4 minute read

Tuktuuyaqtuumin Ungavanun Ungasiktumun

Tuktuuyaqtuumin Ungavanun Ungasiktumun

(Photo: Weronika Murray)

Nukatpiqat uqaqtut silam allanguutaagun. Qanuq “ilimaakiqpita” naniliqa

Words by Dana Bowen Sallirmiutun Translation by Albert Elias

Canada-mi ilurrilugu takusuitkikput. Makpiraatigunlu TV-tigunlu kisian. Nukatpiqat Tuktuuyaqtuumi taimana in’ngituq. Silam alanguutaa takumagaat saligaiqlugu.

“Tariuq ikkalimaakiqtuaq maani,” 19-nik ukiulik Nathan “Muk” Kuptana uqalaktuq. “Nunakput tarium nungumaakkiga.”

Kuptana ilumuuqtuq. Tariuq allanguqtuaq. Ukiullu naigliblutik. Iglut imman tikitaaqsiyait.

“Nuunnaqiyait. Igluruaqtuat sila malirutaksariyaat,” Kuptana uqaqtuq.

Alat Canada-mi qaunagingitkaat ilurrilugu. Nunaptingni nukatpiqat tusaasuitkait. Qangma allanguqtuaq aglaan. Seven nukatpiqat 15–19 ukiulgit taamna “Happening to Us” aullaqiyaat 2019-mi. Gavamalu inuillu inuuniarvingni apiqsuuqlugit silakkun nayuqtaptingni. Kuptana agliusiqiyiuyuaq inuit takuyaksainik. “Makpiraakkun kisian ilisaqpaktuami. Apiriyatka agliutinik aturukluta, alianaigiblugit.”

Quyagiyavut taapkuat “Inuit Circumpolar Council’s” ikayurmatigut Madrid, Spain-mun aullatigamitigut December 2019.

Ukuallu ilauvaliqtuat: 17-nik uikiulik Carmen Kuptana, Erika Lugt, Darryl Tedjuk, Brian Kikoak. Ikayuqpagaanni. Katimagapta malrungnik takunnaaksanik: “Happening to Us” inalu “Living in Two Worlds” aullaqipkagait. Nukatpiqat qanuq idjusiruaqtilaangit nunaptingni isumagiblugit. Iluratik takunnaksak marlangnavialuktuq.

Quyagiyavut taapkuat “Inuit Circumpolar Council’s” ikayurmatigut Madrid, Spain-mun aullatigamitigut December 2019. Takupkaruklugu ukuanun “UN Climate Change Conference-mun”. Nunaryuat ungavani tutqiqsaisuklutik suvaksamingnik silam allanguutaagun. “Happening to Us” takunnaaq takuyaat ataniqpait nunani ungavani. Sweden-miutaq Greta Thunberg 16-nik uikiulik katimaqatigiyaqput. Nuitaniqsauyuaq Greta savaamigun silam allanguutaagun.

(Photo: Jaro Malanowski/Avatar Media)

“Takulraarapku Greta TV-tigun uqaraangan marlagivakkara.” Kuptana uqaqtuq. Erikam ikayuramiung Thunberg quyasuktuq. “Pitaqsilayugut nikasilaittugut,” Erica uqaqtuq.

Taamna qun’ngiarun “Happening to US” akidjusimayuq. Silapta nunaptingni allanguuta takumagaat. Maeva Gauthier-m Erica apiriyaa taamna imingniq suuq taimaliva igluan saniani. Ericam kiuyaa auyatqiguuq mayurautit ilaita maqaigait. Imingniq qanitpalaam. “Auyatqigu iglukput nuuniarungnakaqput. Mayurautairlugu”.

“Imaq ulisimaakiqluni nunamlu auqimayuam piyaa. Nayuqtaqput suinnaqipkaga. Iglut nappaqtat inuuniarvingni nuna ilua sikulik.”

“Ukiuq tamaan nunam iluani sikuvaktuq auqivaktuq. Iglut sayukpaktut. Igalrit, upkuat tutqiiqpaktut. Iglum ilua ilaanni qupivaktuq. Iglut tamaitakapsak taimniittut nunaptingni.” Douglas Esagok, ikayuqti Inuvikmi uqallaktuq. Esagok uqaqtuq: siku nunam iluani auqimaakirman iglullu apqutillu tutqiiqpaktuat qilamik. Savaqaaratik ilurrilaiqlutik nunaptingni akitugiblunilu. Silapta nunapta allanguuta uvaptingnun sapirnaqiyuaq.

(Photo: Jaro Malanowski/Avatar Media)

“Isumalliqtitani ami iglugigapku, yaraiqsirviga aimaviga. Ulrunapilirman quviasingnaituq. Munariyaungituatun iliyuami,” Erica uqaqtuq.

Sila allangurman inuit isumait sapiqsaliqtuat.

“Atautchim angayuqaksam uqalautiyaani ubluriat nautchiuqlugit silaksaq ilitchurinaqtuq. Qangma taimana in’ngituq. Qangma sila uunaqsiyaraliqtuaq qilamik. Ingiraan qiqauvakturaluaq,” Kuptana uqaqtuq.

Kuptanalu Ericalu isumaaluktuk ilatchiqtuni, sila qaunagingitkaini igluvut suirniaqtuat.

(Photo: Jaro Malanowski/Avatar Media)

“Nuna inuuniarvikput. Nunakput atuqpakaqput. Nungukpan nanginniaqtuanni. Suriilliniaqtuanni.”

UN (United Nations) tadjvani katimagapta quyallitauvialuktuq. Tamatkuat nukatpiqat nunaptingni quliutiyait inugiaktut katimayuat nakinliqa nunaryuami tadjva silakput ilumun allanguqtuat.

Kuptana uqaqtuq: “Inuit takugumidjung TV-tigun katimagapta ilitchuriniaqtutluuniin qanuq sila itilaanga nunaptingni. Ikayuqtigiiktuksaraluani.”

Tuktuuyaqtuurmiut ilitchurigamik TV-kun takupkaqtuksat tariuryuam akiani inuit atautchikun ikayuruligait nukatpiqat ilautqublugit katimayuanni ungavani. Katillutik maniksaminik apiqsuikiqtuat ikayuruktuanin. Canoe North Adventures $3000.00-mik tuyuqtuat. Air North-lu angiyumik ikayugainni.

(Photo: Weronika Murray)

Ilaanni sapiqsaraluaqtiluta nikasuyuittugut. Mangilaluk Ilisarvium ataninga Michele Tomasino ikayuvialuktuaq uvaptingnun. Ukuallu ikayuqtuat quyanaqtut: Gauthier unalu Jaro Malanowski, Avatar Media.

Una savaaq “Nuna, Tariuq, Silalu” sivulliuyuaq. Gauthier’m takuyaqturmatigut 2009-mi quyallitauvialuktuaq nukatpiqanun. Ikayuqtigiiklutik taapkuak nukatpiqanun aullaqipkagait. Ilisaqtuallu ilaukiramik quyanaqiyuat.

Kuptana ilaukkirami uvunga “Nuna, Tariuq, Silalu” alianaigusuktuq. Unalu unigaa ukiutqik savaani “Reel Youth”. Nukatpiqat agliutiyangit ilisaqlugit.

“Ilaummiyuami alamik agliusiqyuannik. Taima alianaiginirapku kiilu ilisaruliqtuami,” Kuptana uqaqtuq.

Ericam quviagigamiung agliusiqiniq quliaqtuarutiksaq inungnun inuuniarvingni. Erica agliutinik savaakirami quyallitauvialuktuq inminun. Quyasuvialuktuq ilinnamiung. Erica qanurliqa savaliqtuaq alianaigiblugu. “Alianaivialuktuq. Quyasuvialuktunga quliaqtuat iliuqqarapkit isumamnik uvapkun. Ilaugama savaatigun quyasuktuami.”

(Photo: Weronika Murray)

Katimayuksautigaluat siviktuttumik aglaan tatqiqsiun naalugu katimayuat. Nukatpiqat ilisaqtuksat agliusiqinikkun. Tamaan nukatpiqat savvaangit inuit ilitchuriyaat takugamidjung June, 2019. 70 sipillugu inuit takuyaat nukatpiqat savaangat.

“Inuit uqallakpaktuat ‘Qiasun’ngiliqtuami. Nakuungitkaluaqtut tadjva suviittuq. Tamaan takunnaami ittuq. Aglaan akpautinarmiyuanni.” Tomasino uqallaktuq.

(Photo: Jaro Malanowski/Avatar Media)

Silam allanguutaa nakuungitkaluaqtuq. Takkunaaq quyallitauvialuktuq. Ukuat nukatpiqat silakput takumagaat ubluq tamaan. Inuuniarviit takumagaat. Ungavanilu UN katimavaktut. Qangma nutqalaittuq. Nukatpiqat ilisaqtuat ilitchurimagaat. Sanalrutiruaqtut.

“Nukaqliit nukapiqat 13-nik ukiulgit ilangit malirutchukait angayutik. Taamna nalunaittuq,” Gauthier uqaqtuq.

Nukaqlirnik qilamik takunaqivaktuat ikayuruktuat TukTV-kun. Nutaat isumaliuqtuksat aullaqiyuaq auyaq. Gavamat manirnik ikayuqtuksat isumagiblugit. Qilamik inuit savaakiqpaktuat. Ikayuqtigiit Tuk- TV-mi ilisautiniagait tan’ngit qanuq ilinniarutigun inuuniarvingni.

“Ukiuq tamaan inugiaktukaluit ilinniaqtit qaivaktuat,” Tomasino uqallaktuq. Pitqusiqput inuuniarutikput kisian isumagiyaksariyaat. Inmigualaittut. Iliniaqtit tan’ngit ilisautiniakkavut Nunaptingni.

(Video still from Happening To Us)

Nukatpiqat ilisaqsimayuat savaaksaningniatuat una “Nuna, Tariuq, Sila” March 2020-mi Gauthier-lu Malanowski-lu utiqpangnik. Iktat immamun qinirlugit.

Erica-lu Carmen Kuptana-lu ilisaqtatik inigait. Allat aasiin iniksaniklugit ilisaqtuksat. Erica uqaqtuq tadjvaguuq agliusiqigamik inuit takunnaaksainnik quyallitauvialuktuq. Nipini tusaatquya inuit inuuniarvingni ikayuruklugit.

“Nunamun sangusuktuami isumaalungnaittumik” Erica uqaqtuq. Iyikka angmaqtuatun iliyuak sila allanguqsimaakirman. Munarisukkiga nunalu piqusiqpullu.” Erica isumayuq angalatchiyuanun ilausukluni ilaanni. Qangma nalunaraluaqtuq aglaan inuit ikayuruklugit isumayuq. Kuptana, 19-nik ukiulik, ikayuutauvialuktuq Tuktuuyaqtuumi.

Nunamun sangusuktuami isumaalungnaittumik. Iyikka angmaqtuatun iliyuak sila allanguqsimaakirman. Munarisukkiga nunalu piqusiqpullu.

Hockey-ruublunilu tadjva ikayuqtauvaktuq uvani: Jason Jacobson Youth Center. Savaqatauvaktuaq Nuna, Tariuq, Sila-tkuni. Quyallitautquyaraluangilli agliutiyat inuit takunnaaksait. “Tadjva nunam allanguutaa qaunagiyaksauvialuktuq qangma.”

Ukuak nalunaittuq tadjva TukTV unalu “Nuna, Tairiuq, Sila” quyallitauyuaq nukatpiqanun. Inuit kituliqa tusaapkaqlugit. Tomasino uqaqtuq: “Una savaaq qaiyuaq uvaptingnun inuit tamarmik ilungiqtuqlutik ikayuruktuanun.”

Ilungiqturamik tadjva “Happening To Us” ungavanun nunanun takunaqiyuaq. Kitulliqa nukatpiqallu inirnirillu nipningit tusarnaqilayut ikayuruktuni. Taimana TukTV nutqalaittuq. Nunapta qanuq iliuruta tusaapkarniakavut nipiptigun.

PROJECT PARTNERS & SPECIAL THANKS: Inuit Tapiriit Kanatami; Inuvialuit Regional Corporation; Tuktoyaktuk Community Corporation; Climate Change Preparedness in the North Program; Mangilaluk School; Avatar Media; University of Victoria; Inuit Circumpolar Council; Community of Tuk and online donors; Social Sciences and Humanities Research Council; Aurora Research Institute; Oceans North; Canoe North Adventures; The Government of Canada

Want to get involved with TukTV? Join the Facebook page at: https://www.facebook.com/tuktvfilms/.

(Photo: Jaro Malanowski/Avatar Media)