Miejsca pamięci w Gminie Andrychów. Spacerownik by Towarzystwo Miłośników Andrychowa

Wydano z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Andrychowa

Projekt współfinansowany ze środków Gminy Andrychów

MIEJSCA PAMIĘCI Gminie Andrychów w

Andrychów 2015

SPACEROWNIK

Legenda

Nakład: 500 egz. Tekst: Andrzej Fryś, Marcin Musiał, Maria PytelSkrzypiec, Daria Rusin Korekta: Maria Biel-Pająkowa, Daria Rusin Zdjęcia: Andrzej Fryś, Jakub Kasperek, Władysław Mrzygłód, Marcin Musiał, Jan Zieliński, archiwum Towarzystwa Miłośników Andrychowa, Archiwum Państwowe w Katowicach, Oddział w Bielsku Białej (zdj. Alojzego Stuglika) Obróbka zdjęć, skład komputerowy, grafika, projekt okładki, przygotowanie do druku: Jan Zieliński Wydawca oraz druk: SCAL-BIS s.c. Tomice, ul. Krakowska 24 34-100 Tomice www.scalbis.pl

Miejsca pamięci w Gminie Andrychów Gdy gaśnie pamięć ludzka, dalej mówią kamienie… Kard. Stefan Wyszyński

Wędrując ulicami miasta Andrychowa i okolicznych wsi, napotykamy różnorodne miejsca pamięci – pomniki, obeliski, tablice umieszczane na ogół na budynkach użyteczności publicznej lub w ich wnętrzach. W większości przypadków treść napisów w pełni przybliża nam upamiętnione osoby bądź zdarzenia, ale są też tablice, które niczego nie objaśniają, jak np. ta na budynku kotłowni przy ul. Metalowców: „Osiedle 200-lecia”. Z upływem czasu jedne tablice są usuwane (np. dotyczące walki o utrwalenie władzy ludowej), inne wymieniane na nowe (często o innej treści); przybywają kolejne. Dzielimy je na epitafijne, rocznicowe, informacyjne, poświęcone patronom szkół oraz zasłużonym postaciom dla Ziemi Andrychowskiej lub Polski. I właśnie przybliżeniu wszystkim zainteresowanym historii Andrychowszczyzny, ma służyć niniejszy przewodnik. Z uwagi, iż w przeszłości Andrychów należał do parafii w Wieprzu, przewodnik uzupełniono o wybrane tablice z tejże wsi. Dodano również dwie tablice ze schroniska PTTK „Leskowiec”, położonego co prawda już w granicach administracyjnych gminy Stryszawa, lecz usytuowanego poniżej Gronia Jana Pawła II, który administracyjnie (po części) i historycznie przynależy do gminy andrychowskiej. Z uwagi na ograniczone ramy wydawnictwa, w przewodniku podano tylko niezbędne informacje dotyczące miejsca i powodów ustawienia owych „znaków pamięci”, a także dane (o ile udało się do nich dotrzeć) wskazujące na inicjatorów i fundatorów. Dziękujemy wszystkim, którzy przyczynili się do zgromadzenia wiadomości przydatnych do opracowaniu niniejszego przewodnika. Podziękowania składamy również Urzędowi Miejskiemu w Andrychowie, dzięki któremu ukaże się ten przewodnik.

Towarzystwo Miłośników Andrychowa

ANDRYCHÓW Ulica Beskidzka, Cmentarz Komunalny: - tablice pamiątkowe poległych w latach 1914 1921 15 sierpnia 1939r. przy kapliczce św. Floriana w Rynku nastąpiło uroczyste poświęcenie i odsłonięcie tablic ku czci poległych o wolność Ojczyzny. Tablice zawierały 89 nazwisk żołnierzy z gminy Andrychów, a także Nidku, Wieprza i Głębowic. Na początku każdej z tablic znajdował się napis: „Ku wiecznej pamięci poległym w walkach o wolność Ojczyzny w latach 1914 – 1921”, zaś na końcu jednej i drugiej napis „ufundowało społeczeństwo Andrychowa i okolic za staraniem Związku Inwalidów Wojennych Rzeczypospolitej Polskiej, poświęcono i wmurowano w dniu obchodów 20-lecia istnienia Związku – 15 sierpnia R.P.1939”.

Tablice te, umocowane na hakach na drzwiach miały być wmurowane w ściany kapliczki. Ukryte na cmentarzu przez grabarza Grządziela, przeczekały cały okres okupacji niemieckiej. Po wojnie w latach 50-tych na Cmentarzu Komunalnym został wzniesiony kamienny obelisk, w który wmurowano zachowane w dobrym stanie historyczne już tablice. Dookoła pomnika znajduje się 21 symbolicznych krzyży. Warto również pamiętać, iż w roku 1930 w podstawie ołtarzyka kapliczki św. Floriana umieszczono tablicę z napisem „Nieznanemu żołnierzowi – Rodacy”. 2

- Tablica „Pamięci oficerów Ziemi Andrychowskiej” zamordowanych w Katyniu w1940r. 17 września 1995r., na ścianie kaplicy Koświtzkich wmurowano tablicę poświęconą pamięci oficerów Ziemi Andrychowskiej zamordowanych w Katyniu w 1940r. 14 kwietnia 2000r. dodano drugą tablicę zawiera-

jącą nazwiska kolejnych oficerów, którzy zginęli w Katyniu, Starobielsku i Charkowie. Tablice, wmurowane z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Andrychowa i Urzędu Miejskiego, wykonał Jan Paleczny, a inspiratorami przedsięwzięcia byli działacze TMA Aleksander Nidecki, dr Adam Wiktor i Maria Biel-Pająkowa. - „Kamień Pamięci” 18 maja 2014r., w 70. rocznicę zwycięskiego zakończenia bitwy o Monte Cassino, odsłonięto i poświęcono „Kamień Pamięci”, na którym wykuto 21 nazwisk żołnierzy – Synów Andrychowskiej Ziemi, uczestników tej bitwy. Organizatorami uroczystości byli Burmistrz Andrychowa,

Rada Miejska i Towarzystwo Miłośników Andrychowa. Pomnik wykonano wg projektu Danuty Wysogląd, a inicjatorkami upamiętnienia andrychowian były Wanda Pająk-Bużek, córka sanitariusza spod Monte Cassino i regionalistka Maria Biel-Pająkowa. W pobliżu znajduje się tabliczka poświęcona pamięci poległego pod Monte Cassino Franciszka Smolaka z Ziemi Kolbuszowskiej, ustawiona przez mieszkającą w Andrychowie córkę, Genowefę Zawada.

Rynek, Urząd Miejski: - tablica umieszczona na zewnątrz budynku Za datę zakończenia I wojny światowej, zwanej wówczas „Wielką Wojną”, uważa się dzień 11 listopada 1918r. W tym dniu obchodzimy Marodowe Święto Niepodległości Dzięki inicjatywie grupki patriotów – legionistów, którzy rozbroili posterunek austriackich żandarmów, niepod-

ległość Polski ogłoszono w Andrychowie prawie dwa tygodnie wcześniej, to znaczy 29 października 1918r. Legionistom przewodził Józef Herzog z Zagórnika, wraz z nim w akcji uczestniczyli: Adam Myjak z Andrychowa, Władysław Pająk z Wieprza, Tomasz Płonka z Brzezinki i Stefan Sordyl z Brzezinki. W 80-lecie odzyskania niepodległości, 11 listopada 1998r., na wniosek redakcji miesięcznika „Nowiny Andrychowskie”, wmurowano we frontową ścianę Magistratu tablicę przypominającą o tych historycznych wydarzeniach, wykonaną wg proj. Adama Hyzińskiego. - tablica umieszczona wewnątrz budynku W 2006 roku, z inicjatywy Burmistrza i Rady Miejskiej Andrychowa, w holu odsłonięto w imieniu wielu pokoleń

społeczności uczniowskiej tablicę z nazwiskami zasłużonych dyrektorów i nauczycieli Szkoły Podstawowej nr 1 im. Tadeusza Kościuszki, mieszczącej się w latach 1873-2005 w tym zespole budynków. Szkoła ta kontynuowała tradycje pierwszej w Andrychowie szkoły, założonej w 1791r. 5

- Obelisk

22 lipca 1976r. przed Urzędem Miasta odsłonięto Obelisk z tablicą „Bojownikom o wolną socjalistyczną Polskę, w 30-lecie PRL”. W 1991r., po transformacji ustrojowej, odsłonięto i poświecono nową tablicę o treści „Poległym w walkach o wolną i niepodległą Polskę”.

Ulica Legionów: - sklep MSH „WIZAN” 24 listopada 2005r. na ścianie budynku sklepu, stojącego w miejscu spalonej przez niemieckie władze okupacyjne synagogi żydowskiej, została wmurowana ta-

blica pamiątkowa, wykonana z inicjatywy mieszkańców Andrychowa: m.in. Józefa Wiktorczyka, Stanisława Całusa, Adama Hyzińskiego (autora projektu) z pomocą członków Towarzystwa Miłośników Andrychowa.

- biurowiec PSS Społem W 1989 roku odsłonięto tablicę z okazji 70-lecia założenia spółdzielni o nazwie „Ludowe Stowarzyszenie Spożywcze” w Andrychowie.

Ulica Krakowska: - Górnica, Pomnik Grunwaldzki W całej Galicji w roku 1910 uroczyście obchodzono 500. rocznicę zwycięstwa pod Grunwaldem i wznoszono „grunwaldzkie” pomniki. Pomnik andrychowski był jak głosi napis na okolicznościowej pocztówce - „postawiony przez Związek Robotniczy, staraniem księży L. Kasprzyka i St. Zielińskiego”, a poświęcono go 6 sierpnia 1910r. (W tym dniu poświęcono także istniejącą do dziś tablicę okolicznościową na froncie kościoła św. Macieja.) Na cokole pomnika wyryty był napis „Królowi Jagielle za Grunwald 1410 staraniem robotników polskich 1910”. 20 kwietnia 1940r. hitlerowcy zmusili andrychowskich Żydów do zburzenia pomnika. Żydom musieli towarzyszyć andrychowscy nauczyciele, wywożeni wówczas z Andrychowa. Był wśród nich Tadeusz Wolf, podczas 7

wojny więzień Mauthausen, po wojnie dyrektor szkoły i działacz społeczny, patron andrychowskiej ulicy. Po wojnie stał się on gorącym orędownikiem odbudowy pomnika. Ideę tę udało mu się zrealizować przy pomocy andrychowskich zakładów pracy i szkół. Nowy po-

mnik odsłonięto uroczyście 22 lipca 1960r., kilka dni po pięćset pięćdziesiątej rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Pomnik przedwojenny, wykonany z piaskowca, zwieńczony był kulą armatnią, podobno pochodzącą z pola bitwy powstania styczniowego. Obecnie na szczycie pomnika z ciosów granitu, odtworzonego wg proj. Aleksandra Tomy, znajduje się metalowa podobizna orła, zaprojektowana przez Krystynę Kutermak.

- Andrychowskie Zakł. Przem. Bawełnianego Andropol: Trzy protesty, dwie tablice W październiku 1926r. w fabryce Braci Czeczowiczka wybuchnął strajk okupacyjny. Załoga pod kierownictwem PPS i klasowego związku zawodowego zażądała podwyżki płac o 25%. Strajk trwał aż 14 dni, a wywalczona podwyżka wyniosła 15%. Po czterdziestu latach, już w PRL-u, obchodzono rocznicę tego strajku i wmurowano odpowiednią tablicę. Tablica ta jest dziś słabo czytelna, a jej treść jest następująca: „1926-1966/ W 40 ROCZNICĘ/ ZWYCIĘSKIEGO

STRAJKU/ WŁÓKNIARZY ANDRYCHOWA/ DLA UPAMIĘTNIENIA WYDARZEŃ HISTORYCZNYCH/ TABLICĘ UFUNDOWAŁA W JUBILEUSZOWYM ROKU/ 1000-LECIA PAŃSTWA POLSKIEGO/ ZAŁOGA A.Z.P.B./ ANDRYCHÓW, 26.X.1966 R”.

Od uroczystości jubileuszowych nie minęło nawet 5 lat, i w marcu 1971r. zastrajkowały andrychowskie włókniarki. Pora tego strajku została fatalnie wybrana, bo będąc pokłosiem wydarzeń Grudnia 1970, miał on miejsce po objęciu funkcji I Sekretarza PZPR przez Edwarda Gierka i po słynnym „Pomożemy!” w Stoczni Szczecińskiej. Podobno krewkie włókniarki podarły kożuch na urzędniku z Ministerstwa Przemysłu Lekkiego, który przyjechał z Warszawy i usiłował ugasić strajk. W czerwcu 1971r., gdy Edward Gierek zwiedzał

Międzynarodowe Targi Poznańskie i próbowano go zainteresować silnikami wystawionymi przez WSW Andoria, powiedział z oburzeniem, że żadnych wyrobów z Andrychowa nie będzie oglądał. Minęło dziewięć lat i we wrześniu 1980r. załoga AZPB Andropol znów zastrajkowała. Tym razem protest, będący przedłużeniem wydarzeń na Wybrzeżu, ogłoszony był w samą porę. Tablicę, upamiętniającą protesty z lat 1971 i 1980 wmurowano 28 listopada 1981r., dwa tygodnie przed ogłoszeniem stanu wojennego.

Ulica Szewska: - Miejski Dom Kultury W 1992r. w miejscu bramy utworzonego w czasie II wojny światowej getta żydowskiego, umieszczono tablicę upamiętniającą 50-tą rocznicę rozpoczęcia jego likwidacji. Tablicę tę ufundowali mieszkańcy Ziemi Andrychowskiej (jednym z inicjatorów był Stanisław Całus) i Kongregacja Wyznania Mojżeszowego.

- wschodnia ściana budynku narożnego będącego siedzibą m.in. Cechu Rzemiosł Różnych i Przedsiębiorczości 3 maja 1986r., w 195. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja i w święto Stronnictwa Demokratycznego, odsłonięto tablicę ufundowaną przez członków SD i rzemieślników Andrychowszczyzny.

Ulica Krakowska, Biblioteka Miejska 29 czerwca 2000r. odbyła się uroczystość wmurowania odnalezionej historycznej tablicy z roku 1932, upamiętniającej 50-tą rocznicę założenia andrychowskiej „Czytelni”, która w okresie międzywojennym mieściła 11

się w nieistniejącym już budynku (na zdj. poniżej) naprzeciwko Biblioteki Miejskiej. Ponowne umieszczenie tablicy nastąpiło z inicjatywy założycielskiego zespołu redakcyjnego „Nowin Andrychowskich”.

Osiedle im. Jana Pawła II, ulice Wyzwolenia i Leśna W 1993r. Koło PTTK „Szarotka” z prezesem Stefanem Jakubowskim na czele wystąpiło do władz samorządowych Andrychowa z wnioskiem o nadanie imienia Jana Pawła II osiedlu, przez które biegnie zielony szlak 12

prowadzący na Groń Jana Pawła II. Wniosek poparł biskup Tadeusz Rakoczy, ordynariusz diecezji bielsko-żywieckiej, i ponad 800 rodzin zamieszkujących tę część miasta. Odnośna uchwała Rady Miejskiej zapadła 9 maja 1994r. Obelisk z wykonanym z brązu popiersiem Jana Pawła II, stojący u zbiegu ulic Leśnej i Wyzwolenia, został poświęcony 31 lipca 2005r.

Ulica Włókniarzy i Starowiejska, kościół pod wezw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika 22 października 1989r. na wewnętrznej ścianie kościoła odsłonięto tablicę upamiętniającą 1 Samodzielną 13

Brygadę Spadochronową i „Cichociemnych”. Jednym z fundatorów tablicy był rodowity andrychowianian Michał Babuchowski – podkomendny gen. Sosabowskiego, mieszkający na stałe w Stanach Zjednoczonych.

Ulica Metalowców, dawna kotłownia W 1967r., w 200-lecie otrzymania praw miejskich przez Andrychów, Osiedle obejmujące ulice Starowiejska, Metalowców i Włókniarzy, otrzymało miano „Osiedla 200-lecia”.

Ulica Niecała 25 stycznia 1945r., dwa dni przed wyzwoleniem Andrychowa, niemieccy żandarmi zatrzymali, a następnie bez sądu rozstrzelali trzech młodych ludzi.

Ulica 1 Maja, Hala Sportowa W maju 2003 roku nadano Hali Sportowej imię Tadeusza Szlagora (1920-2002), andrychowianina, sportowca, trenera, pedagoga, działacza Polskiego Związku Piłki Siatkowej i Polskiego Komitetu Olimpijskiego.

Ulica Tadeusza Kościuszki: - „Stankowa studnia” W 1894 roku, w 100-lecie insurekcji kościuszkowskiej, na „Stankowej studni” umieszczono tablicę głoszącą, że odtąd z woli hr. Bobrowskich zwać się będzie „Źródłem Kościuszki”. Tablica ta wraz z obudową źródła została zniszczona w czasie okupacji niemieckiej. 15

27 maja 1994r., z inicjatywy redakcji „Nowin Andrychowskich” i Towarzystwa Miłośników Andrychowa, Andrychów upamiętnił 200. rocznicę powstania kościuszkowskiego ponownym wmurowaniem tablicy w dowód poszanowania narodowych dziejów i regionalnej tradycji. 16

- Stadion sportowy, Pamięci narciarzy 14 lutego 1935r. pod szczytem Babiej Góry zginęli członkowie drużyny KS „Beskid” w Andrychowie, biorący udział w gwiaździstym rajdzie krakowskiej Y.M.C.A. z metą w Rabce. Do drużyny należeli: rodzeństwo Janina i Kazimierz Frysiowie oraz Władysław Olejczyk z Andrychowa i Helena Banachowska z Wadowic. Główną przyczyną śmierci narciarzy było katastrofalne załamanie się pogody. W 75-tą rocznicę babiogórskiej tragedii z inicjatywy władz Andrychowa i sportowców KS „Beskid” wmurowano w ścianę budynku trybuny na stadionie tablicę pamiątkową.

Kościół pod wezw. św. Macieja: - tablica pamiątkowa: 1 marca 2015r. odsłonięto i poświęcono tablicę przy kościele, upamiętniającą „Żołnierzy Wyklętych”. 17

- tablica pamięci ofiar katastrofy smoleńskiej Pamięci Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego, jego żony Marii i wszystkich ofiar katastrofy smoleńskiej, tablicę poświęcono i odsłonięto 17 kwietnia 2011r.

Park Miejski: - mural: 1 marca 2014r. w Parku Miejskim odsłonięto mural wykonany w hołdzie „Żołnierzom Wyklętym”.

RZYKI

Stara zabytkowa kuźnia w Rzykach Jagódkach

100-letnia kuźnia w Rzykach Jagódkach, należąca do Stanisława Łysonia, znajduje się przy czarnym szlaku na Leskowiec. Przy niej odpoczywał podczas swych górskich wędrówek biskup krakowski Karol Wojtyła. Właściciel dobrze pamiętał Kardynała, który od jego mamy, Anny Łysoń, brał mleko i wypijał przy źródełku, zanim wyruszył w góry. Przy kuźni umieszczono pamiątkową drewnianą tablicę informującą o początkach górskich peregrynacji późniejszego Papieża na pobliski Leskowiec. Wiemy, że Ojciec Święty zawsze pytał pielgrzymów z tych terenów, czy ta kuźnia jeszcze stoi.

Sanktuarium Górskie na Groniu Jana Pawła II Groń Jana Pawła II to jedyny szczyt górski w Polsce, a jeden z dwóch na świecie, którego nazwa została nadana na cześć Papieża Polaka. Karol Wojtyła wielokrotnie bywał na szczycie Jaworzyny i Leskowca, odwiedzał również schronisko. Wędrował tu będąc jeszcze małym chłopcem, później jako uczeń, student, ksiądz, a nawet gdy był biskupem, nie zapominał o swej ulubionej górze. W 1981 roku z inicjatywy działaczy Oddziału PTTK w Wadowicach, szczyt Jaworzyny uzyskał drugą nazwę Groń Jana Pawła II. Zaczęła ona obowiązywać od 1982 roku, od obchodów 50-tej rocznicy istnienia schroniska. 31 grudnia 2003r. nazwa ta została oficjalnie ogłoszona w Dzienniku Ustaw i obecnie jest to jedyna obowiązująca nazwa szczytu, na zboczach którego usytuowane jest schronisko. W 1991r. Danuta i Stefan Jakubowscy z Andrychowa, własnym sumptem zbudowali kamienny krzyż „Ludziom Gór”. 19

9 września 1995r. miała miejsce uroczystość poświęcenia kaplicy - „Sanktuarium Górskiego”, daru na 75 urodziny Papieża. Rozmiary kaplicy (13 x 5m.) upamiętniają datę zamachu na życie Papieża 13.05.1981r. 15 lipca 2001r. obok kaplicy miała miejsce uroczystość poświęcenia pomnika Jana Pawła II oraz jubileuszowego dzwonu.

Schronisko PTTK „Leskowiec” W 1926 roku w Wadowicach powstało Koło Oddziału Babiogórskiego w Żywcu Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego. Pierwszą poważną inwestycją wadowickiego Koła była budowa schroniska pod Leskowcem. Wiosną 1932 roku wykupiono od jednego z gospodarzy ze wsi Targoszów podszczytową część hali na

Jaworzynie i rozpoczęto budowę schroniska, nadzorowaną osobiście przez Czesława Panczakiewicza, wadowickiego animatora turystycznego i nauczyciela wychowania fizycznego (od 1925) w wadowickim Państwowym Gimnazjum im. M. Wadowity (jego uczniem był m.in. Karol Wojtyła). Uroczyste otwarcie obiektu miało miejsce 3 września 1932r. Na zewnątrz schroniska znajduje się tablica pamiątkowa poświęcona Czesławowi Panczakiewiczowi.

Hrabskie Buty Miejscowi górale nazywali Leskowiec w przeszłości „Hrabskie Buty”, z powodu dwóch płyt kamiennych z wykutymi śladami stóp. „...Leskowiec jest świetnym punktem widokowym. Zdobi wierch jego wysoki krzyż drewniany, około leżą duże płyty kamienne, na których byli właściciele tych dóbr z przed 30-tu lat ku upamiętnieniu swego pobytu kazali wykuć ślady swych stóp i herby. Nie dali się ostać tym pańskim kaprysom pasterze i płyty potłukli, bądź skulali na dół ku swojej uciesze. (...) Z powodu onych stóp chłopi okoliczni nazywają też Leskowiec Butami...”. Tak w latach 20-tych ubiegłego wieku opisywał Leskowiec nestor polskiej turystyki górskiej, Kazimierz Sosnowski. Strącone ze szczytu przez pasterzy, przeleżały w lesie do 2004r., gdy odkryte przez Jana Zielińskiego, zostały przeniesione w pobliże schroniska „Leskowiec”. Płyty te prawdopodobnie upamiętniają wejście na szczyt Adama hr. Potockiego i hrabianki Mery Wielopolskiej oraz towarzyszącego jej Romana Taube.

ROCZYNY

Cmentarz Komunalny 1 listopada 1993r. z inicjatywy Rady Sołeckiej poświęcono i odsłonięto płytę na grobie Jana Pikonia, żołnierza Września 39 i uczestnika bitwy o Monte Cassino.

INWAŁD

Cmentarz parafialny „Grób nieznanego żołnierza, który zginął w obronie Ojczyzny” - tak brzmi napis na płycie mogiły z II wojny światowej, którą opiekuje się Zespół Szkół Samorządowych w Inwałdzie.

Kaplica Romerów przy kościele parafialnym Kaplica grobowa hrabiów Romerów, właścicieli majątku ziemskiego w Inwałdzie, z której to wywodziło się wielu znanych i zasłużonych dla historii postaci, wśród nich Karol Romer, dyplomata R.P. w latach 1919-1938, szef protokołu dyplomatycznego Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Tablicę jemu poświęconą ufundowali Romerowie w 2000 roku.

ZAGÓRNIK Cmentarz parafialny 24 października 1998r. poświęcono i odsłonięto tablicę dla upamiętnienia śmierci kilkunastu zagórniczan – ofiar niemieckiej okupacji.

11 kwietnia 2012r. odsłonięto tablicę „Pamięci Polaków pomordowanych w Katyniu oraz ofiar katastrofy w Smoleńsku”. Inicjatorem umieszczenia obu tablic jest Roman Prystacki, długoletni sołtys Zagórnika i radny Gminy Andrychów.

Wzgórze Miłosierdzia 9 listopada 2003r. wewnątrz kaplicy na Wzgórzu Miłosierdzia została odsłonięta tablica „Pamięci Braci

Herzogów” - czterech braci żołnierzy-legionistów, z których trzech oddało życie za Ojczyznę w I i II wojnie światowej. Tablicę umieszczono z inicjatywy ks. dr. Jana Nowaka wg projektu Adama Hyzińskiego.

TARGANICE

ul. Beskidzka, obelisk „Pamięci partyzantów” W okupowanej gminie Andrychów, w ruchu oporu przeciw hitlerowcom działał oddział Armii Krajowej kierowany przez Tadeusza Wolfa, a także, w Targanicach, oddział polowy komunistycznej Gwardii Ludowej, dowodzony przez Konstantego Gieruszczaka „Sępa”. Partyzanci z tego oddziału zajmowali się głównie sabotażem na liniach kolejowych, a pod koniec wojny oddział został przeorganizowany w IV Pluton Armii Ludowej. W roku 1979, dla upamiętnienia działalności GL, a potem AL, Rada Państwa odznaczyła wieś Targanice Krzyżem Partyzanckim. Lokalne władze wybudowały w centrum Targanic pomnik, na którym, obok wyobrażenia Krzyża Partyzanckiego, jest inskrypcja o treści: WALCZĄCYM/ O POLSKĘ/ WOLNĄ I SPRAWIEDLIWĄ/ SPOŁECZEŃSTWO TARGANIC/ 12.X. 1979 Pomnik, usytuowany przed targanicką szkołą, przetrwał do dziś, aczkolwiek można na nim zauważyć niszczycielskie oddziaływanie czasu.

Jawornica – krzyż „Pamięci narciarzy” W 1935 roku, Franciszek Fryś – brat rodzeństwa, które zginęło w zadymce śnieżnej pod Babią Górą (szersza informacja przy omawianiu tablicy znajdującej się na terenie stadionu sportowego w Andrychowie), wzniósł 25

na Jawornicy dziesięciometrowej wysokości metalowy krzyż, zaprojektowany i wykonany przez andrychowskiego społecznika, inż. Tadeusza Wietrznego. W 75-tą rocznicę babiogórskiej tragedii ufundowane zostały dwie tablice pamiątkowe - jedną umieszczono na andrychowskim stadionie, drugą turyści z Oddziału Zakładowego PTTK przy AZPB „Andropol” przymocowali do krzyża na Jawornicy. Kolejna tablica umieszczona na krzyżu upamiętnia Tomka Kierpca z Andrychowa, kilkunastoletniego turysty i miłośnika przyrody, który zmarł 2 lutego 1998r. na szczycie Jawornicy.

WIEPRZ Mleczarnia W okresie międzywojennym na ścianie budynku wmurowano tablicę upamiętniającą 500-tną rocznicę bitwy pod Grunwaldem. W czasie wojny okupant 26

zdemontował pamiątkową tablicę i dopiero po wojnie wróciła ona na swoje miejsce, by przypominać wszystkim o tej ważnej, historycznej wiktorii. Kościół pod wezw. Wszystkich Świętych 21 kwietnia 2010r. na miejscu starego cmentarza wzniesiono „Obelisk tożsamości” w 600-ną rocznicę bitwy pod Grunwaldem, aby w ten sposób oddać pamięć i hołd obrońcom Ojczyzny. Na obelisku, pod krzyżem umieszczona została tablica ze słowami Jana Pawła II: „Ojczyzna: wyzwanie tej ziemi, rzucone naszym przodkom i nam, by stanowić o wspólnym dobru…”

Cmentarz parafialny – Pamięci mieszkańców parafii Wieprz poległych w czasie I i II wojny światowej W 2010 roku na terenie cmentarza parafialnego w Wieprzu zamontowano dwie tablice upamiętniające mieszkańców poległych w czasie I i II wojny światowej.

Tablice pamiątkowe i patronów szkół w Gminie Andrychów Andrychów:

- ul. Starowiejska Zespół Szkół nr 1 im. prof. Tadeusza Kotarbińskiego. W dniu 29 marca 1985r. decyzją Kuratorium Oświaty i Wychowania w Bielsku-Białej ówczesny Zespół Szkół Technicznych otrzymał imię prof. Tadeusza Kotarbińskiego (1886-1981), nauczyciela, filozofa, etyka, doktora honoris causa uniwersytetów krajowych i zagranicznych. W tym samym dniu odsłonięto również tablicę pamiątko28

wą poświęconą Patronowi, wmurowaną przy wejściu do szkoły. Tablicę zaprojektował Adam Hyziński.

- Rynek, Zespół Szkół ZDZ Potwierdzenie nadania 1 czerwca 2006r. Zespołowi Szkół w Andrychowie Zakładu Doskonalenia Zawodowego w Katowicach imienia Armii Krajowej.

- ulica Ignacego Daszyńskiego, Gimnazjum nr 1 im. Polskich Noblistów (dawna Szkoła Podstawowa nr 3) Tablica ufundowana w 50-tą rocznicę śmierci Stefana Żeromskiego (1864-1925), patrona Szkoły Podstawowej nr 3 – od 1961 roku.

- ulica Jarosława Dąbrowskiego, Szkoła Podstawowa nr 2 Maria Konopnicka (1842-1910) poetka i pisarka – patronka Szkoły Podstawowej nr 2 od roku szkolnego 1961/62.

- ulica Włókniarzy, Szkoła Podstawowa nr 4 25 lutego 1973r. odbyła się uroczystość nadania Szkole Podstawowej nr 4 imienia Mikołaja Kopernika (1473-1543) i odsłonięcia pamiątkowej tablicy w 500-lecie urodzin wielkiego polskiego uczonego.

TARGANICE, Zespół Szkół Samorządowych

3 października 1989r. uchwałą Kuratorium Oświaty i Wychowania w Bielsku-Białej Szkole Podstawowej w Targanicach nadano imię Jana Pawła II. Pamiątkową tablicę poświęcono i odsłonięto w dniu 25 maja 1991r. 30

BRZEZINKA DOLNA,

Niepubliczna Szkoła Podstawowa 14 października 2001r. odsłonięto tablicę poświęconą Tadeuszowi Kowalczykowi (1901-1940), kierownikowi szkoły, który zginął w obozie Mauthausen – Gusen. Tablicę ufundowali mieszkańcy Brzezinki w 100-lecie jego urodzin.

RZYKI, Zespół Szkół Samorządowych

21 czerwca 1987r. odbyła się uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej i nadania Szkole Podstawowej w Rzykach imienia Mariana Kowalskiego (1913-1983), długoletniego nauczyciela, dyrektora i społecznika.

ROCZYNY, Zespół Szkół Samorządowych 30 września 2000r. w holu szkoły odsłonięto tablicę „Na pamiątkę rozbudowy szkoły i otwarcia Sali gimnastycznej w 115. rocznicę istnienia Szkoły Podstawowej im. Mieszka I w Roczynach” – patrona SP od 17 sierpnia 1958r.

SUŁKOWICE-BOLĘCINA, Zespół Szkół

Samorządowych „Wielki przez rozum, cnoty i waleczne sprawy” – Tadeusz Kościuszko (1746-1817) patron Szkoły Podstawowej w Sułkowicach Bolęcinie od 26 lutego 1914r.

ZAGÓRNIK, Zespół Szkół Samorządowych

3 czerwca 1990r. odbyła się uroczystość nadania Szkole Podstawowej w Zagórniku imienia Ludwika Łazarza Zamenhofa (1859-1917), lekarza, poligloty, twórcy języka esperanto. Staraniem Społecznego Komitetu tablicę odsłoniętą w holu szkoły, zaprojektował były uczeń, prof. ASP w Warszawie Janusz Smaza.