Daniel Steevens

Glorieuze Renaissance van de middeleeuwse Zwinhavens

©Tekst: Daniel Steevens – Foto’s: ©Timescope, Westtoer en Stedelijke Musea Brugge

Brugge, Knokke-Heist en Sluis vertonen zeker geen gebrek aan naambekendheid en toeristische aantrekkingskracht. Ergens tussen die driehoek situeert zich de verstilde Zwinvlakte. Dit natuurgebied biedt een grandioos landschap, dat de grote meute doorgaans links laat liggen. Sinds Virtual Reality (VR) ter plekke het grandioze verleden ervan bloot gelegd heeft, is dat enigszins aan het veranderen. Fietst u mee langs de Zwinhavens?

De stijging van de zeespiegel is een thema dat ieder in de ban houdt. Dat er een eeuwige strijd aan de gang is tussen land en water, weten onze noorderburen als de besten. Hun Deltawerken functioneren uitstekend. Toch kunnen toevalligheden een grote rol spelen. Neem nu - veel verder terug in de geschiedenis - de grote storm van 1134. Daardoor werd het Zwin met de klap gepromoveerd van bescheiden waterloop tot zeearm voor het middeleeuwse Brugge. Dat totaal onverwachte venster op

Brugge in 3D anno 1431 – ©Timescope.

zee gaf een enorme boost aan de lokale economie en cultuur. Na de keuze van de Bourgondische hertogen voor Brugge als één van hun residenties groeide de stad in de 15e eeuw uit tot Europa’s belangrijkste handelscentrum. Maar de natuur toonde zich eens te meer sterker dan eender wat, want het Zwin kampte met een onstuitbaar proces van verzanding. Tijdens Brugges Gouden Eeuw was Damme de voornaamste voorhaven geworden. Tussen Damme en de zee was ook maritieme infrastructuur operationeel in Monnikerede, dat naderhand van de kaart geveegd werd en tot het huidige Oostkerke behoort. Verder stroomafwaarts gebeurden havenactiviteiten van de Duitse Hanze in Hoeke, vandaag de kleinste deelgemeente van Damme. Volgden Mude, thans Sint Anna ter Muide (Nederland), en Sluis, waar in de 14e eeuw een indrukwekkend kasteel de grote eye-catcher was.

TIEN JAAR RESEARCH

Aan de basis van de virtuele wedergeboorte van deze Zwinhavens ligt bijna tien jaar intensief opzoekingswerk. In 2012 startte een archeologisch team van de Universiteit Gent het onderzoek op.

Kaart Zwinstreek (ca. 1501) door Jan de Hervy, Groeningemuseum Brugge.

Haven Sluis 14e eeuw, in 3D - ©Timescope.

Gewapend met een hele reeks nieuwe non-evasieve technologieën, leidde deze research tot het doctoraatsproject van Jan Trachet. Het team van prof. Wim De Clercq breidde vervolgens het interdisciplinaire onderzoek verder uit met een geologische en historische component. Dat resulteerde in een holistisch beeld, dat de reconstructie van het landschap, de havenstadjes en de stedelingen van toen zo waarheidsgetrouw als mogelijk maakte. Intussen zit het project in de invasieve fase. Diverse boringen zijn uitgevoerd en deze zomer werden opgravingen verricht in Hoeke. Onroerend Erfgoed en Toerisme Vlaanderen, alsmede Agentschap Natuur & Bos sprongen mee op de kar van het initiatief, met Westtoer en Universiteit Gent als trekpaarden. Er ontstond zelfs een fenomeen dat eerder ongewoon is in het land: àlle politieke krachten – van de Vlaamse Gemeenschap, de Provincie West-Vlaanderen tot de steden Brugge, Damme en Knokke-Heist – trokken aan hetzelfde zeel. Er kwam zelfs financiële steun uit het buitenland, met name van de Provincie Zeeland en de gemeente Sluis. En ook de privé-sector deed zijn duit in het zakje via baggerbedrijf DEME, de Nationale Loterij en de Haven van Zeebrugge. Voor de visualisatie van alle opgedane kennis werd een beroep gedaan op de knowhow van het in AR en VR gespecialiseerde bedrijf Timescope uit Parijs.

GRATIS MAAR TIJDELIJK

Wat kan de bezoeker concreet hiervan meepikken? In de eerste plaats een fietsroute, waarlangs VR-kijkers opgesteld staan. Ze nemen je virtueel terug naar de middeleeuwen en tonen in 360° hoe het op die plek reilde en zeilde. Dat is concreet het geval op het Jan van Eyckplein te Brugge, aan de Damse Vaart West te Damme, aan de Krinkeldijk te Oostkerke en op het Maenhoutsdijkje in Sluis. De kijkers zijn coronaproof, verstelbaar in hoogte en 24/24 gratis te gebruiken. Voor archeologische weetjes onderweg kunnen mensen een beroep doen op de webapp. De viertalige website vermeldt op zijn beurt alle praktische info. De fietsroute bedraagt globaal 60 km, maar je kan ook kiezen voor een lus van 44 of 31 km. Dit project loopt tot oktober 2023.

Tweede grote event: een belevingsexpo in het Zwin Natuur Park (grondgebied Knokke-Heist). In het kijkcentrum staan 2 VR-kijkers, waar je de landschappelijke evolutie van het Zwin door de eeuwen

VR-kijker langs de fietsroute in Oostkerke: hier floreerde de haven van Monnikerede.

Affiche tentoonstelling.

heen kan volgen. Deze kijkers blijven na de expo staan en maken ook deel uit van de fietsroute. In de panoramazaal zie je de evolutie van de Zwingeul en het landschap doorheen de tijd en word je ondergedompeld in een indrukwekkende filmprojectie over de Zwinhavens. De bezichtiging is hier inbegrepen in het entreeticket voor het Zwin Natuur Park. De expo is tijdelijk en loopt tot en met 7 november 2021. Belangstellenden, reserveer tijdig je tijdslot!

INFO

• www.verdwenen-zeehavens.be