DEVCOM
VOL. 70 NO. 2 NOv 2018 - JAN 2019
New Clark City ng mga residenteng Aeta na bigyan sila ng maayos na relokasyon kung saan sila pwedeng magumpisa, mamuhay ng payapa at ayon sa kanilang naisin. “Marami nang mga Aeta ang sumubok tumira sa patag pero hindi sila nabubuhay doon. Dito sa bundok ang buhay naming mga katutubo noon pa. Dito ang kultura namin. Dito kami mabubuhay,” from p.23 |
wika ni Brigido Salazar, ang pinakamatandang residente ng Sitio Ye Young. Bagama’t kasado na ang planong ito, hindi pa rin malinaw kung saan nga ba dadalhin ang mga residente ng Ye Young. Nais ng komunidad ng katutubong Aeta na ilipat na lamang din sila sa kabundukan, kung saan maaari silang magpatuloy sa kanilang
Pag-asa sa Lupang Napag-iwanan mag-aral, ang ilog at ilang kilometrong patag na lupa upang makapasok lamang sa eskwelahan habang ang dala-dala lamang ay ang kanilang mga bag at dalawang pisong baon para sa recess. Masuwerte na lamang sila kung umabot ng limang piso ang kanilang babaunin para sa buong araw. “Ilog ang tinatawiran nila pero ‘pag malalim po, hindi po sila makakatawid. Kaya sabi ko po sa anak ko na nag-aaral, ‘pagpasensyahan mo anak kung ilan lang ang baon mo.’ Pinagpapasensyahan po ng mga bata,” dagdag pa ni Nanay Josie. Minsan, pumapasok ang mga bata na walang laman ang tiyan. Paminsan-minsan nama’y kape lamang ang pumupuno sa pangangailangan na kumain ng pinakamahalagang pagkain para sa kabuuan ng araw. Pagdating ng tanghali ay uuwi ang mga bata at tatanungin si Nanay Josie kung may kanin. Halos lahat ng mga kabataan sa kanilang komunidad ay umuuwi upang ibsan ang gutom pagkatapos ng paggugol sa paaralan. from p.24 |
kung minsan sila ay nakararanas ng pangungutya mula sa kanilang mga kaklase dahil ibang-iba ang kinagisnan na pamumuhay ng bawat panig. Gayunpaman, hindi ikinakahiya ng mga Aeta ang kanilang kabuhayan at paniniwala. “Minsan po sinasabi po ng mga kaklase nila, bakit hindi
pagsasaka at pagtatanim. Giit nila na mahihirapan lamang din sila sa kapatagan kung sakaling sila ay ilikas doon ng lokal na pamahalaan. ULILA NG SARILING BAYAN Sa simula ng mga proyektong pangkabuuang kaunlaran ang tinitignan, naiiwan ang iilan sa likod ang mga mamamayang madadaanan. Higit sa kung anong kaunlaran ang pagpapaunlad ng kultura ng mga pangkat etnikong naaapektuhan. Ilang taon na rin
mga tao na namang dadayo. Ngayong naitanim na ang mga pundasyon ng pagbabago sa mga sementadong sakahan at kabundukan, nanganganib na silang maging dayuhan sa sariling lupain. Tinatayuan na ang kapatagan ng mga gusali, pinapatag na ang mga bundok, iniipit na rin ng military ang lupaing kanilang sakop—kaya’t ang tanong ng mga mamamayang sinasagasaan ng pagbabagong ito, saan na nga ba sila tutungo?
nagtatrabaho ‘yang mga magulang ninyo? Bakit wala kayong baon? Ano naman pong magagawa namin?” ani Nanay Josie. EDUKASYON PARA SA SALAT Nangunguna ang edukasyon sa mga solusyon upang makaahon ang mga mamamayan, maging ang bansa, mula sa kahirapan. Ito ang nakikitang paraan ng gobyerno upang umunlad ang pamilyang Pilipino. Dahil dito, naglaan ang Kagawaran ng Badyet at Pamamahala para sa edukasyon ng mahigit 648.2 bilyong piso
noong 2017, mula elementarya hanggang tersyarya. Sa madaling salita, pinaiigting ng Kagawaran ng Edukasyon ang libreng kalidad na edukasyon para sa lahat ng magaaral, lalo na sa mga pampublikong paaralan at libreng matrikula pagtungtong ng mga estudyante sa kolehiyo. Mairaos man ang elementarya, mayroon pa ring pangamba si Nanay Josie dahil hindi rin naman garantisado ang libreng edukasyon. Lalo na ngayon na malapit nang matapos ang kaniyang isang anak sa elementarya at sa isang taon na
lamang ay hindi pa sigurado kung papasok na ito sa pansekondaryang paaralan. “Kaya nga sabi po ng anak ko, ‘Paano niyan, ma, kung mag-aaral ako sa high school e wala naman tayong malaking pera?’ Siguro makakaraos din kahit papano, anak, sabi ko. Pagtulungan namin ng tatay mo kung paano,” inihayag ni Nanay Josie. Sa maliit na komunidad ng mga Aeta, ang marinig ang kanilang mga sigaw ay pawang napakaimposibleng maibulalas. Marahil, nadinig ngunit hindi tinugunan o kaya nama’y pinangakuan ngunit magpahanggang ngayon ay hindi inaksyunan. Mula sa pahayag ni Nanay Josie, sinabihan na sila ng mga nasa tungkulin na magpapagawa roon ng tulay upang hindi na mahirapang tumawid ang mga bata. Sa kasalukuyan, hinihintay pa rin nilang maisakatuparan ito. Isa lamang ang hiling ng mga inang kagaya ni Nanay Josie, ito ay ang pamanahan ang kanilang mga anak ng marangal at maayos na edukasyon. Mahirap mang abutin, ito ay isang pangarap pa rin. Hindi lamang sila umaasa sa tulong ng gobyerno ngunit nagsusumikap pa rin upang matugunan ang kanilang mga pangangailangan. “Ang gusto ko lang po sana kahit matulungan lang po ‘yong anak ko na makatapos. Malaki po ang pasalamat ko kung matulungan po nila ang anak ko. Kahit isa lang po ang makatapos sa akin,” aniya.
Photos by Isaih Kyle C. Umipig
*** Kung gaano kataas ang mga bundok, ganoon din katayog ang mga ipinupunlang pangarap ng mga kabataang Aeta para sa kanilang hinaharap. Kung gaano kahaba ang lakaran mula tahanan hanggang eskwelahan, ganoon din ang haba ng pasensya’t determinasyong kanilang gugugulin tungo sa magandang kinabukasan. Ang edukasyon ay isa lamang simpleng hangarin para sa mga katutubong Aeta. Mahirap ang maging mahirap ngunit higit na mas mahirap ang walang pangarap.
Ethnic Engineers year when they never thought their selling price of P15 per kilo of root vegetables could fall any lower. This was also the sentiment of Pinky who is the chapel caretaker. Similar to Lina, she also has a debt of over 1,000 pesos. Upon visiting homes in Sitio Kaging, we have discovered that most of the families struggle to pay their monthly due. We were also informed that it has been agreed upon in a meeting conducted earlier on the same day we went, that once a household has exceeded a particular amount of debt, its solar panel will be subject to disconnection. Chieftain Joel Cosme said that these collections are measures that they take in order to be financially ready in case they need funding for damaged solar lamps and panels. At the end of each interview, we asked each household this question: “Kung papipiliin kayo, mas gusto
27
tayong naghahanap ng kalinga sa mga lungsod na nagiging pook ng komersyo para mabuhay at bumuhay. Ngayong napuno na natin ang mga lungsod, sa mga rural na pamayanan naman ulit tayo bumabalik para roon maghanap ng lupang muling bubungkalin para sa mga imprastuktura. Binubungkal na nila ang lupa sa Capas at Bamban bago pa man ang panggagahaman ng mga dayuhan, at ngayong maayos na ang kanilang pamumuhay may
SA MAPANGHUSGANG MUNDO Higit kumulang 1,700 na kaso ang naihayag na nakararanas ng diskriminasyon sa paaralan kaya naman hindi mapigilan ng ibang mag-aaral na mag-drop na lamang. Marahil ay nawawalan na sila ng gana upang mag-aral o ‘di kaya’y dulot na rin ng emotional breakdown at trauma. Isa ring malaking salik ang kahirapan. Kagaya ng mga anak ni Nanay Josie, hindi sila nakapagtapos kaya naman mababang trabaho lamang din ang kanilang nakuha. Kinakailangan nila itong pagtiyagaan dahil kung susuko sila sa trabaho, hindi nila matutulungan ang kanilang mga nakababatang kapatid. Hindi maiiwasan ng mga magaaral na Aeta ang pagtatanong at
from p.25 |
THE WORK
niyo ba’ng bumalik sa dati niyong gawi kung sa’n mas nakakapagtabi kayo ng pera, o ‘yong ngayon na may solar light kayo pero kailangan ninyong bayaran?” To our surprise, all responded with the same answer: “Hindi na naming gustong bumalik sa dati. Kahit na nahihirapan kaming magbayad, mas gusto pa namin na may ilaw kami sa gabi. Kailangan kasi namin to.” THE FLAME THAT NEVER GOES OUT The lack of funding resonates from the families up to the solar engineers themselves. It is noteworthy to address that the solar lolas do not receive any compensation for their labor other than a partition of the collected fees from the families, which is inconsistent in amount, given that the families do not have a stable income from their farming.
In fact, Engineer Sanchez was even urged by her husband to partake in a better-paying job than maintaining and repairing solar lamps. Despite her husband’s plea, she remains firm that what she really wanted is to live in service for her people. “Sinasabi lagi ng asawa ko na tigilan ko na lang ang pagiging engineer kasi wala rin naman kaming nakukuhang pakinabang. Pero ang sabi ko sa kaniya, kahit wala akong nakukuha, ang mahalaga, natulungan ko ‘yong kapwa namin. Sayang din ‘yong pinag-aralan kung ‘di ito ibabahagi sa mga katulad namin,” she narrated. The duties of the solar engineers include maintenance of the solar lamps; this means that every family with installed solar panels in their homes is encompassed within their scope of service. As the number of families getting bestowed with solar panels increase, so do their range of facility. Engineer Sanchez revealed that they would have to cross rivers and travel by foot to reach remote areas for the sole
purpose of repairing faults, since they were the only ones equipped with sufficient knowledge and education to do so. It is only then when we discovered that the solar engineers, despite their luminous breakthrough, do not receive formal recuperation for their services. However, the solar lolas understand that their people could only do so much; sell crops only to earn barely enough to cover their daily needs, and even barely sufficient to pay for the solar lamps. The engineers could only hope for authorities – people who have the means to help – to take notice of their situation. “Kung may malasakit talaga sila sa amin, tutulungan nila kami,” Engineer Salvador exclaimed. With all these narratives combined, it can be implied that a domino effect has been taking its toll unto their community. As an aftermath of a recent storm, a majority of their crops and fields have been devastated and their roads blundered. With the minimal number of yields they have gathered come
minimal income and blundered roads result to impossible passage. With only little generated revenue, the households could not instantly save up for their monthly due, and the solar engineers will not immediately receive their pay. Every passing month unpaid upsurges debt until it becomes a too large expanse to recompense, thus putting the people in a more difficult stance as the cycle goes on. Nevertheless, in spite of everything, their hopes remain unblemished – that one day, their cries would be heeded, and their endless entreaty for financial backing would not be put into waste. As we left, we were assured by the remarkable solar lolas that no matter what happens, they will still be pursuing their craft, for their technology is what they deem as their ‘gift’ to their folks. Their ‘gift serves a little reminder that all it takes is a spark of faith and courage to overcome hardships and defy the impossible – that even men and women of indigenous ethnicity could create their own legacy.