Türk Tarihi Kronolojisi

isyanları bastırmakla meşgulken, Kuteybe b. Müslim idâresindeki Müslüman kuvvetleri de Maveraünnehir bölgesinde başarılı ve kalıcı fetih hareketlerinde bulunuyorlardı (711-714). Kuteybe, Buhâra’yı almış ardından da Sogd başkenti Semerkant’ı kuşatarak, Türk asıllı sultan Gurek’i teslime zorlayarak şehri ele geçirmişti (711-712, h.93). Kuteybe’nin bu akınları karşısında Göktürk kuvvetlerinden yardım istenmesi üzerine Sogdak (Semerkant bölgesi) bölgesini tanzim için Maveraünnehire kuvvet sevkedildi. Fakat Göktürk desteğindeki bu müttefik Maveraünnehir kuvvetleri, Kuteybe karşısında yenilmekten kurtulamadı (712). Arap kaynakları, bu kuvvetlerin başında Kül Tegin, Bilge veya Kapgan’ın bulunduğunu zikretse de bu doğru görünmemektedir. Zira Göktürk ordusu bu arada tekrar isyana kalkışan Türgiş ve Karluklar’la meşgul idi (711-714). Dolayısıyla 712 yılında Kuteybe karşısında yenilgiye uğrayan Sogd kuvvetleri’nin başında, bir Türgiş başbuğunun bulunduğu ihtimali yüksektir.

712 Araplar Harezm’i itaat altına aldılar ve Semerkant’ı da yeniden ele geçirdiler.

713 Arap ordularının Kaşgar’ı yağmalaması.

713 Göktürk kuvvetleri’nin Beş-balık’ı kuşatması: Çin’in, Türkler’i iki cephede kıstırma ve imha planı, tam zamanında, Çin desteği ulaşamadan, Karluk tehlikesinin bertarafıyla suya düşürüldü. Şimdi de sıra Çin hazırlığının bir an önce safdışı edilmesinde idi. İnel ve Bilge’nin de bulunduğu kuvvetlerle Çin’in yığınak merkezi olan Beş-balık kuşatıldı, fakat ele geçirilemedi. Çinliler yaşanan karışıklılklardan istifade ile Soei-se (Isık gölün kuzey batısındaki Tokmak şehri)’de bulunan Türk kabileleri üzerinde bazı başarılar elde ettilerse de, Çin’in taarruz gücü büyük ölçüde kırılmış oldu.

714 İmparator T’ai-tsong’un komutasındaki Çinliler, Issık Göl’de Türkler’i yendi.

714-716 Oğuz İsyânları ve Göktürk Devleti’nde otoritenin sarsılması: İsyanlar ve huzursuzluklarla çalkalanan hâkanlık ve Kapgan’ın otoritesi gittikçe sarsılmaktaydı. 715’de isyana kalkışan Azlar ve İzgiller şiddetle ezildi. Fakat kitâbelerde yer alan “Dokuz-oğuz bodunu, kendi bodunum idi, gök ve yer karıştığı için, düşman oldu” şeklindeki ifâdelerden de anlaşılacağı üzere, hâkanlığın esas kütlesini teşkil eden Oğuz isyanları, devleti temellerinden sarsmış, Göktürk içtimâî bünyesinde derin yaralar açmış, daha da kötüsü neticede On-ok ülkesi ve Maveraünnehir bölgesinin hâkanlıktan kopması ile sonuçlanmıştır. Kapgan’ın 715 yılındaki Dokuz-oğuz seferi ile, Oğuzlar mağlup edilmiş, büyük oranda da hayvan telefatına uğramışlar, bir kısmı da Çin’e sığınmıştır.

715 Kuteybe’nin ölümü ardından, Maveraünnehir’de Arap fetihleri kesintiye uğradı.

Temmuz 716 Kudretli ve cengaver Göktürk kaganı Kapgan’ın ölümü: 716 yılında yine Oğuz boylarından biri olan Bayırkular tenkil edilmiş, fakat bu Kapgan Kagan’ın son zaferi olmuştur. Zira kendinden emin Ötüken’e dönen Kapgan Kagan, yolda Bayırkular’ın pususuna düşerek öldürülmüştür (22 Temmuz 716).

716 İnel Kagan ve öldürülmesi: Kapgan’dan sonra yerine oğlu İnel (Böğü, 716) Göktürk tahtına oturdu.

Fakat O, babasının aksine, siyâsî ve idârî kudretten yoksun idi. İç buhranları önleyemedi. İsyanlar karşısındaki başarısızlığı, halk nezdinde itibarını düşürdü. Halk, Tanrı tarafından hâkanlık yetkilerinin