Delta
hebt geleefd.” De wetenschappers zijn nu bezig aan een monsterklus. Ze hebben van de proefpersonen tal van variabelen gemeten, zoals bloeddruk, concentratie van honderden stoffen in het bloed en de structuur en expressie van duizenden genen. “Aan de hand van deze data onderzoeken we nu of we verschillende verouderingsprocessen kunnen onderscheiden. Zodat we begrijpen waarom sommige ouderen beter reageren dan anderen. Uiteindelijk willen we ouderen advies op maat kunnen geven over dieet en beweging.”
VERZUURDE SPIEREN Duidelijk is dat er verschillen zijn in veroudering. Op een computer tonen Raz en bio-informaticus Erik van den Akker, verbonden aan de Universiteit Leiden en de TU Delft, microscopieplaatjes van spierbiopten. De biopten zijn afgenomen van de proefpersonen voor en na deelname aan het leefstijlregime. Het lijken plaatjes van een caleidoscoop. Blauw, groen en paars gekleurde spiervezels wisselen elkaar af. “De kleuren verraden de aanwezigheid van verschillende typen motoreiwitten”, vertelt Van den Akker. “De blauw gekleurde cellen bevatten veel van het eiwit myosin heavy chain. Dit eiwit zorgt voor de beste verbranding. In de groene spiercellen overheersen andere motoreiwitten. Die cellen functioneren minder goed. Ze zijn verzuurd. Deze cellen tref je normaal gesproken aan in spieren die zeer intensief zijn gebruikt of in spieren van minder goede kwaliteit. Dat laatste is hier het geval. Ouderen met dit spiertype moeten we minder hard laten trainen.” “Nog een opmerkelijke vinding”, vervolgt Slagboom. “Bij de proefpersonen daalde het percentage insuline in het bloed met gemiddeld drie procent. Dat is goed. Met een lage insulinewaarde word je ouder. Maar de verschillen tussen de deelnemers waren groot. Bij sommige mensen ging de insulinewaarde juist omhoog. Hieruit blijkt duidelijk dat verouderen een heel persoonlijk proces is.”
KRAAKBEEN STUITERBALLETJE Er zijn nog tal van onderzoeksvragen. “Hoe veroudert het kraakbeen? Dat proberen we hier ook te ontrafelen”, zegt Slagboom. “De mensen met ‘supergenen’ hebben minder last van artrose.” In een ruimte grenzend aan de microscoopkamer experimenteert celbioloog Yolande Ramos met kraakbeen uit een knie van een
artrosepatiënt. Ze kreeg het materiaal – een stuk meniscus - nadat de persoon in kwestie een knieoperatie had ondergaan. De celbioloog heeft kraakbeencellen van de meniscus op een kunststof raster in de vorm van een bolletje laten groeien. Het resultaat: een kraakbeenbolletje dat veel lijkt op een kleine stuiterbal. In een opstelling wordt het bolletje met hoge frequentie ingedrukt en weer losgelaten om te meten hoe goed het kraakbeen tegen belasting bestand is. De levensduur van het kraakbeen wordt zo in rap tempo nagebootst in het lab. Weer een kamer verder staan DNA-robots. Samen met collega’s uit andere EU-landen, China en de Verenigde Staten, gebruiken de epidemiologen de robots om de genen van tienduizenden mensen door te lichten.
‘Om oud te worden, moet je sociaal vaardig en optimistisch zijn’ “We doen onderzoek op individueel niveau, waarbij we onder meer kijken naar het kraakbeen of de spieren van enkele mensen, tot op extreem hoog niveau, waarbij we miljoenen genmarkers tegelijk scannen. Het zijn uitersten”, zegt Slagboom.
TWEEHONDERD JAAR Is er een kans dat we straks allemaal heel oud worden? “Vasten – minder eten – en sporten helpen om het insulineniveau in het bloed te verlagen. Dat hebben we laten zien. Je kunt de zogenaamde insulineresistentie, die op latere leeftijd ontstaat, dus terugdraaien. Maar of je daarmee de tweehonderd haalt, is de vraag. Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat rondwormen tweemaal zo oud kunnen worden als ze minder te eten krijgen. Tegelijkertijd zien we dat apen veel stress hebben als je eenzelfde soort experiment bij hen uitprobeert. Bij de mens zal dat misschien net zo zijn. Je moet het geestelijk aankunnen.” “Om oud te worden, moet je bovendien sociaal vaardig zijn. Langlevendheid is geassocieerd met optimisme. Overal om je heen zie je mensen overlijden. Als je niet optimistisch bent, red je het niet.” <<
11
TU Delft
WALHALLA VOOR GENETICI Onlangs is er een nieuwe loot aan de Leiden Lang Leven Studie toegevoegd; een historisch onderzoek. “Van NWO hebben we geld gekregen om ook onderzoek te doen naar de generatie van de ouders van de negentigplussers. We gaan helemaal terug tot 1860”, vertelt professor en hoofd van de studiegroep Eline Slagboom. “We proberen vijf generaties gegevens te verzamelen zodat we kunnen nagaan hoe langlevendheid langs erfelijke weg wordt doorgegeven. We willen weten of mensen in langlevende families veel of weinig kinderen kregen. Speelde omgeving een rol als een selectieproces? Waren mensen uit Zeeland bijvoorbeeld beter opgewassen tegen een vochtig klimaat en tegen infectieziekten en schimmel dan mensen elders uit het land?” Voor het historische onderzoek wordt samengewerkt met de Radboud Universiteit Nijmegen en de Universiteit van Utah (Verenigde Staten). “De Mormonen in die staat kunnen vijf à zes generaties terugkijken. Utah is een walhalla voor genetici.”