων καί μονόδρομων ὑπηρεσιῶν, ἀλλά καί ἀμφίδρομων ὑπηρεσιῶν, βασισμένες στό πρωτόκολλο IP, μέ τήν ἀνάπτυξη ἑνός ἀσύρματου δικτύου ψηφιακῆς τηλεόρασης, τό ὁποῖο μπορεῖ νά χρησιμοποιηθεῖ ἀπό πολλαπλούς ἑτερογενεῖς φορεῖς (π.χ. ραδιοτηλεοπτικοί φορεῖς, ἐπιχειρήσεις τηλεπικοινωνιῶν, πάροχοι ὑπηρεσιῶν Διαδικτύου) καί ἐνεργούς χρῆστες (πολίτες, οἱ ὁποῖοι δημιουργοῦν καί μεταδίδουν τίς δικές τους ὑπηρε_94_

σίες). Ἡ ἀξιοποίηση τῶν ἀναγεννητικῶν σχηματισμῶν DVB-T γιά τή δημιουργία συνδέσεων backhaul καί τήν ἐπέκταση τοῦ κεντρικοῦ δικτυακοῦ κορμοῦ, δίνει τή δυνατότητα ταχείας διάδοσης τῶν ἤδη ὑφιστάμενων μητροπολιτικῶν δικτυακῶν ὑποδομῶν, ἔτσι ὥστε κάθε χρήστης νά ἔχει πρόσβαση σέ αὐτές ὅπου καί ἄν βρίσκεται, ἀκόμα καί στίς πιό ἀπομακρυσμένες περιοχές. Ἐπιπρόσθετα ἡ χρήση τῶν μηχανισμῶν διαφοροποίησης τῶν ὑπηρεσιῶν ἐπιτρέπει τήν ἀξιοποίηση τῆς προτεινόμενης ὑποδομῆς, ὡς ἕνα δίκτυο παροχῆς ἐφαρμογῶν μέ ἐγγυημένη Ποιότητα, σύμφωνα μέ τίς προτεραιότητες πού ἔχουν καθορισθεῖ γιά αὐτές μέ βάση τίς ἀπαιτήσεις τῶν τελικῶν χρηστῶν.

Ὁ κ. Γεώργιος Μαστοράκης ἀναπτύσσει τό θέμα του.

_95_

Ὁ π. Καλλίνικος Μαυρολέων παρουσιάζει τό θέμα του. _96_

Ἀρχιμ. Καλλίνικος Μαυρολέων Ἐκπαιδευτικός

«Συνάντηση μέ τούς νέους στό διαδίκτυο» Σεβασμιώτατοι Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, Σεβαστοί πατέρες, Ἐλλογιμώτατοι κύριοι Καθηγητές, Ἀγαπητοί ἀδελφοί καί ἀδελφές, ρχεται, λοιπόν, μιά μέρα ἕνας πιτσιρικάς γνωστός μου καί μοῦ λέει: «Πάτερ, θά μοῦ κάνεις ἕνα ρορό (rr) τό πισί (pc) γιατί κόλλησε;» «Τί νά σοῦ κάνω;» «Ἕνα ρορό (rr) τό πισί (pc) γιατί κόλλησε!». «Τί ρορό βρέ σύ, τοῦ λέω, πᾶς καλά; Τί ἐννοεῖς;» «Restart, γιατί κόλλησε»! «Restart» = Ἐπανεκκίνηση δηλαδή!!!

Ἔ

Κι ἕνας ἄλλος διάλογος μεταξύ δύο νέων: - Ὀμιτζί, ρέ Γιῶργο, κοίτα τί ἔπαθα! - Λόλ ρέ σύ! Ἀφοῦ λίβαρες ἦταν νά μήν τό πάθεις; Μήπως καταλάβατε σεῖς τί ἀκριβῶς εἰπώθηκε; Οὔτε κι ἐγώ. Ἀλλά μετά ἀπό πολύμηνα «μαθήματα» μπορῶ τώρα νά σᾶς ἐξηγήσω: Ὀμιτζί = omg = oh my god = ὤ Θεέ μου Λόλ = LoL = Laugh out loud = γελάω δυνατά Λίβαρες <-> ἀπό τό leave πού σημαίνει φεύγω => ἔφυγες. Κάπως ἔτσι μιλοῦν σήμερα οἱ νέοι μας. Οἱ νέοι τῆς νέας τεχνολογίας. Τά παιδιά κι οἱ νέοι πού τρῶνε, κοιμοῦνται κι ἀναπνέουν μέσα ἀπό ὀθόνες... Ἡ νέα γενιά πού ἐρωτοτροπεῖ μέσω SMS στό κινητό, ἐπικοινωνεῖ μέ τούς φίλους της στά chat rooms στό Ἰντερνέτ, ἀκούει ταυτόχρονα μουσική μέ τό ἕνα ἀκουστικό τοῦ i-pod στό αὐτί –τό ἄλλο ριγμένο ἀνέμελα ὡς ἀξεσουάρ στό στῆθος- καί ρίχνει κλεφτές ματιές στήν τηλεόραση, μήπως παίζει τίποτε καλό... Οἱ νέοι οἱ ΕΜΟ καί οἱ TRENDΥ. Οἱ νέοι πού ψάχνουν. Οἱ νέοι πού ψάχνονται. Οἱ νέοι πού χάνουν. Οἱ νέοι πού χάνονται. Οἱ νέοι τῶν 700 €. Οἱ νέοι οἱ ἄνεργοι. _97_

Οἱ νέοι πού ἀγωνίζονται. Οἱ νέοι τῆς «ψηφιακῆς Ἑλλάδας». Οἱ νέοι τοῦ myspace καί τοῦ facebook. Οἱ νέοι τοῦ mp3, τοῦ κινητοῦ, τοῦ msn, τοῦ blog, τοῦ i-pod, τοῦ i-pad, τῆς ψηφιακῆς καί τῆς συνδρομητικῆς τηλεόρασης. Εἶναι ἡ «γενιά Μ». Ἀπό τό ἀγγλοσαξωνικό multitasking = ταυτόχρονη χρήση ἠλεκτρονικῶν συσκευῶν. Εἶναι ἡ γενιά «i». Εἶναι ἡ γενιά τοῦ Διαδικτύου (internet), τῆς πληροφορίας (information), τῆς νέας συλλογικῆς νοημοσύνης (intelligence), τῆς καινοτομίας (innovation). Οἱ νέοι πού ξενυχτοῦν στά Ἰντερνέτ καφέ. Οἱ ἔφηβοι πού ἀπομονώνονται. Οἱ μαθητές πού παραμελοῦν τά μαθήματά τους. Οἱ νέοι πού ἀναπτύσσουν σέ μεγαλύτερο βαθμό «παραβατική συμπεριφορά». Πού πίσω τους βρίσκεται ἕνας σύγχρονος ἐθισμός, πού «χτυπάει» ὅλο καί περισσότερο: ὁ ἐθισμός στό Διαδίκτυο. Ἤ ἡ «ἠλεκτρονική μορφίνη» ὅπως προσφυῶς ὀνομάστηκε... Τά παιδιά στό διαδίκτυο! Οἱ γονεῖς σέ ἀπόγνωση! Κι ὅμως! Αὐτά εἶναι τά παιδιά μας! Ἡ σημερινή μας σύναξη ἀσχολεῖται τώρα μέ τό νέο. Τό νέο τοῦ σήμερα, τόν ἐνήλικα τοῦ αὔριο. Θά ἀρχίσω μέ μιά διαπίστωση: Τά παιδιά εἶναι σήμερα μόνα τους! Τά παιδιά μας σήμερα εἶναι περισσότερο ἀπό ποτέ μόνα τους! Τί θά κάνουμε γι᾽ αὐτό; Ἀναζητοῦμε ὅλοι μας νέους τρόπους ἐπικοινωνίας μέ τούς νέους, θέλουμε νά δοῦμε τί μποροῦμε νά κάνουμε μέ τά νέα ἠλεκτρονικά μέσα, πού ἔχουμε στά χέρια μας... Ὅλοι λίγο πολύ ξέρουμε... Καί κάνουμε πολλά! Τό θέμα δέν εἶναι πῶς θά χρησιμοποιήσουμε τά νέα μέσα. Αὐτό ἄν θελήσουμε μποροῦμε εὔκολα νά τό βροῦμε... Προσωπικά θεωρῶ ὅτι τό θέμα ἀφορᾶ ἐμᾶς τούς ἴδιους. Ἐμᾶς καί τόν καθένα μας προσωπικά. Εἴμαστε διατεθειμένοι νά κάνουμε κάτι; Εἴμαστε διατεθειμένοι νά δώσουμε κάτι, νά θυσιάσουμε κάτι γι’ αὐτά; Ἐννοῶ, χρόνο, χρῆμα, προσπάθεια, ἀλλά ἴσως καί τόν τρόπο πού ὥς τώρα βλέπαμε τά πράγματα... Θέλουμε ἀληθινά νά πλησιάσουμε τό παιδί; Τί γίνεται μέ τούς νέους σήμερα; Πῶς θά τούς πλησιάσουμε στόν τόπο τους; Ποιός εἶναι ὁ τόπος στόν ὁποῖο θά τούς συναντήσουμε; _98_

Γιά νά ἀπαντήσουμε στά παραπάνω ἐρωτήματα ὀφείλουμε νά εἴμαστε πάνω ἀπ᾽ ὅλα ἔντιμοι, γι’ αὐτό ἐπιβάλλεται νά συμπεριλάβουμε μέσα σ’αὐτά καί τόν ἑαυτό μας. Γιατί ἐκτός ἀπό τό νά γνωρίζουμε γιά τό πῶς θά πᾶμε, εἴμαστε ὑποχρεωμένοι καί νά ἀναγνωρίζουμε τό γιατί θά πᾶμε, ὡς τί; Εἴμαστε ἕτοιμοι νά πᾶμε; Εἴμαστε ἕτοιμοι νά ἀνοιχτοῦμε στόν κόσμο; Ξέρουμε τί πᾶμε νά κάνουμε; Ἄν ἐτούτη ἡ συνάντηση βεβαιώνει πώς ΝΑΙ, τότε χρειάζεται νά συνειδητοποιήσουμε πώς γιά νά βροῦμε τό «χαμένο» παιδί, χρειάζεται ἐμεῖς πρῶτοι νά πᾶμε. Ἐμεῖς χρειάζεται νά πᾶμε στόν τόπο του. Ἐμεῖς ὑποχρεωνόμαστε ἀπό τήν Παύλεια ἀγάπη νά «γίνουμε τά πάντα τοῖς πᾶσιν»! Ἐμεῖς ἔχουμε τήν εὐθύνη νά κατεβοῦμε στόν τόπο του. Μά προπάντων: ὁ ἴδιος ὁ Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Θεάνθρωπος κατεβαίνει, συγ-καταβαίνει στό δικό μας τόπο. Γίνεται παιδί, μικραίνει γιά νά «μεγαλώσει» ἐμᾶς. Νά μᾶς κάνει παιδιά τοῦ Πατέρα Του, θεούς κατά χάρη. Καί ὁ ἴδιος ὁ Κύριος -ὁ πάντοτε ἐρχόμενος- πηγαίνει ἀργότερα ὡς ἐνήλικας νά συναντήσει τό κάθε Του παιδί προσωπικά – στόν δικό του τόπο. Τή Σαμαρείτισσα, στόν τόπο τῆς δίψας της. Τόν Λάζαρο, στόν τάφο του... Τόν παράλυτο, τόν τυφλό, τόν Ματθαῖο... Ἐμεῖς, πατέρες καί ἀδελφοί μου, πρέπει νά πᾶμε πρῶτοι. Πῶς νά πᾶμε, τώρα; Αὐτό εἶναι ἕνα ἄλλο ἐρώτημα. Ὡς αὐθεντίες; Ὡς ἐξουσίαν ἔχοντες; Ὡς εἰδήμονες ἤ ὡς σωτῆρες; Εἶναι ἀνάγκη νά ἐξετάσουμε πρίν ἀπ’ ὅλα σοβαρά τά κίνητρά μας καί τή σχέση μέ τούς ἀδελφούς μας. Εἴμαστε ὅλοι μαζί σ’ αὐτό; Μήπως παριστάνουμε τούς σωτῆρες ἤ θεωροῦμε τούς ἑαυτούς μας ἐκπροσώπους καί ἀντιπροσώπους τοῦ Θεοῦ στή γῆ. Μήπως ἔχουμε ζῆλο ἀλλά δίχως ἐπίγνωση; Ἀλλά ἀληθινή Ἐκκλησία δέν ἀποτελεῖ ἐκεῖνος πού αὐτόκλητα ἀποφασίζει νά φωτίσει τόν κόσμο. Ἀληθινή Ἐκκλησία εἶναι αὐτός πού ψηλαφεῖ μιά πληρότητα καί θέλει νά τή μοιραστεῖ. Μά πάνω ἀπ᾽ ὅλα Ἐκκλησία εἶναι ὁ Ἴδιος ὁ Χριστός καί σέ μᾶς ἀπομένει νά παραδεχτοῦμε ταπεινά ὅτι δέν εἴμαστε παρά ἀχρεῖοι δοῦλοι Του. Αὐτός εἶναι ὁ τρόπος πού ἁρμόζει στήν Ἐκκλησία πού πηγαίνει γιά νά διακονήσει τίς εἰκόνες τοῦ Θεοῦ, ὅλες τίς εἰκόνες ἀδιακρίτως, μέ τό κάθε εἴδους λέντιο στό χέρι, ἐν προκειμένω ἕναν Η/Υ. Ναί! Ὡς ἀχρεῖοι δοῦλοι - ὅπως Ἐκεῖνος μᾶς ἄφησε παρακαταθήκη. Μαθητεύσαντες. Ἐμεῖς θά πᾶμε γιά νά μάθουμε τά παιδιά μας ποῦ βρίσκονται. Ἐμεῖς θά σκύψουμε καί θά ἀκούσουμε. Ἐμεῖς θά τούς δώσουμε τόπο νά μιλήσουν. _99_

Πολλοί ἄλλοι μᾶς ἔχουνε ἤδη προλάβει. Τούς ἔχουν δώσει ἕναν εἰκονικό τόπο. Τούς ἔχουν χαρίσει μιάν εἰκονική ζωή. Μιάν “Second life” μιά «δεύτερη ζωή». Τούς ἔχουν προσέξει μέ μιά εἰκονική ἀγάπη. Ἔχουν ἐνδιαφερθεῖ γι’ αὐτούς μέ μιά εἰκονική ἐλευθερία. Δηλαδή: Τούς ἔχουν κλέψει τή ζωή, γιά μιά ψεύτικη. Τούς ἔχουν δωροδοκήσει δίνοντάς τους εἰκονικό χῶρο στό διαδίκτυο καί τούς ληστεύουν τή ζωή ἁδρά! Σκοπός μας λοιπόν εἶναι νά τούς δώσουμε ἀληθινό τόπο, γιά νά μιλήσουν, μήπως μέσα ἀπό τήν ἀγάπη μας καί τή θυσία μας τούς συγ-χωρέσει ἡ Χώρα τῶν Ζώντων! Ἄς συζητήσουμε τώρα γιά τόν τόπο αὐτῶν πού πηγαίνουμε νά συναντήσουμε. Τί εἴδους τόπος εἶναι αὐτός; Ὁ διαδικτυακός. Σκέφτομαι πάντα τόν τρόπο πού ὁ Χριστός μας συναντοῦσε τούς ἀνθρώπους. Τούς περίμενε ἐκεῖ, στόν τόπο τῆς δίψας τους. Κυρίαρχη θέση στό νοῦ μου ἔχει ὁ τόπος τῆς Σαμαρείτισσας. Ὁ Χριστός τήν περιμένει στό πηγάδι της. Ξέρετε ὅλοι τήν ἱστορία μέ αὐτό τό περιβόητο πηγάδι πού μάλωναν γιά τό ἄν εἶναι εὐλογημένο, Ἰουδαῖοι καί Σαμαρεῖτες. Ἡ Σαμαρείτισσα λοιπόν εἶναι ἥσυχη ὅτι ἔχει νερό καλό (τότε δέν μετροῦσαν τό ph -πεχα) ἔχει ἕνα πιθάρι, εἶναι καί πολύ σίγουρη τέλος πάντων ὅτι ξέρει νά ἀντλεῖ, ἔxει καί μιά ἐμπιστοσύνη στόν κουβά της ὅτι μπορεῖ νά βγάζει τό νερό. Εὔκολο! Ἀλλά ὁ Χριστός ἐκείνη τήν ἡμέρα τήν προλαβαίνει. Δέν τήν ἀφήνει νά δοκιμάσει κἄν νά τό ἀντλήσει, τήν αἰφνιδιάζει, τήν ἐκπλήττει - γιατί ὁ Χριστός πάντα μᾶς ξαφνιάζει - τῆς μιλάει πρῶτος γιά τή δική Του δίψα καί τή φέρνει ἀμέσως ἀντιμέτωπη μέ ὅλη τήν ἀλήθεια: «Ἦρθες ἐδῶ γιατί διψᾶς, ἀλλά γιά τί ἀληθινά διψᾶς; Διψᾶς γιά νερό; Γιά δές, τό νερό σου σέ ἀφήνει ἀδειανή ἀντί νά σέ γεμίσει, ἀντί νά σέ δροσίσει σέ στεγνώνει ἐπειδή ἀφήνει τήν ψυχή σου ἀξεδίψαστη». Ἡ Σαμαρείτισσα νοιώθει τή δίψα της νά καίει καί νά φλογίζει τά σπλάχνα της. Ζητᾶ τό νερό - τό λάλον ὕδωρ- πού Ἐκεῖνος τῆς ὑπόσχεται ἀλλά ὁ Χριστός τῆς θέτει ἕνα ὅρο: γιά νά τό ἀποκτήσει χρειάζεται πρωτίστως μιά σχέση σταθερή, μιά σχέση πού νά τῆς κρατάει ζωντανή αὐτή τή δίψα… Μιά σχέση πού νά ἀντέχει στό χρόνο. Εἶπαν κι ἄλλα ἐκείνη τήν ἡμέρα κι ἔμεινε ὁ Χριστός στήν πόλη τῶν Σαμαρειτῶν μέχρι πού φεύγοντας ὅλοι οἱ Σαμαρεῖτες εἶπαν στήν γυναίκα τοῦ πηγαδιοῦ: «Τώρα πιά τόν πιστεύουμε ὄχι μέσα ἀπό τή δική σου σχέση μαζί Του ἀλλά ἀπό τή δική μας σχέση.» _100_

Τί νόημα ἔχουν ὅλα αὐτά γιά μᾶς σήμερα ἀδελφοί μου; Εἶναι καταπληκτικό πώς ἀπ’ αὐτό τό ἀνεξάντλητο πηγάδι τῆς Γραφῆς ἀναβλύζουν πάντοτε καινούρια νάματα ζωῆς αἰώνιας. Ἄς δοῦμε: Α. Ἕνα πηγάδι εἶναι τό διαδίκτυο. Μπορεῖ ὁ καθένας νά ἀντλήσει ὅ,τι θελήσει, ἀπό νερό ὥς λάσπη. Δέν εἶναι οὔτε εὐλογημένο οὔτε καταραμένο, αὐτό ἐξαρτᾶται ἀπό μᾶς… Β. Ὅλα τα παιδιά μποροῦν νά πᾶνε ἐκεῖ. Τά περισσότερα διαθέτουν κουβά (ὑπάρχει σχεδόν σέ κάθε σπίτι πιά Η/Υ) καί ξέρουν τόν τρόπο νά ἀντλοῦν ἀπό τίς συνδέσεις (links). Γ. Ἀλλά αὐτό πού δέν γνωρίζουν οἱ νέοι εἶναι ἡ δίψα τους. Δέ γνωρίζουν τήν ἀληθινή τους δίψα. Ἄν εἴμαστε Ἐκκλησία ὡς ὁ Χριστός, ἐν Χριστῷ, τότε λοιπόν νά ποιά εἶναι ἡ ἀποστολή μας: Νά εἴμαστε ἐκεῖ καί νά τά περιμένουμε στόν τόπο τους, ἕτοιμοι νά συναντηθοῦμε μαζί τους δίχως προκαταλήψεις γιά τό πηγάδι, δίχως σχόλια γιά τόν κουβά, δίχως ἐπίκριση γιά τό νερό ἤ τή λάσπη τους. Νά εἴμαστε ἕτοιμοι νά τούς ὑπενθυμίσουμε τήν πραγματική τους δίψα, γιατί ἡ δίψα τους εἶναι ὑπαρξιακή. Ὀφείλουμε ἁπαλά νά τούς ξυπνήσουμε τή λαχτάρα γιά τό λάλον ὕδωρ, τόν Χριστό μας, πού διψᾶ νά τόν διψοῦν. Ὅπως λένε οἱ Πατέρες ἡ ἀληθινή θέα τοῦ Θεοῦ ἔγκειται ἀκριβῶς σέ αὐτό τό σημεῖο: νά μή σβήσει ἡ ἐπιθυμία ἐκείνου πού ἐπιθυμεῖ νά βρεῖ καί νά δεῖ τό Θεό. Ἐπειδή ὅμως ὁ ἄνθρωπος ἐκτρέπεται ἀπό τή φαντασία του καί ἔτσι χάνει τήν πραγματικότητα, χρειάζεται διαρκῶς κάποιον νά τοῦ τροφοδοτεῖ αὐτή τήν ἐπιθυμία, νά τόν ἐμπνέει νά δεῖ κάτι περισσότερο ὥστε νά ζητᾶ ὁ ἄνθρωπος νά συνεχίσει τό δρόμο του γιά τό Θεό. Ἡ φαντασία λοιπόν εἶναι ὁ μεγάλος μας ἀντίπαλος, αὐτή πού ἀπειλεῖ νά κλέψει τήν πραγματικότητά μας, τή ζωή μας, νά ληστέψει τήν ἀλήθεια ὅτι ἡ ζωή δίχως Χριστό εἶναι ἕνα καλοστημένο ψέμα. Δ. Ἔτσι πρέπει νά εἴμαστε ἕτοιμοι νά προτείνουμε σέ ὅσους μᾶς πλησιάσουν τό μόνο πού μπορεῖ νά μᾶς κρατήσει στήν πραγματικότητα ζωντανούς: μιά σχέση. Γίνεται αὐτό; Μποροῦμε νά ἔχουμε ἀληθινή προσωπική σχέση μέσω Ἴντερνετ; Οἱ στατιστικές ἔρευνες λένε πώς ἐκεῖ οἱ ἄνθρωποι εἶναι πιό ἀνοιχτοί καί εἰλικρινεῖς ὅταν εἶναι ἀπρόσωποι ἀλλά αὐτό δέν ἀναιρεῖ τό γεγονός ὅτι _101_

ἀπουσιάζει ἡ πρόσωπο πρός πρόσωπο ἐπαφή. Πῶς ἐπιλύεται λοιπόν αὐτή ἡ ἀντινομία; Πολύ ἁπλά. Ἄν εἴμαστε εἰλικρινεῖς, ἄν εἴμαστε ἔντιμοι καί συνεπεῖς, ἄν εἴμαστε ὅλοι μαζί ὡς Ἐκκλησία καί ὄχι ὁ καθένας μόνος του, τότε τά παιδιά, σᾶς βεβαιῶ, θά ἔρθουνε καί θά μᾶς βροῦνε ἀπό μόνα τους γιατί αὐτό πού μαγνητίζει τά παιδιά εἶναι πάντα ἡ ἀλήθεια. Ἄν εἴμαστε Ἐκκλησία τότε ὁ Χριστός θά τά ἑλκύσει. Διαφορετικά ἄν εἴμαστε «ἔλα παπά μου νά σοῦ δείξω τά ἀμπελοχώραφά σου» τότε ἀργά ἤ γρήγορα τό ψέμα μας θά ἀποκαλυφτεῖ. Οἱ ἔφηβοι μισοῦν τήν ὑποκρισία. Ἄν εἴμαστε λοιπόν ἐκεῖ μέ ὁλόκληρη τήν ἀγάπη μας, τήν προθυμία μας καί τήν ἀπαντοχή μας ὁ Χριστός θά βάλει τά ὑπόλοιπα. Ὅσοι εἶναι δικοί Του θά βροῦν τό νερό πού ζητοῦν, ἀρκεῖ ἐμεῖς νά διαθέσουμε τόν ἑαυτό μας. Ἀρκεῖ ἐμεῖς νά κενωθοῦμε, νά ἀδειάσουμε ἀπό τό θολό νερό τῆς ζωῆς μας, ἀπό κάθε σκοπιμότητα νά προσηλυτίσουμε ἤ νά ἀποκτήσουμε ὀπαδούς. Ἐμεῖς ἁπλά νά ἐπιθυμοῦμε νά μοιραστοῦμε μόνο τή ζωή μας μαζί Του. Τότε Ἐκεῖνος θά μᾶς γεμίσει μέ τό νερό Του, θά μᾶς στείλει τό Πνεῦμα Του, ὥστε νά δοῦμε μιάν ἄλλη Πεντηκοστή νά συντελεῖται στίς μέρες μας. Διαφορετικά τό μόνο πού θά γίνουμε εἶναι σκάνδαλο γιά τούς ἄλλους καί πρόσκομμα, ὥστε τά λόγια τοῦ Δασκάλου μας νά ἀντιλαλήσουν ἀνατριχιαστικά πάνω μας: «Ὅποιος ὅμως σκανδαλίσει ἕνα ἀπό τά μικρά αὐτά παιδιά, πού πιστεύουν σ’ ἐμένα, τοῦ συμφέρει νά κρεμαστεῖ στό σβέρκο του μιά μεγάλη μυλόπετρα καί νά καταποντιστεῖ στ’ ἀνοιχτά τῆς θάλασσας. Ἀλίμονο στόν κόσμο ἐξαιτίας τῶν σκανδάλων, γιατί εἶναι ἀναπόφευκτο νά ἔρθουν τά σκάνδαλα. Μά ἀλίμονο στόν ἄνθρωπο ἐκεῖνο, μέσω τοῦ ὁποίου ἔρχεται τό σκάνδαλο». (Ματθ. 18, 6-7) Γιατί σᾶς μιλῶ; Γιά τί ἄλλο μπορεῖ ἕνας χριστιανός νά μιλᾶ; Φυσικά γιά τό Σταυρό Του. Ἄν εἴμαστε πρόθυμοι νά ἀκολουθήσουμε ξοπίσω Του, τότε οἱ ἄνθρωποι πού θά Τόν γνωρίσουν μέσα ἀπό τό διαδίκτυο θά μᾶς ποῦν: «Στήν ἀρχή τόν γνωρίζαμε μέσα ἀπό σᾶς ἀλλά τώρα Τόν πιστεύουμε μέσα ἀπό τή δική μας σχέση μαζί Του. Τώρα ἀνήκουμε κι ἐμεῖς στήν Ἐκκλησία». Μακάρι ἔτσι νά γίνει!

Συνάντηση στό διαδίκτυο 1. Ὅταν μπαίνω στό MSN μπαίνω πάντα ὡς «ἀόρατος». Κάποια φορά, κάτι λάθος _102_

ἔκανα καί μπῆκα «ὁρατός»! Ἀμέσως, σέ κλάσματα δευτεροπλέπτου, ἔπεσαν βροχή οἱ προσκλήσεις γιά νά μιλήσουν μαζί μου.... «Γειά σας πάτερ, τί κάνετε;», κλπ.... Ὤ συμφορά πού ἔπαθα! Σέ ποιόν νά πρωτοαπαντήσω.... Γιατί πρέπει νά μιλᾶς μέ ἕναν ἕναν! Κι οἱ δουλειές μου, πότε θά γίνουν; Ὁπότε ξαφνικά μπαίνει κι ο Σ..... Νέος, πρίν λίγα χρόνια παντρεμένος, μέ ἕνα παιδάκι... Εὐλογεῖτε πάτερ... Εὐτυχῶς πού σᾶς βρῆκα.... Δέ βρίσκω καί τόν πνευματικό μου... Ἡ γυναίκα μου ἔτσι... Μέ τή γυναίκα μου ἀλλιῶς.... Κι ἀρχίζει νά γράφει... νά γράφει... κι ἐγώ νά ἀπαντῶ, ὅταν προλάβαινα, μονολεκτικά κυρίως, μήπως καί καταλάβει ὅτι... βιάζομαι... Ἀλλά, ποῦ... Τόν ἄφησα, λοιπόν, καί εἶπε, ἄφησα κι ἐγώ τίς «δουλειές» μου, τοῦ εἶπα κι ἐγώ μερικά καί φυσικά τόν ἐνθάρρυνα νά βρεῖ τό ταχύτερο τόν πνευματικό του, μιά καί εἶναι πολύ ἐνάρετος ἱερέας, ἀλλά... περιζήτητος! 2. Ὁ Α. ἦταν μαθητής μου στό Κατηχητικό, ὅταν διακονοῦσα στόν εὐλογημένο Πειραιᾶ. Πέρασαν τά χρόνια, τόν ἔχασα. Ὥσπου μιά μέρα, βγαίνοντας ἀπό τό Ἅγιον Ὄρος, τόν συνάντησα στή Θεσσαλονίκη... Δέν ἦταν βέβαιος ἄν ἤμουν ἐγώ, δέ μ’ εἶχε δεῖ καί ἱερέα, ἀλλά ἀφοῦ μέ κοιτοῦσε πολλή ὥρα ἐπίμονα, μοῦ μίλησε ἐκεῖνος πρῶτος καί μοῦ σύστησε τή σύζυγό του καί τό νεογέννητο παιδάκι τους. Ἀνταλλάξαμε τηλέφωνα κλπ, τά ὁποῖα ὅμως ἐγώ, ἀμελής ὅπως εἶμαι, τά ἔχασα.... Χρόνια μετά, διαβάζω στήν ἠλεκτρονική ἀλληλογραφία τοῦ Σχολείου μου ἕνα μήνυμα: Ἀγαπητέ κύριε ἤ κυρία, προσπαθῶ νά βρῶ κάποια στοιχεῖα ἐπικοινωνίας μέ τόν πατέρα Καλλίνικο. Ἀναζητῶ κάποιο προσωπικό email ἤ τηλέφωνο ἐπικοινωνίας μέ τόν ἴδιο ἤ ἀκόμη καί τοῦ σχολείου. Εἶναι πολύ σημαντικό νά καταφέρω νά ἐπικοινωνήσω μαζί του. Εὐχαριστώ, Α. Λ. Email: a.......@otenet.gr Τηλ. : οικ. 210-7...............κιν. 69................. Ἀπαντῶ ἀμέσως καί μαθαίνω τό «σημαντικό» γιά τό ὁποῖο μέ ζητοῦσε διαδικτυακά ὁ Α. Συγκλονίστηκα! Ἡ γυναίκα τοῦ Α., πού μέ εἶδε μιά στιγμή πρίν χρόνια στή Θεσσαλονίκη, ἐκείνη μέ ζητοῦσε ἐπιμόνως! Ἤθελε νά μιλήσει γιά κάποιον καί στό νοῦ της ἦρθα ἐγώ. Γιατί; Ὁ ἀδελφός της ἦταν ὁ σύζυγος τῆς κοπέλας πού κάηκε στήν τράπεζα Μαρφίν, στά τελευταῖα τραγικά γεγονότα τῆς Ἀθήνας... Ἡ ἔγγυος..... Καταλαβαίνετε τό μέγεθος τοῦ πόνου! Τοῦ στέλνω ἀμέσως τά στοιχεῖα μου καί μιλᾶμε στό Skype. Ἡ σύζυγος τοῦ Ἀ. κι ὁ ἀδελφός της, νέοι μέ μιά τυπική σχέση μέ τήν Ἐκκλησία. Μέ πολλά ἀναπάντητα «γιατί» στό μυαλό τους.... Τούς κατευθύνω σέ φίλη μου Θεολόγο, μέ γνώσεις ψυχολογίας, πού μένει κοντά τους. Τούς βοηθᾶ πολύ. Μά ὁ πόνος ἀπύθμενος. Καί τά «γιατί» ἀναπάντητα! Μετά ἀπό ἕνα μήνα ἀνεβαίνω στήν Ἀθήνα, τούς συναντῶ ὅλους στό σπίτι τους. Ὧρες πολλές, συζητήσεις βαθιές καί _103_

δύσκολες. Τούς παροτρύνω νά γνωρίσουν κάποιον πνευματικό στήν ἐνορία τους. Νά διαβάσουν λίγο, νά προσευχηθούν, νά ἐκκλησιάζονται. Στέλνω κατά καιρούς παρηγορητικά κείμενα μέ e-mail. Κι ἔχει ὁ Θεός! 3. Μιά συνάδελφος, φιλόλογος καθηγήτρια, χρειάζεται ἐπειγόντως κάποια στοιχεῖα ἀπό τό διαδίκτυο. Χτυπᾶ τήν πόρτα στήν αἴθουσα πληροφορικῆς, καί βλέπει ἔκπληκτη τούς μαθητές νά περιδιαβαίνουν σελίδες μέ ἄσεμνο περιεχόμενο. Μπροστά κι ὁ Καθηγητής! Τί κάνετε συνάδελφε ἐδῶ, τοῦ λέει;;; «Ἔλα μωρέ, αὐτά θέλουν τά παιδιά... Τί νά κάνω;».... Τά σχόλια δικά σας. 4. Ἄλλη συνάδελφος φιλόλογος κι αὐτή εἰσπράττει τήν ὀργή τῶν ἀπελπισμένων παιδιῶν ἐν ὥρᾳ μαθήματος. Συγκεκριμένα περιγράφει στό διαδίκτυο πῶς τά παιδιά τῆς ἀπέδωσαν (ὄχι στήν ἴδια προσωπικά ἀλλά στή γενιά της, 38 ἐτῶν σήμερα), τόν ψεύτικο μαγικό κόσμο πού δέν ἔχει μέλλον! Σᾶς μεταφέρω ἀκριβῶς τά λόγια τους, ὅπως τά περιγράφει: Δεῖξτε μας κυρία ἀπό ποῦ νά πιαστοῦμε; Δεῖξτε μας κάτι ὄμορφο γιά νά παλέψουμε γι᾽ αὐτό! Ποιό μέλλον καί ποιός κόσμος μᾶς περιμένει; Αὐτός πού ἐσεῖς καταστρέψατε καί τώρα μᾶς τόν παραδίδετε ρετάλι; Προσπάθησε νά τούς πεῖ γιά τήν ἀγάπη τοῦ Θεοῦ καί ἀπαντοῦν: Ποιά ἀγάπη καί ποιό Θεό; Ἄν ὑπάρχει Θεός πού ἀγαπᾶ τά παιδιά του, δέ θά μᾶς ἄφηνε ἕρμαια στά δικά σας λάθη! Ἀγάπη τί εἶναι; Καταστρέψου γιά νά μοῦ ἀποδείξεις πώς ἴσως ἀξίζεις 5΄ προσοχῆς; Δέν ὑπάρχει κανείς ἐκεῖ ἔξω πού νά μᾶς ἀγαπᾶ, οὔτε ἡ οἰκογένεια, οὔτε ἡ ἐκκλησία, οὔτε ἐσεῖς οἱ δάσκαλοι, οὔτε οἱ φίλοι! Ὅλοι κοιτᾶνε νά κάνουνε τή δουλίτσα τους καί νά μιλᾶνε ἀκατάπαυστα κηρύττοντας! Ὅταν τούς εἶπε γιά τήν ἀναμφίβολη μητρική ἀγάπη, τῆς εἶπε κάποιος: Ἡ μάνα μου, ἤ θά πονοκεφαλιάζει γιά τό πῶς θά πληρώσουμε τό ἕνα καί τό ἄλλο, λέγοντάς μου : Μή μοῦ μιλᾶς, μή μοῦ μιλᾶς σκοτώνω ἄνθρωπο! Ἤ θά κάνει ἀπανωτά σσστ, σστ, νά ἀκούσει τήν τηλεόραση! Αὐτή εἶναι ἡ οἰκογένεια πού τά περισσότερα παιδιά, περιέγραψαν μέ παράπονο, ἀλλά καί ὀργή! 5. Εἶναι 23 Αὐγούστου 2010. Ἀργά τό ἀπομεσήμερο. Καυτερός ὁ ἥλιος. Στό Ἀπέρι. Ἕνα χωριό τῆς Καρπάθου, ὅπου καί ἡ ἕδρα τῆς Μητροπόλεως. Μέ τόν Σεβ. Μητροπολίτη μας κ. Ἀμβρόσιο, ἐπιστρέφουμε ἀπό τό πανηγύρι τῆς Παναγίας τῆς Μερτωνίτισσας. Ἔξω ἀπό τό Ἐπισκοπεῖο συναντοῦμε μιά ὁμάδα προσκόπων. Ἀπό ποῦ ἤρθατε παιδιά; Ἀπό τό Ἡράκλειο. Καλῶς ἤρθατε κλπ. Θέλουμε νά πᾶμε στό πανηγύρι, πού διαβάσαμε στό διαδίκτυο. Εἶναι κοντά;;; Τώρα ἀρχίζουν τά δύσκολα... Δέν εἶναι κοντά γιά νά πᾶτε μέ τά πόδια. Χρειάζεται λεωφορεῖο. Μά ποῦ νά βρεῖς τέτοια ὥρα λεωφορεῖο... Καλά, θά _104_

μείνουμε στό χωριό σας. Ποῦ μποροῦμε νά βροῦμε κάτι νά φᾶνε τά 40 παιδιά; Ἀρχίζουν τά δυσκολότερα. Ἐδῶ παιδιά, πουθενά. Πρέπει νά πᾶτε στήν πόλη! Καί πῶς θά πᾶμε στήν πόλη; Οἱ κανονισμοί μας δέ μᾶς ἐπιτρέπουν νά μποῦμε σέ ἰδιωτικά αὐτοκίνητα. Οὔτε κι ἄν εἶναι τοῦ Μητροπολίτη; Οὔτε! Τρέχα γύρευε. Τέλος πάντων, πείθουμε μιά βαθμοφόρο νά μπεῖ στό δικό μου, ἄλλη λύση δέν εἶχε, μόνο νά μείνουν νηστικοί, πηγαίνουμε στήν πόλη στό ὑπερκατάστημα, ψωνίζει ὅτι χρειάζονται τά παιδιά. Ὁ Δεσπότης ἐν τῷ μεταξύ εἰδοποιεῖ καί φέρνουν φαγητό ἀπό τό πανηγύρι, νά φᾶνε τουλάχιστον ζεστό, παραδοσιακό φαγητό, τά παιδιά. Καί πῶς θά περάσετε τή μέρα σας ἐδῶ; ἀκολουθεῖ τό ἐρώτημα. Τί ἔχει νά κάνουμε; Εἴπαμε τίς λιγοστές προτάσεις μας κι ὅτι σήμερα ἔχει ἑσπερινό καί Παράκληση στό κοντινό Μοναστήρι μας, τοῦ ἁγίου Γεωργίου. Μέ τά πόδια, γιά σᾶς, εἶναι μιά χαρά ἡ ἀπόσταση... Ἔδυε πιά ὁ ἥλιος, ὅταν ὅλοι ἐμφανίστηκαν στό Μοναστήρι. Μοῦ ζήτησαν νά μιλήσω μέ τά παιδιά. Μοῦ ἔκαναν ἐρωτήσεις. Πολλές. Βαθιές. Σοβαρές. Πέρασαν δύο ὧρες καί δέν ἤθελαν νά φύγουν... Ἐγώ νύσταζα, εἶχα καί Λειτουργία τήν ἄλλη μέρα τό πρωί... «Μήπως νύσταξαν τά παιδιά, νά πᾶτε νά ξεκουραστεῖτε, φτάνουν οἱ ἐρωτήσεις», νά λέω στόν ἀρχηγό... Μπά, ἀπτόητοι νά συνεχίζουν ἐκεῑνοι... Εἶναι ἀλήθεια ὅτι χάρηκα πολύ αὐτή τή συζήτηση. Εἶδα πολλή ὡριμότητα στά παιδιά αὐτά, τοῦ Ἡρακλείου. Πῶς ὅμως τά παιδιά αὐτά θά «ἐκκλησιαστοῦν»; Ποιός θά ξεδιψάσει τή δίψα τῆς ψυχῆς τους... Σεβασμιώτατοι Ἅγιοι Ἀρχιερεῖς, ἀγαπητοί πατέρες καί ἀδελφοί, Ἕνας νέος μοῦ εἶπε: Μακάρι, πάτερ, νά ὑπῆρχε κι ἕνας ἐφημέριος ἱερέας στίς συζητήσεις μας, στίς ἱστοσελίδες μας, στίς παρέες μας στό διαδίκτυο... Νά μπορούσαμε νά τοῦ μιλήσουμε, νά μᾶς μιλήσει, νά τόν ἀκούσουμε! Λοιπόν, τί λέτε; Μήπως ἦρθε ἡ ὥρα νά ἐπεκτείνουμε τήν ἐφημερία μας καί στό χῶρο τῶν νέων τεχνολογιῶν; Σᾶς εὐχαριστῶ πού μέ ἀκούσατε. Μέ χαρά θά περιμένω τίς παρατηρήσεις σας.

_105_

Οἱ Θεολόγοι καθηγητές, ἀφοῦ παρουσίασαν τίς εἰσηγήσεις τους, συζητοῦν μέ θέμα: ἐφαρμογές τοῦ διαδικτύου καί πολυμέσων στό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν.

Ἀναμνηστική φωτογραφία τῶν Συνέδρων.

Δημήτριος Σπυρόπουλος Θεολόγος Καθηγητής

Wiki: Εἰσαγωγικά

Πρόσκληση συνεργασίας σέ καιρούς ἀπομόνωσης

έ ἕναν κόσμο πού ἀλλάζει. Σέ ὁλόκληρη τή ζωή μας μαθαίνουμε, εἴτε σέ ὀργανωμένο περιβάλλον, εἴτε μέ τή συνεργασία μεταξύ μας, μέσα στό περιβάλλον ἐργασίας, ὡς πολίτες καί προσωπικότητες. Σέ ἕνα περιβάλλον πού ἀλλάζει διαρκῶς, σέ ἕνα κόσμο μέ ἀπαιτήσεις, ἡ ὑπευθυνότητα γιά τήν αὐτοδιαχείριση τοῦ ἑαυτοῦ μας καί τήν αὐτοοργάνωση ὅσον ἀφορᾶ τή μάθησή μας μέ κριτική σκέψη καί ἐπίγνωση τῶν συνεπειῶν τῶν πράξεών μας ἤ τήν ἔλλειψή τους, εἶναι, ἴσως, πιό σημαντική ἀπό ποτέ.

Ὁ ρόλος τοῦ διαδικτύου Τό Διαδίκτυο καί γενικά ἡ τεχνολογία, ἄλλαξε τόν τρόπο ζωῆς, ἐργασίας, μάθησης καί διασκέδασης στόν 21ο αἰώνα. Ἡ κατάργηση τῶν τοπικῶν, χρονικῶν καί πολιτισμικῶν ὁρίων ἔδωσε ἐλευθερία καί ἄνοιξε νέους ὁρίζοντες καί νέες προοπτικές στή διαδικασία τῆς μάθησης καί γενικότερα τῆς ἐκπαίδευσης. Νέες τεχνολογίες - web 02 Οἱ νέες τεχνολογίες, προσφέρουν πλῆθος ἐργαλείων γιά διαχείριση δραστηριοτήτων καί πληροφοριῶν, ἐργαλεῖα γιά ὑποστήριξη συνεργατικῶν δραστηριοτήτων, ὅπως εἶναι καί τά ἐργαλεῖα τοῦ Web 2.0 (blog, wiki, RSS κ.ἄ.).Ὅμως ἄς μήν μᾶς διαφεύγει πώς: • Οἱ Νέες Τεχνολογίες δέν ἀποτελοῦν ἕνα θαυματουργό φάρμακο. Δέν μποροῦν νά λύσουν ὅλα τά ἐκπαιδευτικά, ὀργανωτικά ἤ οἰκονομικᾶ προβλήματα πού ὑπάρχουν στή διδακτική. • Οἱ Νέες Τεχνολογίες δέν εἶναι «θρησκεία» καί οὔτε πρέπει νά τίς θεοποιοῦμε. Πρέπει νά ἔχουμε μία ἀντικειμενική καί ξεκάθαρη ἄποψη γιά τή χρηστική τους ἀξία. Νά γνωρίζουμε, δηλαδή, τόσο τά πλεονεκτήματα ὅσο καί τά μειονεκτήματά τους. Ἔχοντας κατανοήσει τά χαρακτηριστικά τους, μποροῦμε νά κρίνουμε τήν ἐπιπρόσθετη ἀξία πού προσδίδουν στήν ἐκπαιδευτική διαδικασία. _107_

•

Οἱ Νέες Τεχνολογίες εἶναι δυνατότητα, παιδαγωγικά οὐδέτερη ἀφοῦ μπορεῖ νά ἐναρμονιστεῖ μέ ὅλες τίς παιδαγωγικές προσεγγίσεις. Τί εἶναι στ᾽ ἀλήθεια τό Web 2.0. Τό web 2.0 εἶναι μία φράση πού ἐφευρέθηκε ἀπό τήν O᾽Reilly Media τό ἔτος 2004 καί ἀναφέρεται σέ μία ὑποτιθέμενη ἤ προτεινόμενη δεύτερη γενιά ὑπηρεσιῶν βασισμένων στό διαδίκτυο – ὅπως οἱ ἱστοτόποι κοινωνικῆς δικτύωσης (social networking sites), τά wiki, τά ἐργαλεῖα ἐπικοινωνίας, καί οἱ folksonomies πού δίνουν ἔμφαση στήν ἠλεκτρονική συνέργεια καί ἀνταλλαγή μεταξύ τῶν χρηστῶν. Τό ἀκριβές νόημά της παραμένει ἀνοιχτό πρός ἀντιπαράθεση, καί μερικοί εἰδικοί, συμπεριλαμβανομένου καί τοῦ Tim Berners Lee, ἔχουν ἀμφισβητήσει ἐάν ὁ ὅρος ἔχει κάποιο πραγματικό νόημα.

Τί καινούριο φέρνει τό web 02. Ἄν καί ὁ ὅρος web 2.0 δίνει τήν αἴσθηση ὅτι ἀποτελεῖ μία καινούργια ἔκδοση WEB, ἐν τέλει δέν πρόκειται γιά κάποιο καινούργιο πρωτόκολλό του, ἀλλά γιά ἀλλαγές στόν τρόπο πού χρησιμοποιοῦνται ἤδη ὑπάρχουσες τεχνολογίες καί στόν τρόπο πού οἱ σχεδιαστές πληροφοριακῶν συστημάτων καί οἱ χρῆστες χρησιμοποιοῦν τό διαδίκτυο. Γιά πολλούς οἱ διαφορές εἶναι ἀρκετές. Συνοψίζοντας θά μπορούσαμε νά ποῦμε ὅτι:

Web 1.0

Web 2.0

διάβασμα ἱστοσελίδες διδασκαλία δομή γιά τούς λίγους μοναχικότητα ἑταιρίες πληροφορία

παραγωγή γραπτοῦ λόγου ἱστολόγια συζήτηση πρός διαμόρφωση – καταιγισμός ἰδεῶν γιά ὅλους συνεργατικότητα κοινότητες ἄποψη

Τί καινούριο φέρνει τό web 02 στήν ἐκπαίδευση Ἡ μεταφορά τῆς πληροφορίας μέ ὑψηλές ταχύτητες καί σέ διάφορες μορφές (εἰκόνα, ἦχος, κείμενο, ὑπερκείμενο, video, animation), συμβάλλει στήν ἀπελευθέρωση τῆς ἐκπαιδευτικῆς διαδικασίας ἀπό τό χῶρο, τό χρόνο καί τό μονοδιάστατο τρόπο ἀναζήτησης, παρουσίασης καί διακίνησης τῆς πληροφορίας καί τῆς γνώσης.

_108_

Ὅμως… Ἀλλάζει ἄραγε ὁ ρόλος τοῦ δασκάλου; Δέν θά πρέπει νά ξεχνᾶμε ὅτι δέν εἶναι τά ἐργαλεῖα πού προσδίδουν τήν ἐναλλακτική προοπτική στή διδασκαλία μας, ἀλλά ὁ τρόπος πού τά χρησιμοποιοῦμε καί τί πραγματικά προσδοκοῦμε ἀπό τήν πρακτική αὐτή. Στήν ἀπόπειρά μας αὐτή, ἑπομένως, ὁ ρόλος μας ὡς ἐκπαιδευτικοῦ θά εἶναι αὐτός τοῦ συμβούλου, αὐτοῦ πού ἐνθαρρύνει καί ἐμψυχώνει τήν προσπάθεια, πού δέν προσφέρει ἕτοιμες λύσεις ἀλλά πού διευκολύνει τή διαδικασία τῆς μάθησης. Ἔτσι χρειάζεται νά ἀναπτύξει δεξιότητες ἀλληλεπίδρασης καί πάνω ἀπό ὅλα θά πρέπει νά μπορεῖ νά «ἀκούει». Σέ αὐτό τό εἶδος ἀλληλεπίδρασης, ὁ ἐκπαιδευτής εἶναι ὑπεύθυνος νά διατηρεῖ καί νά διεγείρει τό ἐνδιαφέρον τοῦ μαθητῆ στό θέμα, νά δίνει κίνητρα στόν μαθητή γιά νά μαθαίνει, νά ἀξιολογεῖ τήν πρόοδο τοῦ μαθητῆ καί, τέλος, νά τοῦ παρέχει ὑποστήριξη καί ἐνθάρρυνση (Moore, 1989). WEB 02 καί (=) συνεργατική μάθηση Ἡ συνεργατική μάθηση, μέσω διαδικτύου (ΔΣΜ), ἀποτελεῖ πρόκληση γιά τούς ἐκπαιδευτικούς. Μπορεῖ ἐπίσης νά γίνει ἡ γέφυρα πού θά μειώσει τό χάσμα ἀνάμεσα στήν παλιά καί τή νέα, ψηφιακή γενιά. Γενικότερα, ἡ ΔΣΜ: • Ἐνθαρρύνει τήν ἀνάπτυξη δεξιοτήτων γνωστικῶν, γλωσσικῶν, συνεργατικῶν καί διαδικτυακῶν. • Ὑποστηρίζει τήν ἀνάπτυξη κοινοτήτων μάθησης. • Ἀποτελεῖ θετικό κίνητρο γιά τήν ἐνεργό συμμετοχή στό μάθημα. • Ἐνισχύει τή σύνδεση τοῦ σχολείου μέ τήν πραγματική ζωή. • Προωθεῖ τήν ἀρχή τῆς σταδιακῆς αὐτονόμησης (μάθηση μέσω τῆς ἐξερεύνησης καί τῆς ἐπικοινωνίας, διαμόρφωση ἄποψης, καλλιέργεια κριτικῆς σκέψης). • Προωθεῖ τήν ἀρχή τῆς Ἐξατομικευμένης Παιδαγωγικῆς (ἐπικοινωνία μέ τόν ἐκπαιδευτικό σέ α/σύγχρονο περιβάλλον). • Ἐνθαρρύνει τήν ἀνάπτυξη κουλτούρας συμμετοχῆς καί διά-λογικῆς σύν-ἐργασίας (Βιβίτσου, 2008, ΨΗΦΙΟ). Διαδικτυακά συνεργατικά ἐργαλεῖα Τά διαδικτυακά συνεργατικά ἐργαλεῖα εἶναι ἕνας καινούριος, παρθένος θά λέγαμε, χῶρος γιά τήν Ἐκπαίδευση. Εἶναι εὔκολα στή χρήση, εἶναι δωρεάν, εἶναι εὔκολα προσβάσιμα ἀπό ὅλους, καί μποροῦν, ἰδιαίτερα ἄν χρησιμοποιηθοῦν μέ βάση τήν ἐποικοδομηστική μέθοδο, νά προσφέρουν αὐτό τό «κάτι διαφορετικό», πού θά ὁδηγήσει τούς μαθητές στήν ἀπόκτηση δεξιοτήτων καί γνώσεων, μέ ἕναν τρόπο πού εἶναι πολύ ἑλκυστικός στά παιδιά, ἐπειδή τό θεωροῦν παιχνίδι καί διαφορετικό ἀπό τό παραδοσιακό μάθημα (L.Rieber,98). _109_

Ἀρχεῖα Wiki Wiki εἶναι ἕνα ἀπό τά ἐργαλεῖα διαδικτυακῆς συνεργατικῆς μάθησης (ἕνα ἄλλο εἶναι τό blog ἤ τά social networks), τό ὁποῖο ἐνδείκνυται γιά χρήση, ὅταν πολλοί συγγραφεῖς χρειάζεται νά συνεργαστοῦν πάνω στό ἴδιο ἀρχεῖο ἤ ἱστοσελίδα. Ἡ παρουσίαση ὅλων τῶν ἀπόψεων τῶν συγγραφέων ἐξελίσσεται δυναμικά. Στήν ἐκπαιδευτική διαδικασία, εἶναι ἕνα ἀξιόλογο ἐργαλεῖο, μέ τό ὁποῖο εἶναι δυνατό νά συνεργαστοῦν καί νά παρουσιάσουν δεδομένα πολλοί ἄνθρωποι-συνεργάτες, ἀκόμη καί ἄν οἱ ἀποστάσεις πού τούς χωρίζουν εἶναι μεγάλες. Τά Wikis σάν συνεργατικά ἐργαλεῖα στήν ἐκπαίδευση: 1. Τά Wikis μποροῦν νά χρησιμοποιηθοῦν σάν μία διαδικτυακή πύλη πού ἐνισχύει τήν ἀποτελεσματικότητα καί τή συνεργασία, γιατί μποροῦν νά δημιουργηθοῦν εὔκολα καί τό ὑλικό, πού ἀναρτᾶται, μπορεῖ ἐξίσου εὔκολα καί γρήγορα νά δημοσιευτεῖ καί νά γίνει ἀντικείμενο ἐπεξεργασίας ἀπό περισσότερους ἀπό ἕναν χρῆστες. 2. Τά Wikis προσφέρουν ἕναν χῶρο στόν ὁποῖο οἱ συμμετέχοντες μποροῦν νά δημιουργοῦν μαθησιακό ὑλικό, συμμετέχοντας στήν ἀναζήτηση καί στή δημοσίευσή του, στόν ἐμπλουτισμό καί στήν ἐπεξεργασία τῆς πληροφορίας. 3. Τά Wikis δίνουν τήν εὐκαιρία στούς συμμετέχοντες νά μοιράζονται τή γνώση καί τίς σκέψεις τους, νά παρέχουν ἀνατροφοδότηση καί νά ἀλληλεπιδροῦν. Ἀπό αὐτή τήν ἄποψη ἐνθαρρύνουν τή δημιουργικότητα καί τή συνεργασία. Ἐπιπλέον, ἐνισχύουν τήν κριτική ἱκανότητα, γιατί ἡ πληροφορία ὑπόκειται σέ κριτική ἐπεξεργασία καί ἀναθεώρηση. Οἱ προοπτικές ἐνσωμάτωσης τῶν διαδικτυακῶν συνεργατικῶν ἐργαλείων στό διδακτικό πρόγραμμα εἶναι κάτι παραπάνω ἀπό ἐξαιρετικές, καθώς ἡ συνεργατική μάθηση καί ἡ χρήση νέων τεχνολογιῶν, ἀλλά καί ἡ ὑλοποίηση σχεδίων ἐργασίας ὑποστηρίζονται ἀπό τό ἀναλυτικό πρόγραμμα σπουδῶν τῆς ὑποχρεωτικῆς ἐκπαίδευσης (ΦΕΚ 303/13-3-2003). Διαδικτυακή μάθηση καί ἐργασία σέ ὁμάδες Τά κύρια διδακτικά μοντέλα στή (διαδικτυακή) μάθηση εἶναι: • Μπιχεβιορισμός. • Γνωστικισμός. • Κονστρουκτιβισμός. Ἐργασία σέ ὁμάδες Ἕνας σημαντικός Γερμανός Παιδαγωγός ὁ W. Klafki, στηριζόμενος στή θέση _110_

τοῦ Κοινωνιολόγου Martin Buber: ὁ ἄνθρωπος γίνεται «Ἐγώ» μέσῳ τοῦ «Ἐσύ», ὑποστηρίζει πώς ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἀνθρωπολογικά ὑπαρκτός ὄχι στήν ἀπομόνωσή του, ἀλλά στήν πληθώρα τῶν σχέσεων μεταξύ αὐτοῦ καί τῶν ἄλλων ἀνθρώπων, «τῶν συνανθρώπων του, οἱ ὁποῖοι ἀναγνωρίζουν αὐτόν καί τούς ὁποίους καί αὐτός ἀναγνωρίζει» (Ρέλλος Ν., 2000, σελ.159). Αὐτό τό πεδίο τό προσφέρει ἡ ὁμάδα, ἡ ὁποία ἀξιοποιούμενη ὡς μορφή ἐργασίας τῶν ὀργανωμένων διδακτικομαθησιακῶν διαδικασιῶν γίνεται ὑπηρετική τῆς κατ’ ἐξοχήν ἐπιδίωξης αὐτῶν, πού εἶναι ἡ αὐτοπραγμάτωση καί ὁ αὐτοπροσδιορισμός τοῦ ἀτόμου.

Ἡ δυναμική της ὁμάδας Ἡ κοινωνιολογικοψυχολογική ἔρευνα μέ ἀντικείμενο τήν ὁμάδα θέτει στό ἐπίκεντρο τοῦ ἐρευνητικοῦ ἐνδιαφέροντός της, τή συμπεριφορά τῶν ἀτόμων ἐντός τῆς ὁμάδας ἤ ἀλλιῶς τίς ἀλληλεπιδράσεις τῶν μελῶν ἐντός αὐτῆς. Αὐτές οἱ ἀλληλεπιδράσεις, πού εἶναι διαδικασίες διαρκῶς ἐξελισσόμενες καί ὄχι στατικές, προσδίδουν στήν ὁμάδα μία δυναμική διάσταση. Ἔτσι, στό πεδίο ἐνδιαφέροντος τῆς ἀνωτέρω ἐπιστημονικῆς ἔρευνας βρίσκεται, στήν οὐσία, ἡ δυναμική τῆς ὁμάδας, ἡ ὁποία μάλιστα σέ διάφορες βιβλιογραφικές πηγές ἐμφανίζεται ὡς συνώνυμη τῆς κοινωνιολογικοψυχολογικῆς ἔρευνας μέ ἀντικείμενο τήν ὁμάδα (πρβλ. Grell J., 19869, σελ. 251, Graumann C, στό: Weinert Fr. κ.ἄ., Band 1, 1996, σελ. 484). «Ἀσκητικότητα καί σύγχρονη ζωή». Μελέτη περίπτωσης Ἡ wiki πού ἔχω τήν τιμή νά σᾶς παρουσιάσω εἶναι τό ἀποτέλεσμα σεμιναρίου διάρκειας πέντε ἑβδομάδων πού διοργανώθηκε ἀπό τόν σχολικό σύμβουλο κ. Βαλλιανάτο μέ θέμα «Θρησκευτικά καί ἀνθρώπινα δικαιώματα» μέ τή χρήση ἐργαλείων Web 2.0. Ἀποτελεῖ δέ μέρος τοῦ Εὐρωπαϊκοῦ ἐκπαιδευτικοῦ προγράμματος Πεσταλότσι. Τό σεμινάριο φιλοξενήθηκε στήν πλατφόρμα «e-learning» τοῦ σχολικοῦ δικτύου. Βασική ἐπιδίωξη τοῦ σεμιναρίου ἦταν: 1. Ἡ διεύρυνση τῶν γνώσεων καί τῶν δεξιοτήτων μας στό web 02. 2. Ἡ ἐνημέρωσή μας στά ἀνθρώπινα δικαιώματα, στά ἄρθρα πού ἔχουν σχέση μέ τή λειτουργία τοῦ σχολείου, τή σύμβαση τῆς Ρώμης, τό νομοθετικό πλαίσιο πού προβλέπει τήν ἐφαρμογή τους στό ἑλληνικό ἐκπαιδευτικό σύστημα, φορέων καί ὀργανισμῶν μελέτης καί προάσπισής τους (Συνήγορος τοῦ Παιδιοῦ, Συμβούλιο τῆς Εὐρώπης). 3. Ὁ προβληματισμός μας (γιά τήν σχέση τοῦ μαθήματος πού κάνουμε ἕνας ἕκαστος ἐξ ἡμῶν μέ τά ἀνθρώπινα δικαιώματα). 4. Ἡ συνεισφορά μας στή δημιουργία ἑνός μαθήματος Θρησκευτικῶν πού θά ἐνθαρρύνει τή συμμετοχή καί τή συνεργασία τῶν παιδιῶν, θά δημιουργεῖ ἀσφα_111_

λές περιβάλλον μάθησης καί θά ἀποφεύγει κάθε εἴδους ἀποκλεισμούς. 5. Ἡ ἀνίχνευση νέων τρόπων μάθησης καί διδασκαλίας. 6. Καί ἡ συνεργασία μέ σκοπό τήν παραγωγή ἐκπαιδευτικοῦ ὑλικοῦ. Τό σεμινάριο περιελάμβανε 3 ἀπογευματινές συναντήσεις καί συνεργασία μέσῳ διαδικτύου τίς ἐνδιάμεσες ἡμέρες. Μέλη τῆς ὁμάδας ἐργασίας ἦταν δεκαπέντε θεολόγοι καθηγητές μέ ἐλάχιστες γνώσεις, οἱ περισσότεροι, στίς νέες τεχνολογίες καί στά συνεργατικά ἐργαλεῖα (wikis).

Πορεία Στήν ἀρχή μέ τήν καθοδήγηση ἐνημερωμένου γιά τίς νέες τεχνολογίες συναδέλφου, μέλους τῆς ὁμάδας ἐργασίας, πειραματιστήκαμε στήν χρήση τῆς wiki. Βοηθήσαμε ὁ ἕνας τόν ἄλλο καί σύμφωνα μέ τίς βασικές ἀρχές τῆς συνεργατικῆς διαδικτυακῆς μάθησης, κατακτήσαμε τήν ἱκανότητα χειρισμοῦ τοῦ συγκεκριμένου περιβάλλοντος. Συνεργαστήκαμε στήν ἐπιλογή τοῦ θέματος. Σκοπός ἦταν νά κάνουμε ἕνα διαδικτυακό μάθημα πού νά σέβεται τά ἀνθρώπινα δικαιώματα. Ἔπρεπε λοιπόν νά ἐνημερωθοῦμε γιά τά ἀνθρώπινα δικαιώματα. Ἐπιλέξαμε ποιά ἀπό αὐτά ἀναφέρονται στή σχολική ζωή. π. χ. Ἡ πρότασή μας, λαμβάνει ὑπόψη της τήν ἀπαγόρευση διακρίσεων (ἄρθρο 2), τήν ἐλευθερία γνώμης (ἄρθρο 12), τήν ἐλευθερία ἔκφρασης (ἄρθρο 13), τήν ἐλευθερία σκέψης καί θρησκείας (ἄρθρο 14), ὁμαδικῆς συνεργασίας (ἄρθρο 15), πληροφόρησης (ἄρθρο 17), τίς ἴσες εὐκαιρίες στήν ἐκπαίδευση (28–29–30-31). Ἐπιλέξαμε τό θέμα, χωρίσαμε σέ ὁμάδες, παραπέμψαμε σέ πηγές καί δημιουργήσαμε ἐκπαιδευτικό ὑλικό. 1. Τό θέμα Ἐπιλέξαμε τό θέμα πού κατά τήν γνώμη τῆς ὁμάδος ἦταν τό πιό ἐνδεδειγμένο γι᾽ αὐτή τήν δραστηριότητα. Τό θέμα μας ἦταν «Ἀσκητικότητα καί σύγχρονη ζωή» . Θεωρήσαμε πώς ἡ ἄσκηση καί ἡ πνευματική ζωή, ὡς θέμα, δέν παραβιάζει κανένα ἀπό τά ἀνθρώπινα δικαιώματα, ἀφοῦ εἶναι χαρακτηριστικό στοιχεῖο ὅλων τῶν θρησκειῶν. Ἀλλά καί γιά τούς μαθητές πού στέκονται ἀρνητικά πρός τό θρησκευτικό φαινόμενο, εἶναι στοιχεῖο ἀπαραίτητο γιά τήν οἰκοδόμηση ἑνός ὑπεύθυνου καί συνειδητοποιημένου πολίτη, ὅπως ἐπίσης καί γιά τήν συνειδητή του τοποθέτηση ἀπέναντι στό θρησκευτικό φαινόμενο. 2. Ἡ μέθοδος Ἀκολουθήσαμε τήν μέθοδο τῆς κατευθυνόμενης διδασκαλίας καί τῆς ἐργασίας σέ ὁμάδες. Μέ τήν εἴσοδό τους στήν wiki ἔβλεπαν τήν ὁμάδα τους, τίς δραστηριότητες πού ἔπρεπε νά πραγματοποιήσουν, παραπέμπονταν σέ πηγές καί προτρέπονταν νά δημιουργήσουν νέο ὑλικό. _112_

3. Οἱ διδακτικοί στόχοι καί μαθησιακές ἐπιδιώξεις Οἱ μαθησιακές ἐπιδιώξεις καί οἱ διδακτικοί στόχοι ἔπρεπε νά λαμβάνουν ὑπόψη τούς τήν ποικιλία τῶν παιδιῶν, τό φύλο, τίς ἱκανότητες, τίς κλίσεις, τίς δεξιότητες, τίς γλωσσικές δυνατότητες, τή φυλή, τή θρησκεία, τήν κοινωνική καταγωγή κ.λπ. • Διδακτικοί στόχοι • Νά γνωρίσουν αὐτόν τόν τρόπο ζωῆς καί νά τόν συγκρίνουν μέ τόν καταναλωτικό τρόπο ζωῆς πού κυριαρχεῖ. • Νά σκεφθοῦν τή σχέση Ἄσκησης καί Ἐλευθερίας. • Νά γνωρίσουν σημαντικές μορφές. • Νά γνωρίσουν τήν ἀσκητικότητα καί τίς μορφές πού ἔχει στίς ἄλλες θρησκεῖες. • Νά ἀναλογιστοῦν τή σχέση ἀσκητικότητας, καταναλωτισμοῦ καί οἰκολογικοῦ προβλήματος. • Μέσα ἀπό τήν ἐργασία σέ ὁμάδες, νά γνωρίσουν τόν συμμαθητή τους, νά ἀλληλοβοηθηθοῦν καί νά αἰσθανθοῦν τήν χαρά τῆς ὁμάδας καί τῆς ὁμαδικῆς ἐργασίας. • Νά ἀντιληφθοῦν πώς κάθε ἄνθρωπος, μαθητής, ἔχει ἰδιαίτερα χαρίσματα πολλές φορές δυσδιάκριτα στή σχολική ζωή. • Νά γνωρίσουν τό web 02.

Μαθησιακές ἐπιδιώξεις Νά συνειδητοποιήσουν πώς ἡ ἀσκητικότητα ὡς τρόπος ζωῆς εἶναι κοινό χαρακτηριστικό ὅλων τῶν θρησκειῶν, ἕνα στοιχεῖο πού ἑνώνει τούς ἀνθρώπους. • Νά ἀντιληφθοῦν πώς ἡ ἐλευθερία εἶναι ἄσχετη τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν. • Νά προβληματιστοῦν καί νά σταθοῦν κριτικά ἀπέναντι στό κυρίαρχο μοντέλο ζωῆς τῶν «Δυτικῶν κοινωνιῶν». • Νά συνειδητοποιήσουν τό μερίδιο εὐθύνης πού ἔχει ὁ καταναλωτισμός στά σημερινά ἀδιέξοδα (οἰκολογικό πρόβλημα, διακρίσεις, διαμάχες καί ἀνταγωνισμοί). • Νά χαροῦν τήν συνεργασία καί τήν ὁμαδική δουλειά. Μέ αὐτά τά δεδομένα, σέ μιά «εἰκονική τάξη», χωρίσαμε τούς μαθητές σέ ὁμάδες, ἀνάλογα μέ τά ἐνδιαφέροντά τους, τίς ἰδιαίτερες κλίσεις καί ἱκανότητές τους, καί τούς ἀναθέσαμε δραστηριότητες πού κάλυπταν ἕνα εὐρύτατο φάσμα τῶν ἀνθρωπίνων ἐνδιαφερόντων, δραστηριοτήτων καί ἰδιαιτεροτήτων, ὅπως, νά φωτογραφήσουν, νά μελετήσουν κείμενα, νά βροῦν σημαντικές μορφές ἀπό ὅλες τίς θρησκεῖες καί τούς πολιτισμούς, νά γράψουν λογοτεχνικά κείμενα, νά ἐπισκεφθοῦν ἀσκητήρια ἤ ἀσκητές, νά ἀναζητήσουν μουσικά τραγούδια μέ ἀνά-

•

_113_

λογο θέμα ἀκόμη καί νά συνθέσουν ἔργα μουσικά ἤ ζωγραφικά ἤ κολλάζ. Προσπαθήσαμε δηλ. νά δώσουμε διέξοδο καί κίνητρο νά συμμετέχουν πολλοί καί διαφορετικοί μαθητές μέ διαφορετικά «εἴδη νοημοσύνης». Τούς καλέσαμε νά παρουσιάσουν τά εὐρήματα, ἀνά ὁμάδα καί νά τά συζητήσουν, μέ σκοπό νά ἐπιτευχθοῦν οἱ μαθησιακές ἐπιδιώξεις.

Συμπεραίνοντας Τά ὀφέλη ἀπό αὐτή τή συνεργατική μας ἐμπειρία ἦταν πολλαπλά. Γνωριστήκαμε, παρήξαμε ἐκπαιδευτικό ὑλικό πού δέν δυνάμεθα νά παράγουμε μόνοι, ἐξοικειωθήκαμε μέ τίς νέες τεχνολογίες, ἐνημερωθήκαμε γιά τά ἀνθρώπινα δικαιώματα, προβληματιστήκαμε γιά τή διδακτική μας πρακτική, ἀνταλλάξαμε ἰδέες γιά τήν ἐνσωμάτωση τῶν νέων τεχνολογιῶν στήν καθημερινή πρακτική της σχολικῆς ζωῆς. Συνειδητοποιήσαμε πώς οἱ νέες τεχνολογίες δέν εἶναι ἀπειλή οὔτε καί εὐλογία. Εἶναι ἕνα ἐργαλεῖο πού καταξιώνεται ἤ ἀπαξιώνεται ἀπό τήν χρήση καί τούς σκοπούς πού καλεῖται νά ὑπηρετήσει. Συγκεκριμένα οἱ (τά;) wikis ἐνισχύουν τήν ὑπευθυνότητα τῶν μελῶν τοῦ χώρου ἐργασίας, προτρέπουν καί βοηθοῦν στόν διάλογο, βοηθοῦν στήν ἀνακάλυψη νέων γνώσεων καί στή δημιουργία μαθησιακοῦ ὑλικοῦ. Μποροῦν νά χρησιμοποιηθοῦν ὡς χῶρος ἔκφρασης τῆς μαθητικῆς κοινότητας, ὡς χῶρος ἔκθεσης ἰδεῶν καί ἔργων τῶν μαθητῶν, πού συμβάλει στή δημιουργία αἴσθησης κοινότητας. Τελικά συμφωνήσαμε πώς οἱ (τά;) wikis εἶναι ὄντως μιά «πρό(σ)κληση ἐκπαιδευτικῆς συνεργασίας σέ καιρούς ἐκπαιδευτικῆς ἀπομόνωσης».

Ὁ κ. Δημήτριος Σπυρόπουλος παρουσιάζει τήν εἰσήγησή του. _114_

Στέφανος Παναγιωτόπουλος Θεολόγος Καθηγητής

Μορφές ψηφιακῆς ἀξιολόγησης καί ἐκπαιδευτικῆς δικτύωσης τεχνολογία εἶναι ἕνα χρησιμότατο ἐργαλεῖο στά χέρια τοῦ ἀνθρώπου καί χρέος μας εἶναι νά τή χρησιμοποιοῦμε σωστά γιά τήν προαγωγή τῶν στόχων τῆς ἐκπαίδευσης. Εἰδικότερα γιά τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν μπορεῖ νά προσφέρει ἀνεκτίμητα ἐργαλεῖα τόσο στήν ἀξιολόγηση τῶν μαθητῶν, ὅσο καί στήν καλύτερη ἐπαφή τους μέ τόν καθηγητή καί τή γνώση ἐν γένει. Στά στενά περιθώρια αὐτῆς τῆς δεκάλεπτης εἰσήγησης θά προσπαθήσω νά παρουσιάσω στήν ἀγάπη σας δύο πολύτιμα προγράμματα γιά τήν ἐπίτευξη αὐτῶν τῶν στόχων.

Ἡ

Α. Ψηφιακή ἀξιολόγηση. Ἡ ψηφιακή ἀξιολόγηση διαθέτει ἕνα εὐρύ φάσμα δυνατοτήτων πού παρέχονται εὔκολα στόν ἐκπαιδευτικό μέ τό πρόγραμμα hotpotatoes. Εἶναι ἕνα ἐλεύθερο λογισμικό πού μπορεῖ ὁ καθένας μας νά «κατεβάσει» δωρεάν ἀπό τό διαδίκτυο καί νά τό ἐγκαταστήσει ἁπλούστατα στόν ὑπολογιστή του. Τό πρόγραμμα αὐτό προμηθεύει τόν ἐκπαιδευτικό μέ μία πληθώρα ἐπιλογῶν γιά τή δημιουργία εὐχάριστων ἀσκήσεων μέ ἔντονο προσωπικό στύλ: Α) Ἀσκήσεις πολλαπλῶν ἐπιλογῶν. Σέ ἕνα εὐχάριστο περιβάλλον ὁ ἐκπαιδευτικός μπορεῖ νά κατασκευάσει ἐρωτήσεις ἀνάκλησης γνώσεων, παρατήρησης εἰκόνων, ἀλλά καί κατανόησης κειμένου. Οἱ μαθητές ἐπιλέγουν τήν ἀπάντηση πού θεωροῦν σωστή καί τό πρόγραμμα ἀπαντάει αὐτόματα. Β) Ἐρωτήσεις τύπου σωστό-λάθος. Αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ ἀσκήσεις εἶναι ἰδιαίτερα χρήσιμες γιά νά κατανοήσει ὁ μαθητής ὅτι μία ἐπικρατοῦσα ἀντίληψη θεωρεῖται μή ἀποδεκτή ἀπό τή θρησκεία του, ἐνῶ μία ἄλλη πού φημολογεῖται ὡς λανθασμένη, τελικά εἶναι ἀποδεκτή. Γ) Σταυρόλεξα. Ἐδῶ τό ἐνδιαφέρον μετακυλύεται ἀπό τή γενική ἀνάκληση γνώσεων στή λέξη αὐτή καθεαυτή. Τά ἀθῶα σταυρόλεξα εἶναι κατεξοχήν ἀσκήσεις ἐκμάθησης συγκεκριμένων ὅρων καί ἀπομνημόνευσης δύσκολων ὀνομάτων ἤ φράσεων. Ἔτσι ἐπιτυγχάνεται ἡ διάκριση ὁμόηχων ἤ παρόμοιων λέξεων, ἐνῶ παράλληλα δίδεται ἔμφαση στήν ὀρθογραφία. _115_

Δ) Ἀσκήσεις συμπλήρωσης κενοῦ. Ἄν καί θεωροῦνται δύσκολες αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ ἀσκήσεις, ἀναπτύσσουν στό μαθητή τήν ἱκανότητα θρησκευτικῆς ἔκφρασης. Τό παιδί πού ἔχει μάθει ὁρολογία, δέν ἔχει μάθει ἀπαραιτήτως καί «θρησκευτικό συντακτικό», μέ ἀποτέλεσμα τήν ἄστοχη ἤ ἀνεπαρκῆ διατύπωση. Ε) Ἀσκήσεις ἐντοπισμοῦ λάθους. Αὐτές οἱ ἀσκήσεις καλοῦν τό μαθητή νά ἐντοπίσει λανθασμένες ἐκφράσεις, ἤ λέξεις πού δέν συντάσσονται μέ ὁρισμένες θρησκευτικές ἔννοιες, ὅπως π.χ. «Τό ἅγιο Πνεῦμα γεννᾶται ἐκ τοῦ Πατρός». Στ) Ἀσκήσεις ἀντιστοίχησης. Μέ αὐτές τίς ἀσκήσεις μποροῦμε νά ἀντιστοιχήσουμε ἔννοιες μέ ὁρολογίες, σύμβολα ἤ εἰκόνες. Ἔτσι ὁ ἀσκούμενος μπορεῖ νά ξεχωρίσει εὔκολα ποιά πράγματα ταυτίζονται καί ποιά διακρίνονται. Πλεονεκτήματα Ἡ ψηφιακή ἀξιολόγηση μπορεῖ, ὡς καλή θεραπαινίδα, νά συμβάλλει στό ἔργο τοῦ καθηγητῆ, χωρίς βέβαια νά τό ἀντικαθιστᾶ. Τά πλεονεκτήματα πού προσφέρει εἶναι πάμπολλα: 1. Ὁ μαθητής ἐργάζεται σέ ἕνα πραγματικά εὐχάριστο περιβάλλον μέ πολλά ἐφέ, διασκεδαστικά χρώματα, κινούμενα σχέδια, κ.τ.λ. πού παρακινοῦν τούς μαθητές νά ἀσχοληθοῦν μέ αὐτά. Αὐτό συμβάλλει ἀφενός στό νά ἀσκεῖται ὁ μαθητής μέ τή θέλησή του (μάλιστα συχνά ἐπαναλαμβάνει τήν ἄσκηση πολλές φορές), ἀφετέρου στό νά κατακτάει τή γνώση μέ εὐχάριστο τρόπο, ἑπομένως καλύτερα καί ἀποδοτικότερα, ἐφόσον ἔχει καλή διάθεση. Ἔτσι οἱ μαθητές συμμετέχουν σέ αὐτές τίς δραστηριότητες μέ ἐσωτερικά κίνητρα, χωρίς νά ἀπαιτοῦν ὁποιαδήποτε ἀνταμοιβή. 2. Ἡ ἄμεση διόρθωση τοῦ λάθους τονίζεται ἰδιαίτερα ἀπό τούς παιδαγωγούς. Μέσῳ τῆς ψηφιακῆς ἀξιολόγησης οἱ ἀπαντήσεις πού δίνει ὁ μαθητής ἔχουν ἄμεση ἐπεξήγηση καί αἰτιολόγηση. Ἐάν γιά παράδειγμα δώσει μία λάθος ἀπάντηση, τό πρόγραμμα ἐξηγεῖ ἀμέσως γιά ποιό λόγο εἶναι λάθος. Ἐάν ἀπό τήν ἄλλη μεριά δώσει μία σωστή ἀπάντηση, τό πρόγραμμα μπορεῖ νά προσθέσει καί μία μικρή λεπτομέρεια, ὡς ἐπιπλέον πληροφορία. Ἔτσι ἀποφεύγεται ὁ σκόπελος, νά ἀσκεῖται ὁ μαθητής στό σπίτι καί νά διορθώνεται ἡ ἄσκησή του ὧρες ἤ καί μέρες ἀργότερα, ὅταν πιά θά ἔχει ξεχάσει τόν τρόπο πού τήν ἔλυσε καί τό συλλογισμό πού ἀκολούθησε. 3. Τό ἀπρόσωπο εἶναι συνήθως ἀρνητικό στοιχεῖο. Οἱ ἀπρόσωπες ὅμως ἀσκήσεις ἔχουν τό πλεονέκτημα τῆς ἀντικειμενικότητας τοῦ βαθμοῦ, ἐφόσον ὁ μαθητής δέ βαθμολογεῖται ἀπό τόν καθηγητή, ἀλλά ἀπό μία ἄψυχη, πλήν ἀμερόληπτη, μηχανή. Ἔτσι ἀποφεύγεται τό αἴσθημα τῆς προσωπικῆς ἀδικίας. _116_

4. Σκοπός τῆς ἄσκησης δέν εἶναι νά συλληφθεῖ ὁ μαθητής ἀδιάβαστος, ἀλλά νά ἀναπτυχθοῦν καί νά βελτιωθοῦν γνώσεις καί δεξιότητες, εἴτε ἀνακαλώντας ἀπό τή μνήμη του ἤδη γνωστές πληροφορίες, εἴτε διά τῆς ἀτόπου ἀπαγωγῆς ἀπορρίπτοντας τό πασιφανές, εἴτε ἔστω πειραματιζόμενος. Γι’ αὐτό τό λόγο οἱ ἀσκήσεις δέν δίνουν τήν σωστή ἀπάντηση· ἀφήνουν τό μαθητή νά τήν ἐντοπίσει καί νά μάθει μέσα ἀπό τά λάθη του. Ἔτσι ὁ ἀσκούμενος ἀποφεύγει νά δίνει τυχαῖες καί ἀκοπίαστες ἀπαντήσεις, ἐφόσον δέν συντομεύει τήν ἄσκηση. 5. Ὁ καθηγητής μπορεῖ νά ἑτοιμάσει πολλές ἐρωτήσεις γιά μία ἄσκηση καί τό πρόγραμμα νά ἐπιλέγει τυχαῖα ἕνα συγκεκριμένο ἀριθμό ἐρωτήσεων. Αὐτό σημαίνει ὅτι μπορεῖ γιά παράδειγμα μία ἄσκηση νά ἔχει 30 ἐρωτήσεις, στούς μαθητές ὅμως θά προβάλλονται κάθε φορά 10 τυχαῖες. Ἔτσι ὁ μαθητής μπορεῖ νά ἐπαναλάβει τήν ἄσκηση ὅσες φορές θελήσει χωρίς νά τή βαριέται, ἐφόσον κάθε φορά θά ὑπάρχουν καινούργιες ἐρωτήσεις, παράλληλα μέ κάποιες ἐπαναλαμβανόμενες, πού θά ὁδηγοῦν τόν ἀσκούμενο στή μάθηση μέσω τῆς ἐπανάληψης. Συνάμα προσφέρεται καί ἕνα ἄλλο κέρδος· ἀποσοβεῖται ὁ κίνδυνος νά ἀντιγράψει κάποιος ἀπό παρακείμενο ὑπολογιστή1. Τέλος, καί οἱ ἀπαντήσεις προβάλλονται μέ τυχαῖα ἀλληλουχία, οὕτως ὥστε ὁ ἀσκούμενος νά μή γνωρίζει ἀπό πρίν τή σωστή σειρά τῶν ἀπαντήσεων καί νά ἔχει ἔτσι ἡ κάθε ἐπανάληψη ἐνδιαφέρον καί πρόκληση. Ἄς δοῦμε τώρα καί μερικά πλεονεκτήματα πού προσφέρει ἡ ψηφιακή ἀξιολόγηση στόν καθηγητή. 1. Ὁ καθηγητής ἀνάλογα τή διάθεση καί τό προσωπικό μεράκι μπορεῖ νά κατασκευάσει διασκεδαστικές ἀσκήσεις μέ ἔντονο προσωπικό στύλ, ἐφόσον μπορεῖ νά τροποποιήσει χρώματα, θέση καί ὄνομα στίς διάφορες ἐπιλογές, νά προσθέσει ἤ νά παραλείψει μερικές ἀπό αὐτές, δημιουργώντας ἕνα οἰκεῖο περιβάλλον πού θά τόν ἐκφράζει, προσαρμοσμένο στόν τρόπο διδασκαλίας του, σέ συγκεκριμένες διδακτικές ἑνότητες ἤ ἀκόμα καί τμήματα μαθητῶν. 2. Στίς μέρες μας σχεδόν ὅλοι οἱ μαθητές ἔχουν πρόσβαση στό διαδίκτυο εἴτε ἀπό τό σπίτι τους, εἴτε ἀπό τό κινητό τους, τό σπίτι κάποιου φίλου, ἕνα internet cafe ἤ τό ἐργαστήρι πληροφορικῆς. Αὐτό σημαίνει ὅτι μέ τήν ψηφιακή ἀξιολόγηση μποροῦν νά ἀσκοῦνται ὅλοι οἱ μαθητές σέ κάθε μάθημα, χωρίς νά ὑπάρχει ἡ πίεση τῆς περιορισμένης διδακτικῆς ὥρας. 3. Ὁ ἔλεγχος τῶν ἀποκτηθέντων γνώσεων καί δεξιοτήτων δέν γίνεται φόρτος γιά τόν ἐκπαιδευτικό, ἐφόσον τό πρόγραμμα διορθώνει αὐτόματα τίς 1. Στήν περίπτωση πού ὁ ἀσκούμενος βρίσκεται σέ ἐργαστήριο πληροφορικῆς, internet cafe ἤ δωμάτιο μέ πολλούς ὑπολογιστές. _117_

ἀπαντήσεις. Ἐμεῖς ὁρίζουμε ἁπλῶς τόν τρόπο πού θά ἀξιολογεῖται ὁ μαθητής, δίνοντας διαφορετική βαρύτητα σέ κάθε ἐρώτηση γιά τό σχηματισμό τοῦ τελικοῦ βαθμοῦ. Ἔτσι ἡ ἀξιολόγηση παραμένει στά χέρια τοῦ καθηγητῆ, χωρίς νά ἀπασχολεῖται μέ κάθε ἕνα γραπτό. Ὅταν ὁλοκληρωθεῖ ἡ ἄσκηση στέλνεται αὐτόματα μία ἀναφορά στό ἠλεκτρονικό ταχυδρομεῖο τοῦ καθηγητῆ μέ τό ὀνοματεπώνυμο τοῦ μαθητῆ, τό συνολικό σκόρ καί τήν ὥρα διεξαγωγῆς. Ἔτσι ὁ ἐκπαιδευτικός ἔχει μία ἄμεση καί συνολική εἰκόνα τῆς προόδου τῶν μαθητῶν τοῦ ἐξ ἀποστάσεως.

Β. Ἐκπαιδευτική δικτύωση. Τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν, ὅπως ὅλοι γνωρίζουμε, εἶναι ἕνα ἰδιαίτερα φορτισμένο συναισθηματικά μάθημα. Μαθητές συγκινοῦνται, συμμετέχουν μέ θέρμη στίς συζητήσεις, ἐνστερνίζονται στάσεις ἤ ἀπορρίπτουν συμπεριφορές καί βιώνουν στό πετσί τους τή διδασκαλία μας. Εἶναι ἑπόμενο νά ἀναπτύσσονται ἔντονοι δεσμοί μέ τόν ἐκπαιδευτικό καί τό γνωστικό ἀντικείμενο τῶν θρησκευτικῶν. Τό ἐρώτημα εἶναι πῶς μποροῦν νά ἀξιοποιηθοῦν αὐτοί οἱ δεσμοί γιά τό καλό τῆς μαθησιακῆς διαδικασίας καί τῶν ποικίλων ἀναγκῶν τῶν μαθητῶν. Ὅλοι μας ἔχουμε ἀκούσει τό περίφημο facebook μέ τά τόσα ἀρνητικά σχόλια. Δέν θά ἀρνηθῶ κανένα. Θά σταθῶ μόνο στό γεγονός, ὅτι ὅλοι σχεδόν οἱ μαθητές ἔχουν facebook! Καταλαβαίνουμε λοιπόν πόσο πρόσφορο εἶναι τό κλίμα γιά νά ἐκμεταλλευτοῦμε, ὡς ἄλλοι ἀπόστολοι, αὐτό τό πλεονέκτημα. Τό facebook εἶναι ἕνα πρόγραμμα κοινωνικῆς δικτύωσης, πού ἐπιτρέπει στά μέλη του νά ἐπικοινωνοῦν μεταξύ τους μέ μηνύματα, βίντεο, φωτογραφίες κ.τ.λ. Ἡ ὅλη φιλοσοφία στηρίζεται στή λογική τῆς δημοσίευσης. Εἶναι κάτι σάν ἠλεκτρονική ἐφημερίδα σέ πραγματικό χρόνο· τά μέλη δημοσιεύουν ἀπόψεις, σκέψεις, συναισθήματα, φωτογραφίες, βίντεο κ.τ.λ. τά ὁποῖα εἶναι ὁρατά μόνο στούς φίλους τους. Λίγο-πολύ ὅλα αὐτά τά παρέχουν καί ἄλλα προγράμματα, τό πλεονέκτημα ὅμως τοῦ facebook ἔγκειται στό ὅτι μόνο αὐτό εἶναι τόσο εὐρέως διαδεδομένο, μέ ὅλους σχεδόν τούς μαθητές ἐνεργά μέλη του. Ἐπίσης πολύ σημαντικό εἶναι καί τό γεγονός ὅτι τά παιδιά γνωρίζουν ἄριστα τίς λειτουργίες μόνο αὐτοῦ τοῦ προγράμματος καί βέβαια εἶναι μονίμως συνδεδεμένα σέ αὐτό. Μπορεῖ λοιπόν νά προσφέρει πολλές δυνατότητες στόν θεολόγο πού θέλει νά τό ἀξιοποιήσει ἐκπαιδευτικά: Α. Ὅλοι θά θέλαμε νά εἴχαμε ἕνα πίνακα ἀνακοινώσεων, ἄμεσα ὁρατό ἀπό τούς μαθητές μας. Μέ αὐτό τό νέο ἐργαλεῖο ὁ καθηγητής μπορεῖ νά ἀνακοινώνει στούς μαθητές σημεῖα τῆς διδακτικῆς ἑνότητας πού πρέπει νά προσέξουν ἰδιαίτερα, 24 ὧρες τό 24ωρο. Ὅλοι γνωρίζουμε ὅτι τό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν ἀναλύει θέματα πού εὔκολα μποροῦν νά παρερμηνευτοῦν. Μπορεῖ ἐπίσης νά ἀναγγέλλει _118_

μία σχολική δραστηριότητα καί παράλληλα νά ζητάει ἐκδήλωση ἐνδιαφέροντος. Μπορεῖ νά ὑπενθυμίζει τό μεθαυριανό διαγώνισμα, νά ἀναρτᾶ τήν ὕλη τῶν ἐξετάσεων, ἤ ἀφοῦ ὁλοκληρωθοῦν οἱ γραπτοί διαγωνισμοί, γιατί ὄχι… νά παρουσιάζει ἐνδεικτικές ἀπαντήσεις! Ἀξιοσημείωτο εἶναι ὅτι ὑπάρχει συγκεκριμένο πλαίσιο ὅπου ἀναρτῶνται οἱ ἀνακοινώσεις, ἄμεσα ὁρατό ἀπό ὅλους ὅσους ἐπιλέγουμε. Οἱ μαθητές μποροῦν ἐπίσης νά σχολιάζουν τήν ἀνακοίνωση, ξεκινώντας ἔτσι μιά ἐποικοδομητική συζήτηση. Β. Τό ἑβδομαδιαῖο πρόγραμμα ἔχει ἐκμηδενίσει σχεδόν τίς ἐλεύθερες ὧρες στό σχολεῖο, καταργώντας στήν πράξη τήν «εὐέλικτη ζώνη» γιά τό σχεδιασμό ἐκπαιδευτικῶν δραστηριοτήτων. Ἐάν μάλιστα τό σχολεῖο βρίσκεται στήν ἐπαρχία, μέ παιδιά ἀπό μακρινές ἀποστάσεις, τότε δέν ὑπάρχει οὔτε κοινός ἐλεύθερος χρόνος, οὔτε κεντρικός τόπος συγκέντρωσης καί ὀργάνωσης τῶν μαθητῶν. Ἀπό τήν ἄλλη μεριά ὅλοι γνωρίζουμε πόσο ἐνοχλητικό καί ἀντιπαιδαγωγικό εἶναι νά ἀπουσιάζουν συνεχῶς ἀπό τό μάθημά μας μαθητές, ἐπειδή ὀργανώνουν διάφορα προγράμματα. Τό facebook παρέχει τή δυνατότητα στόν καθηγητή δημιουργίας φόρουμ μέ διάφορα θέματα, ὅπου μαζί μέ τούς μαθητές μποροῦν νά σχεδιάζουν κάποια ἐκπαιδευτική δραστηριότητα ἤ μαθητική ἐργασία, ἕνα σχέδιο project, ἤ κάποιο θεατρικό δρώμενο, νά συζητοῦν τήν ἐκπόνησή του, θά καταθέτουν τίς ἰδέες τους, νά προγραμματίζουν τήν τελική ἐκδήλωση, τήν ὁποία μποροῦν νά διαφημίσουν εὔκολα σέ ὅλα τά μέλη καί νά σφυγμομετρήσουν τήν ἀνταπόκριση τοῦ κόσμου. Παράλληλα μποροῦν νά δημιουργηθοῦν φόρουμ μέ ἀπορίες πάνω στό μάθημα τῶν θρησκευτικῶν ἤ γενικότερες θεολογικές συζητήσεις ἤ ἀκόμα καί σχολιασμό τῆς σύγχρονης ἐπικαιρότητας. Καί ἐδῶ εἶναι τεράστιο τό κέρδος, ὅταν ὁ θεολόγος θά μπορεῖ νά δώσει καί τή θεολογική διάσταση τῶν σημερινῶν φλεγόντων προβλημάτων. Γ. Ὁ ἐκπαιδευτικός δέν εἶναι ἁπλῶς καθηγητής μέσα στήν τάξη καί τό ἔργο του δέν περιορίζεται στίς 21 διδακτικές ὧρες. Εἶναι παιδαγωγός καί ὁ ρόλος του εἶναι ἱερός· νά βοηθάει στή διάπλαση τῆς προσωπικότητας τῶν παιδιῶν, στή διαμόρφωση τοῦ μέλλοντος τοῦ τόπου μας. Δυστυχῶς στίς μέρες μας εἴμαστε μάρτυρες τῆς ἀπουσίας τῶν παιδαγωγῶν ἀπό τή ζωή τῶν παιδιῶν. Ἡ νέα γενιά ζεῖ «ἀλλοῦ», συχνάζει σέ μέρη ἄβατα γιά τούς μεγάλους. Τό facebook ἔρχεται νά γεφυρώσει τίς ἀποστάσεις μέ τή νεολαία. Ὁ καθηγητής μπορεῖ νά κρατάει ἐπικοινωνία μέ τούς μαθητές του, νά εὔχεται γιά τίς γιορτές τους ἤ τίς ἐξετάσεις, νά συμμετέχει στή δημόσια συζήτηση γιά ἕνα θέμα, νά σχολιάσει μία φωτογραφία τους. Ἔτσι θά καταφέρει νά εἶναι κοντά καί στά προβλήματά τους, διότι ὅταν ὑπάρχει καλή ἐπικοινωνία θά ἔρθει ἡ κρίσιμη στιγμή πού ὁ μαθητής θά ζητήσει τή συμβουλή μας. Μέ αὐτό τόν τρόπο ἡ ἀπόσταση ἐκμηδενίζεται, τό ἀκατάλληλο τῆς ὥρας ἐξανεμίζεται καί ἕνας νέος, μοντέρνος ἄμβωνας προσφέρεται στά παιδιά _119_

γιά νά μᾶς μιλήσουν, γιά νά τούς ἀφουγκραστοῦμε. Στίς μέρες μας γίνονται ἔντονες συζητήσεις γιά τό ρόλο τῶν θρησκευτικῶν στά σχολεῖα, τό χαρακτήρα τοῦ μαθήματος, τό παρωχημένο τῆς διδασκαλίας μας. Καί ὅμως, οἱ θεολόγοι ἔχουν τό μεγαλύτερο ζῆλο γιά τήν ἐπιτυχία τοῦ σκοποῦ τοῦ μαθήματός τους. Πιστεύω ὅτι μέσα ἀπό τή σωστή χρήση τῆς τεχνολογίας μποροῦμε νά ἀνταποκριθοῦμε στίς αὐξημένες ἀπαιτήσεις τῶν καιρῶν μας καί νά προσφέρουμε στά παιδιά μας μιά διασκεδαστική ἀξιολόγηση καί μία εὐκαιρία νά βγοῦν ἀπό τήν ἀπομόνωσή τους. Ἀξίζει τόν κόπο! Εὐχαριστῶ!

Ὁ κ. Στέφανος Παναγιωτόπουλος παρουσιάζει τήν εἰσήγησή του.

_120_

Παναγιώτης Ἀσημακόπουλος Θεολόγος Καθηγητής

Πολυμεσικές ἐφαρμογές στό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν ά δεδομένα τῆς σύγχρονης ἐποχῆς ἐπιβάλλουν ὁπωσδήποτε ἀλλαγές καί στόν τρόπο καί στή μέθοδο διδασκαλίας τῶν μαθημάτων τοῦ σχολείου. Ὁπωσδήποτε ἕνας ἀπό τούς βασικούς τομεῖς ἐξέλιξης καί προόδου τῆς σύγχρονης ζωῆς εἶναι αὐτός τῆς τεχνολογίας καί τῶν ἐφαρμογῶν της. Εἰδικά στό χῶρο τοῦ Λυκείου, ἡ μαθητική κοινότητα εἶναι σέ συντριπτικό ποσοστό ἐξοικειωμένη μέ τή νέα τεχνολογία, ἰδίως αὐτή τῶν ἠλεκτρονικῶν ὑπολογιστῶν. Θεωρώντας ὅτι τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν καί λόγῳ θεματολογίας καί λόγῳ ἰδιομορφίας πρέπει καί ἀξίζει νά εἶναι στό ἐπίκεντρο τῆς ἐνσωμάτωσης νέων τεχνολογικῶν ἐφαρμογῶν, παρουσιάζω ἕνα δεῖγμα τέτοιας ἐργασίας. Στό πλαίσιο τῆς ἀναβάθμισης τῆς διδασκαλίας καί τῆς ἀξιοποίησης τῶν νέων τεχνολογιῶν στό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, παρουσιάζεται μία προβολή σέ μορφή video με θέμα «Θανατική ποινή καί θεολογία», πού ἔχει κατασκευαστεῖ μέ βάση τή διδακτική ἑνότητα 15 καί πιό συγκεκριμένα τίς σελίδες 117-118 τοῦ σχολικοῦ βιβλίου τῆς Γ΄ Λυκείου. Τό βίντεο διακρίνεται σέ τρεῖς ἑνότητες: α) στατιστικά στοιχεῖα περί θανατικῆς ποινῆς στόν πλανήτη μας, β) θεολογική προσέγγιση τῆς θανατικῆς ποινῆς, γ) μαρτυρίες ἀνθρώπων σχετικά μέ τό ἐρώτημα τῆς θανατικῆς ποινῆς. Οἱ ἑνότητες αὐτές ἐπενδύονται μέ μουσική καί εἰκόνες προκειμένου νά εἶναι εὐκολότερη, πιό εὐχάριστη καί μέ μονιμότερο ἀποτέλεσμα ἡ λήψη τῶν μηνυμάτων τοῦ video. Τά ἀρχεῖα video λόγῳ τοῦ τύπου τους (format) ἔχουν πολύ περισσότερες δυνατότητες καί σαφῶς εὐρύτερο πεδίο ἐφαρμογῆς ἀπό τά ἀρχεῖα powerpoint. Ἡ ἀναπαραγωγή τους μπορεῖ νά γίνει ἀπό Η/Υ, συσκευή ἀναπαραγωγῆς DVD, mp4, ἀκόμη καί ἀπό κινητό τηλέφωνο. Ἀξιοποιοῦνται εἰκόνα, βίντεο, ἦχος, γραφικά καί κείμενο μέ ἐκπληκτικές δυνατότητες (χρωματικοί συνδυασμοί, εὐελιξία ἀνάμεσα στό ὑλικό πού χρησιμοποιεῖται, χρήση ἐφέ, κ.ἄ.). Ἔτσι τό ἀποτέλεσμα εἶναι πιό ἄμεσο καί ἐνδιαφέρον γιά τό μαθητή.

_121_

Ἡ ἀξιοποίηση τῶν ἀρχείων αὐτῶν στό μάθημα μπορεῖ νά ἔχει τό χαρακτήρα ἀφόρμησης, πρόκλησης ἐνδιαφέροντος καί συγκινησιακοῦ φορτίου, ἀνατροφοδότησης, ἐπανάληψης, ἐμπέδωσης ἀκόμη καί ἀξιολόγησης, ἀφοῦ μπορεῖ νά δοθεῖ καί ὡς ἐργασία σέ μία τεχνολογική ἐφαρμογή, μέ τήν ὁποία ἀρκετοί μαθητές εἶναι ἐξοικειωμένοι. Τό συγκεκριμένο βίντεο πού προβάλαμε ἐδῶ βρίσκεται καί στή διεύθυνση http://www.youtube.com/watch?v=ZFD7rv7wgrQ, ἀπό ὅπου μπορεῖ εὔκολα νά γίνει καί ἡ λήψη του. Σᾶς εὐχαριστῶ πολύ.

Ὁ κ. Παναγιώτης Ἀσημακόπουλος παρουσιάζει τήν εἰσήγησή του.

_122_

Μηνᾶς Τσικριτσῆς, Δρ. Θ. Α.Π.Θ Μαθηματικός, Ὑπευθ. Πληροφορικῆς Ν. Ἡρακλείου

Δόμηση ἐκπαιδευτικοῦ Λογισμικοῦ στά Θρησκευτικά πολυπολιτισμική κοινωνία πού διαμορφώνεται στόν Εὐρωπαϊκό χῶρο καί εἰδικότερα στήν Ἑλλάδα διαμορφώνει μία νέα πραγματικότητα πού καλεῖται ἡ ἐκπαιδευτική κοινότητα νά ἀντιμετωπίσει. Εἶναι χαρακτηριστικό ὅτι πολύ συχνά, ἀνιχνεύεται ὡς σημεῖο αἰχμῆς, προβληματισμοῦ καί διαφωνίας τό περιεχόμενο, ὁ τρόπος διδασκαλίας καί ἐνίοτε ἡ ὕπαρξη τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν στή σύγχρονη ἐποχή τῆς ψηφιακῆς καί εἰκονικῆς πραγματικότητας. Ἀπό τόν χῶρο τῶν θετικῶν ἐπιστημῶν, ἡ Συστημική μέ τή Γενική θεωρία Συστημάτων, μπορεῖ νά δώσει σκέψεις καί προβληματισμούς γιά τή δόμηση τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν καί τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ λογισμικοῦ της. Ἡ Συστημική Θεωρία1 διαμορφώνεται σέ ἕνα περιβάλλον ὅπου κυριαρχοῦν ὁ Στρουκτουραλισμός, ἡ Κυβερνητική καί ἡ θεωρία Πληροφοριῶν. Ἡ μεθοδολογία της εἶναι διεπιστημονική καί στηρίζεται στή λογική τῆς κατασκευῆς «προτύπων» (models). Ἐργαλεῖα Συστημικῆς εἶναι ἡ ἀναλογική σκέψη καί ἡ μοντελοποίηση, πού μελετοῦνται μέ τά παρακάτω πρότυπα καί προσομοιώσεις: Πρότυπα: • Νοησιαρχικά μοντέλα • Μοντέλα πρόβλεψης • Μοντέλα ἀπόφασης • Πλήρη μοντέλα Προσομοιώσεις: • Τεχνικές πού διευκολύνουν τήν ἀπόφαση • Γραφική ἀπεικόνιση • Χαρτογράφηση ἐννοιῶν Ὀλοκληρώνοντας τή σύντομη εἰσαγωγή μας στή Συστημική, παραθέτουμε στόν ἑπόμενο πίνακα τή διαφορά ἀνάμεσα στήν ἀναλυτική καί συστημική προσέγγιση.

Ἡ

Μιχ. Δεκλερῆ, Συστημική Θεωρία, ἐκδ. Σάκκουλα, 1986, σελ. 19-42. _123_

Ἀναλυτική

Συστημική

Ἀπομονώνει Μελετᾶ φύσει ἐπιμέρους τμήματα Ἀνεξάρτητη διάρκειας Ἐπαλήθευση-πείραμα Μοντέλα ἀκριβείας Γραμμικές ἀλληλεπιδράσεις Ἐκπαίδευση μέ εἰδικότητα Προγραμματισμένη πράξις

Συνδέει Μελετᾶ ἀποτελέσματα-Ἀντίληψη τοῦ ὅλου Περιλαμβάνει διάρκεια Σύγκριση μέ πραγματικότητα Μοντέλα ὄχι ἀκριβείας Μή γραμμικές ἀλληλεπιδράσεις Πολύπλευρη ἐκπαίδευση Πράξη κατά ἀντικείμενο

Ἡ ἐφαρμογή τῆς Συστημικῆς στό ἐκπαιδευτικό σύστημα μᾶς βοηθᾶ νά τό κατανοήσουμε συνολικά, νά προσδιορίσουμε τίς ἀλληλεπιδράσεις του καί νά καθορίσουμε τήν ὀργάνωσή του (δομική - λειτουργική). Στήν ἀνακοίνωση αὐτή, καταθέτουμε κάποιες τίς προτάσεις μας γιά τή δόμηση ἐκπαιδευτικοῦ λογισμικοῦ μέ μία ὁλιστική ἀντίληψη, λαμβάνοντας ὑπόψη τή σχέση ἀλληλεπίδρασης (δομική-λειτουργική) μέ τά ἄλλα μαθήματα. Σύμφωνα μέ μία ἄποψη, ἡ ἐπιστήμη, ἡ θεολογία καί ἡ κοινωνική δομή συνιστοῦν τρεῖς πυλῶνες πού πρέπει νά λειτουργοῦν ὡς ἕνα ἑνιαῖο καί ἀδιάσπαστο σύνολο, μέσα στό ὁποῖο κάθε συνιστῶσα ἐπηρεάζει καί ἐπηρεάζεται ἀπό τίς δύο ἄλλες2. Τό ἀδιάσπαστο αὐτό οἰκοδόμημα πού ὀνομάζεται «Πολιτισμός» στηρίζεται στίς τρεῖς στῆλες (ἐπιστήμη, θεολογία καί κοινωνική δομή). Ὅταν κάποια ἀπό αὐτές τίς στῆλες κυριαρχεῖ καί ἀναπτύσσεται σέ βάρος τῶν ἄλλων τότε ὁ πολιτισμός γίνεται καταστροφικός καί Μεσαίωνας γιά τήν ἀνθρωπότητα. Στό ἐκπαιδευτικό σύστημα ἡ ἰσόρροπη ἀνάπτυξη στό γνωστικό ἐπίπεδο τῶν μαθητῶν προϋποθέτει τήν καλλιέργεια τόσο τῆς Πληροφορικῆς καί τῆς Τεχνολογίας ὅσο καί τῆς θεολογικῆς γνώσης. Στήν ἐκπαιδευτική κοινότητα, ἀπό τόν Νοέμβριο τοῦ 2009, κατατέθηκαν στήν Ὑπουργό Παιδείας οἱ προτάσεις τοῦ Ἐθνικοῦ Συμβουλίου γιά τήν Ἐκπαίδευση. Μέ τίς προτάσεις αὐτές καί τίς ἀλλαγές πού πρόκειται νά ὑλοποιηθοῦν στό νέο Ψηφιακό σχολεῖο πού θά διαμορφωθεῖ θά ἀσχοληθοῦμε μέ λίγα λόγια. Ἡ πρόταση πού κατατέθηκε ξεκινᾶ μέ τόν τίτλο «Στρατηγικός σχεδιασμός τοῦ Ἐκπαιδευτικοῦ Συστήματος», δηλώνοντας ὅτι «ἡ Παιδεία καί ἡ Ἐκπαίδευση ἀποτελοῦν βασικό στοιχεῖο τῆς ποιότητας κάθε κοινωνίας». Ἔτσι τά κριτήρια ποιότητας στήν Ἐκπαίδευση καθορίζονται ἀπό τά Ἀναλυτικά Προγράμματα Σπουδῶν (Α.Π.Σ), τήν ἔρευνα, τήν παραγωγή ἐκπαιδευτικοῦ ὑλικοῦ, τήν ἐπιστημονική κατάρτιση (ἐπιμόρφωση ἐκπαιδευτικῶν), τήν ὑποστήριξη τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ ἔργου, καί τή 2.

Μ. Δανέζης, Στρ. Θεοδοσίου, «Τό Μέλλον τοῦ Παρελθόντος μας», ἐκδ. Δίαυλος 2005. _124_

διδακτική προσέγγιση. Βασική προϋπόθεση γιά τή λειτουργία τῶν ἀνωτέρω κριτηρίων εἶναι ἡ συνεχής ἀξιολόγηση τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ συστήματος, βελτιώνοντάς το καί ἀνατροφοδοτώντας το. Ἡ προσέγγιση αὐτή ἀναγνωρίζει ἐξ ἀρχῆς τόν συστημικό χαρακτήρα τῆς Ἐκπαίδευσης, τή συνέχεια καί τήν ἀλληλεξάρτηση πού διέπει ὅλες τίς βαθμίδες τῆς Ἐκπαίδευσης καθώς καί τή συνοχή τῶν γνωστικῶν ἀντικειμένων σέ ὁριζόντιο ἐπίπεδο. Τά Α.Π.Σ ἐπιδιώκουν μία ἀνθρωποκεντρική Ἐκπαίδευση μέ ὀκτώ (8) στόχους: 1. Ἱκανότητα ἐπικοινωνίας στή μητρική γλώσσα. 2. Ἱκανότητα ἐπικοινωνία σέ ξένες γλῶσσες. 3. Ἱκανότητα βασικῶν Μαθηματικῶν, στήν Ἐπιστήμη καί τήν Τεχνολογία. 4. Ἱκανότητα ψηφιακῆς ἐπικοινωνίας. 5. Ἱκανότητα μεταγνωστική (νά μάθεις πῶς νά μαθαίνεις). 6. Ἱκανότητες ἀξιῶν καί ἀρχῶν πού ἀναπτύσσουν τήν ἰδιότητα τοῦ ἐνεργοῦ πολίτη. 7. Ἀνάπτυξη τῆς ἱκανότητας γιά ἀνάληψη πρωτοβουλιῶν καί δράσεων σέ ὅλους τους τομεῖς. 8. Πολιτισμική συνείδηση καί ἔκφραση. Πέρα ἀπό τούς παραπάνω στόχους εἰδικότερα θά πρέπει τά ΑΠΣ νά στοχεύουν στή διατήρηση τῆς ἐθνικῆς καί πολιτισμικῆς ταυτότητας ἀλλά καί στήν προετοιμασία τοῦ νέου ἀνθρώπου γιά τήν κοινωνία τοῦ Εὐρωπαίου Πολίτη (στά προαναφερθέντα ἀπουσιάζει ἡ ἐνίσχυση τῆς θρησκευτικῆς μας ταυτότητας, ἡ ὁποία εἶναι ἀλληλένδετη μέ τή διανόηση τῶν Ἑλλήνων). Τό Ψηφιακό Σχολεῖο. Ἡ εἰσαγωγή τῆς Πληροφορικῆς στήν Ἐκπαίδευση εἶναι μία ζωτικῆς σημασίας ἐθνική ἐπιλογή τῆς τελευταίας εἰκοσαετίας. Ὅλοι συμφωνοῦν γιά τήν ἀναγκαιότητα τῆς οὐσιαστικῆς ἐκπαίδευσης τῆς Πληροφορικῆς σέ ὅλες τίς βαθμίδες τῆς Ἐκπαίδευσης, πλήν ὅμως ὑπάρχει ἕνα τεράστιο ζήτημα μέ τό περιεχόμενό της καί τή σχέση της μέ τά ἄλλα μαθήματα, καί εἰδικότερα μέ τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν. Πολλοί θεωροῦν ὅτι ὁ Παγκόσμιος Ἱστός Πληροφοριῶν ἔχει μία θριαμβευτική εἴσοδο στόν χῶρο τῆς καθημερινότητας, τῆς κοινωνικῆς ἀλληλεπίδρασης καί τοῦ σχολείου. Ἀπό τό 1977 εἶναι γνωστός ὁ ὅρος “Web-agogy” (Alexander, Owston), θεωρώντας τό διαδίκτυο ἰδανική πλατφόρμα, πού εἶναι σέ θέση νά δώσει ἀπαντήσεις στά σημαντικότερα προβλήματα τῆς Ἐκπαίδευσης καί νά διαμορφώσει τό πλαίσιο πού ὁδηγεῖ στήν κοινωνία τῆς Πληροφορίας. Ἐξ ἀποστάσεως ἐκπαίδευση. Γιά τή βασική Ἐκπαίδευση δέν ἔχουν διατυπωθεῖ καινούργιες παιδαγωγικές θεωρίες πού νά σχετίζονται μέ τή χρήση τοῦ διαδικτύου στήν ἐξ ἀποστάσεως ἐκπαίδευση. Θεωροῦν ὅτι τό διαδίκτυο μπορεῖ ἁπλά νά χρησιμοποιηθεῖ ὡς ἐργαλεῖο ἔρευνας καί μέσο ἐπικοινωνίας στίς σχολικές _125_

κοινότητες. Ἡ ἐξ ἀποστάσεως ἐκπαίδευση φαίνεται νά διαμορφώνεται γιά νά ἐξυπηρετήσει κυρίως τίς μεγαλύτερες ἡλικίες, δηλ. τήν ἐπιτακτική ἀνάγκη τῶν καιρῶν γιά διά βίου μάθηση, ἐκπαίδευση καί κατάρτιση. Ὑποδομές καί αὐτοεπιμόρφωση. Ἡ εἰσαγωγή τῶν νέων τεχνολογιῶν στό σύνολο τῆς ἀνθρώπινης δραστηριότητας εἶναι μία πραγματικότητα. Ἀποτέλεσμα εἶναι ὅτι τό τεχνολογικό περιβάλλον στό ὁποῖο ζεῖ ὁ μαθητής νά ἀλλάζει μέρα μέ τή μέρα, τό σχολεῖο καί ὁ τρόπος μετάδοσης τῆς γνώσης πρέπει νά ἐξελιχθεῖ πρός τήν κατεύθυνση τῶν ἀλλαγῶν καί μέσα στήν ἐκπαιδευτική διαδικασία. Τά νέα δεδομένα ἀπό τή διαμόρφωση τῶν νέων τεχνολογιῶν σέ ἑνιαῖο μέσο καί οἱ ἐπιπτώσεις τους στήν Ἐκπαίδευση ὁδηγοῦν σέ μία κοινωνική ἀπαίτηση πού συνηθίζεται νά ἀποκαλεῖται «ἀλφαβητισμός στίς νέες τεχνολογίες». Ἡ ἀπαίτηση τῆς γνώσης τῶν νέων τεχνολογιῶν μέσα ἀπό τό σχολεῖο σχετίζεται καί μέ τήν ἐπαγγελματική προοπτική τῶν μαθητῶν. Μέ δεδομένη τή στηριζόμενη στούς H/Y τεχνολογική ἀνάπτυξη τίθεται καί τό θέμα τῆς σχέσης τῶν H/Y μέ τά ἄλλα μαθήματα. Ἔτσι σήμερα δεχόμαστε τόν ὑπολογιστή ὡς ἀντικείμενο γνώσης ἀλλά καί ὡς γνωστικό ἐργαλεῖο στή διδασκαλία τῶν ἄλλων μαθημάτων (Θρησκευτικά, Ἱστορία, Ἑλληνικά…). Γιά νά μπορέσει νά ὑλοποιηθεῖ αὐτή ἡ διαδικασία θά πρέπει νά δημιουργηθοῦν ὑποδομές: α) Δημιουργία ἐργαστηρίων γιά ὅλα τά μαθήματα. β) Δικτυακή διασύνδεση σχολείων καί σύνδεση τῶν αἰθουσῶν διδασκαλίας μέ τό διαδίκτυο. γ) Δημιουργία κατάλληλου ἐκπαιδευτικοῦ λογισμικοῦ. Ἐκτός τῶν ὑλικοτεχνικῶν ὑποδομῶν, βασικό θέμα θεωροῦμε τήν ἐνδοσχολική ἐπιμόρφωση τῶν καθηγητῶν. Χωρίς τήν ἐπιμόρφωση δέν θά μποροῦν νά παίξουν τόν ρόλο τους ὡς καθηγητές-συντονιστές. Ὁ ρόλος αὐτός εἶναι δύσκολος ἀφοῦ θά πρέπει ἡ κάθε εἰδικότητα νά ἔχει μία συστημική προσέγγιση, δηλαδή π.χ. θά πρέπει ὁ φιλόλογος ἤ ὁ θεολόγος νά κατέχει ἕνα ἐλάχιστο τῶν γνώσεων τοῦ καθηγητῆ τῶν Μαθηματικῶν καί ἀντίστροφα ὁ μαθηματικός νά γνωρίζει ἕνα μέρος τῶν γνώσεων τῶν θεολογικῶν καί φιλολογικῶν μαθημάτων. Χαρακτηριστικά θά πρότεινα ὅλοι οἱ καθηγητές νά περνοῦσαν ἕνα σεμινάριο στήν ἑλληνική γλώσσα μέ ἔμφαση στό ἔτυμο τῶν λέξεων. Χωρίς αὐτή τήν ἐπιμόρφωση θεωροῦμε προβληματική τήν ἀναγγελία γιά τήν εἰσαγωγή τοῦ μαθήματος τοῦ project στό Λύκειο. Ἐκπαιδευτικό Λογισμικό. Στά θεωρητικά μαθήματα (Θρησκευτικά, Ἱστορία κ.ἄ.) τό ἐκπαιδευτικό λογισμικό πρέπει νά ἔχει μία διαφορετικότητα. Σέ σχέση μέ τό ἐρώτημα ἄν θά εἶναι πολυπολιτισμικό, πιστεύουμε ὅτι θά πρέπει νά λαμβάνει ὑπόψη του καί νά ἀναδεικνύει τήν παράδοση, τήν κουλτούρα καί τήν παιδεία, δίνοντας ἔμφαση στήν πολιτιστική ταυτότητα τῶν μαθητῶν πού ἀπευθύνεται. _126_

Ἡ προσέγγιση ὅπου ἡ τεχνολογία πλαισιώνει τή μάθηση ἔχει προσελκύσει τό ἐνδιαφέρον τῆς παιδαγωγικῆς ἐπιστήμης. Στά τελευταῖα χρόνια, ἡ ἀξιοποίηση εὐρημάτων τῆς μαθησιακῆς ψυχολογίας γιά τόν σχεδιασμό περιβάλλοντος πού βασίζεται στίς Τ.Π.Ε. ἀποκτᾶ μία νέα δυναμική. Τό «μαθαίνω ἀπέξω καί τό λέω στή μαμά» ἔχει ἐγκαταλειφθεῖ. Σήμερα, ἡ δημιουργία ἐργαστηρίων Πληροφορικῆς καί ἡ εἰσαγωγή τοῦ διαδραστικοῦ πίνακα ἔχει ἐπιφέρει πολλές ἀλλαγές στόν τρόπο τῆς ἐπικοινωνίας μαθητή καί διδασκάλου. Τό ἐκπαιδευτικό λογισμικό πού ἔχει δημιουργηθεῖ ἀλλάζει τή σχέση ἐπικοινωνίας στή μαθησιακή διαδικασία, ὅπου οἱ μαθητές καθοδηγοῦνται νά ἀνακαλύψουν τή γνώση μέσα ἀπό πολλές προσεγγίσεις. Δημιουργία Λογισμικοῦ. Μία διεπιστημονική ὁμάδα καθηγητῶν Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης ἀπό τήν Κρήτη, στήν ὁποία ἦταν ἐπιστημονικός ὑπεύθυνος ὁ ὁμιλῶν, τό 1999, πρωτοπόρησε μέ τή δημιουργία ἐκπαιδευτικοῦ λογισμικοῦ τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν τοῦ Γυμνασίου3. Ἡ ὁμάδα σχεδίασε καί ὑλοποίησε λογισμικό τοῦ μαθήματος τῶν Θρησκευτικῶν καί τῶν τριῶν τοῦ Γυμνασίου στηριζόμενη στήν ἰδέα τοῦ ἀνοικτοῦ λογισμικοῦ. Τό λογισμικό πού δημιουργήθηκε περιλάμβανε γιά τήν Παλαιά Διαθήκη 11 ἑνότητες, γιά τήν Καινή Διαθήκη 20 ἑνότητες καί γιά τήν Ἐκκλησιαστική Ἱστορία 22 ἑνότητες. ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Ἐκπαιδευτικό Λογισμικό «Θρησκευτικά Γυμνασίου», ἐκδ. Π.Ι./ΥΠ.Ε.Π.Θ., 1999. Ἡ ἐργασία ὑλοποιήθηκε ὕστερα ἀπό προκήρυξη τοῦ Παιδαγωγικοῦ Ἰνστιτούτου, στό πλαίσιο τοῦ ΕΠΕΑΕΚ/Β´ Κ.Π.Σ. Ἐνέργεια 1.1.α. _127_

Τό interface πού κατασκευάστηκε στηρίχθηκε στή γνωσιακή ἐπιστήμη καί δομήθηκε γύρω ἀπό τήν ἔννοια τῆς ἀναπαράστασης τῆς γνώσης τῶν γεγονότων, καθότι τά μαθήματα τῶν Θρησκευτικῶν στό Γυμνάσιο σχετίζονται ἄμεσα μέ ἱστορικά γεγονότα. Θεωρήθηκε ὅτι ὁ μαθητής θά πρέπει νά κατανοήσει τή δομή ὕπαρξης ἑνός γεγονότος. Τό γεγονός συντίθεται ἀπό 4 προϋποθέσεις πού τό προσδιορίζουν καί αὐτές εἶναι τά πρόσωπα (ποιός), ὁ τόπος (ποῦ), ὁ χρόνος (πότε) καί οἱ σχέσεις τους (πῶς-γιατί). Παράλληλα στό κάθε γεγονός πού ὑλοποιήθηκε σέ κάθε διδακτική ἑνότητα ἐνσωματώθηκαν σχετικούς ὕμνους καί παράλληλα κείμενα ὡς ἐξωτερικές πηγές. Ἕνα χαρακτηριστικό παράδειγμα ἦταν ἡ διδακτική ἑνότητα στή Β´ Γυμνασίου πού εἶχε θέμα τή γέννηση τοῦ Ἰησοῦ. Εἶναι γενικά ἀποδεκτό ὅτι ἡ ἱστορία εἶναι μία σειρά ἀπό γεγονότα. Ἕνα γεγονός μπορεῖ νά προκαλέσει ἤ νά προκληθεῖ ἀπό ἕνα ἄλλο γεγονός. Τά γεγονότα ἀποτελοῦνται ἀπό διασταυρώσεις ἀτόμων, ἰδεῶν, ἀντικειμένων τά ὁποῖα ἀλληλεπιδρώντας μεταξύ τους σέ ἕνα συγκεκριμένο χῶρο καί χρόνο φέρουν ἀλλαγές στήν κατάστασή τους. Τά στοιχεῖα δομῆς τοῦ γεγονότος στήν περίπτωση τῆς γέννησης τοῦ Ἰησοῦ ἐμφανίζονται στό παρακάτω διάγραμμα ὡς παράδειγμα:

_128_

Στό διάγραμμα αὐτό ὁ ἄξονας Τ ἀντιπροσωπεύει τόν Τόπο καί ὁ ἄξονας Χ τόν χρόνο. Ἡ περιγραφή τοῦ γεγονότος θά πρέπει νά ἔχει τά παρακάτω πεδία: • Κωδικός (π.χ. Α205). • Εἶδος (Γέννηση). • Ὀνομασία (Ἡ Γέννηση τοῦ Ἰησοῦ). • Ἡμερομηνία (3 π.Χ.). • Τόπος (Βηθλεέμ). • Ἐμπλεκόμενοι καί οἱ ρόλοι τους στό γεγονός (Μαρία, Ἰωσήφ, Ἄστρο, φάτνη κ.λ.π.). • Περιγραφή (Ἡ Γέννηση τοῦ Ἰησοῦ ἔγινε τήν ....). • Σκοπός (Ἡ σωτηρία τοῦ κόσμου). • Συσχετίσεις γεγονότων (Ἐρχομός μάγων, σφαγή νηπίων ...). • Ἔκβαση (Ὁ ἐρχομός τοῦ Ἰησοῦ στόν κόσμο).

Μιά εἰκόνα τῆς δομῆς καί λειτουργίας τοῦ λογισμικοῦ παρατηροῦμε στήν παρακάτω εἰκόνα: Προτάσεις: Ἕνας συστημικός τρόπος θεώρησης τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ λογισμικοῦ γιά τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν στό Γυμνάσιο θεωροῦμε ὅτι πρέπει νά προσεγγίζει τή συνέχεια τῶν γεγονότων σέ συνδυασμό μέ τήν ἀλληλεξάρτησή τους. Συμπληρωματικά, στό περιγραφόμενο λογισμικό θεωροῦμε ὅτι μπορεῖ νά ἐνσωματωθεῖ ἕνα λογισμικό ἐννοιολογικῆς χαρτογράφησης (inspiration), γιά _129_

ἕνα δεύτερο ἐπίπεδο προσέγγισης τῆς γνώσης. Ἔτσι θά ἐπιτρέπεται ἡ κατασκευή χαρτῶν ἐννοιῶν μέ εἰσαγωγή κόμβων καί συνδέσμων πού θά σχεδιάζουν οἱ μαθητές ἐργαζόμενοι ἀτομικά ἤ ὁμαδικά, δημιουργώντας ἁπλές γραμμικές δομές ἤ σύνθετες (τῆς μορφῆς «δένδρο», «ἀστέρι», «δίκτυο»). Σέ σχέση μέ τίς ὁμαδικές ἤ ἀτομικές ἐργασίες τῶν μαθητῶν θά πρέπει νά λάβουμε ὑπόψη μας τίς παρακάτω δύο διαφάνειες:

Συμπερασματικά τό λογισμικό αὐτό σέ συνδυασμό μέ τίς ἐπιλεγμένες περιοχές τοῦ διαδικτύου θά βοηθᾶ τούς μαθητές νά προσδιορίζουν χάρτες γνώσεων καί τρόπους πού ὀργανώνουν τίς θεολογικές καί ἱστορικές πληροφορίες πού σχετίζονται μέ θέματα ἐπικαιρότητας, ἐπαφῆς μέ διαφορετικές κουλτοῦρες, ἀπόψεις καί πολιτισμούς. Τέλος, μιά ἀναγκαία ἑνότητα στό λογισμικό αὐτό θά μποροῦσε νά εἶναι ἡ ἀξιοποίηση τῶν ἐκπαιδευτικῶν παιχνιδιῶν (σταυρόλεξα καί κρυπτόλεξα, κουίζ κ.ἄ.), ποῦ μπορεῖ νά κατασκευάσει ὁ θεολόγος καθηγητής σέ συνεργασία μέ τούς μαθητές του.

Ὁ κ. Μηνᾶς Τσικριτσῆς παρουσιάζει τήν εἰσήγησή του. _130_

Γεώργιος Μιχ. Βαρδαβᾶς Θεολόγος Καθηγητής

Θεολογικές «Ἱστοδρομίες»: Διαπιστώσεις γιά τά ἱστολόγια ὀρθόδοξου προσανατολισμοῦ 1. Εἰσαγωγικά ἶναι γεγονός ὅτι στήν ἐποχή μας ὁ πλουραλισμός καταλαμβάνει κεντρική θέση στή δημόσια σφαίρα. Οἱ ἀπόψεις, οἱ ἰδέες, οἱ γνῶμες διακινοῦνται καί ἐκφράζονται ἐλεύθερα μέ νέους «ἐναλλακτικούς» τρόπους. Σταδιακά ἀπό τόν ἔντυπο περάσαμε στόν ἠλεκτρονικό τύπο. Παραλλήλως μέ τή ραγδαία ἀνάπτυξη τοῦ διαδικτύου διαμορφώθηκε ἡ λεγόμενη «δημοσιογραφία τῶν πολιτῶν» μέσῳ τοῦ blogging, τῶν ποικίλων fora, τῶν «κοινωνικῶν δικτύων» ἀλλά καί τῶν χώρων «ἀντιπληροφόρησης». Οἱ χῶροι αὐτοί γρήγορα κίνησαν τό ἐνδιαφέρον τοῦ κοινοῦ λόγῳ τῆς ἀμεσότητας πού τοῦ παρεῖχαν, ἀλλά καί τῆς δυνατότητας τῆς δημόσιας παρέμβασης. Μέ ἄλλους λόγους, τά δίκτυα αὐτά διαμόρφωσαν ἕνα νέο κίνημα προβληματισμένων ἐνεργῶν πολιτῶν, πού διεκδικοῦν τήν ἄμεση παρέμβαση στά δημόσια πράγματα καί στήν πολιτική λειτουργία, ἀντί τήν «ἰδιωτείας». Ἔτσι ὁ πολίτης ἔχει τήν αἴσθηση τῆς παρέμβασης, πού γιά κάποιους ἀποτελεῖ «δεύτερη ψῆφο». Θά εἶχε ἐξαιρετικό ἐνδιαφέρον νά δοῦμε ἄν ὄντως ἡ παρέμβαση αὐτή ἔχει κάποια ἀπήχηση. Αὐτό ὅμως εἶναι θέμα τῶν εἰδικῶν ἐρευνητῶν. Ἡ προσωπική μας θέση εἶναι ὅτι μᾶλλον ἡ δυναμική τῆς ὅλης «παρέμβασης» ἔχει ὑπερεκτιμηθεῖ. Μέ ἄλλα λόγια ὁ χρήστης ἔχει τήν αἴσθηση (ἤ καλύτερα: τήν ψευδαίσθηση) ὅτι «παρεμβαίνει», στήν οὐσία ὅμως παραμένει «ἰδιώτης». Ἡ διαπίστωση τοῦ καθηγητοῦ Γ. Κοντογιώργη ὅτι «ἡ κοινωνία εἶναι ἰδιώτης» νομίζουμε ὅτι ἀποτελεῖ μία τραγική πραγματικότητα. Σέ κάθε περίπτωση οἱ χῶροι

_131_

αὐτοί δίνουν τή δυνατότητα τῆς ἐλεύθερης καί διαφορετικῆς ἔκφρασης, πού εἶναι σημαντικό νά ἀκούγεται καί νά διαδίδεται. Ἄς πᾶμε ὅμως στό βασικό θέμα τῆς διαπραγμάτευσής μας πού εἶναι τά ἱστολόγια. Τόν ὄρο «ἱστολόγιο» ἤ web log τόν ἄκουσα γιά πρώτη φορά γύρω στό 2005, διαβάζοντας κάποιο ρεπορτάζ ἐφημερίδας. Ἐκεῖ σχεδόν πλεκόταν τό «ἐγκώμιό» τους. Βέβαια ἡ ἀρχική μορφή τούς ἦταν ἕνα εἶδος «ψηφιακοῦ ἡμερολογίου». Γι’ αὐτό ἄν δεῖ κανείς τή δομή ἑνός ἱστολογίου θά παρατηρήσει ὅτι οἱ ἀναρτήσεις του προβάλλονται ἀνάστροφα μέ ἡμερολογιακή σειρά. Ὑπάρχουν διάφορες τυπολογίες ἱστολογίων: προσωπικά, πολιτικά, πολυθεματικά, ἐνημερωτικά, ἐνοριακά, δημοσιογραφικά, ἀθλητικά, ἐπιστημονικά, θρησκευτικά, γεωστρατηγικῆς, μαγειρικῆς, ἐκπαιδευτικά, βιβλίων, φωτογραφικά, κινηματογράφου, τέχνης κ. ἀ.π. Οἱ βασικότεροι λόγοι πού συνήθως ὁδηγοῦν κάποιο πρόσωπο νά ἀσχοληθεῖ μέ τό blogging εἶναι: • ἡ εὐχέρεια πού τοῦ δίνεται νά πεῖ τήν ἄποψή του καί μάλιστα ἀνωνύμως ἤ χρησιμοποιώντας ψευδώνυμο. • ἡ ἀμεσότητα καί ἡ διαδραστικότητα πού προσφέρει ἕνα ἱστολόγιο (ἄμεσος διάλογος μέσῳ σχολίων, εὔκολη δημοσίευση κ.λπ.). • ἡ δωρεάν προσφορά domain name καί ὑπηρεσιῶν blogging. Φυσικά στή λεγόμενη «μπλογκόσφαιρα» ὑπάρχουν κανόνες. Ὅσοι παρέχουν αὐτές τίς ὑπηρεσίες τό κάνουν ὑπό προϋποθέσεις, πού πρέπει ν’ ἀποδεχθεῖ ὁ χρήστης πρίν ἀρχίσει νά τίς χρησιμοποιεῖ. Σ’ αὐτές περιλαμβάνονται ὁ σεβασμός τῶν πνευματικῶν δικαιωμάτων, ἡ ἀποφυγή τῆς λογοκλοπῆς, ὁ σεβασμός στά φυσικά πρόσωπα καί στούς θεσμούς, ὁ σεβασμός στά ἀνθρώπινα δικαιώματα καί στά δικαιώματα τοῦ παιδιοῦ, ἡ ἀποφυγή ρατσιστικῶν ἀναφορῶν καί ἔκφρασης μίσους, ἡ ἀποφυγή προβολῆς βίας, ἔκνομων δραστηριοτήτων κ.λπ. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά θά πρέπει νά ἀναφερθεῖ ὅτι πολλές φορές οἱ πάροχοι προβαίνουν στό ἐν λόγῳ «κλείδωμα» σχεδόν αὐθαιρέτως, λαμβάνοντας ὑπόψη τους μόνο τίς «ἀναφορές» γιά δῆθεν «κακόβουλο περιεχόμενο». Μπορεῖ νά φαίνεται ὑπερβολικό, ἀλλά ἄν τό θέλουν μερικοί κακοπροαίρετοι χρῆστες, μποροῦν νά ἀπενεργοποιήσουν ἕνα blog στέλνοντας τή σχετική «ἀναφορά κατάχρησης» στόν πάροχο, ἀνεξάρτητα ἀπό τό γεγονός ὅτι τό blog μπορεῖ νά τηρεῖ τούς ὅρους χρήσεως! Ὁ πάροχος μετρᾶ «ἀναφορές», χωρίς νά ἐξετάζει τό περιεχόμενο τοῦ blog! Αὐτό βέβαια mutatis mutandis θυμίζει λίγο «λογοκρισία».

_132_

2. Δομή τῶν ἱστολογίων Ἕνα ἱστολόγιο (blog) μπορεῖ νά περιέχει (μέ βάση τά τεχνολογικά δεδομένα τοῦ Ὀκτωβρίου 2010): • τίς ἀναρτήσεις (post) κατά ἡμερολογιακή σειρά. • τά σχόλια τῶν ἀναγνωστῶν (ὑπάρχουν κάτω ἀπό τήν ἀνάρτηση). • τούς συνδέσμους (links) σέ ἄλλους δικτυακούς τόπους, πού προτείνει ὁ διαχειριστής ἤ τίς περιλήψεις τῶν post ἄλλων ἱστολογίων (μέσω τῆς λειτουργίας rss σέ blogroll). • τό ἀρχεῖο, ὅπου ὁ χρήστης μπορεῖ νά ἔχει πρόσβαση σέ ὅλες τίς ἀναρτήσεις. • ἕνα κουμπί «ἀναζήτησης» τοῦ ἱστολογίου (ἐνίοτε). • παράθυρο ἄμεσης συζήτησης (chat) καί ἀνταλλαγῆς ἀπόψεων (ἐνίοτε). • λίστα μέ τούς ἐγγεγραμμένους ἀναγνῶστες (ἐνίοτε). • δυνατότητα ἐγγραφῆς μέσῳ rss στίς ἀναρτήσεις, στά σχόλια ἀναρτήσεων ἤ καί στά δύο. • διάφορα πρόσθετα (widgets) ἀνάλογα μέ τίς προτιμήσεις τοῦ ἑκάστοτε διαχειριστῆ (ἐπί παραδείγματι: ἡμερομηνία, ὥρα, ἑορτολόγιο, πρόγραμμα τηλεοράσεως, πρωτοσέλιδα ἐφημερίδων, κείμενα, παράθεση μουσικῶν ἀρχείων mp3 σέ ψηφιακό jukebox, λίστα μέ περίληψη τῶν τελευταίων σχολίων τῶν ἀναγνωστῶν, λίστα τῶν πρόσφατων ἤ τῶν δημοφιλῶν ἀναρτήσεων, φωτογραφίες, γραμμή βίντεο, λίστα ψηφοφοριῶν γιά διάφορα θέματα, λίστα μέ διάφορες προτάσεις γιά βιβλία, ταινίες κ.λ.π. Σημειώνεται ὅτι ἡ παρακάτω δομή εἶναι ἐνδεικτική καί σέ καμία περίπτωση ἐξαντλητική. Μόλις πού χρειάζεται νά σημειώσουμε ὅτι τά δεδομένα ἀλλάζουν καθημερινά, ὅταν μιλᾶμε γιά τεχνολογικά προϊόντα αἰχμῆς.

3. Πλατφόρμες γιά blogging Ὑπάρχουν πολλές πλατφόρμες γιά blogging, ἄλλες δωρεάν καί ἄλλες μέ χρέωση. Θά ἐπικεντρωθοῦμε στίς δωρεάν πλατφόρμες. Οἱ γνωστότερες εἶναι ἡ BlogSpot τῆς Google καί ἡ πλατφόρμα τῆς Wordpress. Ἄλλες γνωστές πλατφόρμες εἶναι ἡ livejournal,τό Tumblr καί τό posterous. Ἀπό ἑλληνικῆς πλευρᾶς ἀνάλογες ὑπηρεσίες παρέχει ἡ Pathfinder διά τοῦ Pblogs. Ὑπηρεσίες blogging παρέχει καί τό Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (βλ. στή σελίδα: http://blogs.sch.gr, μέ λογισμικό ἀνοικτοῦ κώδικα ἀπό τή Wordpress MU, βλ. http://mu.wordpress.org/). _133_

4. Ἡ «μπλογκόσφαιρα» καί ἡ ὀρθόδοξη ἔκφραση Τά ἱστολόγια στήν Ἑλλάδα ξεπερνᾶνε στήν παροῦσα φάση (Ὀκτώβριος 2010) τίς 135.000 (ὁ ἀριθμός δίδεται μέ βάση σχετική ἐπίκαιρη ἐρώτηση στή Βουλή, πού ἔγινε πρόσφατα ἀπό βουλευτή καί δημοσιεύθηκε στόν τύπο καί στό διαδίκτυο). Ἐπειδή πρόκειται γιά ἕνα προσφιλές καί σχετικά «εὔκολο» (ὅπως διαπιστώσαμε παραπάνω) στή χρήση του μέσο, ἀπό τό χῶρο δέν ἔλειψε καί ἡ ὀρθόδοξη ἔκφραση. Πληθώρα blogs ἄλλα μέ ἔμφαση στήν ὀρθόδοξη πίστη, ἄλλα στήν ὀρθόδοξη πνευματικότητα, ἄλλα στήν ἐπικαιρότητα, ἄλλα πολυθεματικά, ἄλλα ἐνοριακά, ἄλλα «ζηλωτικά» βγῆκαν σιγά-σιγά στόν «ἀέρα». Μόνο στή χώρα μας μέ μιά πρόχειρη ματιά ὑπάρχουν πάνω ἀπό 300 ὀρθόδοξα blog. Ἄλλοι ἐπώνυμοι κι ἄλλοι ἀνώνυμοι προσπαθοῦν ὁ καθένας ἀπό τό μετερίζι του νά προβάλλουν τήν ὀρθόδοξη πίστη σέ ἐποχές ἔξαρσης τῆς πληροφορίας. Σ’ αὐτόν λοιπόν τόν κυκεώνα τῆς συνεχοῦς πληροφορίας τά blog ἐπιλέγουν τήν πλέον κατάλληλη γιά τούς ἀναγνῶστες τους. Ἐδῶ ἔγκειται κατά τήν ἄποψή μας καί ἡ οὐσιαστική συμβολή τους. Ἐκεῖ ὅπου ὁ ἀναγνώστης χάνεται στό ἄπειρο τῶν πληροφοριῶν ἔρχονται οἱ bloggers καί ἀναδεικνύουν ἐπιλεκτικά -μέ σαφῶς ὑποκειμενικά κριτήρια- τίς πιό σημαντικές κατά τή γνώμη ἑνός ἑκάστου. Οἱ bloggers δέν δεσμεύονται κατ’ ἀνάγκη ἀπό τήν ἐπικαιρότητα, ἀλλά τήν ἐπιλέγουν (παραφράζουμε στό σημεῖο αὐτό τή ρήση γνωστοῦ blogger). Ἀκόμα κι ἔτσι ὅμως ὁ ἀναγνώστης βρίσκεται μπροστά σέ ἕνα τεράστιο ὑλικό πληροφοριῶν, πού κανείς δέν ξέρει ἄν ἔχει τό χρόνο ἤ τήν διάθεση νά τίς προσπελάσει. Παρά πάντα ταῦτα ἡ ἐπιλογή αὐτή καθ’ αὐτή εἶναι σημαντική. Γι’ αὐτό καί ὁ ἀναγνώστης εἶναι ὁ τελικός κριτής. Ἐπιλέγει μέ βάση τά δικά του ἀξιολογικά κριτήρια τί θέλει νά διαβάσει. Ὅπως σέ ὅλους τους χώρους ἔτσι καί στή «μπλογκόσφαιρα» ὑπάρχουν «παρατράγουδα»: πολλοί μπερδεύουν τήν ἐλευθερία τῆς ἔκφρασης μέ τήν ἀπόλυτη ἀσυδοσία, ἄλλοι κάνουν ἐπιθέσεις «κάτω ἀπό τό τραπέζι», ἄλλοι παραπληροφοροῦν συστηματικά καί στρέφονται κατά τῆς ὀρθοδοξίας μας ἤ «λοιδοροῦν» τήν πίστη μας, ἄλλοι ὑβρίζουν ἀσύστολα, ἄλλοι ἀπό ἄκαμπτο «ζηλωτισμό» βλέπουν παντοῦ «σκοτεινές δυνάμεις» ἤ «συνωμοσίες». Δυστυχῶς δέν ὑπάρχουν ἐξαιρέσεις οὔτε στήν «ὀρθόδοξη μπλογκόσφαιρα», ὅπου ὁρισμένοι «νέο-καθαροί» αὐτοανακηρύσσονται «ὀρθοδοξομέτρες», κατηγορώντας σχεδόν τούς πάντες γιά αἵρεση καί πλάνη, ἀπό ἁπλούς λαϊκούς, πρεσβυτέρους μέχρι καί ἐγνωσμένου κύρους ἀρχιερεῖς, ἀγνοώντας τίς παρακαταθῆκες τῶν ἁγίων μας γιά τήν κατάκριση καί κρυβόμενοι πίσω ἀπό τήν ἀνωνυμία τους. Δείχνουν μέ τή στάση τούς ν’ ἀγνοοῦν τούς λόγους τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος: _134_

Πρόσχωμεν ἑαυτοῖς, μή ποτε ἐπὶ τὴν στενὴν καὶ τεθλιμμένην ὁδὸν λέγοντες ὁδεύειν, τὴν πλατεῖαν καὶ εὐρύχωρον κατέχοντες ἐπλανήθημεν. Στενὴν ὁδὸν ἐμφανίσει σοι θλίψις κοιλίας, στάσις παννύχιος, μέτρον ὕδατος, ἄρτου ἔνδεια· ἀτιμίας πόμα καθάρσιον· μυκτηρισμοὶ, καταγέλωτες, ἐμπαισμοὶ, ἐκκοπὴ θελημάτων οἰκείων, προσκρούσεων ὑπομονὴ, περιφρονήσεως ἀγογγυσία, ὕβρεων βία, ἀδικούμενον ὑπομένειν ἰσχυρῶς, καταλαλούμενον μὴ ἀγανακτεῖν, ἐξουδενούμενον μὴ ὀργίζεσθαι, κατακρινόμενον ταπεινῶσαι. Μακάριοι οἱ τὴν ὁδὸν τῶν προειρημένων ὁδῶν πορευόμενοι, ὅτι αὐτῶν ἐστι ἡ βασιλεία τῶν οὐρανῶν. (Ἁγίου Ἰωάννου τοῦ Σιναΐτου, Κλίμαξ, Λόγος Β´, Περί ἀπροσπαθείας, παρ. ιγ’, ἔκδοσις Ἱερᾶς Μονῆς Παρακλήτου, 9η ἔκδοσις, Ὠρωπός Ἀττικῆς 2002, σελ. 53). Ἀπό τήν ἄλλη μεριά σέ ἀνάλογα μονοπάτια δυστυχῶς κινοῦνται πολλές φορές καί ἄνθρωποι τῆς «ἄλλης πλευρᾶς». Μέ τό πρόταγμα μιᾶς κακῶς ἐννοούμενης «προοδευτικότητας», ἀπό ἄμυνα ἤ ἐνίοτε ἄκρατο ἐγωισμό, «ἐστετισμό» ἤ «ἐλιτισμό» βάλλουν ἐπί δικαίων καί ἀδίκων, χρησιμοποιώντας χαρακτηρισμούς πού δέν συνάδουν μέ τήν παράδοση καί τίς ἀξίες τῆς ὀρθοδοξίας μας. Ἄς λάβουν κι αὐτοί ὑπόψη τους τά σοφά λόγια τοῦ Ἁγίου Ἰωάννου τῆς Κλίμακος κι ἄς ἐπιδείξουν σύνεση καί ψυχραιμία. Στούς χαλεπούς καιρούς πού διανύουμε χρειάζεται μία μέση ὁδός. Δέν μᾶς περισσεύει κανείς, ἄς τό καταλάβουν ὅλοι. Ὅλα αὐτά δυστυχῶς θά ὑπάρχουν ὅσο δέν ὑπάρχει σαφής κατανόηση τῶν ὁρίων τῆς δημόσιας ἔκφρασης. Εὐχόμαστε οἱ λίγες αὐτές ἐξαιρέσεις νά ἀπομονωθοῦν γιά νά μή δοθεῖ τό «ἔναυσμα» στό νομοθέτη γιά «ἔλεγχο» ἤ «λογοκρισία» στή «μπλογκόσφαιρα». Σέ κάθε περίπτωση τό συγκεκριμένο μέσο μπορεῖ νά φανεῖ χρήσιμο τόσο στό χρήστη, ὅσο καί στόν ἀναγνώστη ἀρκεῖ νά ὑπάρχει ἐγκυρότητα, ψυχραιμία, αἴσθημα κοινωνίας καί ὑπέρβαση τοῦ πολύπαθου ἐγωισμοῦ. Ἡ παρουσία τῆς ὀρθόδοξης ἔκφρασης στή «μπλογκόσφαιρα» εἶναι παραπάνω ἀπό ἀναγκαία: εἶναι ἀπαραίτητη. Ἄς ἐλπίσουμε ὅτι ἡ παρουσία αὐτή θά εἶναι διαρκής, ψύχραιμη, δοσμένη μέ σύγχρονο τρόπο καί λόγο, χωρίς βερμπαλισμούς, χωρίς φιοριτοῦρες, χωρίς ἠθικισμούς καί χωρίς φανατισμό. Χρειάζεται ἀκόμα νά εἶναι χριστοκεντρική, ἀπολογητική, ἀναθεμελιωτική (ἀλλά ὄχι «ταλιμπανική»), παραδοσιακή (ἀλλά ὄχι παραδοσιαρχική), οἰκουμενική (ἀλλά ὄχι «οἰκουμενιστική») καί τό κυριότερο: διανθισμένη μέ τήν ἀρετή τῆς διάκρισης.

_135_

5. Ἐπιλεγόμενα Οἱ σύνεδροι πληροφορήθηκαν μέσῳ διαφανειῶν (power point) γιά τήν ὀρθόδοξη παρουσία στήν «μπλογκόσφαιρα» καί εἶδαν δείγματα post, σχολίων ἀνάρτησης, widgets καθώς καί πλατφόρμες γιά blogging. Παρουσιάστηκαν ἐνδεικτικά (καί ὄχι ἐξαντλητικά) μέσῳ screenshots τά ἀκόλουθα ἱστολόγια (σέ παρένθεση ἡ ἠλεκτρονική τους διεύθυνση): • ἄρωμα Ἀσίας (http://asian-aroma.com) : ἱεραποστολικό ἱστολόγιο τοῦ π. Ἰωνᾶ (Μούρτου) τῆς Taiwan. • ΑΓΙΟΡΕΙΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ (http://agioritikesmnimes.pblogs.gr): ἀξιόλογος ἱστοχῶρος ἀφιερωμένος στό Ἅγιον Ὄρος. • Νεκρός γιά τόν Κόσμο (http://o-nekros.blogspot.com): ἡ ὀρθόδοξη μαρτυρία ἀποτυπωμένη μέ σύγχρονη γλώσσα. • Προσκυνητής (http://proskynitis.blogspot.com): ἱστολόγιο ἱερέως μέ ἔμφαση στήν ὀρθόδοξη πνευματικότητα. • ΦΩΣ ΦΑΝΑΡΙΟΥ (http://fanarion.blogspot.com) : ἕνα ἱστολόγιο μέ θέμα τό Οἰκουμενικό Πατριαρχεῖο. • ΠΥΛΗ ΕΙΔΗΣΕΟΓΡΑΦΙΑΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΩΝ (http://www.jpnewsgate.net/gr): δέν πρόκειται γιά ἱστολόγιο μέ τήν κλασική ἔννοια τοῦ ὄρου, ἀλλά γιά δικτυακή «πύλη», πού ὅμως «ὁμοιάζει» εἰδολογικά μέ blog. • Ἱερά Μητρόπολη Βελγίου καί Ἐξαρχία Κάτω Χωρῶν καί Λουξεμβούργου (http://imbelgiou.wordpress.com): ἐπίσημο ἱστολόγιο τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Βελγίου. • ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΜΑΤΑ ΙΕΡΑΣ ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΗΣ ΚΡΗΤΗΣ: φωτογραφίες καί βίντεο ἀπό τίς ἐκδηλώσεις τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Κρήτης (http://agiosandreaskritis.blogspot.com). • ΑΠΑΝΤΑ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ: ἱστολόγιο μέ πλούσιο πνευματικό ὑλικό, ὁμιλίες, κηρύγματα, βίντεο (http://apantaortodoxias.blogspot.com). • ΕΝ ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ: ἕνα ἱστολόγιο ἀφιερωμένο στήν Ἁγία Γῆ (http://jerousalem.blogspot.com). • Ἐκκλησία Παναγίας Ἁγίας Νάπας: ἐνοριακό ἱστολόγιο (http://churchofagianapa.blogspot.com). • Ἡλιαχτίδα: ἱστολόγιο τῆς ἐνορίας ἁγίου Στυλιανοῦ Γκύζη (http://iliaxtida.wordpress.com). • Παπα-Καλλίνικος: τό ἱστολόγιο τοῦ π. Καλλινίκου Μαυρολέοντος, ἡγουμένου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἅγ. Γεωργίου Βασσῶν Καρπάθου, ἐκπαιδευτικοῦ καί εἰσηγητοῦ στό φετινό συνέδριό μας (http://papakallinikos.wordpress.com). • ΙΕΡΑ ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΚΗ καί ΣΤΑΥΡΟΠΗΓΙΑΚΗ ΜΟΝΗ ΑΓ. ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΒΑΣΣΩΝ ΚΑΡΠΑΘΟΥ (http://aggeorgebasson.blogspot.com). _136_

• • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •

Η ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΝΔΟΝΗΣΙΑ: ἱεραποστολικό ἱστολόγιο (http://ierapostoliko.blogspot.com). NaturaZante σύν κεφάλαια θεολογίας τοῦ περιβάλλοντος: ἱστολόγιο τοῦ π. Π. Καποδίστρια (http://www.naturazante.com). Ἑλληνορθόδοξη Κοινότητα Ἀπ. Βαρνάβα Wood Green Λονδίνου: ἐνοριακό ἱστολόγιο (http://stbarnabascommunity.wordpress.com). ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΗΣΑΥΡΙΣΜΑΤΑ: ἱστολόγιο ὀρθόδοξης πνευματικότητας (http://dosambr.wordpress.com). Τό Ζωντανό Ἱστολόγιο: ἱστολόγιο μέ πλούσιο πνευματικό ὑλικό (http://istologio.org). Ι.Ν. ΑΓ. ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΠΑΤΡΩΝ: ἐνοριακό ἱστολόγιο (http://agiabarbarapatras.blogspot.com). NOCTOC: ἀξιόλογο ἱστολόγιο ἐκ Κύπρου (http://noctocnoctoc.blogspot.com). ΙΕΡΑ ΜΟΝΗ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΥΨΕΝΗΣ (http://ipseni.blogspot.com). Ὀρθόδοξη Γυναίκα: ἱστολόγιο πρεσβυτέρας μέ κέντρο τήν ὀρθόδοξη πνευματικότητα (http://orthodoxigynaika.blogspot.com). ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΠΙΣΤΗ VIDEO (http://orthodoxi-pisti-v.blogspot.com). ΟΡΘΟΔΟΞΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: ἱστολόγιο στό ὁποῖο οἱ ἀναγνῶστες θέτουν ἐρωτήσεις καί ἀπορίες γιά θέματα πού ἀφοροῦν τήν ὀρθοδοξία καί παίρνουν ἀπαντήσεις ἀπό τούς διαχειριστές του (http://orthodoxanswers.blogspot.com). ΦΩΝΗ ΒΟΩΝΤΟΣ ΑΜΑΡΤΩΛΟΥ ΙΕΡΕΩΣ (http://iereasanatolikisekklisias.blogspot.com): ἱστολόγιο ἱερέως ἐκ Καλύμνου. Τό Μανιτάρι τοῦ Βουνοῦ: ἱστολόγιο πού διαπραγματεύεται ζητήματα κοινωνίας καί ὀρθόδοξης θεολογίας (http://manitaritoubounou.wordpress.com). Πατμιᾶάς τοῦ Γένους Ἐκκλησιαστική Σχολή (http://patmias.blogspot.com): ἐπίσημο ἱστολόγιο τῆς Πατμιάδος τοῦ Γένους Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς. Χαρμολύπη: ἀξιόλογο ἱστολόγιο μέ ἐξαιρετική ἐμφάνιση καί περιεχόμενο (http://charmolypi.blogspot.com). π.Λίβυος (http://plibyos.blogspot.com): ἱστολόγιο ἱερέως. ΤΟ ΣΤΑΥΡΟΔΡΟΜΙ: ἐνοριακό ἱστολόγιο, ποικίλης ὕλης (http://stavrodromi.wordpress.com). Ἀηδόνι: ἱστολόγιο μέ θέματα ὀρθόδοξης πνευματικότητας (http://ahdoni.blogspot.com). Ἁπλά & Ὀρθόδοξα: ἱστολόγιο τοῦ π. Χερουβείμ Βελέτζα (http://xerouveim.blogspot.com). Ἐκπαιδευτικές καί θεολογικές ἀταξίες: ἱστολόγιο τοῦ θεολόγου Π. Ἀσημακόπουλου (http://theologosnaf.blogspot.com). _137_

• • • • • • • • • • •

ΠΕΡΑ ΑΠΟ ΤΟ ΑΤΟΜΟ: πολυθεματικό ἱστολόγιο τοῦ γράφοντος (http://vardavas.blogspot.com). ΕΚΚΛΗΣΙΑΣΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ: ἐξαιρετικό ἱστολόγιο τοῦ π. Νικολάου Μέζη, πού ἐπικεντρώνεται σέ θέματα λατρείας, ἐκκλησιαστικῆς τέχνης καί ὀρθοδόξου πνευματικότητας (http://nmnovice.blogspot.com). MYSTAGOGY: ἀξιόλογο ὀρθόδοξο ἱστολόγιο γραμμένο ἐξ ὁλοκλήρου στά ἀγγλικά (http://www.johnsanidopoulos.com). Ἱστολόγιο βιβλικῶν σπουδῶν: ἀξιόλογο ἐπιστημονικό ἱστολόγιο (http://biblicalstudiesblog.blogspot.com). ΒΗΜΑΤΑ: ἱστολόγιο τοῦ πρωτοπρεσβύτερου Θεμιστοκλῆ Μουρτζανοῦ (http://themistoklismourtzanos.blogspot.com). Θεοτόκος: ἱστολόγιο ἱερέως πού διακονεῖ στή Νέα Ζηλανδία (http://father-k.blogspot.com). Τά Θρησκευτικά στή Δευτ/θμια Ἐκπ/ση τῆς Κρήτης: ἱστολόγιο τοῦ Σχολικοῦ Συμβούλου Θεολόγων Κρήτης κ. Γ. Στριλιγκᾶ (http://theologoi-kritis.blogspot.com). Ὀρθόδοξα ἱστολόγια: συναθροιστής ὀρθόδοξων blogs (http://orthodoxa-istologia.blogspot.com). Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΣΤΗΝ ΑΠΩ ΑΝΑΤΟΛΗ: ἱεραποστολικό ἱστολόγιο (http://filoierapostolisumatras.wordpress.com). Athos: Ὁλλανδικό ἱστολόγιο ἀφιερωμένο στό Ἅγιο Ὄρος (http://athos.weblog.nl). ΑΓΙΟΙ ΤΗΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΟΥ(http://ipseni9.blogspot.com).

Ὁ κ. Γεώργιος Βαρδαβᾶς ἀναπτύσσει τό θέμα του. _138_

Γεώργιος Στριλιγκᾶς Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων Πρόεδρος τοῦ Παγκρήτιου Συνδέσμου Θεολόγων

Wiki καί Ἐκπαιδευτικά Δίκτυα. Δύο Παραδείγματα

ύμφωνα μέ τό θέμα μου, θά προσπαθήσω νά σᾶς παρουσιάσω, μέ τή βοήθεια διαφανειῶν καί μέ συντομία, δύο διαδικτυακές ἐκπαιδευτικές ἐργασίες μου, οἱ ὁποῖες ἤδη εἶναι στή διάθεση τῶν θεολόγων τῆς Κρήτης. Πρόκειται γιά δύο δυναμικούς ἱστότοπους πού ἀνήκουν στήν κατηγορία τῶν διαδραστικῶν ἐκπαιδευτικῶν ἐφαρμογῶν τῆς κατηγορίας Web 2. Οἱ διαδικτυακοί αὐτοί χῶροι δημιουργήθηκαν καταρχήν γιά ἐπιμορφωτικούς σκοπούς, στό πλαίσιο τῆς συνεργασίας μου μέ τούς ἐκπαιδευτικούς θεολόγους τῆς Κρήτης. Παράλληλα, φιλοδοξοῦν νά ἀποτελέσουν δυναμικά ἐργαλεῖα πού μποροῦν νά διευκολύνουν τήν ἐπικοινωνία καί τό ἔργο τῶν θεολόγων τῆς περιφέρειάς μας. Καθοριστικό ρόλο γιά τή δημιουργία τους ἔπαιξαν πρῶτον οἱ θετικότατες ἐμπειρίες πού ἔχω ἀποκομίσει ἀπό τή μέχρι στιγμῆς λειτουργία τοῦ διαδικτυακοῦ κόμβου μας http//:theologoi-kritis.sch.gr, ὁ ὁποῖος σέ λίγο κλείνει δύο χρόνια ἐπιτυχοῦς λειτουργίας. Ἐπίσης, ἡ ἀνταπόκριση καί τό ἔντονο ἐνδιαφέρον μεγάλου ἀριθμοῦ θεολόγων τῆς Κρήτης, κυρίως ὅσων ἔλαβαν μέρος στό σεμινάριο «Οἱ νέες τεχνολογίες πληροφορίας καί ἐπικοινωνίας (ΤΠΕ) στό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν», πού πραγματοποιήθηκε σέ πολλές πόλεις τῆς Κρήτης, κατά τό περασμένο σχολικό ἔτος. Στό πολύωρο ἐκεῖνο σεμινάριο εἴχαμε ἀσχοληθεῖ καί ἐξασκηθεῖ σέ ἐκπαιδευτικές χρήσεις πολλῶν ἐφαρμογῶν Web 2, μεταξύ τῶν ὁποίων εἶναι τά wiki, τά ἱστολόγια (blogs), τά περιβάλλοντα κοινωνικῆς καί ἐκπαιδευτικῆς δικτύωσης, καθώς ἐπίσης ἡ δημιουργία ἠλεκτρονικῶν φύλλων ἐργασίας καί ἀξιολόγησης, ἐκπαιδευτικῶν παρουσιάσεων καί ἐκπαιδευτικῶν video. Σέ συνέχεια ἐκείνης τῆς συνεργασίας, ὅταν νιώσαμε ἀρκετά ὥριμοι γιά τή δημιουργία καί λειτουργία συνεργατικῶν διαδικτυακῶν δομῶν, ὑπερβαίνοντας

_139_

τίς πειραματικές ἱστοσελίδες πού φτιάξαμε στό πλαίσιο τοῦ σεμιναρίου, κυρίως γιά νά ἀσκοῦνται οἱ ἐπιμορφούμενοι, προχωρήσαμε στήν ἵδρυση δύο νέων ἱστότοπων, μέ στόχο τή θεμελίωση μονιμότερης διαδικτυακῆς συνεργασίας μεταξύ τῶν ἐκπαιδευτικῶν. A. Ὁ πρῶτος εἶναι τό wiki «Χριστιανική Κρήτη», πού λειτουργεῖ στή διεύθυνση: http//:christiancrete.wikispaces.com. Τά ἀρχεῖα wiki εἶναι ἕνας ἐνδιαφέρων τρόπος γιά συνεργατική δημιουργία ἀπό ἀπόσταση καί παρουσίαση ὑλικοῦ στό διαδίκτυο. Εἶναι εὐέλικτοι καί δυναμικοί ἱστότοποι, μέ δυνατότητα δημοσίευσης πολλῶν τύπων ἀρχείων καί ἀξιοποίησης ποικίλων συνεργατικῶν ἐφαρμογῶν. Παρέχουν τή δυνατότητα πρόσκλησης καί συμμετοχῆς μελῶν καί στή συνέχεια ὀργάνωσης συλλογικῆς ἐργασίας. Στήν ἐκπαιδευτική καί διδακτική πράξη προσφέρονται γιά ἐξ ἀποστάσεως συνεργασίες, ὑλοποίηση σχεδίων ἐργασίας (projects), τήρηση ἠλεκτρονικοῦ τετραδίου ἐργασιῶν, δημιουργία λημματικῶν καταλόγων, δημοσίευση κοινόχρηστων ἐγγράφων, διαθεματικές, διεπιστημονικές καί ὁμαδοσυνεργατικές προσεγγίσεις κ.ἄ. Τό μεγαλύτερο πλεονέκτημά τους εἶναι ὅτι ἡ πληροφορία κτίζεται συνεργατικά ἀπό πολλούς συνδιαχειριστές. Ἀκόμη, ὅτι ὁ χῶρος ἑνός wiki εἶναι ὀργανωμένος καί ἐξοπλισμένος μέ πλῆθος ἐργαλείων καί ἐφαρμογῶν διαδραστικῆς ἐπικοινωνίας. Σήμερα, στό διαδίκτυο ὑπάρχουν πολλά ἀρχεῖα αὐτοῦ τοῦ τύπου, ὅπως εἶναι διάφορες ψηφιακές ἐγκυκλοπαίδειες (π.χ. ἡ γνωστή «Βικιπαίδεια» στή διεύθυνση http://el.wikipedia.org), συλλογές ἀποφθεγμάτων, ἑνότητες ἐπιμορφωτικοῦ ἤ ἐρευνητικοῦ ὑλικοῦ κ.ἄ. Ὅπως γράψαμε στό πρωτοσέλιδο τοῦ ἱστότοπου, σκοποί τῆς δημιουργίας τοῦ wiki «Χριστιανική Κρήτη» εἶναι: • Οἱ ἐκπαιδευτικοί πού συμμετέχουν, νά μάθουν νά δημιουργοῦν ἀρχεῖα καί σελίδες wiki καί νά εὐαισθητοποιηθοῦν γιά τήν ἀξιοποίησή τους στή διδακτική διαδικασία. • Νά δημιουργηθεῖ μία συνοπτική ψηφιακή ἐγκυκλοπαίδεια τῆς διαδρομῆς τοῦ Χριστιανισμοῦ στήν Κρήτη, χρήσιμη σέ ἐκπαιδευτικούς καί μαθητές. Γιά τή δημιουργία τοῦ wiki ἀπευθυνθήκαμε στούς ἐκπαιδευτικούς θεολόγους τῆς Κρήτης, πού μποροῦν νά γίνουν μέλη του, ἀλλά καί στούς μαθητές τῶν σχολείων τῆς Κρήτης, μέσῳ τῶν καθηγητῶν τους. Οἱ μαθητές μποροῦν νά ἐργαστοῦν, στό πλαίσιο τῶν μαθημάτων τους μέ τήν ἐποπτεία τῶν καθηγητῶν τους, γιά τήν προετοιμασία ὑλικοῦ. Ἡ πρόσκληση αὐτή ἀσφαλῶς ἰσχύει καί σήμερα, ἀφοῦ τό wiki ἐξακολουθεῖ νά βρίσκεται σέ λειτουργία. Ἡ ἰδέα εἶναι οἱ μετέχοντες ἐκπαιδευτικοί, ἀφοῦ κατανοήσουν τή λειτουργία, τόν σκοπό καί τίς ἐκπαιδευτικές δυνατότητες τοῦ wiki καί ἐξασκηθοῦν στή δημιουργία σελίδων σέ αὐτό, σέ μιά πρώτη φάση, νά ὀργανώσουν ὁμάδες μαθητῶν _140_

γιά τήν εὕρεση ὑλικοῦ σχετικά μέ τήν ἱστορική διαδρομή τοῦ Χριστιανισμοῦ στόν τόπο τους ἤ καί εὐρύτερα στήν Κρήτη. Τό ὑλικό μπορεῖ νά εἶναι μία φωτογραφία, ἕνα κείμενο ἕνας ὕμνος, ἀλλά καί συνθετότερα πολυμέσα. Μπορεῖ νά προέρχεται ἀπό προγράμματα σχολικῶν δραστηριοτήτων ἤ σχέδια ἐργασίας (project) τῶν μαθητῶν, ἀπό δραστηριότητες τῆς ὡριαίας διδασκαλίας ἤ μπορεῖ νά εἶναι ἐνθύμια ἀπό μία ἐκπαιδευτική ἐπίσκεψη ἤ μία ἐκδρομή. Στό στάδιο αὐτό, τό ὑλικό μπορεῖ νά εἶναι μόνο σύντομα κείμενα καί φωτογραφίες, πρός ἀποφυγή δυσκολιῶν στή διαχείριση δυσκολότερων ἐφαρμογῶν. Οἱ μαθητικές ἐργασίες πρέπει νά εἶναι σύντομες, σύμφωνα μέ τίς ὁδηγίες δημοσίευσης πού ὑπάρχουν στόν ἱστότοπο. Σέ ἑπόμενη φάση, οἱ ἐκπαιδευτικοί μποροῦν νά προχωρήσουν στή δημιουργία δικῶν τους wiki μαζί μέ τούς μαθητές τους, ὅπου μέλη καί δημιουργοί θά εἶναι οἱ ἴδιοι οἱ μαθητές. Ὁ ἱστότοπος εἶναι ἐκπαιδευτικός, λειτουργεῖ σέ προστατευμένο καί ἀπόλυτα ἐλεγχόμενο περιβάλλον καί δέν περιέχει διαφημίσεις, παραπλανητικούς συνδέσμους καί συνδέσεις μέ μή ἐπιθυμητές διαδικτυακές περιοχές. Σύμφωνα μέ τά προνόμια πού ἔχει ὁρίσει ὁ διαχειριστής, ἡ πρόσβαση στόν ἱστότοπο, εἶναι ἐλεύθερη σέ ὅλους, ἐνῶ δυνατότητα δημοσίευσης καί ἐπεξεργασίας ἔχουν μόνο τά μέλη. Γιά συμμετοχή στήν ὁμάδα δημιουργίας τοῦ wiki ἀπαιτεῖται ἐγγραφή. Τά μέλη τοῦ wiki διακρίνονται σέ: • Δημιουργός-διαχειριστής (creator): Ὁ Σχολικός Σύμβουλος Θεολόγων Κρήτης. • Συνδημιουργοί (organizers): Ἐπιτροπή ἀπό ἐκπαιδευτικούς θεολόγους τῆς περιφέρειας Κρήτης, μέ δικαιώματα στή διαχείριση ὅλων τῶν σελίδων. • Μέλη-συντάκτες (members): Ἐκπαιδευτικοί θεολόγοι τῆς περιφέρειας Κρήτης, μέ δικαιώματα δημοσίευσης καί διαχείρισης τῶν σελίδων πού δημιουργοῦν. • Συνεργάτες-συντάκτες: Μαθητικές ὁμάδες καί μεμονωμένοι μαθητές ἀπό σχολεῖα Δευτεροβάθμιας Ἐκπαίδευσης τῆς περιφέρειας Κρήτης, πού μποροῦν νά ἐργαστοῦν γιά τήν προετοιμασία ὑλικοῦ, στό πλαίσιο τῶν μαθημάτων τους μέ τήν ἐποπτεία τῶν καθηγητῶν τους. Ἔχουν δικαιώματα πρόσβασης στόν ἱστότοπο, χωρίς δικαιώματα διαχείρισης σελίδων. Οἱ ἐργασίες μαθητῶν καταχωρίζονται-δημοσιεύονται ἀπό τούς καθηγητές τους πού εἶναι μέλη-συντάκτες. Σέ περίπτωση δυσκολίας, τό ὑλικό μπορεῖ νά ἀποστέλλεται στόν Σχολικό Σύμβουλο ἤ τούς διαχειριστές μέσῳ ἠλεκτρονικοῦ ταχυδρομείου. Γιά τήν ἐγγραφή καί τή συμμετοχή στό wiki δέν ἀπαιτοῦνται ἰδιαίτερες γνώσεις Πληροφορικῆς. Ἀναλυτικές πληροφορίες γιά τόν τρόπο ἐγγραφῆς, συμμετοχῆς, δημοσίευσης καί εὕρεσης ὑλικοῦ, βῆμα πρός βῆμα, ὑπάρχουν στό κεντρικό μενού _141_

τοῦ ἱστότοπου. Γιά τήν ἐγγραφή ἀπαιτεῖται ἡ κατοχή προσωπικῆς διεύθυνσης ἠλεκτρονικοῦ ταχυδρομείου. Γιά ὅσους δυσκολεύονται, φιλοδοξία μας εἶναι νά δημοσιεύσουμε, πολύ σύντομα, σχετική ἐπιμορφωτική ἑνότητα μέ θέμα τά ἀρχεῖα wiki σέ πλατφόρμα τηλεκπαίδευσης (e-learning), μᾶλλον στό Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο. Τό ὑλικό τοῦ wiki ἔχει χαρακτηριστεῖ μέ «ἐτικέτες» (tags) σύμφωνα μέ α) τό εἶδος τοῦ ὑλικοῦ, β) τόν Νομό καί γ) τή Μητρόπολη πού ἀφορᾶ, ὡς ἑξῆς:

1. Εἶδος ὑλικοῦ

• • • • • • • • • •

Βιβλιογραφία Εἰκόνες-Κειμήλια Ἱστορικά γεγονότα Ἱστορικά πρόσωπα Ἱστορικοί τόποι-Μνημεῖα Μητροπόλεις-Ἐπισκοπές Μοναστήρια-Ἡσυχαστήρια Ναοί-Προσκυνήματα Παραδόσεις-Ἔθιμα Τοπικοί Ἅγιοι

2. Νομός

• • • •

Ἡρακλείου Λασιθίου Ρεθύμνου Χανίων

3. Μητρόπολη

• • • • • • • • •

Ἀρχιεπισκοπή Κρήτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας Πέτρας καί Χερρονήσου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἀρκαλοχωρίου, Καστελλίου καί Βιάννου Ρεθύμνης καί Αὐλοποτάμου Λάμπης, Συβρίτου καί Σφακίων Κυδωνίας καί Ἀποκορώνου Κισάμου καί Σελίνου Κάθε ἀρθρογράφος ἔχει τή δυνατότητα νά δημοσιεύσει τό ἄρθρο του καί παράλληλα νά ὁρίσει τίς κατάλληλες ἐτικέτες καί νά τοποθετήσει ὑπερσυνδέσεις _142_

ὅπου χρειάζεται, ὥστε νά ἐντοπίζεται κάθε λῆμμα ἀπό τούς ἐπισκέπτες πού ἀναζητοῦν σχετικές πληροφορίες. Ὁ ἱστότοπος παρέχει σύνθετες δυνατότητες διασύνδεσης καί ἀναζήτησης τῆς πληροφορίας. Μερικοί ἀπό τούς τρόπους εὕρεσης θεμάτων καί σελίδων εἶναι: 1. Μέσα ἀπό τόν «Γενικό ἀλφαβητικό κατάλογο» πού βρίσκουμε σέ ὅλες τίς περιοχές πού ἐμφανίζονται οἱ ἐτικέτες (μέσῳ τοῦ ἐργαλείου tag cloud). 2. Ἀπό τό μενού «Ἑνότητες ὑλικοῦ» πού ἐμφανίζεται σέ ὅλες τίς σελίδες. 3. Ἀπό τόν κατάλογο τῶν ἐτικετῶν, πού μποροῦμε νά βροῦμε σέ πολλά σημεῖα τοῦ ἱστότοπου. Ὅταν ἐπιλέξουμε τήν ἐτικέτα πού μᾶς ἐνδιαφέρει θά ἐμφανιστεῖ ὁ κατάλογος ὅλων τῶν σελίδων πού ἔχουν δηλωθεῖ στή συγκεκριμένη ἐτικέτα. 4. Ἀπό τή μηχανή ἀναζήτησης τοῦ wiki. Στό χῶρο τοῦ κεντρικοῦ μενού, στή φόρμα μέ τήν ἔνδειξη «Search», γράφουμε τή λέξη ἤ τή φράση πού θέλουμε νά βροῦμε. 5. Ἀπό τήν περιοχή τῆς διαχείρισης τοῦ wiki. Πατώντας «Manage Wiki» καί στή συνέχεια τό κουμπί «Pages», θά ἐμφανιστεῖ ὁ κατάλογος ὅλων τῶν σελίδων τοῦ wiki. Στόν ἴδιο χῶρο, στή φόρμα «Find Tag» μποροῦμε νά γράψουμε τήν ἐτικέτα πού θέλουμε νά ἐμφανίσουμε. Μποροῦμε νά ἀναζητήσουμε ὑλικό κατά τό εἶδος, τόν Νομό καί τή Μητρόπολη πού αὐτό ἀφορᾶ. 6. Ἐπιλέγοντας ὁποιοδήποτε σύνδεσμο μᾶς ἐνδιαφέρει σέ ὁποιαδήποτε σελίδα τοῦ wiki. Ἡ δημοσίευση ἑνός ἄρθρου ἤ ἀρχείου, καθώς καί ἡ δημιουργία καί ἐπεξεργασία μιᾶς σελίδας, εἶναι πολύ εὔκολη ὑπόθεση καί δέν ἀπαιτεῖ ἰδιαίτερες γνώσεις. Γιά νά δημοσιεύσουμε ὑλικό ἀκολουθοῦμε τά παρακάτω βήματα: • Δημιουργοῦμε μία νέα σελίδα πατώντας τό κουμπί «New Page» πού βρίσκεται στό κεντρικό μενού. • Δίνουμε ὡς ὄνομα στή σελίδα (στά ἑλληνικά) τόν τίτλο τοῦ θέματος πού θά δημοσιεύσουμε, π.χ., Ἀπόστολος Τίτος (ἐτικέτα «Τοπικοί ἅγιοι»), Ναός Ἁγίου Τίτου Ἡρακλείου (ἐτικέτα «Ναοί-Προσκυνήματα»). • Ὁρίζουμε ἐτικέτες στή σελίδα μας ὥστε νά ἐμφανίζεται αὐτόματα σέ ὅλες τίς κατηγορίες καί ἑνότητες ὑλικοῦ πού χρειάζεται (Νομός, Μητρόπολη κτλ.). Τά λήμματα καταχωρίζονται ἀλφαβητικά μέ αὐτόματο τρόπο. Ἡ ὀργάνωση ἐτικετῶν εἶναι σημαντική γιά τή διευκόλυνση τῆς ἀναζήτησης τοῦ ὑλικοῦ. Π.χ., στό λῆμμα «Ἅγιος Μηνᾶς Ἡρακλείου» μποροῦν νά δηλωθοῦν τέσσερις ἐτικέτες: «Γενικός ἀλφαβητικός κατάλογος», «ΝαοίΠροσκυνήματα», «Νομός Ἡρακλείου» καί «Ἀρχιεπισκοπή Κρήτης». Ἔτσι, τό λῆμμα αὐτό θά ἐμφανίζεται στούς καταλόγους καί τῶν τεσσάρων _143_

ἐτικετῶν. • Στόν χῶρο ἐπεξεργασίας τῆς σελίδας (πού ἀνοίγει μέ τήν ἐπιλογή «Edit») προσθέτουμε τό ὑλικό μας, πού μπορεῖ νά εἶναι κείμενο, εἰκόνα, ἦχος, βίντεο ἤ ἀκόμη καί δυναμικότερα πολυμέσα, ὅπως δημοσκοπήσεις, διαδραστικοί χάρτες, ἄλμπουμ φωτογραφιῶν, ταινίες τοῦ youtube, ἡμερολόγια κ.ἄ. Ἡ πρόσθεση ὑλικοῦ γίνεται μέ ἁπλή ἀντιγραφή-ἐπικόλληση ἐάν εἶναι μόνο κείμενο. Ἐάν πρόκειται γιά πολυμέσα διατίθεται ἰσχυρή καί εὔχρηστη μηχανή δημοσίευσης ἀρχείων στό διαδίκτυο, μέ τήν ὁποία μποροῦμε, ὅπως λέμε, νά «ἀνεβάσουμε» τά πάντα, σέ σύντομο χρονικό διάστημα. Ἡ διαχείριση τοῦ wiki, πού γίνεται ἀπό τήν ἐπιλογή «Manage Wiki», ἐπίσης, εἶναι εὔκολη καί μέ πολλούς αὐτοματισμούς. Ἀπό τόν χῶρο αὐτό, μποροῦμε νά διαγράψουμε σελίδες καί ἀρχεῖα, νά ἀλλάξουμε μέ ἐντυπωσιακά γρήγορο τρόπο τό στύλ, τή σχεδίαση καί τούς χρωματισμούς τοῦ ἱστότοπου, νά διαχειριστοῦμε τά ὑπάρχοντα μέλη μας καί νά προσκαλέσουμε νέα, νά ἀλλάξουμε τίς γενικές ρυθμίσεις, νά δοῦμε τά στατιστικά συμμετοχῶν καί ἐπισκέψεων, νά δοῦμε τίς πρόσφατες ἀλλαγές, νά προσθέσουμε ἐργαλεῖα καί ἐφαρμογές, νά ἐπαναφέρουμε τόν ἱστότοπο σέ προηγούμενη χρονική στιγμή ἤ ἀκόμη ἐάν χρειαστεῖ νά διαγράψουμε ὁλόκληρο τό wiki. Ἐκτός τῶν ἄλλων, στόν ἱστότοπο λειτουργεῖ περιοχή συζητήσεων (Discussion), ὑπηρεσία ὁμαδικῆς ἤ ἀτομικῆς ἀλληλογραφίας γιά τά μέλη, καθώς ἐπίσης ἐφαρμογή καταγραφῆς πλήρους ἱστορικοῦ (History). Ἡ τελευταία εἶναι πολύ χρήσιμη, γιά τήν παρακολούθηση τῶν ἀλλαγῶν στίς ὁποῖες προβαίνουν τά μέλη ἀλλά καί γιά τήν ἐπαναφορά, ἐάν χρειαστεῖ, τοῦ ἱστότοπου ἤ ἑνός ἀρχείου σέ προηγούμενη κατάσταση, ἐπιλέγοντας μία προηγούμενη χρονική στιγμή ὕπαρξης. Ἐπίσης, ἔχουμε καταχωρίσει διαδραστικό χάρτη, ἀξιοποιώντας τήν ἐφαρμογή Googlemaps, ὅπου οἱ ἐνδιαφερόμενοι μποροῦν ὄχι μόνο νά ἐντοπίσουν τά μνημεῖα πού περιγράφουν ἀλλά καί νά δημοσιεύσουν πολυμεσικές πληροφορίες γι’ αὐτά. Δίπλα σέ ὅσα θετικά ἀναφέρθηκαν, ἕνα βασικό μειονέκτημα στή λειτουργία τοῦ ἱστοχώρου εἶναι ὅτι φιλοξενεῖται σέ χῶρο τῆς ἰδιωτικῆς πρωτοβουλίας. Ἡ ἀναγκαστική ἐπιλογή τῆς ἐλεύθερης ζώνης, πού διατίθεται δωρεάν ἀπό τόν διακομιστή wikispases.com, συνεπάγεται ὁρισμένους περιορισμούς στόν διαθέσιμο ὄγκο τοῦ ἱστοχώρου καί περιορισμένη χρήση ὁρισμένων ἐργαλείων. Ἐπιπλέον, πάντοτε ἐκκρεμεῖ ἡ ἀβεβαιότητα γιά τή συνέχιση τῶν ὅρων λειτουργίας. Ἄς εὐχηθοῦμε οἱ δικές μας ἐκπαιδευτικές ὑπηρεσίες, καί κυρίως τό Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο, πολύ σύντομα, νά προσφέρουν τή δυνατότητα γιά τήν ἐξυπηρέτηση αὐτῶν τῶν ἀναγκῶν. Παρ’ ὅλα αὐτά, ἡ μέχρι σήμερα λειτουργία τοῦ wiki μᾶς δημιουργεῖ ἱκανοποίηση, ἀφοῦ μέσα σέ ἕνα μήνα περίπου, ἤδη, περιλαμβάνει περίπου 630 _144_

σελίδες, ἔχει 47 θεολόγους ὡς μέλη, ἐνῶ ἐκκρεμεῖ ἡ ἀνταπόκριση ἀπό ὑπερτριπλάσιους θεολόγους στούς ὁποίους ἔχει σταλεῖ πρόσκληση, ὅπως βλέπετε στή διαφάνεια. Ὅσοι δέν βλέπετε τακτικά τήν ἀλληλογραφία σας ἴσως εἶναι καιρός νά τό πράξετε τώρα. Ἔχετε πρόσκληση συμμετοχῆς στό wiki. Τά στατιστικά τῆς συμμετοχῆς ἀναφέρθηκαν μόνο ὡς ἐνδεικτικά στοιχεῖα μιᾶς δυναμικῆς προοπτικῆς γιά τήν ἀρχόμενη ἐκπαιδευτική συνεργασία, μέ βάση ἕνα νέο τρόπο δουλειᾶς. Ἡ διαδικασία συμμετοχῆς στή δημιουργία τοῦ wiki, ἐκτός τῶν ἄλλων, ἔχει καί ἐπιμορφωτική διάσταση. Γι’ αὐτό οἱ συνάδελφοι πού θά ἐγγραφοῦν καί θά συμμετέχουν μέ δημοσιεύσεις ἄρθρων ἀπό μαθητικές ὁμάδες τῶν σχολείων τους, στό τέλος τοῦ σχολ. ἔτους, θά πάρουν βεβαίωση ἐπιμόρφωσης ἐξ ἀποστάσεως γιά τή συμμετοχή στή δημιουργία τοῦ wiki. Β. Ὁ δεύτερος ἱστότοπος εἶναι τό «Θεολογικό Ἐργαστήρι», πού λειτουργεῖ στή διεύθυνση: http://thriskeftika.grou.ps. Πρόκειται γιά ἕνα κλειστό ψηφιακό ἐκπαιδευτικό δίκτυο πού φτιάχτηκε γιά τήν κοινότητα τῶν θεολόγων ἐκπαιδευτικῶν τῆς Κρήτης. Τά περιβάλλοντα κοινωνικῆς δικτύωσης, ὅπως λέγονται, ἤ ἀλλιῶς ψηφιακές κοινότητες, εἶναι διαδικτυακοί χῶροι ὅπου βρίσκονται συνδεμένοι καί ἐπικοινωνοῦν μεταξύ τούς ὁμάδες ἀνθρώπων, μέ βάση κάποιο κοινό ἐνδιαφέρον. Ἡ πιό γνωστή περίπτωση τέτοιου παγκόσμιου δικτύου εἶναι τό δημοφιλές καί γνωστό σέ ὅλους Facebook. Στούς χώρους αὐτούς, κάθε μέλος τῆς κοινότητας μπορεῖ νά ἔχει τή δική του σελίδα, μέ πληροφοριακό ὑλικό τῆς ἀρεσκείας του, καί παράλληλα νά συμμετέχει σέ ἄλλες ὁμάδες ἤ ὑπομοάδες. Ἐπίσης, μπορεῖ νά δημιουργεῖ ὁ ἴδιος τέτοιες ὁμάδες. Οἱ εὐκολίες πού παρέχονται εἶναι ἡ δυνατότητα εὔκολης δημοσίευσης καί προβολῆς τῆς πληροφορίας καθώς καί ἡ πολύτροπη ἐπικοινωνία μέ ἄλλους χρῆστες μέσα ἀπό μία ποικιλία μεθόδων καί ἐφαρμογῶν. Ἡ ἰδέα τῆς ἀπό κοινοῦ δημιουργίας-λειτουργίας ἑνός ψηφιακοῦ χώρου γιά τή θεμελίωση-χρήση δομῶν ὁμαδικῆς ἐπικοινωνίας, ἀπό πολύ νωρίς, θεωρήθηκε ἑλκυστική ἀπό τούς ἐκπαιδευτικούς, γιά τήν προαγωγή τῶν σκοπῶν τῆς ἐκπαίδευσης. Τά στοιχεῖα πού ἀφετηριακά θεωρήθηκαν καλές προϋποθέσεις γιά τήν ἀξιοποίηση αὐτῆς τῆς τεχνολογίας ἦταν: α) ὁ συνεκτικός δεσμός πού ὑπάρχει ἀνάμεσα στά μέλη μιᾶς σχολικῆς τάξης, πού δυνάμει θά μποροῦσαν νά ἀποτελέσουν τή διαδικτυακή ὁμάδα ἑνός τέτοιου ἐκπαιδευτικοῦ δικτύου, β) ἡ ἑλκυστικότητα καί ἀναγνωρισιμότητα τοῦ μέσου ἀπό ὅλους, καί γ) τό πλῆθος τῶν εὐέλικτων, διαδραστικῶν καί συνεργατικῶν ἐργαλείων πού παρέχουν αὐτές οἱ ὑπηρεσίες, γιά τήν ἀναζήτηση καί τή δόμηση τῆς πληροφορίας καί τῆς ἐπικοινωνίας. Ἔτσι, ἀπό πολύ νωρίς, ἐκτός ἀπό τά γνωστά περιβάλλοντα κοινωνικῆς δικτύωσης, βλέπουμε ὑπηρεσίες πού, ἐκτός τῶν ἄλλων, ἐξειδικεύονται στή δημιουργία ἐκπαιδευτικῶν δικτύων. Τέτοιες ὑπηρεσίες εἶναι ἡ Grou.ps (στή _145_

διεύθυνση http://grou.ps), ἡ Ning (στή διεύθυνση http://www.ning.com) κ.ἄ. Βασικό χαρακτηριστικό τους εἶναι ἡ δυνατότητα δόμησης ἑνός δικτύου, μέ διαχειριστές, μέλη, ὁμάδες καί ὑποομάδες, σέ ἕνα ἀπόλυτα ἐλεγχόμενο καί κλειστό περιβάλλον, πού νά περιλαμβάνει ἀποκλειστικά καί μόνο τίς ἐφαρμογές πού ἐπιθυμεῖ ὁ δημιουργός-ὑπερδιαχειριστής καί πού νά ὑπηρετεῖ συγκεκριμένους σκοπούς καί στόχους. Ὅπως καταλαβαίνετε, αὐτό ἐξυπηρετεῖ πάρα πολύ τίς ἐκπαιδευτικές κοινότητες, εἴτε πρόκειται γιά ὁμάδες ἐκπαιδευτικῶν εἴτε γιά ὁμάδες μαθητῶν, ὅπου τά ἐνδιαφέροντα καί τά ζητούμενα εἶναι ἄλλα. Θά ἔλεγα ὅτι ἡ δυναμική τῶν δικτύων προσφέρεται γιά ἀξιοποίηση, γιατί ὄχι ἄλλωστε, καί στό ποιμαντικό καί κατηχητικό ἔργο τῆς Ἐκκλησίας καί ἰδιαιτέρως στίς ἐκκλησιαστικές δομές διακονίας τῆς νεότητας. Τελικά, τό «Θεολογικό Ἐργαστήρι» εἶναι ἱστοχῶρος κοινωνικῆς καί ἐκπαιδευτικῆς δικτύωσης τῶν θεολόγων τῆς Κρήτης. Ὁ σκοπός δημιουργίας καί λειτουργίας τοῦ δικτύου εἶναι καταρχήν πειραματικός καί ἐρευνητικός, γιά τή μελέτη τῶν δυνατοτήτων ἀξιοποίησης τῶν ψηφιακῶν κοινοτήτων σέ ὁμάδες ἐκπαιδευτικῶν. Ἐπίσης, εἶναι ἐκπαιδευτικός καί ἐπιμορφωτικός. Εἰδικότερα, στοχεύει στό νά γνωρίσουν οἱ συμμετέχοντες ἐκπαιδευτικοί τίς ἐφαρμογές Web 2 καί τά προηγμένα συνεργατικά ἐργαλεῖα κοινωνικῆς δικτύωσης. Ἐπιπλέον, στή διευκόλυνση τῆς ἐπικοινωνίας μεταξύ τους καί μέ τόν Σχολικό Σύμβουλο, καθώς ἐπίσης γιά τήν ἀνάπτυξη διαλόγου γιά θέματα πού ἀφοροῦν στό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν. Στόν χῶρο τοῦ δικτύου λειτουργοῦν πολλές ἐφαρμογές γιά δημοσίευση ὑλικοῦ, προβολή πληροφοριῶν καί ἐπικοινωνία. Μεταξύ ἄλλων, παρέχεται δυνατότητα γιά δημοσίευση κειμένων, εἰκόνων καί πολυμέσων, ὀργάνωση πινάκων ἀνακοινώσεων, ἀνταλλαγή μηνυμάτων ἠλεκτρονικοῦ ταχυδρομείου, δημιουργία ἱστολογίων (blogs) καί ἀρχείων wiki καί συμμετοχή σέ ὑπάρχοντα, λειτουργία χώρου γιά ζωντανή συνομιλία μέ γραπτά μηνύματα (Chat), on line βιντεοσυνομιλία (VideoChat), συμμετοχή σέ χώρους διαλόγου καί κατάθεσης ἀπόψεων (Forum), τήρηση κοινοῦ ἡμερολογίου κατά ὁμάδες κ.ἄ. Ἀκόμη, ὑπάρχει ἡ δυνατότητα δημιουργίας κλειστῶν ὁμάδων καί ὑποομάδων. Ἤδη, ἔχουμε ὀργανώσει διαφορετικούς χώρους γιά τούς ἐπιμορφούμενους τῆς Εἰσαγωγικῆς Ἐπιμόρφωσης, τούς ὡρομίσθιους καί ἀναπληρωτές, τούς θεολόγους κατά νομό, τούς ἐπιμορφωτές θεολόγους κ.ἄ. Ἡ πρόσβαση στόν ἱστότοπο ἐπιτρέπεται μόνο στά μέλη, ὕστερα ἀπό ἔγκριση τοῦ Σχολικοῦ Συμβούλου. Γιά τήν ἐγγραφή ἀπαιτεῖται ἡ ὕπαρξη λογαριασμοῦ ἠλεκτρονικοῦ ταχυδρομείου. Ὅπως καί στά ἀρχεῖα wiki, ἡ δημοσίευση, ἡ διαχείριση καί ἡ εὕρεση πληροφοριῶν γίνεται πολύ εὔκολα καί δέν ἀπαιτεῖ γνώσεις προγραμματισμοῦ. Αὐτό ἀποδεικνύεται _146_

καί ἀπό τό γεγονός ὅτι ἑκατομμύρια παιδιά συντηροῦν τέτοιες προσωπικές σελίδες, σέ ἄλλα περιβάλλοντα, χωρίς οὐσιαστική ἐκπαίδευση πάνω σέ αὐτά. Ὡς πρός τή δωρεάν φιλοξενία σέ πάροχο ἀπό τήν ἰδιωτική πρωτοβουλία ἰσχύουν τά μειονεκτήματα καί τά πλεονεκτήματα πού ἀναφέραμε γιά τά wiki. Σεβασμιώτατοι, σεβαστοί πατέρες, ἀγαπητοί συνάδελφοι Οἱ νέες τεχνολογίες πληροφορίας καί ἐπικοινωνίας (ΤΠΕ) ἔχουν εἰσβάλει δυναμικά στή ζωή μας, καθώς ἐπίσης στήν ἐκπαιδευτική διεργασία. Ἡ ταχύτητα διάδοσης τῶν νέων τεχνολογιῶν καί ἡ ἐξίσου ταχύτατη παραγωγή ὁλοένα νέων μηχανῶν, ἐργαλείων καί ἐφαργογῶν, πολλές φορές, δέν μᾶς ἐπιτρέπει νά ἐξετάσουμε μέ τή δέουσα προσοχή τά ὑπέρ καί τά κατά στή χρήση τους. Ὁπωσδήποτε, ἤδη, ὅλοι μας ἀπολαμβάνουμε τίς ὠφέλειες πού ἔχουν προκύψει ἀπό τή διάδοση αὐτή, ἔστω καί ἐάν δέν εἴμαστε εἰδικοί χρῆστες καί χειριστές. Ἀπό τήν ἄλλη πλευρά, συχνά, ὁ προβληματισμός εἶναι πολύ ἔντονος ὅταν ἀνιχνεύουμε τίς τρομακτικές διαστάσεις τῶν ἀρνητικῶν χρήσεων αὐτῶν τῶν μέσων. Ἐάν δεχθοῦμε ὅτι ἡ τεχνολογία εἶναι ἁπλῶς ἐργαλεῖο καί μέσο, ἄποψή μου εἶναι ὅτι χρειάζεται νά ἀναζητοῦμε καλές πρακτικές καί νά μαθαίνουμε τρόπους σωστῆς ἀξιοποίησής της. Μέ αὐτό τόν τρόπο μποροῦμε νά ἐργαστοῦμε δημιουργικά καί ἀποτελεσματικά γιά τήν προαγωγή τοῦ ἐκπαιδευτικοῦ καί τοῦ ποιμαντικοῦ ἔργου μας, ἀλλά καί νά καταπολεμήσουμε μέ φρόνηση τίς ἀρνητικές συνέπειες ἀπό τυχόν κακές ἐπιλογές καί παραχρήσεις τῆς τεχνολογίας.

Ὁ κ. Γεώργιος Στριλιγκᾶς παρουσιάζει τήν εἰσήγησή του. _147_

Ἀπό τήν καταληκτήρια συνεδρία καί τή σύνταξη τῶν πορισμάτων τοῦ Συνεδρίου.

ΠΟΡΙΣΜΑΤΑ έ τήν ἐπίκληση τοῦ ὀνόματος τοῦ Παναγάθου καί Τριαδικοῦ Θεοῦ, τή σκέπη τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου τῆς Ἀκρωτηριανῆς, τήν πατρική καί Πατριαρχική εὐλογία τῆς Α.Θ.Π. τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου μας κ.κ. Βαρθολομαίου, τήν εὐλογία τῆς Ἱερᾶς Ἐπαρχιακῆς Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας Κρήτης καί τοῦ Προέδρου Αὐτῆς Σεβασμιωτάτου Ἀρχιεπισκόπου Κρήτης κ. Εἰρηναίου, ἀλλά καί μέ τήν φιλόστοργη μέριμνα καί φροντίδα τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγενίου, ὁλοκληρώθηκε μέ μεγάλη ἐπιτυχία τό 19ο Παγκρήτιο Θεολογικό Συνέδριο, γιά τό ἔτος 2010, τό ὁποῖο ἔλαβε χώρα στή Σητεία ἀπό 29 ἕως 30 Ὀκτωβρίου, ὑπό τήν αἰγίδα τῆς οἰκείας Μητροπόλεως, μέ κεντρικό θέμα: «Χρήσεις τῶν νέων Τεχνολογιῶν στήν Ποιμαντική καί τήν Ἐκπαίδευση». Στό ὑψηλοῦ ἐπιπέδου Συνέδριο τῶν Θεολόγων τῆς Κρήτης, στό ὁποῖο συμμετεῖχαν διακεκριμένοι καθηγητές Πανεπιστημίων, θεολόγοι συνάδελφοι καθώς καί εἰδήμονες κληρικοί, παρουσιάστηκαν δώδεκα εἰσηγήσεις στό πλαίσιο τῶν ὁποίων ἀναπτύχθηκαν θέματα σχετικά μέ τίς ἐπίκαιρες ἐξελίξεις στό χῶρο τῶν νέων Τεχνολογιῶν Πληροφορίας καί Ἐπικοινωνίας (ΤΠΕ). Σκοπός ἦταν νά ὑπογραμμιστοῦν τά θετικά τῆς ψηφιακῆς χρήσης καί οἱ τυχόν κίνδυνοι πού μπορεῖ νά ὑπάρξουν, ἐνῶ δόθηκαν κίνητρα, γιά νά ἀξιοποιηθοῦν οἱ σύγχρονες προσφερόμενες τεχνολογίες ὡς ἐργαλεῖα ποιμαντικῆς καί ἐκπαιδευτικῆς πρακτικῆς. Ὅλοι οἱ εἰσηγητές ἀνέπτυξαν τά θέματά τους λαμβάνοντας ὑπόψη τά νέα τεχνολογικά δεδομένα, τίς σύγχρονες ποιμαντικές ἀπαιτήσεις καί τήν πολύτιμη παράδοση καί ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας μας καί ἀνέδειξαν πολλά πρωτότυπα καί ἀξιόλογα στοιχεῖα, χρήσιμα γιά τήν ποιμαντική καί τήν ἐκπαίδευση. Καθ’ ὅλη τή διάρκεια τοῦ Συνεδρίου ἐπικράτησε πνεῦμα σεβασμοῦ πρός τούς ὁμιλητές, ἐνῶ ἀναπτύχθηκε πολιτισμένος καί ἐλεύθερος διάλογος βασισμένος σέ ἐπιχειρήματα, γεγονός πού ἀφενός ἀποδεικνύει τήν πολιτισμική παράδοση τῆς Κρήτης, ἀφετέρου προάγει τή θεολογική καί ἐπιστημονική σκέψη καί τήν ἐκπαιδευτική καί ποιμαντική πρακτική.

_149_

Εἰδικότερα καί μετά ἀπό τήν παρουσίαση τῶν ἐμπεριστατωμένων εἰσηγήσεων καί τόν ἐλεύθερο διαλόγο πού ἀκολούθησε ἀπό τούς μετέχοντες στό Συνέδριο, μποροῦμε νά καταλήξουμε στίς ἑξῆς συμπερασματικές θέσεις: Ὁ Παναγιώτατος Πατριάρχης μας κ.κ. Βαρθολομαῖος σημείωσε στό ἐμπνευσμένο μήνυμά του πρός τό Συνέδριο ὅτι πολλοί συνάνθρωποί μας, ἰδιαιτέρως νέοι, ἀποδίδουν στήν ἐνασχόλησή τους μέ τίς σύγχρονες τεχνολογίες ὀντολογική διάσταση. Ἡ ποιμαντική τῆς ἁγίας μας Ἐκκλησίας καθώς καί κάθε ἐκπαιδευτική διαδικασία ὀφείλει νά χρησιμοποιεῖ τίς νέες τεχνολογίες ὡς μέσο διαποιμάνσεως καί ἐπικοινωνίας, ὄχι ὅμως ὡς αὐτοσκοπό μέ ὀντολογικές προσδοκίες, οἱ ὁποῖες σύντομα διαψεύδονται. Θεωρεῖται, ἑπομένως, ἀπαραίτητη προϋπόθεση ἡ προσωποκεντρική προσέγγιση καί ὁ σωτηριολογικός προσανατολισμός τῆς Ὀρθόδοξης ποιμαντικῆς καί ἐκπαίδευσης, γιά νά εἶναι ἐφικτή καί δημιουργική ἡ χρήση τῶν νέων τεχνολογιῶν. Τίθεται ὁ προβληματισμός ἄν μποροῦμε ἀνενδοίαστα νά ἀποδεχόμαστε τήν τεχνολογική πρόκληση, χωρίς νά φοβόμαστε τίς ἐπιδράσεις τῆς πάνω στό ἀνθρώπινο πρόσωπο ἤ γενικότερα στίς ἀρχές καί τίς ἀξίες τῆς Ὀρθόδοξης Παράδοσης. Εἶναι γεγονός ὅτι ἡ Ἐκκλησία μπροστά στήν τεχνολογική πρόκληση δέν φαίνεται νά ἔχει πολλά περιθώρια ἐπιλογῶν. Τά τεχνολογικά προϊόντα ἐμπερικλείουν, πέρα ἀπό τά θετικά, καί ἀρνητικά στοιχεῖα, ἀλλ’ ἡ ἀθέατη πτυχή αὐτῶν τῶν ποιοτήτων συνδέεται οὐσιαστικά μέ τόν ἄνθρωπο καί τήν ἐλευθερία του, καί εἶναι ἄδικο νά ἀπορρίπτουμε ἤ νά ἐνοχοποιοῦμε γι’ αὐτό τήν ἐπιστήμη καί τόν πολιτισμό. Ἐδῶ ἀποκτᾶ οὐσιαστική ἐπικαιρότητα τό πρόβλημα τῆς πνευματικῆς μεταλλαγῆς τοῦ σύγχρονου ἀνθρώπου, πού μέ τά δῶρα τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ἀποκαθαίρεται, ἐξαγιάζεται καί δίνει νόημα καί περιεχόμενο καί σ’ αὐτά τά προϊόντα τῆς ὕλης, τῆς τεχνολογίας καί τοῦ πολιτισμοῦ. Ὁ ὅρος «ἠλεκτρονική μάθηση» δηλώνει τό σύνολο τῶν ἠλεκτρονικῶς ὑποστηριζομένων μορφῶν παιδείας, τό ὁποῖο καλύπτει ἕνα φάσμα ἐφαρμογῶν, συστημάτων καί μία ποικιλία τρόπων ἀξιοποίησής τους στή διδασκαλία καί μελέτη. Εἶναι σαφές ὅτι ἡ ἠλεκτρονική μάθηση προϋποθέτει διαθεσιμότητα ἐκπαιδευτικοῦ ὑλικοῦ σέ ψηφιακή μορφή. Γι’ αὐτό ἐπικροτεῖται ἀφενός μέν ἡ δημιουργία εἰδικῶν ψηφιακῶν πληροφοριακῶν χώρων, ἀφετέρου δέ ἡ ἀξιοποίηση τῶν ἤδη ὑπαρχόντων γιά μαθησιακούς καί ποιμαντικούς σκοπούς. Μέ τή ραγδαία ἐξέλιξη τῆς τεχνολογίας πραγματοποιεῖται ἡ μετάβαση ἀπό τόν παραδοσιακό πίνακα στό διαδραστικό, τοῦ ὁποίου ἡ χρήση θεωρεῖται θετική στήν ἐκπαίδευση καί τήν ποιμαντική, διότι συμβάλλει καί εὐνοεῖ τή συνεργατική μάθηση, προωθεῖ τίς μαθησιακές ἀλληλεπιδράσεις μεταξύ τῶν συμμετεχόντων, αὐξάνει τήν ἐνεργητική συμμετοχή τοῦ μαθητῆ στήν ἐπιλογή καί διαμόρφωση τῶν πληροφοριῶν καί τή διατύπωση ὑποθέσεων, ὥστε νά οἰκοδομήσει _150_

ἐνεργητικά τή γνώση του. Ἡ χρήση, ὡστόσο, τῶν διαδραστικῶν πινάκων ἀπό μόνη της δέν αὐξάνει τή συμμετοχή τῶν μαθητῶν καί συνεπῶς τή μάθηση. Χρειάζεται ἡ παιδαγωγική ἀξιοποίησή τους, προκειμένου νά ἐπιφέρει τά ἐπιθυμητά ἀποτελέσματα, διαφορετικά ὁ διαδραστικός πίνακας θά λειτουργεῖ ἁπλῶς ὡς ἄλλος ἕνας «πίνακας» μέσα στήν τάξη. Εἶναι γεγονός ὅτι τό διαδίκτυο σήμερα ἀποτελεῖ κυρίαρχο χῶρο ἐπικοινωνίας γιά τούς περισσότερους νέους. Ὡς ποιμένες καί ἐκπαιδευτικοί πρέπει νά προστρέξουμε πρός αὐτούς στό δικό τους χῶρο. Ὁ Χριστός ἐπισκέφθηκε τή Σαμαρείτιδα στόν τόπο τῆς δίψας της, ἐπισκέφθηκε τόν Λάζαρο στόν τόπο τῆς ταφῆς του, ἐπισκέφθηκε τόν παράλυτο, τόν τυφλό, τόν Ματθαῖο κ.ἄ. στόν τόπο τῆς δοκιμασίας τους. Ἀφετέρου χρειάζεται νά τούς συναντήσουμε μέ σκοπό νά ἀφουγκραστοῦμε τίς ἀνησυχίες τους, νά τούς δώσουμε λόγο καί τόπο μέσα ἀπό τήν ψηφιακή καί διαδικτυακή τεχνολογία γιά νά μπορέσουν μέ τόν τρόπο τους νά ἐκφραστοῦν. Ἔτσι παρουσιάζεται ἔντονα ἡ ἀνάγκη τοῦ ψηφιακοῦ ἐγγραμματισμοῦ στίς μεγαλύτερες γενιές, ἄν θέλουμε νά εἴμαστε ἐπίκαιροι καί νά προσεγγίσουμε τή νέα γενιά, διότι στούς νέους δέν πρέπει νά μιλᾶμε στή γλώσσα πού ἐμεῖς θέλουμε, ἀλλά στή γλώσσα πού αὐτοί καταλαβαίνουν. Σέ μία ἐποχή κοινωνικῶν καί πνευματικῶν ἀνακατατάξεων, τό μάθημα τῶν Θρησκευτικῶν, ἀλλά καί ἡ Ὀρθόδοξη ἀγωγή στό πλαίσιο τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποιμαντικῆς, καλεῖται νά ἀξιοποιήσει κάθε προσφερόμενο μέσο (web 1, web 2, e-mail, wiki, ἐφαρμογές κοινωνικῆς δικτύωσης, προγράμματα ἐκπαιδευτικῶν παρουσιάσεων, ἀσύρματη καί ἐνσύρματη δικτύωση ἤ τά λεγόμενα δίκτυα τῆς ἑπόμενης γενεᾶς κ.λπ.) γιά τήν προώθηση τῆς ἀλληλογνωριμίας, τῆς ἀλληλοκατανόησης καί τῆς καταλλαγῆς. Ἡ καλή χρήση τῶν νέων τεχνολογιῶν καί τῶν προηγμένων συνεργατικῶν ἐργαλείων τοῦ διαδικτύου μπορεῖ νά ὑποστηρίξει σημαντικά τήν ἔρευνα, τή μελέτη, τήν κατανόηση τῆς Ὀρθόδοξης ἱστορίας καί παράδοσης, καθώς καί ζητήματα πού ἀφοροῦν στό θρησκευτικό φαινόμενο καί ἔχουν πανανθρώπινη σημασία. Ἡ Ἐκκλησία καί ἡ θεολογία ἀνεπιφύλακτα υἱοθετοῦν στάση ἀξιοποίησης καί ὄχι ἀφομοίωσης ἤ ὑποταγῆς, μέ διάκριση καί ἱεράρχηση τῶν σκοπῶν καί τῶν μέσων, μέ κεντρικό στόχο πάντοτε τήν ἀνθρώπινη προκοπή καί τελείωση. Τέλος, ὑπογραμμίζεται αὐτό τό ὁποῖο ἀνέφερε ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Ἱεραπύτνης καί Σητείας κ. Εὐγένιος κατά τήν κήρυξη τῶν ἐργασιῶν τοῦ Συνεδρίου, ὅτι δηλαδή ἡ Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία καί Θεολογία δέν ἀντιπαρατέθηκαν ποτέ στήν ἐξέλιξη τῆς τεχνολογίας, διότι πιστεύουν καί ἐλπίζουν πάντοτε στή θεία πρόνοια καί διακυβέρνηση τοῦ κόσμου, τοῦ ἀνθρώπου καί τῆς ἱστορίας του καί ἐπικροτοῦν ὅλα τά θετικά ἐπιτεύγματα τῆς ἀνθρώπινης τεχνολογίας, ἐπιβεβαιώνοντας τό λόγο τοῦ Κυρίου «Θαρσεῖτε ἐγώ νενίκηκα τόν κόσμον» (Ἰωάν. 16,33). _151_

Τράπεζα ἀγάπης.

Ἡ χορωδία τῶν μαθητῶν τοῦ Γενικοῦ Λυκείου Σητείας ὑπό τή διεύθυνση τοῦ Θεολόγου καθηγητῆ π. Νικολάου Ἀλεξάκη ἀποδίδει τραγούδια κατά τή διάρκεια τοῦ δείπνου.