Topaberri 67: Berrindartu eta jauzi

https://topagunea.eus/ 2020ko martxoa • 67 zbk.

BERRINDARTU ETA JAUZI Euskararen biziberritze prozesua berrikusi eta berrikasi ondoren, berrindartzeko eta jauzi egiteko sortu diren aukeren analisia eta estrategia proposamena.

Eranskinak 21.orr

Non • Esparru ez-formala • Arlo sozioekonomikoa Nola?

• Borondate politikoa • Gizarte aktibazioa • Entitateen aktibazioa Baliabideak • Beso teknikoa • Diskurtso berriak • Euskaltzaleak

Azken hitza 20.orr

Lankidetza giroa • Erakunde publikoen arteko elkarlana • Euskalgintza sozialaren bilakaera • Erakunde publikoen eta sozialen arteko lankidetza Herrigintza berria • Zoru komuna • Egitasmo partekatua • Lankidetza publiko-soziala

Jauzi 11.orr

Berrindartu 6.orr

Abagunea 5.orr

Sarrera 4.orr

Euskaltzaleok batzen gaituena garrantzitsuago delako.

KARMELO AIESTA: Ikuspegi sistemikoa.

KIKE AMONARRIZ: Eremu ez-formalaren euskalduntze orokorra: fase berrirako lehentasun osokoa.

JON SARASUA: Lan-esparrua euskalduntzearen aro berria bultzatzeko arrazoibideak.

KARMELO AIESTA: Hizkuntza aniztasuna kudeatzen. Enpresen estrategiak Europan lehiatzeko.

berri 1

TOPALABE TALDEA Karmelo Aiesta Kike Amonarriz Xabier Erize Mikel Irizar Iker Martinez de Lagos Iñaki Martinez de Luna Jasone Mendizabal Jon Sarasua 2020ko urtarrila

TOPAGUNEAREN AURKEZPENA Badira bost urte Berrikasi eta berrikusi txostena argitaratu genuela Topaberri aldizkariaren 66. zenbakian. Urte hauetan, aldaketa nabarmenak izan dira hizkuntzaren normalizazio dinamiketan, eta esan genezake euskarak orain duen ziklo aldaketa honetatik ateratzeko proposatzen genituen palanka batzuk aktibatzen hasi direla. Euskaraldia izan daiteke hizkuntzaren normalizazioaren fase berri honen lehen agerpiderik nabarmenenetako bat, nahiz eta, zorionez, ez den bakarra.

Euskaltzaleen Topagunean sinistuta gaude abagune historiko honetan aukera dugula hizkuntzaren biziberritze prozesuan jauzi kualitatiboa emateko. Aukera, eta baita premia ere, genituen erronkei berriak gehitzen ari baitzaizkie, eta, aurreko hamarkadetan aurreratutakoa indartzen, elikatzen eta zabaltzen ez bada, irabazitakoa galtzeko arrisku bizia baitugu. Globalizazioa, migrazioak, teknologia berriak... Desafio latzei egin beharko die aurre euskal komunitateak hurrengo urteetan, eta, horiek gainditzekotan, ezinbestekoak izango dira erakundeen,

era guztietako gizarte eragileen, euskalgintzaren eta herritarron elkarlana eta hizkuntzaren aldeko aktibazioa.

Testuinguru aldaketa honetan, Topalabe taldeak Berrindartu eta jauzi izeneko txostena landu du, hurrengo hamarkadetan euskararen erabileran jauzi hori lortzeko eman beharko liratekeen pauso handiak irudikatu eta lehentasunez jorratu beharko liratekeen esparruak identifikatu nahian. Esku artean duzuena “euskararen biziberritze prozesua berrikusi eta berrikasi ondoren, berrindartzeko eta jauzi egiteko sortu diren aukeren analisia eta estrategia proposamena” dela dio txostenaren sarrerako paragrafoak.

Euskaltzale guztientzako txostena da eta Euskaltzaleon Topagunean komenigarria iruditu zaigu txostena argitaratu eta zabaltzea, tokian tokiko elkarteetan bideratzen ari den lana testuinguru zabalagoan kokatzeko, herriz herri eta auzoz auzo bere alea jartzen ari diren euskaltzale boluntarioek beren ahaleginen zentzua eta garrantzia egoki uler ditzaten eta, aurten entitateetara

Argitaratzailea: Euskaltzaleen Topagunea • Lege Gordailua: BI-976/97

zabalduko den Euskaraldian egingo den ariketaren zergatia eta garrantzia eta egiteko moldeen arrazoiak argiago ikusteko. Euskalgintzako eragile eta teknikariei ere baliagarria izango zaie, bai maila diskurtsiboan eta bai metodologikoan, eta gure asmoa ere bada txostena akuilu gertatzea arduradun politiko-instituzionalentzat, euskarak behar duen jauzi hori emango badu erabakiak hartu eta estrategiak martxan jarri beharko baitira.

Jauzi horri bultzada emateko ardura guztiona dela sinistuta gaude, eta euskalgintzako zein euskalgintzaz haragoko eragile eta euskaltzale bakoitzak egin dezakeen ekarpenaz gogoeta bultzatu eta ekimena hartzea sustatu nahi dugu. Euskaltzaleen mugimenduan, herriz herri antolatuta dauden elkarteetan aipatzen diren lehentasunezko bi eremuetan jardun izan dugu historikoki. Eremu ez formalean, haur eta gazteen aisialdiko programak bultzatzen, euskarazko toki komunikabideen bultzadan, euskal kulturgintzaren sustapenean‌ Eremu horiek indartu beharra daukagu, eta elkarrekin ekimen berritzaile indartsuagoak

antolatu. Arlo sozioekonomikoan gertuko entitateetan jardun izan dugu, baita ere, hitzarmengintzaren bidez, merkataritza programen bidez eta bestelako ekimenen bidez. Herrietako euskaltzaleak aktibatuz, langile gisa, erabiltzaile gisa zein entitateotako arduradun gisa, zeregin garrantzitsua izango dugu 2020ko Euskaraldiaren bidez gure ekarpena egiteko.

Aurrekoa bezala, honako hau ere ez da ez txosten “osatu eta orokor� bat, ez hizkuntza normalizaziorako prozesu orokorra jorratu nahiko lukeen proposamen bat, baizik eta fase berri honetan aurrera eraman beharreko estrategiaren lehentasunak non dauden definitu nahiko lukeen txostena. Aurrekoak bezala, eztabaida sustatu nahi eta behar duena, hori ere bai baita haren helburu nagusietako bat, euskaltzaleen mugimendu barruko gogoetaren sua hauspotzea, alegia.

berri 3

BERRINDARTU ETA JAUZI Berrikusi eta berrikasi > Berrindartu eta jauzi 2014ko udazkenean argitaratu genuen “Berrikusi eta berrikasi” izeneko dokumentua. Honela zioen sarreran:

Horrela ulertzen den euskararen komunitatea da gure subjektua, eta, komunitate horren erdigunean, gehienbat euskaraz bizi eta garatu nahi dugun jende multzoa, euskara jendea (Xamar).

Dokumentu hau da euskaltzaletasunaren azken hamarkaden irakurketa kritiko bat, etorkizuna begi berriz ikusteko helburuarekin egina. Eztabaida zintzoa suspertu nahi luke egin dugunaz, eskarmentu horrekin hobeto ekin diezaiogun egiteko dugunari.

Eta norentzat ari gara? Euskararen biziberritze prozesuan parte hartzen duten guztientzat: lehenik eta behin, prozesuaren protagonista nagusi diren euskaltzaleentzat, akuilu funtzioa irmo eta ilusioz har dezaten beren jarduera denetan; prozesuan eragile zuzen diren gizarte erakunde eta erakunde publikoentzat, ikuspegi estrategikoa landu dezaten euren mesedetan; eta laguntzaile edo hartzaile diren pertsona eta entitateentzat, ahalik eta neurririk handienean biziberritze prozesuaren logika uler dezaten eta “horri buruz positiboki posizionatu” daitezen.

Sinetsita gaude asko komeni zaiola euskararen komunitateari esparru komunak sendotzea eta zabaltzea, beharrezkoa dugula euskaltzaleok barneratzea batzen gaituena garrantzitsuagoa dela eta soilik denon arteko lankidetzarekin lor lezakeela euskarak bere iraganari dagokion etorkizuna. [...] joan-etorri ugari izan ditu euskararen aldeko mugimenduak. Eta ibilbide horren bihurguneetan dagoen eskarmentua jasotzeko ahalegina egin dugu Euskaltzaleen Topaguneak bildutako talde batek. Zer egin den ondo euskararen mesede, horretan jarraitzeko eta sakontzeko; eta zerk egin dion kalte euskaltzaleon mugimenduari, okerrak zuzendu eta etorkizunean saihesteko.

Dokumentua argitaratu ondoren, aurkezpen mordoxka egin genuen, jendea erakartzeaz gain eztabaida eta mugimendua eragin zutenak. Eragin horren eta beste askoren ondorioz, euskararen biziberritze prozesua eraldatzen ari da azken urteotan. Horregatik, lau urteren ondoren, Topalabeko taldekideok bigarren zati bat erantsi nahi izan diogu orduko analisiari, sortzen ari diren aukera berriak ondo baliatuta euskararen biziberritze prozesua berriro indartu dadin, eta indar hori erabil dezagun aurrerabidean jauzi esanguratsua egiteko.

Nondik ari da Topalabe taldea? Hori zehazteko, gure egiten dugu Joxe Azurmendiren definizio ezaguna:

“Niretzat euskara euskaldunen komunitatea da; euskalduna komunitate horri buruz positiboki posizionatzen dena da, eta posizionamenduek graduak dauzkate” (Joxe Azurmendi) 1

Euskararen komunitateko kideak hiru administrazio esparrutan gaude txertatuta, eta hiruretan jomuga bera dugu: euskal hiztunok aukera izatea bizitzaren edozein esparrutan euskaraz normal aritzeko; hau da, testuinguru sozialak nahiz instituzionalak eskain ditzala bermeak, errespetua eta erosotasuna euskaraz aritzeko. Hori izanik epe luzeko jomuga komuna, tarteko helmugak kokatzeko ahalegin bat eginda, uste dugu bi hamarkada barruko helburu egokia litzakeela UNESCOren hizkuntzen atlasean 2 euskara hizkuntza zaurgarrien multzotik ateratzea. Zehazki helburu horretara legoke bideratuta proposatzen dugun jauzia.

Jomuga eta helburu berberak izanik, euskararen lurraldeko esparru administratibo bakoitzak bere ezaugarri propioak ditu, eta bakoitzean baldintza bereziak daude ibilbidea marrazteko. Bistan da euskararen biziberritze prozesuak ez dituela garapen maila berak EAEn, Nafarroan eta Ipar Euskal Herrian, ezta horietako bakoitzaren barnean ere. Dokumentu honetan, hizkuntza komunitateari komeni zaion norabide komuna antzematen saiatu gara; esparru bakoitzeko kideei egokituko zaie ibilbiderik eta erritmorik egokienen inguruan adostasuna eraikitzea. ere. Dokumentu honetan hizkuntza komunitateari komeni zaion norabide komuna antzematen saiatu gara; esparru bakoitzeko kideei egokituko zaie ibilbide eta erritmo egokienen inguruan adostasuna eraikitzea.

ABAGUNEA

Etorkizun hurbilean urrats sendoak eta irismen handikoak egin behar dira Duela bost urte aztertu genuen 60ko hamarkadan hasi eta gaurdaino iritsi den euskararen biziberritze prozesua.

Ordutik hona, hamarkadetako bakoitzak izan du nolabaiteko ikurra: euskara batuaren akordioa, ikastolen sorrera, dinamika sozialen trakzioa, administrazioa euskalduntzea eta EITBren sorrera...

2010eko hamarkadak ez du, oraingoz, ikur propiorik; edo, izatekotan, galdera ikurra litzateke. Azken hamarkadetan egindako lana, oro har, estimatzen dugu; baina alarma batzuk piztu dira, eta orain artekoak bere horretan ez dio euskarari etorkizun segurua bermatzen. Galdera berriak ditugu aurrean, eta garrantzitsuena hau: zein dira hurrengo pauso handiak?

Erantzunak bilatzeko ahalegin ugari egiten ari da hanhemenka, hiztun komunitateak duen bizi indarraren seinale. Horietan muntarik handienekoa Eusko Ikaskuntzak egin du bere mendeurreneko kongresuan, Euskal Herri osorako etorkizuneko egitasmo partekatuaren definizioan milatik gora aditu eta arizale bilduta, bi urte eta erdiko lanketa mardulean. 2018ko azaroan Oñatin aurkeztu zen Liburu Zuriaren oinarriak3 argitalpenean atal batek modu xehean jasotzen ditu 2040 urte bueltarako garatuta behar luketen ekinbideak, euskararen biziberritze prozesuari jarraipen indartsua

emateko. Aipagarria da Euskal Herriko hiru erakunde nagusietako agintari gorenek eman ziotela babesa aurkeztutako egitasmo partekatuari. Ez dago, une honetan, maila bereko definizioa eta legitimitatea biltzen duen herri proiekturik.

Ekimenen planoan neurri eta eragin handikoa izan da, halaber, 2018ko urte amaieran gauzatu zen Euskaraldia.

Ariketa sozial horrek, esparru zehatz bat hartzen zuen arren –hizkuntza ohituren aldaketa–, irauli egin ditu zenbait inertzia, eta beste zenbait aukera bistaratu: herritar asko prest daude euskararen alde aktibatzeko; orain arte urria izan den lankidetza publiko-soziala errazago gertatzen da orain; eta bi aldeetan –publikoan zein sozialean– badago borondatea lankidetza hori gauzatu dadin.

Egitasmo partekatua, begirada luzea, aktibazioa eta lankidetza... Aurrera begira, zantzu pozgarriak dira, inondik ere, baina etorkizun hurbilean urrats sendoak eta irismen handikoak egin behar dira, ezbaitik irten eta amaitzen ari zaigun hamarkada honi ere bere ikurra emateko: euskararen prozesuan berriro metatzen ari den indarrari jauzi handi bat egiteko palanka eskaintzea, hain zuzen.

Abagunea

berri 5

BERRINDARTU

Argazkia: AEK

Konfidantza esparru berriak hasi dira eraikitzen, lankidetzaren indarraz jabetu gara behingoz Dagoeneko esan daiteke hamarkada honen lehen partean euskararen biziberritze prozesuan nabari ziren hainbat aje hobetzeko bidean daudela. Hobekuntza horri esker, aukera berriak sortzen ari dira prozesua bera indartzeko.

LANKIDETZA GIROA Luzera begira, garrantzi handia du lankidetza publikosoziala eraikitzeko ezarri den oinarriak; hain zuzen, bestelakorik ezagutu dugulako. ‘Berrikusi eta berrikasi’ dokumentuan hau genioen:

Izan ere, 80. hamarkadaren hasieran jartzen da abian Hego Euskal Herriko egungo marko juridikoa.

Eta batzuek marko horretan lan egitearen alde egingo dute, eta beste batzuek kontra. Haiek erakunde berrien bitartez egin daitekeena balioetsiko dute, eta hauek herri-mugimenduan jardutea edota erakundeetan kanpotik eragitea.

Hortxe hasten da abertzaletasunaren alde bakoitzak euskalgintzaren baitan hegemonia eta lehia sinbolikoa irabazteko borroka. Lehen auzolanean aritutakoak elkarrekin haserretu eta hasten dira euskalgintzaren urak norberaren errotara bildu nahian.

Hamarkada luzez, zatiketa horrek etengabe oztopatu ditu herri proiektuak, baita euskararen biziberritzea ere. Haatik, borroka armatuaren amaierak aukera ireki du arrakalaren gainetik zubi berriak eraikitzeko, eta hara-honako ibilbide ugari egin da azken urteotan.

Adierazgarria izan zen 2017ko Korrikan Hendaiako eta Irungo Santiagoko zubian euskararen lurralde guztietako

ordezkari instituzionalek eta sozialek batera egin zuten kilometroa, elkarri eskua emanda. Mezua oso argia zen: “Prest gaude lankidetzan jarduteko euskararen alde”.

Esan eta egin, urte bereko azaroan, Bilboko Arriagan aurkeztu zen 2018ko Euskaraldia; berriro ordezkari guztiak, eta berriro parez pare, lankidetzan ondutako ekimen zehatz bat esku artean. Proposatutako ariketa gauzatzeko orduan, lankidetza molde hori erreferentzia izan da herrietako batzordeetan, eta indarra metatzeko giroa eragin du. Horri esker, emaitza harrigarria lortu da, seguruenik munduan inoiz egin den ariketarik handiena hizkuntza ohiturak aldatzeko. Euskaraldiaz azterketa bat baino gehiago beharko da, baina lehen aldi horren garapenean egin den lan luzeak utzi ditu dagoeneko bi emaitza ukaezin: konfiantza esparru berriak hasi dira eraikitzen edonon, eta lankidetzaren indarraz jabetu gara behingoz.

Oso bestelako adibidea da –eta horregatik oso baliotsua–gure taldekide Xabier Erizek Nafarroan gidatu duen ikerketa4, Nafarrako Gobernuak eta Iruñeko Udalak Eusko Ikaskuntzari eskatuta. Helburu izan zuen euskararen inguruko adostasun sozial berrietarako azterketa soziolinguistikoa egitea, eta azpimarratzekoa da hizkuntza pentsaera oso desberdineko jendeak gaitasuna izan duela oinarrizko adostasunak identifikatu eta euskara sustatzeko; baita desadostasunak eta hurbiltzeko aukerak ere; eta nola partaideek adierazi zuten desberdinen arteko horrelako elkargune pluralekin segitzeko gogoa.

Badira zantzu gehiago, aro berriak ekarri duen lankidetzarako joera adierazten dutenak. Ez da kasualitatea 2019ko Udaltop jardunaldi erreferentziazkoa hain zuzen lankidetza aztertzera bideratu izana, Elkar ulertzetik elkarrekin lan egitera... Ados? lelo iradokitzailea hartuta. Egun eta erdiko jardunaldian, Euskal Herri osoko berrehundik gora teknikarik eta ordezkarik agerian utzi zuten lankidetzaren ideiak hartu duen hedadura eta dagoeneko eraiki diren konfiantza esparruen kalitatea.

Lankidetza giro berri horri hiru zutabe ikusten dizkiogu: Erakunde publikoen arteko elkarlana 2017ko uztailean sinatu zuten Iruñean Hiruko Ituna deiturikoa Eusko Jaurlaritzak, Nafarroako Gobernuak eta Euskararen Erakunde Publikoak, “hizkuntza politika gaietan lankidetzan aritzeko konpromisoa” hartzeko; eta, geroztik, urtero berretsi eta eguneratu dute ituna, edukiak zehaztuz eta osatuz. Etor daitezkeen beste emaitza batzuei itxoin gabe, azpimarratu daiteke egindako jauzi garrantzitsua: lehen aldiz aro modernoan, euskararen lurralde guztietan daude hizkuntza politika aktiboak, eta elkarrekin ari dira lankidetzan. Abiapuntu bikaina da “euskararen herriak” eskatzen duen hizkuntza politika bateratua eraikitzen hasteko.

Erakunde publikoen aldetik bada beste aukera bat lankidetza egonkortzeko: udalgintza. EAEn berriki onartu den Toki Erakundeen lege berriak hizkuntza politikaren eskumen eta obligazio batzuk udalei esleitzen dizkie lehen aldiz, eta EUDEL, Udalbiltza nahiz UEMA udal elkarteak –azken biak baita EAEtik kanpo ere– tresna egokiak dira legeak dakarren eraldaketa bideratzeko; Nafarroan ere bada Udalen eta Kontzejuen federazioa, eta hartan pisua dute indar euskaltzaleek; Ipar Euskal Herrian, berriz, Euskal Hirigune Elkargoa dago, udalen mankomunitate bat, hizkuntza politikaren eskumena hartu duena. Natural eta egingarri litzateke erakunde horien artean sarea osatzen joatea hizkuntza politiketan dituzten interes komunen alde jarduteko.

Jarrera berri bat nabari da euskararen gizarte erakundeetan: berritzailea, anbiziotsua, kolaboraziozkoa, enpatikoa Euskalgintza sozialaren bilakaera

Zantzu ezberdinekin marrazten ari garen bilakaera hori gerta zedin, euskalgintza soziala deitzen diogun mugimendu egituratuak ere egin ditu bere etxeko lanak, Bada horretarako korapilo bat: hiru euskal administrazio eta berrikuntzaren bideari ekin dio. Urte luzeko jardunaren nagusien arteko lan hori hitzarmen bidez abiatu da, eta higadurak apaldua zuen haren eraginkortasuna, baina zaila dirudi egitura formal bakarrera jotzea epe labur edo euskararen gizarte erakundeak aldatzen ari dira ertainean, Euskal Herria egituratu dezaketen urratsek bere egiteko eta antolatzeko moldeak, galdutako oztopoak aurkitzen baitituzte gauzatzeko. Baina zorroztasunaren bila. Adibide batzuk aipatzearren: hizkuntzaren esparruan badago aukera bat oztopo horiek bertsozale mugimenduak belaunaldi gazteekin bat egin gainditzeko: Euskaltzaindia. Akademiaren xedea 1920ko du, eta indarrik gorenean dago; euskararen Kontseilua sortze arauetan finkatu zen, eta haren webgunean honela 2016tik hona bide sendoa ari da egiten Hizkuntza eguneratzen da xede hori: “Euskaltzaindia hizkuntzaren Eskubideak Bermatzeko Protokoloarekin; euskaltzaleen (euskararen) corpus-az arduratzen da, baina, halaber, autoeraketarako eredu berriak aztertzen eta probatzen baita berorren estatus sozialaz ere. Hortaz, handik ari dira (Topaldia 2019); eta, gogoeta prozesu luze hona bi Sailak izan ditu Euskaltzaindiak (Iker eta eta eraginkor baten ondoren, hizkuntza berrikuntzan Jagon Sailak), bere jardueraren baitan”. Kontuan izanik esperimentatzeko laborategi kooperatiboa sortzear akademiak duen irismena eta onarpena, egokia litzateke da Gipuzkoan, sektoreko lau eragilek eta aldundiak aukera hau baliatzea –ez dagokigu guri nolakotasunetan lankidetzan gidatuta. Hori gutxi ez, eta Euskaraldiaren sartzea– administrazio bakoitzak gauzatuko duen astinduak galdera berriak jarri ditu mahai gainean, hizkuntza politikari ikuspegi estrategikoa eta osagai erantzun berrien premia areagotuz. komunak eransteko, ikerketa, ezagutza eta interes taldeen ekarpenak baliatuta.

Berrindartu

berri 7

Oro har, jarrera berri bat nabari da euskararen gizarte erakundeetan, lehengo aldean berritzailea, anbiziotsua, kolaboraziozkoa, enpatikoa...

komunikabideen artekoa, alegia. Dirulaguntza deialdien sistema gainditzeko borondatez, esparru bat adostu dute finantzabide egonkorra eta egiturazkoa bermatzeko helburuarekin, elkarren aitortza eginda eta sektorearen Hemen ere, erakunde publikoen atalean esan dugun duintasuna bilatuz. bezala, beharrezkoa da euskalgintza sozial antolatuak Euskal Herrian bereziki oparoa da gizarte ekimenak bere egungo egituraketaz gogoetatzea, ea dagoenetan garapen komunitarioari egiten dion ekarpena. Eta ohikoa egokia den egiteko molde berrietan jarduteko, ala da ekimen hori maila batean era publikoan finantzatzea, egituretan ere berrikuntza ezarri behar den. Euskararen gehienetan dirulaguntza deialdien bidez. Gizartearen bizi biziberritze prozesua fase berri batean sartzen ari da, indar hori herri kapital oso baliotsua da, baina, ezohikoa eta arkitektura instituzionala nahiz soziala egokitu izanik gure inguruko herrietan, finantzaketa publikoarena beharrean gaude, eraginkortasun maximoa lortzeko. susmoz ikusi izan da erakunde partekatuetan (batez ere europarretan), lehia librearen ustezko defentsan.

Erakunde publikoen eta sozialen arteko lankidetza Arazoak sortzen dituen kontua da.

Aldarte berriaren ondorio esanguratsuena da, neurriz eta hedaduraz, gorago ere aipatu dugun Euskaraldia.

Lortu den emaitzaren tamainak erakusten du zernolako indar batura gertatu den ekimenaren inguruan, iraganeko hainbat katramila gaindituta. Eta aldarte bera oso agerikoa izan zen arestian aipatu den Eusko Ikaskuntzaren mendeurreneko kongresuan. Landutako bost ildoetako bat (e5 deiturikoa) euskararen etorkizunari eskaini zitzaion, eta bertan oso parte aktiboa eta enpatikoa izan zuten euskalgintza sozialeko ordezkariek, baita erakunde publikoetakoek ere. Oso emankorra izan zen esparru honetan egindako lana, eta Gasteizko amaiera kongresuan bertaratuek sinatu egin zuten e5 Adierazpena5 deituriko testua, adostutakoa sostengatzeko eta garatzeko prestutasuna erakutsiz.

Adierazgarriak dira, halaber, bizpahiru urte honetan Korrikaren harira izan diren hurbiltasun keinuak edo EuskarAbentura ekimenaren konplizitatea –2019ko udan bigarren aldiz gauzatu dena–, biek ala biek Euskal Herri osoa hartzen dutela.

Adibide guztien artean, bat nabarmendu nahi dugu, lankidetza publiko-soziala ulertzeko moduan duen eraginagatik: oraingoz EAEn bakarrik gauzatu den itun bat, administrazio publikoen eta herri ekimeneko euskarazko

Gizartearen autoeraketak ez dio merkatuaren logikari erantzuten, eta ezin da logika horren arauetan errenditu.

Gizarte ekimena osagai funtsezkoa izan da gure tradizioko auzolanean, eta, aurrera begira, parte garrantzitsua da gobernantza berriaren eskeman. Horregatik, ezinbestekoa da gizarte ekimenaren finantzatze publikoa juridikoki babestea lankidetza publiko-soziala garatu eta sendotuko bada. Urtez urteko deialdien sistema gainditu, eta formula egonkorrak bilatu behar dira, urte anitzekoak eta helburu partekatuei begirakoak. Desiragarria da arlo edo sektore askotarikoetan eragileen eta erakunde publikoen lankidetza egituratzea adostasun sendoen gainean: luzera begirako ikuspegia, tarteko bilakaera, jarraipen eta ebaluazio partekatua... Eta bereziki landu beharrekoa da egitura juridiko bat non erakunde publikoak eta sozialak parez pareko lankidetzan jardungo diren eta baliabideak partekatuko dituzten, Europako erakundeen lege esparruan seguru arituta.

Alde horretatik, aurrekari interesgarria da komunikabideen itunpeko finantzaketaren prozesu hori: lehen emaitza oraindik mugatua bada ere prozesuan esplizitatu eta aztertu direlako lankidetzarako egitura posibleak, etorkizuneko aukera gisa. Eta ez da norabide horretan dagoen aurrekari bakarra.

eranskina

Euskal Herrian gizarte ekimenak garapen komunitarioari egiten dion ekarpena oparoa da. Gizartearen bizi indar hau herri kapital baliotsua da

HERRIGINTZA BERRIA Berrikuntza testuinguru honetan, euskalgintzaren jarduera gero eta gehiago gurutzatzen ari da gizarte eraldaketan diharduten beste hainbat dinamikarekin; eta, gurutzatze horretan, herrigintza berri baten abiapuntua suma daiteke. Oraindik hastapenetan dagoen fenomenoa da, baina oso azkar ari da garatzen. Hiru esparru hartuko ditugu analisirako: zoru komuna, egitasmo partekatua eta lankidetza publiko-soziala.

Zoru komuna Zoru komunean kokatzen dira balio sozial oinarrizkoak –askatasuna, berdintasuna, justizia, demokrazia, lankidetza, bizikidetza...–, eta horiek lortzeko garatzen diren politika berdintzaileak eta bermatzaileak. Esan daiteke hamarkada honen bigarren erdian oinarrizko balioak indartu egin direla gizartearen jardunean eta kontzienteago defendatzen direla esparru ezberdinetan.

Zoru komun hori hizkuntzaren aldagaiarekin elikatzera dator dokumentu hau.

Euskaltzaletasuna atzean uzten ari da kontakizun barnekoia, hizkuntzan hasi eta bukatzen dena; alderantziz, gero eta argiago, euskaltzaleon ekarpena da herrigintzaren balio sistema garatzea hizkuntzaren esparruan. Hala, euskaltzaletasuna litzateke munduan egoteko modu bat, identitatearen osagai bat, zeinak tokikotasuna, aniztasuna, berdintasuna eta justizia sustatzen baititu, bereziki hizkuntzen eremuan; eta, bilakaera hori sustatzen duen neurrian, euskaltzaletasuna da –era berean– mundua hobetzeko lehenesten dugun jarduera. Feminista, ekologista, autoeratzaile edo euskaltzale, denok genuke ametsen konstelazio bat jomugan, eta balio sistema bera jardunean.

Ikuspegi horretatik, beste dinamika eraldatzaileekin partekatzen dugun zoru komuna ontzea litzateke euskaltzaleon egitekoa, horren gainean eraikitzeko egitasmo partekatua eta etorkizun desiratua.

Baina bada zoru komun zabalago bat, euskal gizarte osoari dagokiona; eta, esparru horretan euskararentzat helburu unibertsalak ditugunez (ulermen unibertsala lehenik, ezagutza unibertsala gero...), arrakasta izateko, ezinbestekoa zaigu gizartearen balio sistema ondo ezagutzea eta hor kokatzea gure diskurtso eta ekimen orokorrak. Gutxienez bi ikerketa nagusi ditugu, gizarteak partekatzen dituen oinarrizko balioak ezagutzeko: EAEn 2016ko EGOD izenekoa (Euskararen gaineko oinarrizko diskurtsoak)6, eta arestian aipatu dugun Nafarroakoa, 2018an Xabier Erize taldekideak gidatutakoa, adostasun sozial pluralen gainekoa. Bietan agertzen da zein diren gizartean dauden oinarrizko balioak, eta batean zein bestean antzekoak dira: hiztunen elkarrenganako errespetua eta hizkuntza eskubideena; euskara balioestea, babestea eta sustatzea; errealitate soziolinguistikoetara egokitzea; borondatezkotasuna, gradualtasuna eta diskriminaziorik eza; administrazioak arreta euskaraz ematea; aniztasuna balioestea eta euskara ideia baikorrekin lotzea...

Beraz, euskaltzaleok zoru komunaren zirkulu zentrokideak landu eta zaindu behar ditugu: lehenean legoke euskara jendea; bigarrenean, hiztun komunitatea; hirugarrenean, dinamika eraldatzaileak; eta laugarrenean, euskal gizartea. Zirkulu bakoitzak ditu bere ezaugarriak, eta funtsezkoa da ekimenak zoru bakoitzera doitzea. Baina neurri berean da beharrezkoa zirkuluek elkarri eragitea eta guztien artean koherentzia gordetzea.

Berrindartu

berri 9

Egitasmo partekatua

Lankidetza publiko-soziala

Zoru komunaren gainean eraiki behar da etorkizuneko egoera desiratua, jomugako ametsen konstelazioa.

Eta egungo egoeratik etorkizuneko egoera desiratura doan bidea litzateke gizarte eraldaketa; hain zuzen, euskaltzaleok eraldatu egin nahi dugu-eta egungo egoera, etorkizunean euskarak ahalik eta normaltasunik handiena izan dezan.

Arestian aipatu dugu nolako urratsak egin diren eta nolako aukerak sortu diren. Hemen, nabarmendu nahi genuke bilakaera hori guztiz bat datorrela Mendebaldeko administraziorik aurreratuenetan garatzen ari den gobernantza berriaren paradigmarekin.

Eraldaketari dagokionez, antzeko balio sistemak dituzte gizarteko hainbat mugimenduk: generoen berdintasuna bilatzen dutenak, autoeraketa eta gizartearen aktibazioa sustatu nahi dutenak, demokrazia sakonagoa aldarrikatzen dutenak, ekosistemen iraupena bermatu nahi dutenak, bazterkeriaren eta arrazakeriaren aurka daudenak… Denek dute bizitza proiektu baten ametsa jomugan, eta proiektu horretan toki naturala du hizkuntza gutxituen –eta, beraz, euskararen– iraupena bermatzeak eta bizi indarra areagotzeak. Beste helburuen osagarria da, inondik ere.

Gauzak horrela, eraldaketa soziala nahi duten eragileek –euskaltzaleen mugimendua barne– elkarrekin landu behar dute zer eraiki zoru komunaren gainean, zein egitasmo partekatzen duten etorkizunean. Erantzun egokia eman nahi bazaie XXI. mendeko erronkei – hizkuntzengan ere eragin argia dutenez–, funtsezkoa da dinamika sozial eraldatzaileek sistematikoki elikatzea eta eguneratzea luzera begirako egitasmo partekatu hori, ezagutza eta ikerketa lagun; horrela, jomuga bateratuak eta eraginkorrak eskaini ahalko zaizkie politika publikoei eta gizarte dinamikei euskal lurralde guztietan.

Interes propioa lehenesten duten eliteen gobernantza ereduaren parean eraikitzen ari da lurralde gobernantza demokratikoa edo gobernantza kolaboratiboa, garapen komunitario jasangarria eta lurraldetasuna oinarri hartuta

Atzera begiratuta, ordezkarien demokrazia klasikoa higatu ahala, partaidetzaren aroa ireki zen, herritarrei aukera emanez agintarien erabakiak baldintzatzeko; artean, betiere, erakunde publikoak erdigunean zeudela. Oraingo fasean, berriz, gizartearen onura beharrean euren interes propioa lehenesten duten finantza, politika eta enpresa arloetako eliteak ari dira kokatzen gobernantzaren erdigunean, ekosistemaren iraupena eta demokraziaren oinarrizko arauak ere kolokan jarriz. Arrisku horrekin ari da eraikitzen lurralde gobernantza demokratikoa, zeinak oinarri gisa baititu garapen komunitario jasangarria eta lurraldetasuna. Gobernantza horren moldea litzateke parez pareko lankidetzan jartzea gai edo esparru batean dauden interes talde guztiak eta elkarrekin lantzea diagnosia eta egitekoen plangintza; ondoren, eragile bakoitzak beteko du dagokion funtzioa, eta berriro elkarrekin egingo dute jarraipena eta ebaluazioa. Modu horretan lortzen da indar sozial autonomoa eraikitzea, interes handien aldean joko zelai propioa hesitzea eta erantzun komunitarioak ahalbidetzea. Bistan da gurean gertatzen ari diren esperientziarik aurreratuenak oso hurbil daudela gobernantza kolaboratiboa ere deitu izan zaion eredu horretatik.

Ezaugarri horiek dituen herrigintza berria euskararen dinamikarekin uztartuta ageri da; euskalgintzan erabiltzen diren balioak berriro daude lerro berean gizarte dinamiketan nagusi direnekin. Areago, esan daiteke euskararen gizarte erakundeek eta erakunde publikoek hartu duten ibilbide berritzaileak ontzen lagundu duela aukeraz oparo datorren etorkizun hurbila; eta, aldi berean, bidea egin ahala berrindartzen ari dela euskararen biziberritze prozesua gidatu eta gizartean hedatu behar duten eragileen aliantza.

Susperraldia egonkortzeko eta areagotzeko, bi eginkizun ikusten ditugu beharrezko: hurrengo hamarkadetako lehentasun estrategikoak identifikatzea, indarrak modu eraginkorrean erabiltzeko; eta, behin jauzia behar bezala identifikatuta, sostengu sozio-politiko ahalik eta zabalena ematea ahaleginari. Hain zuzen horretara dago bideratua dokumentu honen bigarren atala.

eranskina

JAUZI

Euskararen biziberritze prozesuan jauzia egiteko ezinbestekoa da gizarte sistema astintzea eta haren funtzioa aldaraztea Berreskuratu dezagun hasieran egiten genuen galdera: zein dira hurrengo pauso handiak, non eta nola metatu behar dira indarrak euskararen biziberritze prozesuan jauzi esanguratsua eragiteko?

Orain arte aipatu ditugun aukera baikorrek ez digute ezkutatu behar ikuspegi sistemikoak modu gordinean ondorioztatzen duena: Euskal Herriko gizarteak sistema gisa duen portaera –eta de facto betetzen duen funtzioa– da euskararen erabilera %10-15 bitartean mantentzea.

Gizarte sistemako elementu batzuek hizkuntza portaera aldatzeko egiten duten ahalegina beste elementu batzuek konpentsatzen dute, sistema osoaren portaerak bere horretan iraun dezan (adibidez, bistakoa da nola ETB2k neutralizatzen duen ETB1ek euskararen alde daukan eragina).

Egoera hori gainditzeko, euskararen komunitateak sistemaren beste elementu batzuekin adostu behar ditu funtzio eta estandar berriak; berak bakarrik ezin baitu aldatu sistema osoaren funtzioa. Horretarako da, hain justu, zoru komunaren ideia: hiztun komunitateak gizarteko beste azpisistema batzuekin partekatzen dituen balioak identifikatzeko eta haren helburuak balio horien arabera formulatzeko.

Horrenbestez, azken bost urteotan aukera berriak loratu badira ere eta euskararen biziberritze prozesuari bultzada handia eman bazaio ere, ezinbestekoa da gizarte sistema astintzea eta haren funtzioa aldaraztea, jauziari erresistentziak jarri partez aldeko eragina izan dezan.

Jauzi

berri 11

NON? Hiru aurrelan ikusten ditugu beharrezko, jauzia posible egingo duten baldintza berriak sortzeko: • Lehenik eta behin, euskararentzat hurrengo hamarkadetako ‘egoera desiratua’ irudikatzea eta zehaztea. Garrantzitsua da egoera desiratu hori nabarmen hobea izatea oraingoa baino, hau da, irabaz daitekeena handia izatea, herritarren motibazioa pizteko. Ariketa horretarako, badaude erreferentziak, hala nola Eusko Ikaskuntzaren e5 Adierazpena, “Eta hemendik aurrera zer?” dokumentua, hizkuntza eskubideen protokoloa, Europako Hizkuntzen Gutuna eta Unescoren munduan arriskuan dauden hizkuntzen atlasa. Atlas horri tiraka, sarreran aipatu dugu helburu gisa egokia litzakeela hogei urte barru euskara ateratzea egoera zaurgarrian dauden hizkuntzen multzotik, dagoeneko katalanak eta galegoak lortu duten bezala. Gure proposamena litzateke helburu hori lortzeko parametro kuantitatiboak finkatzea, hizkuntza adierazleen bidez aldiro neurtzeko moduan biziberritze prozesuaren bilakaera.

Euskararen biziberritze prozesuak hurrengo hamarkadetan duen erronka estrategiko nagusia da irakaskuntzari esker euskaldundutako herritarrak euskal komunitatearen partaide aktibo bilakatzea. Horrek esan nahi du: hizkuntzaren aldeko jarrera izan dezaten lortu behar dela; ezagutza maila hobetu eta orokortu behar da, hau da, EAEn unibertsalizaziora hurbildu eta Ipar Euskal Herrian eta Nafarroan portzentajeak modu nabarmenean igo behar dira; eta, bakoitzaren baldintzen arabera, herritar horiek euskara erabili eta kontsumitu behar dute.

Izan ere, ezagutzan urrats handiak egin diren arren, oraindik hutsune larriak ditugu, bai jarreretan, bai ezagutzan, eta zer esanik ez erabileran. Are okerrago dena, euskararen aurkako jarrerak ere agertzen ari dira; horregatik, urrats handi bat eman behar dugu euskararen eskaintza, presentzia eta erabilera nabarmen igotzeko, herritarrek euskararekin duten harremana areagotzeko eta ondorioz lehen aipatu ditugun helburuak hurbilago izateko.

Egia da hizkuntza hautatu egiten dela, baina egia da, • Gizartearen zoru komunarekin lotu behar da halaber, ez dela banakoaren hautu hutsa, faktore askok euskararen etorkizuneko egoera desiratu hori, eragiten dutela zein hizkuntza erabali erabakitzeko herritarren gehiengo oso handi batek oinarrizkotzat momentuan. Arlo eta une batzuetan, erraza egiten dauzkan balioekin: askatasuna, berdintasuna, da euskaraz aritzea; beste batzuetan, ostera, oztopo errespetua, bizikidetza, oinarrizko eskubideak, handiak topa daitezke, eta zaila edo ezinezkoa gertatzen aniztasuna, ekologia, gutxiengoen defentsa... da. Horregatik, euskaraz egiteko aukera eskaintzen eta Aipatu bezala, hizkuntzaren esparruan badaude lehenesten duten guneak ugaldu behar dira, eta, hala, erreferentzia landuak (EGOD, Nafarroako erabilera indartu. Zenbat eta osoagoa izan euskararen adostasunen azterketa...), baina garrantzitsua da sozializazioa areagotzeko arkitektura, orduan eta beste azpisistemetan ere gurutzaketarako aukerak gehiago erabiliko da euskara. bilatzea (adibide interesgarria da feminismoa eta Horiek esanda, jauzi handia eman behar da, gure ustez, bi hizkuntza uztartzeko dagoen dinamika). esparrutan behintzat: • Azkenik, gizarte proiektu berri baten premia erakutsi behar da eta berau eraikitzeko lanean euskaltzaleok partaide aktibo izan behar dugu, gainontzeko • esparru ez-formalean, gazteak hezkuntza sistemaren barruan dauden bitartean irakaskuntza dinamika eraldatzaileekin partekatzen dugun prozesuaren osagarri izan dadin ezinbestean. proiektu horrek beste funtzio bat eman diezaion • eta arlo sozioekonomikoan, hezkuntza sisteman sistemari euskararen erabileran. euskara biziberritzeko egindako ahaleginari segida naturala eman diezaion.

Esparru ez-formala Ditugun datuen arabera, euskararen ezagutza etengabe hobetu da haur eta gazteetan azken hamarkadotan, nahiz Euskal Herrian alde handiak dauden eremutik eremura.

Joera baikor orokor horrekin batera, kezka iturri diren hainbat hutsune ere agertu dira, etorkizuneko bilakaera zapuztu dezaketenak, neurri zuzentzaileak lehenbailehen hartzen ez badira behintzat.

Askotan errepikatu izan dugu hezkuntza sistemak bakarrik ezin duela: ezin du ikasle guztien ezagutza maila egokia bermatu, askotan ezin du erabilerarako inertziarik sortu; edo, sortu arren, ezin dio eutsi. Eskolak bakarrik ezin die aurre egin hizkuntza hegemonikoen presioari eta horien eskaintzaren uholdeari... Asko lortu dugu hezkuntzan, eta badago hobekuntzarako tarterik oraindik ere, bereziki lanbide heziketan eta unibertsitatean.

Eta zer lortu behar genuke haur eta gazte horiekin eskola orduetatik kanpo? Euskararen eskaintza, erabilera eta kontsumoa lehenestea, orokortzea, eta defektuz euskaraz izatea esparru guztietan EAEn eta Nafarroako iparraldean; eta nabarmen biderkatzea Ipar Euskal Herrian eta Nafarroako beste eremuetan ikasleen ezagutza mailaren arabera. Planteatzen duguna, beraz, ez da hasitako bidean urrats batzuk gehiago egitea, baizik eta haur eta gazteentzako eskaintza eta erabilera esponentzialki biderkatzea aisialdian, eremu digitalean, kulturan eta familian.

Hauxe da jauzi handia emateko unea: begiraleak izateko adinean diren gazteen gehiengo osoa euskalduna delako; euskalgintzan, gizartean eta eragile sozio-politikoetan ezagutzatik erabilerara dagoen arrakalaren kontzientzia zabala delako eta hori gainditzeko egitasmoen aldeko Bestalde, haur eta gazteek hizkuntza hobetuko badute, jarrera oso zabala izan daitekeelako; euskarazko eskolaz kanpoko faktoreei esker hobetuko dute, eskaintza zabaltzeko sortzaile ugari eta azpiegitura batez ere. Horrek ez du esan nahi, noski, hezkuntza sozial eta industrial egokiak ditugulako; eta giro politikosistemaren barruko lana hobetzen eta optimizatzen joan sozialak horretarako aukera eskaintzen duelako. behar ez denik: hizkuntzaren irakaskuntzan ikuspegi gramatikaletik komunikatibora bideratuz; ulermenetik Jauzi horrek, bestalde, haur eta gazteen hizkuntza abiatuta ikasle etorri berrien ikasketa eta integrazio adierazkortasuna indartuko du; gazte-hizkera linguistikoa hobetuz eta bermatuz; hizkuntzarekiko kolokiala(k) sortu eta indartzeko aukera paregabea jarrerak eta ezagutza soziolinguistikoa landuz, eta abar. eskainiko du, eta oinarri ezin hobea eraikiko du, eremu Hori guztia egiten jarraitu beharra dago, noski, baina ez-formaletan euskara erabiltzea modu normalean eta jauzirik handiena ez da eskola barrutik etorriko, kanpotik naturalean ikusiko duten belaunaldi gazte horiek lan baizik. esparruan ere euskara erabiltzen jarrai dezaten.

Jauzi

berri 13

Arlo sozioekonomikoa Lan esparrua oso zabala da, eta garrantzitsua. Barnean hartzen ditu sektore publikoa (herri administrazioak, hezkuntza, osasuna...) eta pribatua (merkataritza, ostalaritza, industria, jarduera profesionalak...). Euskal Herrian, 200 mila establezimendu baino gehiago daude, eta horietan 1,3 milioi inguru enplegatu. Hizkuntzak jardunean duen eragina ikaragarria da. Bistakoa da ordu asko ematen ditugula lanean euskaldun askok; eta, bezero eta kontsumitzaile gisa, lanetik kanpo ere, etengabe egiten dugu topo arlo sozioekonomikoarekin: erosketak egiten ditugunean, udaletxera goazenean, herriko tabernara sartzen garenean, etxean telebista ikusten dugunean, kiroldegiko Pilates saioan, oporretarako bidaia kontratatzen dugunean edo Durangoko Azokara joaten garenean. Gune horietako entitateen hizkuntza jokabideek eragin handia dute gure aisialdiko hizkuntzaren erabileran.

Hezkuntzari buruz esan dugun bezala, ez dago arrazoi sendorik pentsatzeko arlo sozioekonomikoan bakarrik eraginda bermatuko dela euskararen geroa. Lan esparrua eta gainontzekoak (etxekoa, lagunartekoa, kultura, aisialdia...) ezin dira isolatu, osagarriak dira eta guztietan komeni da eragitea. Gazte askok eremu formal eta arautuekin lotzen dute euskara (eskolako edo institutuko gelarekin), hezkuntza sisteman soilik garatu dutelako euskararekiko harremana. Beste eremu formal eta arautu bat gertatuko zaie lanarena. Beraz, ezinbestekoa da, arlo sozioekonomikoan euskara sustatzearekin batera, euskararekiko harreman afektiboak sortuko dituzten espazio ez-formalak garatzea.

Euskal Herrian oso egoera soziolinguistiko ezberdinak ditugu, eta ez dugu pentsatu behar egoera guztietan lehentasun nagusia dela arlo sozioekonomikoan euskara sustatzea. Ezinbestekoak dira baldintza batzuk lan esparruan euskara sustatzeko; besteak beste, akordio politikoa eta gizartearen babesa. Borondate politikorik gabe, ezin da sektore publikoa euskaldundu, eta zaila da sektore pribatura heltzea; gizartearen babesik gabe, entitateek ez dute motibazio nahikorik izango sakoneko aldaketak egiteko.

Euskararen biziberritze prozesuan jauzi handiaren bigarren hanka arlo sozioekonomikoarena da, posible den eremu guztietan euskara sustatzea.

Aurrerapausoa kuantitatiboa eta, batez ere, kualitatiboa litzateke.

Oharpen horiek eginda, euskal hiztun komunitatearentzat berebiziko garrantzia du arlo sozioekonomikoan euskara sustatzeak, posible den eremu guztietan. Jauzi handiaren bigarren hanka litzateke euskararen biziberritze prozesuan: aurrerapauso kuantitatiboa eta, batez ere, kualitatiboa. Inoizko unerik egokiena da apustua egiteko eta handira jokatzeko: • Alde batetik, hurrengo hamarkadan euskaldun olatua sartuko da lan esparruan, eta indarra galduko du orain arte euskararen erabilera sustatzeko egon den eragozpen nagusiak, hau da, langile asko erdaldun hutsak izateak7. Zentzugabea litzateke momentu hori galtzea. • Azken hamarkadetan aurrerapauso handiak izan dira lan munduan euskara sustatzeko8, bai entitate publikoetan eta sozialetan, baina baita pribatu batzuetan ere, hala nola manufakturan, merkataritzan, ostalaritzan eta beste hainbat sektoretan.

Aurrerapauso horiek ez dira zoriz eman, pertsona eta entitate asko aritu dira lanean, eta aurretik ez genuen jakintza eta eskarmentua metatu dituzte. Oso baliagarriak dira hurrengo jauzi handia emateko. • Europaren testuingurua: Europan ESG (Environmental Social and Governance) irizpideak txertatzen ari dira, indar handiz, inbertsio eta enpresa erabakiak hartzeko prozesuan. ESG irizpideek analisi-geruza gehigarri bat eskaintzen dute, ingurumen, gizarte eta gobernantza faktoreei lotua. Enpresen finantza analisi tradizionala osatzen dute, eta arriskuak arintzen laguntzen dute.

ESG irizpideak txertatzeko joera hain da indartsua, ezen inbertsio funtsen sektoreak ia ehuneko ehunean hartuko baitu ESGn oinarritutako eredua 2030erako.

Ingurumen, gizarte eta gobernantza faktoreek aukera ona eskaintzen dute hizkuntzen kudeaketa eta euskararen sustapena txertatzeko enpresen kudeaketa ereduetan.

Momentu honetan zabaldu den aukera ezin da galdu.

Eremu sozioekonomikoan jauzi esanguratsua egiteko unea da. Gure taldekide Jon Sarasuak landu dituen arrazoibideetan hau irakur daiteke:

Premiazkoa da lan eremuan hizkuntza plangintzak txertatzeari munta handiko politikaren bidez heltzea, euskararen biziberritze prozesuak aurrera jarrai dezan eta geldialdi arriskutsuan katea ez dadin.

Belaunaldi-apustu bat eta erakunde-apustu bat behar dugu abagune honetan.

Prozesu hau aurrera eramateko palanka nagusiak hiru dira: instituzioen eredua eta gidaritza, euskal komunitatearen aktibazioa eta entitateen protagonismoa NOLA? Aurretik esan dugu borondate politikoa eta gizartearen babesa direla ezinbesteko baldintza esparru ez-formala eta arlo sozioekonomikoa euskalduntzeko. Baldintza horiek bete egiten dira lurralde gehienetan, baina neurri ezberdinetan; beraz, egoera bakoitzari egokituta egin behar litzateke ahalegina.

Ikerketek erakusten dute euskara sustatzearen alde daudela herritar gehienak EAEn (%65 alde, %9 kontra) eta Ipar EHan (%35 alde, %17 kontra9). Nafarroan kontrakoak %39 dira oraindik, baina %51 ziren 1991n; eta denbora tarte berean aldekoak igo egin dira %22tik %33ra. Beraz bilakaera euskara sustatzearen aldekoa da. Oinarri hori kontuan hartuta, instituzioak ari dira, modu progresiboan, euskararen sustapena arautzen.

Baina ikusi da onartzea eta arautzea ez direla nahikoa; metatutako esperientziak erakutsi digu hiru direla prozesu hau aurrera eramateko palanka nagusiak: instituzioen eredua eta gidaritza, euskal komunitatearen aktibazioa eta entitateen protagonismoa.

Instituzioen eredua eta gidaritza Instituzioek dute euskaldunon hizkuntza eskubideak bermatzeko erantzukizuna eta bi rol erabakigarri bete ditzakete horretarako. Alde batetik, administrazioak arlo sozioekonomikoaren parte esanguratsua dira, sektore publikoak du langile kopuru gehien eta, gainera, zerbitzu

gehienetan, herritarrekiko harreman zuzena du. Beraz, administrazioari dagokio eredu izatea, herritarrei edonon eta edonoiz euskara erabiltzeko eskubidea bermatzea eta aurrerapauso ausartak ematea sektore publikoko funtzionamendua euskalduntzeko. Sail eta erakundeen artean alde nabarmenak badaude ere, orokorrean esan daiteke hobetzeko aukera handia dagoela.

Beste alde batetik, sistema demokratikoak ematen dien autoritatea dute instituzioek eta eurei dagokie arlo sozioekonomikoaren euskalduntze prozesua gidatzea, eragileen lankidetza bermatzea eta adostutako lege, arau eta ekintza planak betearaztea. Honek aukera ematen die, gainera, esparru ez-formalean euskarari lehentasuna emango dioten arauak ezartzeko administrazioen ardurapean eskaintzen diren zerbitzuetan, zein diruz lagundutakoetan, euskal hiztunen dentsitatea altua den kasu guztietan euskara izan dadin lehentasunezko hizkuntza.

Kasu batean zein bestean, instituzioek ekarpen erabakigarria egin diezaiokete proposatzen ari garen jauzi handiari: haien baitan, edota eragin dezaketen esparruetan, D ereduko guneak, dinamikak eta politikak bultzatzea, euskaraz egitea bihur dadin arau eta ez salbuespen.

Jauzi

berri 15

Euskal hiztunoi dagokigu euskara erabiltzeari ematen diogun garrantzia asertibitatez adieraztea, bai zerbitzu erabiltzaile eta bezero roletan, bai langile bezala Euskal hiztun komunitatearen aktibazioa Sektore pribatuari dagokionez –arlo sozioekonomikoan nahiz ez-formalean–, motibazio pragmatikoak dira nagusi, eta nekez aldatuko dira entitateen hizkuntza jokabideak era esanguratsuan, gizartearen eskaririk edo bulkadarik ez badago. Euskal hiztunoi dagokigu euskara erabiltzeari ematen diogun garrantzia asertibitatez adieraztea, bai zerbitzu erabiltzaile eta bezero roletan eta bai langile rolean. Instituzioek eta hiztun komunitateak batera eragitea da sektore pribatuan arrakasta izateko gakoa.

Entitateek protagonismoa hartzea Euskalduntze prozesua hizkuntza aniztasunaren kudeaketaren barruan kokatu behar dugu. Entitateek euskarari dagokion espazioa zabaltzearen onurak ikusten dituztenean, aurkituko dituzte bideak eta baliabideak euskalduntzea posible egiteko. Aldaketak ekarriko dizkien onurez jabetu daitezen, hizkuntzak kudeatzearen eta entitatea euskalduntzearen aldeko diskurtso eta praktika berriak zabaldu behar dira.

Arlo sozioekonomikoan, entitate gehienak ez dira euskara erabiltzeko premiaz jabetu. Bi datu daude EAEn esanikoa frogatzeko. Lehena,100 establezimendutik 7 dira euskara zerbitzu edo lan hizkuntza izateko erabakia hartu dutenak. Bigarrena, oso eskasa da kontsumitzaileen eta erabiltzaileen hizkuntza eskubideei buruzko dekretuaren betetze maila: %22 (2015ko datua). Dekretua bete behar zuten enpresen %44k ez zuen dekretuaren berri.

Entitateek hizkuntza jokabideak aldatzeko premiaz jabetzea da oraingo lehentasuna. Instituzioen eta euskal komunitatearen bultzada oso lagungarria izango da. Baina entitatea euskalduntzeko ardura nagusia entitateak berak du. Hizkuntz aniztasuna kudeatzera behartuta daude enpresa eta establezimendu gehienak: Europan ingelesa da lan munduko lingua franca, baina tokiko hizkuntzek berebiziko garrantzia dute, eta ohikoa da hainbat hizkuntza erabiltzea negozioan.

Garrantzitsua da euskararen mesederako diskurtsoa barneko ikuspegitik eraikitzea, bisio motibagarriak eskainiz, bertako hizkeran eta bertako interes eta beharrei erantzuteko, egungo testuinguruan kokatuta.

Europako esparru eleaniztuna, euskal gizarte gero eta euskaldunagoa, bezero eta erabiltzaileen euskararekiko jarrera eta leialtasuna, instituzioen laguntza eta konplizitatea, legeen eta arauen eskakizunak, langileen motibazioa eta enpresarekiko identifikazioa, erantzukizun soziala eta, azken finean, berritu eta egokitu beharra, hori izan daitezke diskurtsoen mamia.

Esparru ez-formalean nabari da gazteentzako eskaintza publikoan eta diruz lagundutakoan euskararen presentzia handiagoa dela, baina, gure ustez, presentzia horrek ia erabatekoa izan beharko luke, emaitzetan hobekuntza nabarmena lortzeko. Horrek, gainera, eragin zuzena izango luke eskaintza pribatuaren hizkuntza portaeran.

Arlo horretan eragiteko orduan, aukera aparta da eskaintzaren zati handi bat arau edo diru publikoen mendeko izatea, Horrekin batera, emaitzarik onenak lortzeko oso lagungarri izango da balio partekatuen gainean eraikitako diskurtsoa zabaltzea: pertsonekiko sintonia eta gizarte erantzukizuna, gazteen etorkizun eleaniztuna...

Kasu batean zein bestean, ekimen pribatuari ikusarazi behar zaio ez dela jarrera neutroa euskara ukatzea D ereduko gazteei edo euskaraz lan egin nahi duten langileei. Helburua da entitateek barnera dezaten ezinbestekoa dela hizkuntza aniztasuna kudeatzea gizartearekin bat egiteko nahiz etorkizunean lehiatzeko; eta, gurean, horrek esan nahi du euskarari dagokion tokia zabaltzea.

BALIABIDEAK Proposatzen dugun jauzia egiteko, pertika bikoitza behar da: borondate kolektiboa eta eragile nahiz entitateen konpromisoa. Horren ondoan, ordea, ezinbestekoa da erronkaren neurriko finantzaketa eta baliabideak jartzea, lehenago aipatutako itunpeko formulen bidez egonkortuak.

Baliabideez ari garela, gure lehentasunezko bi esparruen bereizketa lausotu egiten da. Orain ez zaigu horrenbeste inporta arlo sozioekonomikoa den edo esparru ezformala. Baliabideen kudeaketari dagokionez, alde esanguratsua da erakunde publikoa izatea (edo haien eraginpean egotea) versus antolaketa pribatuaren eta merkatuaren logikan jardutea. Lehen multzoan sartuko genituzke dirulaguntza edo arau publikoen pean dauden eragileak (berdin udal bat, aisialdiko enpresa bat eta hirugarren sektoreko konpainia handi bat) eta bigarrenean menpekotasun formalik ez dutenak.

Beso teknikoa Euskararen biziberritze prozesuak aurrera egin ahala eta instituzionalizatu ahala, funtzio gehienak, hastapenetan gehienbat boluntarioekin egiten zirenak, garatu egin dira,

eta modu profesionalean estali. Horrela sortu da milaka langile biltzen dituen multzo bat, euskaraz lan egiten duena: hezkuntzako irakasleak, gainerako langileak eta euskalduntze sistemakoak; euskara teknikariak –publikoak nahiz gizarte ekimenekoak edo pribatuak– eta profila duten langile publikoak; aholkulariak, euskalgintzako, komunikabideetako eta kulturgintzako profesionalak, artistak...

Funtzio publikoaren eta lan merkatu pribatuaren arteko distantziak, ordea, arrakala sortu du profesional horien artean, funtzionario direnen eta ez direnen artean. Alde handia dago batzuen eta besteen lan baldintzetan (egonkortasuna, soldata, ordutegia...), eta horrek lankidetza zaildu lezake eraikitzen ari den esparru berri honetan parez pare jarduteko orduan. Proposatzen dugun jauziak arrakasta izan dezan, arrakala hori leunduko duen ibilbide bat aztertu eta adostu behar da.

Horrez gain, lan esparruan euskara sustatzeari indartsu heltzeko, ez gaude zeron, 25-30 urteko esperientzia dugu, berdin administrazioan eta berdin enpresan. Esperientzia pilotutik harago gaude; badugu beso tekniko bat, egiten dakiena eta hobetzeko prest dagoena.

Euskara sustatzeari indartsu heltzeko ez gaude zeron, badugu 2530 urteko esperientzia: badugu beso tekniko bat egiten dakiena eta hobetzeko prest dagoena Jauzi

berri 17

Diskurtsoak Duela 25 urte pasa abiatu ziren lehen euskara planak enpresetan, eta, egoera ekonomikoak gorabeherak eragin baditu ere, denbora tarte horretan ehunka enpresa abiatu dira hizkuntzaren kudeaketa sistematikoan, eta milaka langilek hartu dute parte berrikuntza ariketa bikaina den hizkuntza ohituren aldaketan. Prozesu hori gidatzeko, aholkularitza enpresak sortu dira, eta une honetan ehunka teknikari daude eginkizun horretan murgilduta. Datu txikiak dira sektore osoa hartzen badugu, eta horrek erakusten du zenbateraino den handia proposatzen dugun jauzia. Beste aldera, egindakoak balio handia du entsegu orokor gisa, badago jakinduria eta eskarmentua planaren ezarpen gidatuaren fasean emaitza esanguratsuak lortzeko, eta hortik aurrera enpresaren beraren kudeaketan txertatuta uzteko hizkuntzarena ere.

Horrek bere horretan balio du esparru ez-formalean publiko ez den zatiarentzat. Bietan ere, jauzi handia egitekotan, beso teknikoa sendotu behar da; eta ez da soilik eskala kontua. Hala, biziberritze prozesua indartzeko lan hori garrantzitsua bada, lan indarra nola formatu aztertu beharko genuke, nola zaindu hizkuntza komunitatearentzako funtsezko lana egiten ari diren hizkuntza teknikari balioaniztunak. Ezinbestekoa da jauzia arrakastaz egitea; apustu politikoa egiten bada, teknikoki bikain erantzutea eta herri mugimenduarekin aktibazioa bermatzea.

Azken urteotan, euskararen aldeko diskurtsoa berritu du euskalgintzak, eta gaur egungo gizartearen ezaugarrietara egokitzen ari da. Saria izan du ahalegin horrek: diskurtso berriak onarpen zabala du herritarren artean, eta indar asko batu dira elkarlanean aritzeko.

Euskaraldia da horren erakusgarri. Baina diskurtso horrek ez du oihartzun handirik izango, enpresa pribatuetan haien ezaugarrietara moldatu ezean. Izan ere, negozio pribatuen munduak errealitate propioa du.

Esparru hori oso ondo ezagutzen du gure taldekideak, Karmelo Aiestak, eta proposamen argigarria idatzi du enpresa pribatuaren logikan hizkuntza kudeaketaren gaia txertatzeko euskararen mesedetan. Honela dio sarreran: Gogoeta lan horren asmoa da negozioaren ikuspegitik garatzea euskararen aldeko diskurtsoa.

Euskalgintzako eta EHko esparruak gainditu, eta Europar Batasunaren merkatuan kokatuko gara, beste herrialde batzuetako enpresen eskarmentutik ikasteko, eta negozio kudeaketarako printzipioak erabiliko ditugu proposamenak egiteko. Lanak frogatuko du hizkuntza aniztasuna aukeratu dutela Europako negozio arrakastatsuek, baina, ez arrazoi ideologikoengatik, lehiakortasuna hobetzeko baino.

Enpresa horien hizkuntza estrategia gehienetan ingelesak hartu du ‘lingua franca’ funtzioa eta tokiko hizkuntzak erabiltzen dira gainerako eskakizunei erantzuteko. Euskarak ere badu leku garrantzitsua estrategia horietan, baina EHko enpresa asko ez dira oraindik horretaz jabetu.

Dokumentu horrek taldearen ikuspegia islatzen duenez, bere horretan txertatu dugu eranskinetan10.

Bigarren osagai diskurtsibo bat ere azpimarratu nahi dugu. Hizkuntza berdintasunaren aldarriak ez du oraindik lortu beste dinamika sozial batzuek dagoeneko erdietsi dutena; alegia, haien aldarria oinarrizko eskubideen kategorian sartzea. Gurean aipagarria da Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluak 2016an aurkezturiko Hizkuntza Eskubideak Bermatzeko Protokoloa. Aldarria eskubide bihurtuta, bestelako diskurtsoa eraikitzen da: jada kontua ez da euskara sustatzeko zenbaterainoko legitimitate soziala dagoen, baizik eta oinarrizko eskubideak berdin bermatu behar direla, gehiengoentzat nahiz gutxiengoentzat.

Eskubideen diskurtsoak ere baditu bere mugak, eta ez du egoera guztietan balio. Esaterako, langile batek ez du bere laneko hizkuntza hautatzeko eskubiderik, lanpostua edo soldata hautatzeko ez duen bezala.

Diskurtso hori oso eraginkorra da erakunde publikoen betebeharrekin lotzen denean, herritarren eskubideak bermatzea baitagokie. Gainera, gizartearen balio sistemarekin bat datorrenez, erraz heda daiteke jardun esparru batetik bestera. Adibide argigarri bat gertatu da berriki Valentzian. Valentziako Parlamentuak adostasun zabalarekin onartu zuen, 2018ko azaroan, LGTBI pertsonen Berdintasun Legea. Ez zen beharrezko izan gizartearen gehiengoa komunitate horretako kide izatea; kontua zen gizartearen gehiengo handiak LGTBI komunitatearen eskubideak babesten zituela.

Hori ikusita, hango unibertsitate publikoko hizkuntza zerbitzuak lege haren testua hizkuntza eskubideentzat moldatu du, eta Hizkuntzaren Berdintasun Legearen proposamena aurkeztu du. Gizartearen gehiengoa hiztun komunitateko kide izan gabe ere, gehiengoa aktibatu daiteke komunitate horren eskubideen alde, eta, horrela, jauzi handiak ahalbidetu. Lan ildo interesgarria ari da zabaltzen.

Hirugarren ardatz diskurtsiboa, berriz, arlo sozioekonomikoan eta ez-formalean eskaintzaren eta eskaeraren arloan diharduten euskaltzale ugarientzat litzateke. Hamarkada luzetan ezinbestekoa izan den euskaltzaleen bulkada beharrezkoa da, beste behin ere, erronka berriari aurre egiteko. Orain arte egindako ahaleginak eta lortutako emaitzek zentzu osoa galduko lukete, ez badugu bulkada indartsu bat ematen gizarte sistemaren ardatz nagusi diren arlo sozioekonomikoan eta ez-formalean. Arrazoinamendua bikoitza da: batetik, hezkuntza sistemak euskaldundutako gazteek, lanmunduan txertatu ahala, atzera egingo dute hizkuntzaren ikuspegitik, bertan erdarazko funtzionamenduak eta portaerak nagusi izaten jarraitzen badute; bestetik, euskararen komunitateak hainbat arlotan egindako ahaleginak emaitzak ekarri baditu ere, biziberritze prozesuari sabaiak agertu zaizkio, eta, bere horretan, ezinezkoa zaio gizarte eremu garrantzitsuetan eragitea.

Euskararen erabilera nekez areagotuko da, gizarte sistemaren arlo nagusiotan jauzi bat egiten ez bada.

Euskaltzaleen berraktibaziorako deiadarra zabaldu behar da.

Hamarkada luzetan ezinbestekoa izan den euskaltzaleen bulkada beharrezkoa da, beste behin ere, erronka berriari aurre egiteko. Euskaltzaleen berraktibaziorako deiadarra zabaldu behar da.

Euskaltzaleak Adierazi berri dugu hizkuntza bat biziberritzeko ezinbesteko erregaia dela haren hiztunen borondate aktiboa. Hain zuzen, hiztunak aktibatzeko helburuarekin abiatu zen Euskaraldia, eta 2020an, banakoez gain, entitateak aktibatzera dator; hau da, gizartea antolatzen duten egituretan eragin nahi du, zertarako eta hiztun banakoaren euskaraz egiteko hautua ahalbidetu, bermatu eta erraztu dezaketen espazioak –ariguneak– sor ditzaten. Arlo sozioekonomikoan egin behar den lan sistematiko eta jarraituaz gain, aisialdiko entitate askotan eragiteko aukera emango du ekimenak, euskararen lurralde guztietan, tokian tokiko moldeak eta neurriak erabiliz. Sekulako aukera izango da zuzenean hizkuntza ohituretan eragiteko, baina baita mikrodiagnosiak egiteko eta haien baturatik palanka berriak identifikatzeko ere.

Dena den, aldizkako olatua nahi bezain eraginkorra izateko, beharrezkoa da tokian tokiko euskaltzale autoeratuen sarea osatzea eta sendotzea Euskal Herri osoan. Sare horren funtzioa da tokian tokiko lotuneetan elkartzea esparru askotako euskaltzaleak, ikuspegiak adosteko, ekimenak prestatzeko eta antolamendurik eraginkorrena eraikitzeko; eta, ingurune hurbilean indartsu eragiteaz gain, baita olatu orokorren tokiko gidari eta bultzatzaile izateko ere. Hiztun aktibatu eta antolatuen sare hori izango da euskararen bizi indarraren osagai nagusia.

Jauzi

berri 19

AZKEN HITZA Euskararen biziberritze prozesuak jauzi handia eskatzen du, azkenaldian nabari zaizkion ajeak gainditzeko. Abaguneak ematen du horretarako aukera, prozesuko eragileak berrindartzen ari baitira, eta haien arteko lankidetza sareak sendotzen.

Jauzi handi horren helburu nagusia da euskalduntzen ari diren belaunaldiak euskal hiztun aktibo eta noranahikoak bihur daitezen, eta horretarako bi palanka nagusitan jartzen dugu azpimarra: esparru ez-formala eta arlo sozioekonomikoa.

Dagoen zorutik abiatuta, proposamena da jauziaren premiaz jabetzea eta estrategia egokiaren inguruan adostasun soziala eta politikoa trinkotzea, indarrak bilduta eta baliabideak nabarmen handituta, bost hamarkada luzeko ibilbideari merezi duen garapena eman diezaiogun elkarrekin.

Oin-oharrak: 1. Administrazioa euskaraz aldizkaria, 74. HAEE-IVAP. 2011ko urria.

2. Unesco-ren hizkuntzen atlasa: www.unesco.org/languages-atlas (kontsulta: 2020-02-28) 3. Geroa elkar-ekin. Liburu zuriaren oinarriak. Eusko Ikaskuntza,2018. http://www.eusko-ikaskuntza. eus/files/argitalpenak/Liburu_Zuriaren_oinarriak.pdf (kontsulta: 2020-02-28) 4. Euskararen inguruko adostasun sozial berrietarako azterketa soziolinguistikoa Nafarroan. Xabier Erize, 2018. http://www.eusko-ikaskuntza.eus/files/galeria/files/EUSKARAREN-AZTERKETA_ SOZIOLINGUISTIKOA-EUSK-new.pdf (kontsulta: 2020-02-28) 5. E5 adierazpena. Euskararen Etorkizuneko Eszenarioak Elkarrekin Eraikitzen. Eusko Ikaskuntza, 2018. http://www.eusko-ikaskuntza.eus/files/galeria/files/e5_Adierazpena.pdf (kontsulta: 202002-28) 6. Euskararen Gaineko Oinarrizko Diskurtsoen lanketa. EGOD egitasmoa. Euskararen Aholku Batzordea, 2016. http://www.euskara.euskadi.eus/contenidos/informacion/20132016legealdiko_ dokumentuak/eu_def/adjuntos/euskararen_egod.pdf (kontsulta: 2020-02-28) 7. Eustaten datuen arabera, EAEko langileen %30ek baino gehiagok 50 urtetik gora dute. Adin tarte horretan, herritarren %60 erdaldunak dira. Pertsona horien multzo handi batek erretiroa hartuko du ondorengo 10-15 urteotan, eta lanpostu horiek gazte euskaldunek beteko dituzte gehienbat; izan ere, 25 urtez azpikoen artean herritarren %11 da erdalduna.

8. Sektore publikoko adibiderik esanguratsuena hezkuntza da. Apustu handia egin da, eta agerikoak dira emaitzak: euskara gaztelania bezainbeste edo gehiago erabiltzen dute EAEn hezkuntzaren arloan diharduten langileen %65ek egunerokoan eta %74k lanean. Oso datu onak dira kaleko bataz besteko erabilerarekin alderatuta /%12,6), eta erakusten dute posible dela eta eraginkorra dela lan mundua euskalduntzea.

9. 1996an aldekoak gehiago ziren (%42) eta kontrakoak gutxiago (%13). Badira bi datu baikor: %82k adierazten dute euskararen aldeko interesa, eta %93k uste dute geroan bai frantsesez eta bai euskaraz hitz egin beharko litzakeela.

10. Hizkuntza aniztasuna kudeatzen. Enpresen estrategiak Europan lehiatzeko. Karmelo Aiesta, 2019.

eranskina

Karmelo Aiesta.

IKUSPEGI SISTEMIKOA. Hainbat estrategia, proiektu eta ekimen garatu eta burutu ditu euskal hiztun komunitateak 30 urte honetan. Hala ere, guztira hartuta, oso egonkorra da euskal gizarte sistemak erakutsi duen hizkuntza portaera: euskararen kale erabilera %10,8-%13,7 tartean mugitu da, oso tarte txikian, gora eta behera. Zerk eragiten du egonkortasun hori? Zergatik ez dira euskararen erabileran islatzen hiztun komunitateak eginiko ahaleginak? Ikuspegi sistemikoak lagunduko digu sakoneko arrazoi batzuk ikusten.

Euskal hiztun komunitatea eta Euskal Herriko gizarte zabalagoa sakonki interkonektatuta daude. Muga faltsuak eta gogoeta mugatuak ez dira lagungarri errealitatea ulertzeko, gizarte sistema osoa hartu behar da kontuan. Aurreko galderen erantzuna da: EHko gizarte sistemako elementu batzuek hizkuntza portaera aldatzeko egiten duten ahalegina beste elementu batzuek konpentsatzen dutela gizarte sistema osoaren portaerak bere horretan jarrai dezan.

Igela eskuinera biratzen bada eta eulia harrapatu, ezkerrera biratzen bada eta eulia harrapatu, atzera biratzen bada eta eulia harrapatu, igelaren funtzioa ez da eskuinera edo ezkerrera biratzea, euliak harrapatzea baino. Diskurtsoek, erretorikek eta igelaren biraketek ez dute balio EHko gizarte sistemak gaur egun duen funtzioa ulertzeko. Gizarte sistemaren portaera errealak argitzen du funtzio hori: erabilera %10-15 artean dago.

Orain arte, gizarte osoaren azpisistema bati buruz (hiztun komunitateari buruz) aritu gara Berrindartu eta Jauzi dokumentuan, eta azpisistema horren elementu eta konexio batzuk aldatzea proposatu dugu (sistema osoaren portaera aldatu nahian).

Ikuspegi sistemikoak beste lehentasun bat proposatzen du. Elementu eta konexio batzuk aldatzeak ez du portaera eraldatuko, gizarte sistema osoaren funtzioa aldatzen ez bada. Igelari eskuinera biratzea errazten edo oztopatzen badiogu ere, euliak harrapatzen jarraituko du, hori delako haren funtzioa; eta EHko gizarte sistemak %10-15 artean gordeko du erabilera, beste funtzioren bat egokitzen ez bazaio.

Funtzio (egoera desiratu) berria lehentasun Zantzu asko daude ondorioztatzeko lehentasunezkoa dela gizarte sistema osoari beste funtzio bat egokitzea, hau da, egoera desiratu berri bat formulatzea.

Gabeziaren hiru sintoma aipatuko dira hemen: motibazio eza, errendimendu apala, eta erresistentziak.

Motibazioa. EHko gizarteak eta gainerako sistema gehienek bi parametro alderatzen dituzte: egoera erreala eta egoera desiratua. Bi parametroak bat etortzen ez badira, aktibatu egiten da sistema, gaur egungo egoera aldatzeko. Sistemak ez badu alderik ikusten bi parametroen artean, bere horretan uzten du egoera, ez baitago aldaketak egiteko motibaziorik. Funtzionamendu horretaz jabetuta ulertzen da ondo gaur egungo “aktibaziorako” beharra, eta, beraz, egoera desiratu berri bat formulatzeko beharra.

Errendimendu apala. Egoera desiratua (funtzio berria) argi ikusi ezean, sistemak gaur egungo errendimenduaren arabera zehazten du egoera desiratua: “Tira, espero izatekoa da emaitza hori”. Agerikoa da jokabide hori gurean: “Euskararen erabilerak

berri 21

eranskina

goia jo du gaur egungo baldintza soziolinguistikoekin”. Helburua degradatzeak eragina du errendimenduan, eta sistemaren errendimendu apalak hurrengo helburua degradatzen du: sistemak elikatu egiten du errendimendua, eta helburuak degradatzera daraman gurpil zoroa.

Erresistentziak. Funtzio (helburu) berri bat eman ezean sistema osoari (EHko gizarteari), portaera aldatzeko azpisistema batek egiten duen ahalegina orekatu edo baliogabetu egiten du beste azpisistema batek. ETB1eko ahalegina ETB2k baliogabetzen du. Muturreko egoeretan, tentsio eskaladan sar daiteke sistema. Azpisistema bakoitzak gero eta ahalegin handiagoa egiten du sistema aldatzeko, nork bere noranzkoan, eta beste azpisistema batzuen ahaleginak ezeztatzeko; izugarri hazten da tentsioa, baina gatazkak elikatu egiten du sistemaren portaera egonkorra. Nafarroako egoera datorkit burura.

Zer funtzio (egoera desiratu) berri eman dakioke sistemari (EHko gizarteari) eta nola?

Ikuspegi sistemikoak irtenbide bat proposatzen du aipatu ditugun sintomen azpian dagoen gabezia konpontzeko: funtzio berri bat ematea sistema osoari, hau da, egoera desiratu berri bat definitzea, helburu berri bat hartzea estandar bezala, eta estandar hori egokitzea gizarte sistemari. Estandarrak absolutua izan behar du, eta ez da gaur egungo errendimenduaren arabera degradatu behar.

Euskal hiztun komunitateak ez du estandar absolutu berri bat proposatu aspaldian. Egunaren eta pertsonaren arabera, %100etik (“Euskal Herrian euskaraz”) %12ra (“Gaur egungo baldintza soziolinguistikoekin euskararen erabilerak goia jo du”) mugitzen dira iritziak. Errealitateak frogatu digu erabileraren %10-%15 tartean dagoela gaur egungo gizarte sistemaren estandarra, de facto. Unescoren arabera, egoera zaurgarrian jartzen du euskara estandar horrek, erabilera arlo eta maila jakin batzuetara mugatuta dagoelako. Katalana eta galegoa, ostera, ez dira arriskuan dauden hizkuntzen artean agertzen. Iraupena bermatzea eta bizi indarra areagotzea izanik euskal hiztun komunitatearen helburua, pentsa daiteke %30-40 tartera (katalana edo galegoaren mailara) eraman beharko lukeela hurrengo hamarkadetarako estandarra.

Sistemaren, hau da, EHko gizartearen, elementu bat da euskal hiztun komunitatea, eta berak bakarrik ez du sistema osoaren funtzio eta estandar berria erabakiko. Gizartearen gainerako elementuekin batera landu eta adostu beharko ditu funtzio eta estandar berriak. Zaila edo ezinezkoa izango da beste egoera desiratu bat adostea, proposamena ez bada oinarritzen gizarteak partekatzen duen balio multzo batean (zoru komuna).

Ikuspegi sistemikotik ateratako ondorioak • Sistemaren (EHko gizartearen) portaera, eta, beraz, de facto funtzioa da euskararen erabilera %10-15 artean egotea.

• Sistemaren funtzio horrek arazo larriak sortzen dizkio normalizazio ahaleginari: motibazio eza, errendimendu baxua, atzera egiteko arriskua, barne erresistentziak…

• Sistemari beste funtzio bat edo beste egoera desiratu bat eman ezean, zaila izango da sistemaren portaera eraldatzea (“zertarako?”).

• Sistemaren beste elementu batzuekin adostu behar ditu funtzio eta estandar berriak euskal hiztun komunitateak. Berak bakarrik ezin du sistema osoaren funtzioa aldatu.

• Zoru komunak (gizarteak partekatzen dituen balio multzoak) gizarte proiektu berri bat adosteko oinarria eskaintzen du; eta gizarte proiektu berriak beste funtzio bat eman diezaioke sistemari, euskararen erabileraren aldetik.

• Euskal hiztun komunitatearen erantzukizuna da proposamenak egitea, eztabaida sustatzea eta gizarte osorako proiektu, funtzio eta estandar berriak adosten saiatzea.

Azken puntuaren garrantzia azaldu da Topagune inguruan hausnartzen ari diren hainbat taldetan: “Gizarte eredu berrian gure ametsa kokatu; bizi proiektu erakargarria, euskara ardatz izanda; epika berriak proiektatu, mundua eraldatzeko ideiekin konektatuta; nola bizi nahi dugu eta zein leku beteko du euskarak gizarte berri horretan?...”.

eranskina

Kike Amonarriz EREMU EZ-FORMALAREN EUSKALDUNTZE OROKORRA: FASE BERRIRAKO LEHENTASUN OSOKOA. Ditugun datuen arabera, haur eta gazteen euskararen ezagutza hobetu egin da etengabe azken hamarkadotan Euskal Herri osoan, ohi legez eremutik eremura alde handiak egon arren. Baina orain arteko joera baikor horrekin batera, kezka iturri diren hainbat hutsune ere agertu dira, etorkizuneko bilakaera zapuztu dezaketenak, neurri zuzentzaileak lehenbailehen hartzen ez badira behintzat. Nabarmenenak gogoraraziko ditugu: • Irakaskuntza prozesua amaitzen duten ikasle guztiek ez dute lortzen euskara maila egokia.

ISEIren 2019ko ekaineko Euskal hezkuntza sistemaren diagnostikoa txostenaren arabera, DBH2ko ikasleen %45, euskarazko hizkuntza komunikaziorako konpetentziaren hasierako mailan daude, %36 erdiko mailan eta maila aurreratuan daudenak %19 dira. Txostenean, gainera, soziolinguistikaren esparruan askotan aipatu diren oinarrizko ebidentzia batzuk jaso dira: “Hezkuntza-sistemaren ekarpenak, oso nabaria bada ere, ezin du berez bermatu ikasleen elebitasuna. Izan ere, euskal hezkuntza-sistemak milaka hiztun berri hartzen ditu urtero maila guztietan, bai Lehen Hezkuntzan, bai DBHn. Baina, Euskal Autonomia Erkidegoko hainbat zona soziolinguistikotan elebitasuna egoera minoritarioan eta minorizatuan dagoenez, ikastetxeetan gutxi erabiltzen denez eta, era berean, lehen hizkuntzak eta familia-hizkuntzak eragina duenez seme-alaben elebitasun-mailan, hezkuntza-sistemak ezin du berez bermatu ikasle guztiek elebitasunarekin bat egitea.”

• Gehiengoa euskararen aldeko jarreran badago ere, badira aurka daudenak edo interesik agertzen ez dutenak.

EGOD ikerketaren inkesta kuantitatiboan, EAEko 18-29 urteko gazteen %76k esaten du, batetik, euskararekin interes handia edo oso handia duela, baina, bestetik, %25 guztiz edo oso ados agertzen da “hobe da jendeak ingelesa ikastea euskara baino” esaldiarekin.

ARRUE ikerketaren arabera, DBH2ko gazteen artean, euskara, gaztelania eta ingelesa zenbat gustatzen zaien galdetuta, gutxi edo batere ez erantzun zutenak %21,5, %6 eta %20 izan ziren, hurrenez hurren. 2011tik 2015era, gainera, portzentaje hori handitu egin da euskararen kasuan: %18,7tik. %21,5era.

berri 23

eranskina

• Euskararen erabilera ere ez atzera ez aurrera dago haurretan eta gazteetan.

Mende honetako Euskal Herriko kaleko euskararen erabilera neurketetan euskara gehien darabiltenak haurrak eta gazteak badira ere, eta 2006tik aurrera, haur eta gazteen ezagutza portzentajeak hobetu egin diren arren, kaleko erabilera indizeak jaitsi egin dira.

EAE osoa aintzat harturik, ARRUE ikerketak garbi utzi du ikasgela dela euskara gehien erabiltzen den esparrua, eta ikasgelatik atera orduko eta adinean aurrera egin ahala, erabilera indizeak jaitsi egiten direla: • • • • •

Eskolako erabilera orokorra %59 da LH4n eta %42 DBH2n.

Eskola orduz kanpoko jardueretan proportzioak ez dira erdira iristen (%40 eta %30).

Lagunekin txateatzeko orduan %27ra eta %21era jaisten dira.

Etxeko erabilera %29n eta %22n dago.

Azkenik, kultur kontsumoa %18koa eta %10ekoa besterik ez da.

Askotan errepikatu izan dugu hezkuntzak bakarrik ezin duela: ezin du ikasle guztien ezagutza maila egokia bermatu, askotan ezin du erabilerarako inertziarik sortu, eta hainbatetan, sortu arren, ezin du mantendu. Eskolak bakarrik ezin die aurre egin hizkuntza hegemonikoen presioari eta berauen eskaintzaren uholdeari... Asko egin dugu hezkuntzan eta asko lortu, eta badago hobekuntzarako tarterik oraindik ere, baina, haur eta gazteen hizkuntza alderdi guztietan hobetuko bada, batez ere, eskolatik kanpoko faktoreei esker hobetuko da.

Horrek ez du esan nahi, noski, hezkuntza barruko lana hobetzen eta optimizatzen joan behar ez denik: hizkuntzaren irakaskuntzan ikuspegi gramatikaletik komunikatibora bideratuz, ulermenetik abiatuta ikasle etorri berrien ikasketa eta integrazio linguistikoa hobetuz eta bermatuz, hizkuntza jarrerak eta ezagutza soziolinguistikoa landuz, eta abar. Hori guztia egiten jarraitu beharra dago, noski, baina jauzirik handiena ez da eskola barrutik etorriko, kanpotik baizik.

Eta zer da eskola orduz kanpo haur eta gazte horiei begira lortu behar genukeena? Euskararen eskaintza, erabilera eta kontsumoa lehenestea, orokortzea, eta defektuz, euskaraz izatea esparru guztietan, EAEn eta Nafarroako iparraldean, eta nabarmen biderkatzea Ipar Euskal Herrian eta Nafarroako beste eremuetan, ikasleen ezagutza-mailaren arabera.

Eremu ez-formaltzat izendatuko dugun horretan, esparru hauek sartuko genituzke, batez ere: • Eskola-orduz kanpoko jarduerak: Euskarazko eskaintza eta erabilera arau izan behar dute; alegia, euskarak izan behar du esparru horretako ohiko erabilera hizkuntza ahalik eta talde, zerbitzu eta eskaintza gehienetan. Udalek eta maila guztietako erakundeek neurri zehatzak hartu behar lituzkete zentzu honetan. Esparru asoziatiboak, gainera, etorri berri diren haur eta gazteak euskaraz sozializatzeko eremurik egokiena dira. Alor nagusien artean daude: • Aisialdi-taldeak, udalekuak, egonaldiak, etab.

• Kirol-taldeak.

• Era guztietako akademiak.

• Musika- edo dantza-eskolak eta udal-tailerrak.

• Kultur-taldeak eta bestelakoak.

• Gazteen biltokiak.

• Begiraleen eta arduradunen prestaketa soziolinguistikoa.

Urrats horren bidez, hizkuntzaren aldeko jarreretan eta praktiketan trebatu eta motibatu beharko da begirale den gazteen belaunaldi hori, hurrengo belaunaldiaren erreferentzia eta eredu linguistiko izan daitezen.

Bestalde, informazio, motibazio eta atxikimendu lan masiboa egin beharko da, esparru horretako erakunde eta eragileei begira.

eranskina

• Eremu digitala eta ikus-entzunezko eskaintza: Datu guztiek adierazten digute, praktikan, gero eta adin goiztiarragoetatik hasita, haur eta gazte guztiek darabiltzatela egunero sare sozialak eta Internet, eta gero eta masiboagoa dela ikus-entzunezkoen kontsumoa ohizko hedabideetatik kanpo.

Erronka digitalari aurre egitekotan, inbertsio handiak beharko dira, orain arte jorratutako bidean jauzi kualitatiboa emanez eta haur eta gazteentzako euskarazko eskaintza guztiz lehenetsiz: • Haur eta gazteentzako ikus-entzunezko edukiak lehenetsi, nabarmen ugaldu eta sustatu.

• EITBn haur eta gazteentzako eskaintza euskara hutsez ekoitzi eta eskaintza biderkatu.

• Aisialdirako eduki digitalen eskaintza handitu, eta sistematikoki gaurkotu.

• Wikipedian euskarak duen posizioari eutsi, edukiak osatuz eta eguneratzen jarraituz.

• Sare sozialetako euskararen erabilgarritasuna bermatu.

• Euskarazko kontsumoa sustatzeko egitasmoak.

• Kultur eskaintza: Hurrengo belaunaldiak euskararekin bat egiteko izango duen heldulekurik garrantzitsuenetako bat izango da kultura. Eta hori, neurri handi batean, gure kultur eskaintzaren ezagutzaren, erakargarritasunaren eta irisgarritasunaren arabera izango da.

• Haur eta gazteentzako eskaintzetan euskarari erabateko lehentasuna ematea eta, bereziki, beraiek sortzeko aukera izatea.

• Haur eta gazteentzako ikuskizunak sustatu eta Euskal Herritik kanpotik datozenetan euskararen erabilera bermatzea.

• Adin horietara egokitutako literatura eta musika sustatzea.

• Haur eta gazteentzako euskarazko filmen eskaintza bermatzea: euskaraz sorturiko film ekoizpenen bidez nahiz bikoizturikoen bidez.

• Euskarazko kontsumoa sustatzeko egitasmoak.

• Familiak: Familiekiko informazio eta motibazio egitasmoak masiboki bideratu, batez ere, hizkuntzaren transmisioa bermatzeko, eta gurasoek euskararik ez dakiten kasuetan, motibazioa lantzeko eta haurren inguruko erabilera segurtatzeko.

• Familia barruko euskararen erabilera eta transmisioa segurtatu.

• Euskarazko kultur kontsumoa bermatu.

Planteatzen duguna, beraz, euskararen eskaintza eta erabilera, aipatutako esparru guztietan esponentzialki biderkatzea da, ez urrats batzuk gehiago egitea.

Esparru hori, oro har lehentasunezkoa bada ere, are lehentasun handiagoa hartzen du euskararen ezagutza maila edo erabilera soziala apalekoak diren eremuetan eta hiriburuetan.

Hauxe da jauzi handi hori emateko unea: begiraleak izateko adinean diren gazteen gehiengo osoa euskalduna delako; euskalgintzan, gizartean eta eragile sozio-politikoetan ezagutzatik erabilerara dagoen arrakalaren kontzientzia zabala delako eta hori gainditzeko egitasmoen aldeko jarrera oso zabala izan daitekeelako; euskarazko eskaintza zabaltzeko sortzaile ugari eta azpiegitura sozial eta industrial egokiak ditugulako; eta giro politiko-sozialak horretarako aukera eskaintzen duelako.

Jauzi honek, bestalde, haur eta gazteen hizkuntza adierazkortasuna indartuko du, gazte hizkera kolokiala(k) sortu eta indartzeko aukera paregabea eskainiko du, eta oinarri ezin hobea eraikiko du, eremu ez-formaletan euskara erabiltzea modu normalean eta naturalean ikusiko duten belaunaldi gazte horiek, lan munduan ere euskara erabiltzen jarrai dezaten.

berri 25

eranskina

Jon Sarasua LAN-EREMUA EUSKALDUNTZEAREN ARO BERRIA BULTZATZEKO ARRAZOIBIDEAK. 1. Euskararen biziberritze prozesuan funtsezko etena daukagu hezkuntza eremuaren eta lan eremuaren artean. Gure herriak eta erakundeek inbertsio izugarria egin dute hezkuntza euskalduntzen sei hamarraldi hauetan, eta bereziki azken berrogei urteotan. Hezkuntzan euskaraz hezitako gazteek, ordea, masiboki erdalduna den lan eremua aurkitzen dute. Horrek, beste hainbat faktorerekin batera, galga jartzen dio euskararen biziberritze prozesuari.

Premiazkoa da lan eremuan hizkuntza plangintzak txertatzeari munta handiko politikaren bidez heltzea, euskararen biziberritze prozesuak aurrera jarrai dezan eta geldialdi arriskutsuan katea ez dadin. Belaunaldi apustu bat eta erakunde apustu bat behar dugu abagune honetan.

2. Belaunaldi dimentsio bat badu gai honek. Egungo euskaltzale helduek, batetik, badute bisio eta norabide baten beharra, hamarkadetako ahalegina arlo batzuetan geldirik dagoela sumatzen den abagune honetan. Bestetik, belaunaldi gazteenek arazoak dituzte euskararen amets bulkadan protagonista sentitzeko, biziberritzearen ziklo-nekeagatik. Lan eremuari heltzeak amets eta arnas berria dakar, beste hainbat arloren alboan, biziberritzearen ibilbidean egungo belaunaldi guztiei iparraren norabidea marrazten diena.

3. Egungo euskal hiztunen profilari begiratuz, multzo handia da eskolan euskaldundu dena baina etxean eta gainerako ingurune guztietan erdara darabilena. Eskolako urteak pasa eta gero, horietako gehienei iraganeko hizkuntza bihurtzen zaie euskara, eskolakoa, eta harekiko konexioa galtzen dute. Lan eremuan euskararentzat espazioak sortuta, horrek aukera emango die askori euskararekin duten loturari eusteko, birsortzeko, eta beharbada hortik erabileraren zirkulua gutxi edo gehiago osatzen hasteko beste funtzio batzuetan ere.

4. Lan eremuan sortu beharreko loraldiak munta handiko artikulazioa eskatuko du euskalgintzako eragileen artean. Bost arloren arteko artikulazioa beharko du prozesu honen akuiluak: a) Eremu handiko erakunde publikoak, b) Tokiko erakunde publikoak, c) Tokiko euskaltzaleen eraketak, d) Esparru handiko gizarte ekimeneko euskalgintzako erakundeak eta e) Beso teknikoa, hizkuntza kudeaketan espezializatutako erakunde eta langileak. Denok norabide berean eta elkarren konexioan lan eginez gero, egitasmo handiei ekiteko adina indar humano eta instituzionala daukagu. Eta euskalgintzako indar instituzional eta sozialen akuilu-lan bateratuak jarriko ditu abian prozesu honek behar dituen enpresa, enpresa erakunde, sindikatu eta abarrak.

eranskina

5. Eusko Jaurlaritzak rol berezia joka dezake prozesu horren gidaritzan.

Gidaritza partekatua beharko luke, bai Euskal Herriko gainerako lurraldeetako erakundeekin eta bai lurralde osoko gizarte ekimeneko eragileekin. Edonola ere, munta handiko apustu politiko-kultural bezala ulertu beharko litzateke gobernuaren baitan, eskatuko dituen diru baliabideak eta jardun zeharkatzaileak sendoak izango baitira, eta luzarorako eutsiak. Belaunaldiko apustu estrategiko bat izan behar du politika horrek, horrek esan nahi duen guztiarekin.

6. Erakundeetatik harago dagoen akordio politiko bat behar dugu munta handiko prozesu hau bultzatu eta babesteko. Euskal Herriko sentsibilitate politiko desberdinek aldezteko moduko kontakizuna du eta behar du prozesu horrek.

Alderdien arteko joko, gobernu eta oposizio rol eta markaketak baino sakonagoko adostasun bat josteko, aztertu beharra dago ze eragile multzok egin beharko lukeen sukalde lana.

7. Aldarrikatu behar dugu 25 urte daramatzagula enpresetan hizkuntza-planak bideratzen, eta teknikoki sendotuak ditugula bi elementu funtsezko: a) enpresen hizkuntza jarduna lantzeko metodologiak, eta b) metodologia horiek garatzen dituzten teknikariak. Beso teknikoa gaituta daukagu, eta gaitasun hori biderkatzeko moduan gaude.

8. Hogeita bost urteotan hizkuntza planak egin dituzten enpresen bideak erakutsi digu baliagarriak direla metodologia horiek erabiltzen dituzten printzipio eta balioak, eta kontrakotasun gutxi sortzen dutela. Izan ere, ezagutza frogatuko duten titulu eskaeretan eta derrigorrezkotasun zurrunetan baino gehiago, oinarri hauetan kokatzen dira metodologia horiek: progresibotasuna, pausoanpausoan espazioak lantzen joatea; erabilera ardatz, eta bereziki gaituta dauden pertsonen erabilera; borondatezkotasuna lehentasun, lortutako motibazioen gainean pausoak emanez; adostasunen gainean aurreratzea; izaera metodikoa, neurtua eta ebaluatua. Guztiarekin, enpresak, euskalduntzera baino gehiago hizkuntza kudeaketa konplexua egitera hurbiltzen dituzte metodologia horiek.

Eta hor da Euskal Herriko enpresetan zabaldu beharreko mezua: hizkuntza kudeaketa konplexua egitera deituak daudela lurralde honetako enpresak, munduko enpresa asko eta asko bezala.

9. Lan eremua arloka banatzen hasita, langile publikoen multzoa, industriaren multzoa, zerbitzuena eta merkataritzarena bereiz ditzakegu garrantzitsuenak.

Horien barnean, multzo berezia osatzen dute langile publikoek. Batetik, gizarte osoaren baliabideetatik eta gizarte osoaren zerbitzura egonik politika publikoekiko lotura eta leialtasun berezia zor dutelako. Bestetik, horietako lanpostu asko zuzenean herritarren zerbitzura daudelako. Aipatzen ari garen lan eremuko loraldi zabal honen barnean, langile publikoei aitzindaritza partziala eta koherentzia berezia dagokie. Gure gizartea eta gure politikagintza heldutasun puntu batera iritsi dira horri luzamendurik gabe eta indartsu ekiteko.

10. Prozesu honetan, esparru handiko erakundeen gidaritzaz gain, udalek eta tokiko euskaltzale mugimenduek rol garrantzitsua dute. Tokiko animazioa, gonbita eta sustapena, pertsonatik pertsonara eta erakundetik erakundera egindakoa, beharrezkoa izango da enpresak prozesura gehitzeko. Hasieratik tokiko indarren eta oro har gizarte ekimeneko erakundeen parte hartze aktiboa ondo kokatu behar dugu arlo horretan.

11. Prozesu hori oinarrituko duen kontakizun artikulatua sortu behar dugu.

Arrazoibideak garden agertuko dituena; norabide ilusioa sortuko duena; sentsibilitate desberdinei egokituko zaiena; tokiko errealitateak kontuan hartuko dituena; malgutasunaren indarra izango duena.

12. Prozesuak beharko duen lan-indarraz gogoeta bat egitea eskatzen du horrek guztiak. Lan hori egoki egiteko gaitasuna pilatu duten enpresa erakundeek eta pertsonek lan baldintza eta tratamendu egokiak behar dituzte, lana kalitatez egin, I+Ga landu eta sektore erakargarria izateko. Halaber, euskalgintzako beste alor batzuekin batera, lan horretarako harrobia sortu eta zaindu behar dugu, unibertsitateak eta formazio erakundeak horretan beren ekarpena egitera deituta.

berri 27

eranskina

Karmelo Aiesta HIZKUNTZA ANIZTASUNA KUDEATZEN. Enpresen Estrategiak Europan lehiatzeko Sarrera Euskara biziberritzeko erronka nagusietako bat da euskararen erabilera lan munduan sustatzea. EAEko eta Nafarroako entitate publiko batzuetan izan dira aurrerapausorik garrantzitsuenak azken urteetan. Enpresa pribatuen artean, berriz, negozio gutxik ekin diote euskara sustatzeari. Ez litzateke izango bidezkoa instituzioek, euskalgintzako eragileek eta aholkularitza zerbitzuek eta enpresa batzuek eginiko lana gutxiestea. Hala ere, onartu beharra dago oraindik zailtasun handiak daudela enpresa pribatuen lehentasunen artean euskararen sustapena sartzeko.

Oztopoen artean egon daiteke orain arte negozio arloan erabili den diskurtsoa. Azken urteotan, euskararen aldeko diskurtsoa berritu du euskalgintzak, eta gaur egungo gizartearen ezaugarrietara egokitu du. Saria izan du ahalegin horrek: diskurtso berriak onarpen zabala du herritarren artean, eta indar asko batu dira elkarlanean aritzeko. Euskaraldia da horren erakusgarri. Baina diskurtso horrek ez du oihartzun handirik izango, enpresa pribatuetan haien ezaugarrietara moldatu ezean. Izan ere, negozio pribatuen munduak errealitate propioa du.

Gogoeta lan horren asmoa da negozioaren ikuspegitik garatzea euskararen aldeko diskurtsoa.

Euskalgintzako eta EHko esparruak gainditu, eta Europar Batasunaren merkatuan kokatuko gara, beste herrialde batzuetako enpresen eskarmentutik ikasteko, eta negozio kudeaketarako printzipioak erabiliko ditugu proposamenak egiteko. Lanak frogatuko du hizkuntza aniztasuna aukeratu dutela Europako negozio arrakastatsuek, baina, ez arrazoi ideologikoengatik, lehiakortasuna hobetzeko baino. Enpresa horien hizkuntza estrategia gehienetan ingelesak hartu du lingua franca funtzioa eta tokiko hizkuntzak erabiltzen dira gainerako eskakizunei erantzuteko. Euskarak ere badu leku garrantzitsua estrategia horietan, baina EHko enpresa asko ez dira oraindik horretaz jabetu.

Sarrera amaitzeko, bi ohar: • Negozioaren mundura egokitzeko aukeratu dira dokumentuan erabiliko diren hizkera, erreferentziak eta arrazoibideak, jakinda, beharbada, ez direla izango baliagarriak beste eremu batzuetarako. Halaber, baztertu egin dira negozio irizpideen ikuspuntutik indarrik ez duten ideiak, euskararen erabileraren aldeko argudio sendoak izan arren. • Jakina denez, ez dira berak hizkuntza politikak, legeak eta egoera soziolinguistikoak EHko hiru eremu administratiboetan. Beraz, ezinbestean hartu behar izan da kontuan Euskal Herriko banaketa politikoa eta administratiboa. Dokumentu honetan, EAEko errealitatera

eranskina

egokitu dugu gogoeta.

1. Nolako garrantzia du hizkuntzen gaiak negozioan?

Globalizazioaren aroan bizi gara. Negozioak gero eta internazionalagoak dira. Enpresa handiak izan ziren nazioarteko merkatuetara zabaldu ziren lehenak. Horretarako, ekoizpen sare globalak garatu zituzten, edo aliantza estrategikoak egin beste herrialde batzuetako enpresekin. Enpresa txiki eta ertain asko ere multinazional bihurtu dira, kanpoko enpresak erosita, aliantzen bidez edo atzerrian lantegi berriak zabalduta. Beste batzuek jatorriko herrialdean bakarrik jarraitzen dute ekoizten, baina atzerriko merkatuetara esportatzen dute. Izan ere, Europar Batasuneko merkatuak bateratu egin ziren aspaldi, eta oso erraza da inportatzea eta esportatzea. Ikerketak eta teknologiaren garapena ere nazioarteko sareetan gauzatzen dira, eta ezinbestekoa da sare horietan egotea lehiakorra izan nahi bada.

Internalizazio prozesu horiek zeharo aldatu dute enpresa gehienen hizkuntza ingurunea: hizkuntza aniztasuna da egungo ezaugarri nagusia. Egokitu beharra dago egoera horretara. Hainbat hizkuntzatan lan egin beharra dago gaur egun Europan negozioan aritzekotan. Hizkuntza estrategia berriak eta jokabiderik egokienak aukeratu behar dira enpresen lehiakortasuna bermatzeko, bai barneko eta bai kanpoko harremanetarako.

Garrantzi handia hartu du hizkuntzen gaiak negozioen kudeaketan, eta ikerketa arlo bilakatu da “business management� diziplinan. XX. mendearen amaieran argitaratu ziren adituen lehen artikuluak horren beharra azpimarratzeko . Geroztik, hamaika ikerlan egin dituzte diziplina askotako adituek. Ez da harritzekoa. Hizkuntzek eragin handia dute negozioen muineko prozesuetan. Baldintzatu ditzakete bezero harremanak, negoziazioak, zentralaren eta filialen arteko komunikazioak, koordinazioa, enpresen irudia, langileen harremanak, informazioaren eta ezagutzaren kudeaketa, tokiko merkatuen ezagutza, instituzioekiko harremana... Egungo merkatuetan arrakasta izateko, funtsezkoa da hizkuntza aniztasunaren kudeaketa txertatzea enpresaren estrategian.

EBn eginiko hainbat ikerketak erakutsi dute hizkuntza estrategiak eragin zuzena duela negozioaren arrakasta mailan . Esate baterako, enpresa askok aitortzen dute kontratuak galdu dituztela hizkuntza estrategia ezegokia erabili dutelako. Hizkuntz aniztasunari erantzun egokia eman dioten enpresa askok, berriz, esportazioak eta salmentak handitu egin dituzte. Izan ere, bezero askok onartezintzat jotzen dute hornitzaile batzuen hizkuntza gaitasun eza bezeroaren hizkuntzan aritzeko, batez ere hizkuntza hori tokiko berezko hizkuntza denean.

Espresaren hizkuntza estrategiak komunitatearekiko eta instituzioekiko harremanak baldintza ditzake.

Izan ere, hizkuntza oso lotuta dago kulturarekin: hizkuntza bakoitzak balio batzuk eta mundu ikuskera berezia transmititzen du, eta kultura eta komunitate batekin identifikatzen da. Zentzu horretan, enpresak hizkuntza batekin hartzen duen jokabideak erakusten du zer erlazio mota izan nahi duen hizkuntza horren atzean dagoen kultura eta komunitatearekin. Beraz, hizkuntza estrategiak erraztu edo zaildu egin dezake bertakotze-prozesua.

Bestalde, hizkuntza estrategiak eragin handia izan dezake langileen arteko komunikazioan eta produktibitatean, eta hizkuntza profil ezberdinak dituzten taldeen arteko elkarlana sustatu edo oztopatu egin dezake. Era berean, langileen motibazioan eragiten du, hizkuntzak ez baitira komunikatzeko tresnak soilik: pertsonen identitatearen osagai dira. Estrategia batzuek langileen integrazioa eta enpresarekiko identifikazioa indartuko dute; beste batzuek, berriz, deskonexioa eragin dezakete.

Gaur egungo merkatu globalizatuetan lehiatzeko, funtsezkoa da hizkuntza estrategian asmatzea. Are gehiago Europar Batasunean egonda, EBren berezko ezaugarria baita hizkuntza aniztasuna, eta hori sustatu nahi dute instituzioek. EBn arrakasta izan nahi duten enpresek ezin diote errealitate horri uko egin eta hizkuntzen gaia gutxietsi, alboratu edo atzeratu. Europako lehiakide asko aspaldi hasi ziren hizkuntzen gaiari merezi duen garrantzia ematen. Ulertu zuten hizkuntza aniztasuna ez dela arazoa, egungo ekonomiaren ezaugarria baino, eta hizkuntza estrategia egokia erabiliz gero, aukera ona sor daitekeela enpresaren lehiakortasuna hobetzeko. Ingurune eleanitzetan jarduteko prest daude. Eta gu?

2. Ingelesa? Bakarrik?

Gustatu ala ez, ingelesa da gaur egungo lingua franca nagusia politikan eta ekonomian . Jatorriko hizkuntza ezberdina duten bi langilek edo enpresak ingelesa hautatuko dute, gehienetan, elkar ulertzeko. Ingelesik gabe, oso zaila da nazioarteko negozioan aritzea. Etorkizunean, gero eta gehiago zabaltzea espero da, gainera, globalizazioari eta teknologia berrien hedapenari esker. Interneten dauden

berri 29

eranskina

webgune garrantzitsu gehienak ingelesez dira, eta ingelesez garatzen dira teknologia berriak . Beraz, ezagutza partekatzekotan ezinbestekoa da ingelesa.

Enpresa multinazional askok aitortu diote “Corporate Language” estatusa ingelesari. Hau da, ingelesa erabiltzen dute barne komunikaziorako, nazioarteko bileretan eta enpresaren komunikazio ofizial guztietan. Beste batzuek ez dute hizkuntza politika espliziturik, baina ingelesa erabiltzen dute laneko hizkuntza komun gisa. Danimarkan dauden enpresen artean, %25ek egin du ingelesaren aldeko apustua lanerako hizkuntza aukeratzeko orduan, bertako hizkuntza ofiziala izan ez arren . Argi dago jokabide horien helburua: komunikazioa eta koordinazioa erraztea, bai nazioarteko filialen eta langileen artean, bai kanpoko bezero eta entitate batzuekin, elkarlana eta produktibitatea hobetzeko. Horretarako erabiltzen da ingelesa, batez ere.

Ingelesa erabiltzea ezinbestekoa da nazioarteko negozioetan, baina ez da nahikoa. Izan ere, pertsona guztiek ez dute ingelesez komunikatzeko gaitasunik; are gehiago, gehienok ez dugu ingelesa edozein egoeratan erabili nahi. Esate baterako, bezero askok ez dute estimatzen ingelesa erabiltzea euren jatorriko hizkuntzaren ordez. Alemaniako kantziler ohi batek azaldu zuen ideia hori: “If I am selling to you, then I speak your language, aber wenn du mir etwas verkaufst, dan muβt du Deutsch sprechen” (Zuri saltzen dizudanean, ingelesa erabiliko dut, baina, zerbait saldu nahi badidazu niri, alemana erabili beharko duzu) .

Bezeroaren hizkuntza erabili behar da salmentetan arrakasta izateko. Saleroste harremanetan elkar ulertzea nahikoa dela uste dutenak erratuta daude. Bezeroaren hizkuntza erabiltzeko gaitasunak handitu egiten du saltzeko probabilitatea. Ikerketa askok frogatzen dute baieztapen hori. EBn 2011. urtean eginiko ikerketa batek erakutsi zuen, esate baterako, ikertutako pertsonen %42k ez duela inoiz bere lehen hizkuntza ez den beste hizkuntza batean erosi Interneten . Europarrok eleaniztunak gara, egia da, baina nahiago dugu gure ama hizkuntzan erosi. Bestalde, kontratuak, arauak eta legeak tokiko hizkuntzetan egoten dira, eta tokiko hizkuntza ez menperatzea ahulezia handia izan daiteke enpresarentzat.

Beste horrenbeste gertatzen da barne harremanetan. Ingelesak barne komunikazioa eta koordinazioa errazten ditu kasu askotan, elkarlanaren eta produktibitatearen onerako. Baina beste egoera batzuetan, ez da hizkuntzarik egokiena, hiztunen gaitasunak edo gogoa direla eta. Ingelesa “corporate language” den enpresa batzuetan eginiko ikerketek erakutsi dute tokiko hizkuntzek funtzio garrantzitsuak betetzen jarraitzen dutela eta sarri erabiltzen direla langileen arteko komunikazioan . Ingelesa lanerako hizkuntza aukeratu duten enpresa gehienetan eleaniztuna da langileen eguneroko errealitate funtzionala.

Enpresaren hizkuntza estrategiak bi ikuspegi izan behar ditu: globala eta tokikoa. Alde batetik, ezinbestekoa da komunikazio eta koordinazio globala bermatzea, lingua franca baten bidez; beste alde batetik, tokian tokiko errealitatera moldatu behar dira enpresak. Ingelesa edo beste lingua franca baten hautua tokiko hizkuntzen erabilerarekin osatu behar da, egoera bakoitzak dituen ezaugarriei eta betebeharrei erantzuteko. Ingelesa? Bai, Global business speaks english , baina beste hamaika hizkuntzarekin batera.

3. Besarkatu ala aurre egin?

Europako hainbat herrialdetan eginiko ikerketek erakutsi dute ingelesa dela onartutako lingua franca, bai negozioetarako bai nazioarteko gainerako harremanetarako . Zailtasun gutxi eta laguntza handiak topatu ditu ingelesak negozio arloan zabaltzeko. Ingelesa erabiltzeko konpetentzia bermatu nahi dute hezkuntza sistema gehienek, eta ezinbestekoa da gaitasun maila frogatzea unibertsitate askotako ikasketak amaitzeko. Herrialde gehienetan onuragarritzat hartzen da hizkuntza aniztasuna, orobat ingelesa erabiltzeko gaitasuna hedatzea, bai norbanakoaren mailan bai negozioetan. Ez da harritzekoa: datuek erakusten dute lotura estua dagoela ingeles gaitasunaren eta herrialdeen aberastasunaren artean . Beraz, estatu gehienek ez dute oztopo legalik jarri, eta askatasun handia eman diete enpresei ingelesa (edo beste hizkuntza bat) lingua franca moduan erabiltzeko.

Jokaera horren salbuespen esanguratsuena Frantzia da. 1992. urtean Eskualdeetako eta Eremu Urriko Hizkuntzen Gutuna onartu zuen EBk, hizkuntza minorizatuak babesteko eta sustatzeko lehen ituna.

Urte berean, kontrako noranzkoan doan pausoa eman zuen Frantziak, eta frantsesa dela errepublikaren hizkuntza bakarra esplizituki esateko aldatu zuen konstituzioa . EBren ituna berresteko proposamena 2015. urtean eraman zuen parlamentura, eta errefusatua izan zen. Frantziak ez du oraindik ituna berretsi, konstituzioaren aurkakoa delakoan. Ingelesaren hedatzeari dagokionez, antzeko jarrera itxia

eranskina

erakutsi du Frantziak. Toubon Legea delakoa onartu zuen 1994. urtean, frantsesaren erabilera derrigortu nahian hainbat esparrutan; besteak beste, Frantzian kokatuta dauden enpresen jardueretan. Zalantzan jarri da Toubon Legearen eraginkortasuna hainbat ikerketatan .

Ezinezkoa da frantses hutsean lan egitea Frantzian dauden multinazionalen filialetan: nazioarteko harremanetan ingelesa erabiltzen da, batez ere, eta ingelesez jasotzen dute informazioa Frantziako langile askok. Estatuak ez du ahalegin handirik egin Toubon Legea betearazteko, eta oso gutxitan derrigortu dute nazioarteko enpresa bat frantsesa erabiltzera epaitegietan. Esate baterako, Air France enpresa salatua izan zen pilotuen trebakuntzarako gidaliburuak ingelesez bakarrik zituelako. Epaileek ebatzi zuten aireko garraioaren nazioarteko izaerak berarekin dakarrela lingua franca baten beharra: “The international nature [of air transport] involves the use of a common language� . Hainbat adituren ustean, eraginkorra ez izateaz gain, Toubon Legea EBren hizkuntza politikaren aurkakoa da.

Bitxia bada ere, badirudi Frantziak aurre egin nahi diela bai EBren hizkuntza politikari bai enpresen irizpideei: hizkuntza minorizatuei babesik eman ez, enpresetan ingelesaren erabilerari oztopoak jarri eta frantsesa sustatu nahi du nazioartean lingua franca funtziorako. Baina egoskorra da errealitatea.

CEMS entitatearen ikerketa batek aztertu zituen zein diren Europako enpresa nagusien hizkuntza eskakizunak zuzendaritza lanpostuetarako. Ezinbestekotzat jo zuten enpresek goi mailako gaitasuna izatea ingeles hizkuntzan . EF EPI sailkapenaren arabera, Europako 32. postuan dago Frantzia ingeles gaitasunaren mailari dagokionez, Espainiaren atzetik; Alemania, berriz, bederatzigarren . Denborak erakutsiko du zer-nolako ondorioak ekarriko dizkion Frantziari kutsu ideologiko chauvinista handia duen hizkuntza politika negozio arlora eraman nahi izateak.

Esan dugunez, salbuespenak salbuespen, EBko herrialde gehienek eleaniztasunaren aldeko apustu garbia egin dute, eta uste dute ingelesaren hedatzeak ez diela kalterik egingo tokiko hizkuntzei, minorizatuak izan edo ez. Izan ere, adituek bi funtzio izendatzen dizkiete ingelesari eta hizkuntza minorizatuari: ingelesa nazioartean komunikatzeko lingua franca da eta hizkuntza minorizatua, berriz, komunitate baten identifikazio hizkuntza. Are gehiago, uste dute ingelesa onuragarria izan daitekeela hizkuntza minorizatuaren etorkizunerako . Izan ere, nazioarteko dinamiketan parte hartzeko eta munduan ahotsa izateko aukera zabaltzen dio ingelesak mintzaira minorizatua duen hiztunari. Ingelesak balio dio ideiak beste hizkuntza komunitateekin trukatzeko eta bere hizkuntza eta kultura zuzenean ezagutarazteko munduan.

Europako beste hizkuntza indartsu batzuk identitate nazional eta kultural zehatz batekin lotzen dira, baina ez da ingelesaren kasua. Ingelesa erabiltzeak ez du markatzen hiztunaren identitate nazionala edo kulturala. Izan ere, mila milioi hiztun baino gehiago ditu munduan ingelesak, baina gehienentzat (%75) ez da lehen hizkuntza. Are gehiago, ama hizkuntza ingelesa duten pertsonen %17 bakarrik da jatorriz ingelesa; gainerako %83 beste herrialde batekoa da (AEB, Australia, Zeelanda Berria, Kanada, Irlanda...), eta ez du bere burua ingelestzat jotzen .

Labur esateko, lehen hizkuntza ingelesa ez duten hiztun komunitateetan, ingelesak ez dio identifikazio hizkuntzaren funtzioa kenduko tokiko mintzairari; beste hizkuntza indartsu batzuek, ostera, beharbada, bai. Ikuspuntu horretatik uler daiteke flandriarren jarrera: hizkuntza aniztasunaren aldeko apustu sendoa egin dute, eta beso zabalik hartu dute ingelesa eta kanpoko beste hizkuntza batzuk ikastea eta erabiltzea, baina oso zurrun zaintzen dute frantsesaren hedapena beren lurraldean, nederlandera eta Flandesko kultura babesteko . Frantziaren hizkuntza politika ikusita, ez da harritzekoa jarrera hori.

EAEri dagokionez, inkestek erakutsi dute ingelesak ez duela identifikazio hizkuntzaren funtziorik betetzen. Eusko Jaurlaritzak 2015ean eginiko EGOD ikerketaren datuek erakutsi zuten euskararekin edo gaztelaniarekin identifikatzen direla EAEko biztanleak, baina ez ingelesarekin. Euskaldun aktiboen %83 euskararekin identifikatzen zen, %12 hizkuntza ofizial biekin eta %5 gaztelerarekin. Euskaldun pasiboen artean, %59 gaztelaniarekin, %19 euskararekin eta %19 hizkuntza biekin. Erdaldunak, espero zitekeen moduan, gaztelaniarekin identifikatzen ziren gehienbat (%89) . Ingelesak, beraz, lingua franca funtzioa betetzen du, eta aberasgarria da EAEko herritarrentzat eta enpresentzat. Izan ere, euskara ez da nazioarteko harremanetarako lingua franca, eta gaztelaniak oso eremu mugatuan betetzen du funtzio hori Europan (Espainiako Estatuaren mugen barruan, batez ere). Beraz, wellcome english!

4. Hizkuntzak eta negozio kudeaketarako modeloak Euren jarduerarekin harremana duten talde guztien interesak hartzen dituzte kontuan negozio arrakastatsuek: inbertitzaileen interesak, langileenak, bezeroenak, hornitzaileenak, tokiko

berri 31

eranskina

komunitatearenak, gobernuenak... Gero eta ebidentzia gehiago dago errealitate hori frogatzeko .

Laburrera begirako norberaren interes ekonomikoari bakarrik begiratzea ez da irizpide egokia luzera begira errentagarritasuna lortu nahi bada. Enpresa arrakastatsuek konfiantza eta leialtasuna garatzen dute interes taldeekin (stakeholders, ingelesez). Izan ere, interdependentzia estuak daude enpresaren eta interes taldeen helburuen artean.

Gaur egungo negozio kudeaketarako modeloek kontuan hartzen jarraitzen dute enpresen oinarrizko erantzukizun ekonomikoa, baina ez dute enpresaren funtzioa berehalako errentagarritasunera mugatzen. Ikusmolde estu hori aspaldi dago gaindituta; aberatsagoa da gizartean enpresari ematen zaion rola gaur egungo ikuskeran. Bezeroen asebetetzea, jasangarritasuna, pertsonen talentuen garapena eta balio etiko batzuk txertatu dira modeloetan . Emaitzak lau arlotan neurtzen dira: pertsonak, bezeroak, gizartea eta negozioa. Betiko erantzukizun ekonomikoaz gain, erantzukizun soziala onartzea exijitzen zaio enpresari. Izan ere, gizartearen osagaitzat hartzen dira negozioak gaur egun, eta gizartearen onura bilatzea egokitzen zaie. Testuinguru horretan garatu da enpresaren gizarte erantzukizunaren kontzeptua (Corporate Social Responsibility edo CSR ingelesez) .

Legeen eta arauen perspektiba mugatutik baino aberasgarriagoa da CSR ikuspuntutik aztertzea hizkuntzen gaia . Izan ere, legeak zorrotz betetzera edo, kasu batzuetan, itxurak egitera mugatu daiteke enpresaren jokabidea, ez badu sentitzen hizkuntzaren kudeaketa norberaren interesen eta erantzukizunaren parte dela. Bere kabuz ulertu behar du enpresak nolako eragina duen hizkuntza kudeaketak negozioaren emaitzetan.

Zentzuzkoa dirudi gaur egungo teorien ikuspegitik aztertzea hizkuntzen gaia, eta, besteak beste, EFQM bezalako modeloen eta CSR estrategien irizpideak erabiltzea hizkuntza politikak aukeratzeko orduan.

Enpresaren gizarte erantzukizunaren barruan, berezko tokia du hizkuntza politikak, baina harrigarria da zein gutxi garatu den gaia zenbait modelotan eta eredutan; esate baterako, CSRn edo EFQMn. Gutxitan txertatzen dira hizkuntza irizpideak gidaliburuetan eta jarraibide zerrendetan, beharbada herrialde anglosaxoietan garatu delako gizarte erantzukizunaren kontzeptua. Ingelesa izanik euren hizkuntza nagusia, han ez du Europan edo EHn duen garrantzia hizkuntzen gaiak. Gure testuinguruan elementu zentrala da hizkuntza, enpresak bezeroekin, langileekin eta komunitatearekin dituen harremanetan.

Funtsezkoa da hizkuntza estrategia egokiak aukeratzea stakeholder horien interesak zainduko badira.

4.1 Bezeroak Negozioen arloan oso onarpen zabala du Willy Branten ideiak: bezeroaren hizkuntza erabili behar da harekin jarduteko. Nazioarteko enpresa gehienek onartzen dute irizpide hori. Negozio estrategien muinean dago bezeroaren nahiak asebetetzea, haren hizkuntza hautua barne. Teoria hori praktikara ondo eramaten duten enpresetan, bezeroaren hizkuntza da nagusi hainbat arlotan: marketin kanpainetan, bezeroarekin egiten diren negoziazio eta harreman zuzenetan, enpresaren webgune publikoetan, bezeroari bidaltzen zaion dokumentazioan, salmenta osteko zerbitzuan...

Helburua da enpresa “etxekoa” bezala ikustea bezeroak. lmenta osteko zerbitzuan... Helburua da enpresa “etxekoa” bezala ikustea bezeroak.

Eroslearen hizkuntza erabiltzen denean harremanetarako, beste mezu inplizitu bat transmititzen zaio bezeroari: “Interesatzen zait zurea”. Harreman sendoagoak eta hurbilagoak egiten dira bestearekiko interesa eta enpatia erakusten direnean. Lingua franca erabiltzea ez da aukerarik onena kasu honetan. Izan ere, helburua ez baita elkar ulertzea, enpresaren produktua edo zerbitzua izatea bezeroaren hautua baino, orain eta etorkizunean. Konfiantza eta leialtasuna garatu behar da harremanetan, eta hori errazago lortzen da bezeroaren hizkuntza erabilita.

Ezinezkoa denean bezeroaren hizkuntza erabiltzea, lingua franca bat erabiliko da, halabeharrez, baina, betiere argi erakutsita bezeroaren hizkuntza aukerarekiko enpatia eta errespetua. Haren hizkuntza hautua kritikatzea, hizkuntza gutxiestea, edo geopolitika hitzaldiak ematea lekuz kanpo dago negozioan, eta akats larritzat hartzen da. Izan ere, horrelako jokabideek erakusten dute negozio irizpide pragmatikoak baino gehiago irizpide ideologikoak erabiltzen direla enpresan.

Bezeroak sentituko du aginte harremana ezarri nahi duela hornitzaileak, hau da, bere gain jarri nahi duela salerosketa prozesuan. Kasu askotan bere identitatearen, komunitatearen eta hautatzeko gaitasunaren erasotzat har dezake jokabide hori, eta betiko kaltetu daitezke negozio harremanak.

4.2 Langileak Enpresetan ohikoa da bezeroarekin komunikatzeko hizkuntza jakin bat erabiltzea eta beste

eranskina

bat lankideen harremanetarako. Barne hizkuntza hautatzearen helburua produktibitatea eta eraginkortasuna da. Ondo aukeratutako soluzioek komunikazio eraginkorra bermatu, eta lankideen elkarlana sustatzen dute. Hainbat herrialdetan filialak dituzten enpresek lingua franca bat erabiltzen dute egoitza zentralean, mezu globaletan, filialen komunikazioetan eta nazioarteko elkarlanean. Europan, ingelesa hautatzen dute gehienetan lingua franca gisa. Lingua franca erabili ezean, hainbat hizkuntzatara itzuli beharko lirateke mezuak, eta komunikazioa ez litzateke eraginkorra izango, geldoa eta garestia baino.

Baina ingelesak ere mugak ditu. Munduko sei biztanletik bat da ingelesez hitz egiteko gauza. Hau da, langile askok ez dute ingelesez komunikatzeko behar besteko gaitasunik eta beste hizkuntza batzuk erabili behar dira lankideen komunikazioa bermatzeko: gehienetan tokiko hizkuntzak.

Kasu batzuetan, ingelesez hitz egiteko gaitasuna izan arren, langileek lehen hizkuntza partekatzen dutenean eta lantaldeak hizkuntzaren aldetik homogeneoak direnean, errazago komunikatzen dira ama hizkuntzan ingelesez baino, eta lingua franca erabiltzeak ez du zentzu handirik .

Hizkuntza hautuak langileen motibazioan eragin dezake, eta, beraz, produktibitatean. Lanean langilearen hizkuntza erabiltzen denean (ama hizkuntza edo komunitateko hizkuntza), berarekiko eta bere komunitatearekiko errespetua, enpatia eta gertutasuna adierazten dira; harreman estuagoak sortzen dira, eta errazago lortzen da langilea enpresarekin identifikatzea. Nelson Mandelak esan omen zuen: “If you talk to a man in a language he understands, that goes to his head. If you talk to him in his language, that goes to his heart� (Norbaiti ulertzen duen hizkuntzan hitz egiten badiozu, haren burura helduko zara, baina, ama hizkuntzan hitz egiten badiozu, bihotzera helduko zara).

Ingelesa bertako hizkuntza ez den herrialdeetako enpresetan, ohikoa da hizkuntza bat baino gehiago erabiltzea lankideen artean: batetik, ingelesa, nazioarteko lingua franca moduan, eta, bestetik, tokiko hizkuntza(k). Negozioa internazionala ez denean, tokiko hizkuntzek betetzen dituzte funtzio gehienak.

4.3 Gobernuak eta instituzioak Europa eleaniztuna da, eta Europako instituzioek eleaniztasun hori sustatu nahi dute, bai gizartean bai negozio arloan. Hizkuntz proposamen batzuk egin dizkiete EBko gobernuei eta hizkuntzen gaia ondo kudeatzeko gidak eta aholkuak osatu dituzte enpresentzat Hizkuntz aniztasuna arazotzat hartu beharrean, lehiatzeko abantaila bihurtzeko estrategiatzat hartzea proposatzen diete enpresei.

Tokiko gobernuek erabakitzen dute zein hizkuntza den ofizial euren lurraldean, eta hizkuntza ofizialetan komunikatzen dira enpresekin, normalean. Hainbat kasutan hizkuntza legediak garatu dituzte, bertako hizkuntzak babesteko eta sustatzeko, beste hizkuntza indartsuago batzuk beharrean. Pentsa daitekeenaren kontra, lege horiek ez dituzte hizkuntza minorizatuak edo gutxituak bakarrik babesten. Lehen ez bezala, orain ingelesarekin egiten dute topo estatu hizkuntzen hainbat funtziotan, eta indarra galtzen ari dira gero eta internazionalagoak diren arlo askotan (finantza, kultura, kirola, teknologia...).

Hiztun gutxikoa denean estatuko hizkuntza, gobernuak jarrera irekiagoa hartzen du ingelesarekiko . Mundu globalizatuan parte hartzeko aukera gisa ikusten dute ingelesa, eta bigarren hizkuntzaren estatusa eman diote. Oso ondo etorri zaie jarrera hori tokiko enpresei, nazioarterako bidea zabaldu dielako ingelesak. Hizkuntza indartsuak dituzten estatu batzuek, berriz, erresistentzia handiagoa jartzen diete ingelesaren hedapenari eta eleaniztasunari, oro har, modu esplizituan (horretarako legedia garatuta) edo inplizituan (legeen interpretazio interesatua eginda estatu hizkuntzaren nagusitasuna bermatzeko).

Testuinguru eleaniztun eta heterogeneo horretan dihardute Europako enpresek. Gobernantza eta kudeaketa sistema guztiek exijitzen diote enpresari tokiko legedia eta arauak bete dezala, hizkuntza legeak eta arauak barne. Izan ere, legedia ez betetzeak, isun ekonomikoez eta judizialez gain, ondorio larriak ekar ditzake. Herritar gehienen nahien isla dira estatu demokratikoetako legeak eta komunitatearekiko sentsibilitate eta errespetu falta adierazten du legedia betetzen ez duen enpresak (hizkuntza legeak barne). Enpresaren irudia betiko zikindu daiteke, eta gaiztotu egin daitezke komunitatearekin eta tokiko agintariekin dituzten harremanak. Zailagoa izan daiteke diru laguntzak eta kontratu publikoak lortzea. Enpresaren aurkako kanpainak susta ditzakete

berri 33

eranskina

kaltetuta sentitzen diren herritar taldeek, eta eragina izan dezakete bai bezeroen erabakietan bai tokiko langileen kontratazioan. Inbertitzaileek ere zigortu dezakete enpresa, irudi publikoa eta tokiko harremanak gaiztotzen badira.

Hizkuntz legeak nahiko malguak izaten dira, eta, salbuespenak salbuespen, askatasun handia uzten diete enpresei barne funtzionamenduko hizkuntza politikan. Kanpora begira, kontsumitzaileen eskubideak eta tokiko hizkuntza ofizialak errespetatzea exijitzen da, normalean. Betebehar horiek eta negozio irizpideak bat datoz sarri, bezeroaren hizkuntzari ematen baitzaio lehentasuna kasu guztietan.

Enpresa batzuek bikain kudeatzen dituzte tokiko gobernuekin eta instituzioekin dituzten harremanak. Legedia zorrotz betetzeaz gain, hizkuntza politikaren atzean dagoen asmoa ulertzen dute, eta enpresako hizkuntza estrategian txertatzen dute. Hori eginda, mezu argia bidaltzen diete tokiko instituzioei: “Zuekin elkarlanean aritzeko konpromisoa hartzen dugu�. Hizkuntz politikan egon daitezkeen lankidetzarako aukerak baliatzen dituzte enpresaren irudia indartzeko eta komunitatean bertakotzeko.

5. Negozioen hizkuntza politiken ezaugarriak Jokabide profesionala izatea eskatzen zaie negozioei, baina enpresa batzuek ez diote heltzen hizkuntzen gaiari modu profesionalean, eta inertziaz hartzen dituzte erabakiak. Ez dute hizkuntza politika berariazkorik, eta langile bakoitzaren aurreiritzien eta irizpideen arabera hartzen dituzte erabakiak.

Beste kasu batzuetan, berriz, legedia betetzeko gutxieneko arauetara mugatzen da hizkuntza politika.

Badira kudeaketaren eta gobernantza korporatiboaren oinarrizko printzipioen aurkako irizpideak erabiltzen dituzten enpresak ere: ez dituzte betetzen tokiko legeak eta arauak, eta, beraz, ez dituzte errespetatzen bezeroen eta langileen eskubideak. Arrisku handia dute enpresa horiek gaur egungo Europako merkatuan.

Enpresaren hizkuntza politikak negozio irizpide pragmatikoetan eta profesionaletan oinarritu behar dira arrakastatsu izateko. Aukera bakoitzaren onurak eta arriskuak aztertu ostean, komeni da luzera begira lehiakor izatea bermatuko duen biderik zentzuzkoena hautatzea, hau da, negozio helburuak errazago betetzen lagundu duen bidea. Funtsezkoa da ondo ulertzea zer-nolako lotura dagoen hizkuntza politikaren eta enpresaren helburuen artean . Bestela, langileek edo zuzendariek ez badiote zentzurik ikusten hizkuntza politikari negozioaren jardueraren barruan, oso zaila izango da hizkuntza politika hori praktikara eramatea. Agerikoak izan behar dute enpresaren helburuen eta hizkuntza politikaren lotura.

Bestalde, tokian tokiko errealitateari erantzun behar dio hizkuntza politikak. Nazioarteko enpresa handi batzuetan goitik beherako politikak ezarri dira, tokiko legedia eta hizkuntza jarrerak ezagutu gabe edo kontuan hartu gabe. Egoitza nagusiko zuzendariek ez diete tokiko interes taldeei (stakeholders) jaramonik egin eta euren lehentasunak bakarrik hartu dituzte kontuan hizkuntza erabakiak hartzeko.

Denborak erakutsi du oso zaila dela horrelako politikak praktikara eramatea, eta luzera begira kaltegarriak izan daitezkeela enpresaren funtzionamendurako . Beste negozio batzuek, berriz, tokiko filialei ematen diete bertako interes taldeen lehentasunak hizkuntza politiketan txertatzeko ardura eta estrategia orokorrak tokiko errealitatera egokitzeko autoritatea.

Izan ere, nazioartean diharduten negozioen hizkuntza politikak bi lehentasun elkartu behar ditu: alde batetik, nazioartean komunikatzeko eta elkarlanean aritzeko gaitasuna garatzea; bestetik, tokiko interes taldeen enpatia, konfiantza, laguntza eta babesa lortzea. Lingua franca bat (ingelesa, normalean) erabiltzea izaten da aurreneko lehentasunari ematen zaion erantzuna. Bigarren lehentasunak, berriz, tokian tokiko eta negozio bakoitzaren araberako erantzunak eskatzen ditu.

6. Gure hizkuntzaren ingurugiroa 6.1 Europar Batasuna Bizitzaren elementua eta funtsezko balioa da hizkuntza aniztasuna Europan. Hizkuntzak dira kulturen adierazpenik zuzenenak eta Europar identitatearen oinarrizko osagai. EBk hizkuntza aniztasuna zaintzeko konpromisoa hartu du, eta, aldi berean, sustatu egin nahi du norbanakoen eleaniztasuna.

Lehen momentutik txertatu ziren printzipio horiek EBko hitzarmenetan. EBren tratatuaren 3.

eranskina

artikuluak dio EBk bere kultur eta hizkuntza aniztasunaren aberastasuna errespetatu egingo duela eta Europaren kultur ondarea zaintzeko eta garatzeko ardura izango duela. EBren Oinarrizko Eskubideen Gutunean, berriz, debekatu egiten da hizkuntza arrazoiak dituen bereizkeria, eta esaten da EBk kultur aniztasuna eta hizkuntza aniztasuna errespetatu egingo dituela. Bestalde, eskualdeko edo Eremu Urriko Hizkuntzen Europako Gutuna hartu du oinarritzat EBk hizkuntza gutxituak babesteko eta hainbat ebazpenen bitartez eskatu die estatuei arreta handiagoa jartzeko arriskuan diren hizkuntzen babesean, eta konpromisoak hartzeko Europako kultur eta hizkuntza aniztasunaren alde. EBren hizkuntza aniztasunaren aldeko apustua honako eslogan honetan laburbildu daiteke: “Multilingualism: an asset for Europe and a shared commitment” (Hizkuntz aniztasuna: abantaila Europarentzat eta partekatutako konpromisoa” .

6.2 EAEko hizkuntza legedia eta arauak Jakina denez, ez dira berak hizkuntza politikak, legeak eta egoera soziolinguistikoak EHko hiru eremu administratiboetan. Beraz, ezinbestean hartu behar da kontuan Euskal Herriko banaketa politikoa eta administratiboa hizkuntza ingurugiroa ulertzeko. Dokumentu honetan EAEko egoera besterik ez da aztertuko.

Espainiako Estatuaren konstituzioak gaztelaniaren ofizialtasuna aldarrikatzen du: gaztelania ezagutu beharra eta berau erabiltzeko eskubidea dute EAEko herritarrek. Horrez gain, gaztelaniaz aparteko gainerako hizkuntzen koofizialtasunaren erregulazioa erkidegoetako estatutuetara esleitzen du konstituzioak . EAEko estatutuak honela azaltzen du euskararen koofizialtasuna: “Euskarak, Euskal Herriaren berezko hizkuntza denez, hizkuntza ofizialen maila izango du Euskal Herrian gaztelaniarekin batera, eta guztiek dute bi hizkuntzok ezagutzeko eta erabiltzeko eskubidea” . Beraz, EAEn “berezko” hizkuntza bat dago (euskara) eta bi hizkuntza ofizial (euskara eta gaztelania).

Hainbat lege eta arau garatu dira Estatutuan esaten dena osatzeko. Euskal Funtzio Publikoari buruzko legean argitzen da, esaterako, euskara eta gaztelania direla euskal Administrazio Publikoetako hizkuntza ofizialak, eta bi hizkuntzak erabiltzea bermatu behar dutela Administrazio horiek bere barneko zein kanpoko harremanetan. Justizia Administrazioko hizkuntza normalizazioari buruzko dekretuan zehazten da, berriz, edozein jardun judizialetan erabili ahal izango dela euskara, eta erabateko baliozkotasuna eta eraginkortasuna izango duela .

EAEn diharduten enpresek argi izan behar dute, beraz, bi hizkuntza ofizial daudela tokiko administrazioekin dituzten harremanetarako: euskara eta gaztelania. Horrez gain, kontuan izan behar dute EAEko herritar guztiek dutela bi hizkuntzok erabiltzeko eskubidea eta administrazioaren betebeharra dela eskubide horiek bermatzea bai eremu publikoan bai pribatuan.

Negozio arloan, EAEko enpresei zuzenean eragiten dien legeak eta araudiak garatu dira herritarren hizkuntza eskubideak bermatzeko. Legeak adierazten du kontsumitzaileek eta erabiltzaileek eskubidea dutela zerbitzuei buruzko informazioa euskaraz zein gaztelaniaz jasotzeko. Gainera, bi hizkuntza ofizialetako edozein erabiltzeko eskubidea dute EAEn jarduten duten enpresa eta establezimenduekiko harremanetan. Orain arte onartu diren arauetan, modu progresiboan zehazten dira enpresen betebeharrak. Kontsumo harremanetan estrategikoak diren sektoreak aukeratu dira lehenik, eta enpresen neurrira eta eremu soziolinguistikoetara egokitu dira eskakizunak .

Pentsatzekoa da, baina, zabalduz joango direla eskakizunok etorkizunean, kontsumitzaileen eta herritarren hizkuntza eskubideak erabat bermatu arte. Bezero harremanei dagokienez, araudiaren bi ideia nagusiekin geratuko gara: lehena, informazioa euskaraz eta gaztelaniaz eskaini behar zaio bezeroari; bigarrena, bezeroa modu egokian zerbitzatua izan behar da beti, zeinahi dela ere berak erabiltzen duen hizkuntza ofiziala, euskara edo gaztelania.

6.3 Gogoetak eta ondorioak Europako eta EAEko hizkuntza politikak bat datoz oinarrizko ideian: eleaniztasuna babestu eta sustatu nahi dute biek. Bi arrazoi nagusi daude horretarako: batetik, Europako eta EAEko berezko ezaugarritzat eta baliotzat hartzen dute eleaniztasuna, eta, bestetik, eleaniztasunaren bitartez bermatu nahi dute ama hizkuntza diferenteak dituzten herritarren arteko komunikazioa eta

berri 35

eranskina

bizikidetza. Euskara da EAEren berezko hizkuntza eta, gaztelaniarekin batera, hizkuntza ofiziala da elkargoan. EAEko herritarrek bi hizkuntza ofizialak ezagutzeko eta erabiltzeko eskubidea dute.

Tokiko instituzioek eskubide horiek bermatzeko garatu dituzten legedia eta arauak eroso egokitzen dira Europako hizkuntza politikaren testuingurura.

Hala ere, enpresa gutxik erakutsi dute aldaketetara sasoiz egokitzeko gaitasuna. 2015. urtean aztertu zuen Eusko Jaurlaritzak Kontsumitzaile eta erabiltzaileen hizkuntza eskubideei buruzko dekretuaren betetze maila (dekretua 2008koa da). Sektore pribatuan egindako azterketa kuantitatiboak erakutsi zuen dekretuaren betetze maila oso txikia zela, %22koa . Beste modu batean esanda, aztertutako negozio pribatuen artean, %78k ez zuen araudiak eskatzen duena betetzen. Alde handiak ikusi ziren sektore batzuetatik besteetara. Esanguratsua da lehia handiko sektorea, nazioartekoa eta errentagarritasuna oso hurbiletik zaintzen duena izatea hizkuntza politikak eta estrategiak gaur egungo ingurugirora arinago eta hobeto egokitu dituena: finantza sektorea izan da, %50eko betetze mailarekin.

Gizartearen iritzien eta nahien isla izaten dira legeak eta arauak herrialde demokratikoetan. Eusko Jaurlaritzak urte berean eginiko beste ikerketa batek erakutsi zuen hori. EAEko herritarren %90 guztiz ados edo nahikoa ados zegoen baieztapen honekin: “Saltoki, enpresa eta administrazioan bezeroen nahia errespetatu beharko litzateke euskaraz zein gaztelaniaz artatuak izateko” .

Malgutasun eta pazientzia handia erakutsi du Eusko Jaurlaritzak orain artean, baina pentsatzekoa da gero eta presio handiagoa egingo diela legedia betetzen ez duten enpresei, bere ardura eta betebeharra baita herritarren legezko eskubideak errespetaraztea. Jakina zen enpresen hizkuntza politika berriak ez zirela egun batetik bestera gauzatuko eta epe batzuk beharko zirela aldaketak egiteko. Baina, bestalde, begien bistakoa zen aldaketa horiek onurak ekarriko zizkietela enpresei eta pentsatzekoa zen enpresek lehenbailehen ekingo ziotela lanari modu proaktibo eta eraginkorrean.

Ikerketak erakutsi du kasu batzuetan bakarrik gertatu dela hori.

Hainbat izan daitezke EAEko enpresa askoren atzerapenen arrazoiak. Ikerketaren arabera, %44koa zen araudiaren ezagutza maila orokorra sektore pribatuan. Agerikoa da, beraz, informazio eta sentsibilizazio gabezia. Pentsa daiteke beste enpresa batzuek, legedia ezagutu arren eta dekretua betetzeko borondatea izan arren, ez diotela hizkuntza politikari duen garrantzia eman edo zailtasunak topatu dituztela euren estrategiak praktikara eramateko orduan. Instituzioen eta enpresen arteko elkarlana izan daiteke oztopoak gainditzeko bidea kasu horietan.

Azkenik, egongo dira, ziur aski, legedia betetzeko asmorik ez duten enpresa gutxi batzuk. Negozio irizpideak baino gehiago beste garai edo toki batzuetako arrasto ideologikoak egoten dira jarrera horien atzean. Izan ere, gobernantza arau oinarrizkoen aurka egiten du enpresak, jakinda eta nahita urratzen badu legea. Bezeroen eta herritarren legezko eskubideak propio errespetatzen ez direnean, zalantzan jartzen da tokiko instituzioen autoritatea, baina ez hori bakarrik: enpresaren balioen eta negozio irizpideen kalitate eskasa erakusten da, baita gizartearekiko errespetu falta handia ere.

Etorkizunari begira, Europako eta EAEko hizkuntza ingurugiroari erreparatuta, ondoriozta daiteke hiru errealitate izan behar dutela kontuan EAEko enpresek hizkuntza politikak eta estrategiak aukeratzeko orduan: • Tokiko administrazioekin izango dituzten harremanetan euskara eta/edo gaztelania erabiliko da.

• Zerbitzu egokia bermatu beharko diote bezeroari zeinahi dela ere bezeroak erabiltzen duen hizkuntza ofiziala, euskara edo gaztelania. Beraz, zerbitzua euskaraz eta gaztelaniaz eskaintzeko gaitasuna izan beharko dute.

• EAEko hizkuntza ofizialek ez dute lingua franca estatusa EBn, ez euskarak ez gaztelaniak.

Ingelesak betetzen du ondoena funtzio hori. Nazioarteko merkatuetan jokatzeko, komenigarria izango da ingelesa eta tokian tokiko hizkuntzak erabiltzeko gaitasuna izatea.

7. Pertsonak Eragin handia dute pertsonen jarrerek hizkuntza politikak praktikara eramateko prozesuetan. Langile batzuek aldaketaren abantailak lehenetsiko dituzte, eta jokabide berriak ezartzeko ahalegina egingo dute. Beste batzuek, ostera, etsian eta gogo ezaz eramango dute aldaketa, edo, kasurik txarrenean, aurre egingo diote hizkuntza politikari.

eranskina

Ikerketek erakutsi dute faktore askok baldintzatzen dutela langilearen erantzuna . Adinak eta ikasketek, esate baterako, erlazio handia dute langilearen jarrerarekin. Hobeto hartzen dute aldaketa gazteek eta goi mailako ikasketak dituzten langileek besteek baino. Jarreretan eragina duen beste elementu garrantzitsu bat da hizkuntza gaitasunaren autopertzepzioa, hau da, nork bere hizkuntza mailaren gainean duen iritzia. Gaitasun handia dutela pentsatzen duten pertsonek jarrera irekiagoa eta baikorragoa dute gainerako langileek baino. Benetako hizkuntza gaitasunak baino gehiago, nork bere mailaren gainean duen iritziak eragiten dio jarrerari. Halaber, pertsona eleaniztunek, oro har, aldaketarako jarrera irekia izaten dute, erabili behar den hizkuntza berria euren hizkuntza gaitasunekin bat etorri ez arren. Mailaz igotzeko gogoak ere errazten du langilearen hizkuntza jokabideen aldaketa.

Orain artean aipatu ditugun faktore gehienak langilearen berezko ezaugarriak dira, eta enpresak aukera gutxi du horietan esku hartzeko. Beste elementu batzuk, berriz, estrintsekoak dira. Funtsezkoa da, esate baterako, ondo azaltzea zer-nolako lotura dagoen hizkuntza politiken eta enpresaren helburuen artean . Ganorazko hizkuntza politikak ez dira burukeriak, zentzua dute negozioaren jardueraren barruan.

Batzuetan ez dira momentuko testuinguruan ulertzen, luzera begirako helburuekin daudelako lotuta.

Hizkuntz politika berria aitzakia ona izan daiteke epe luzeko helburuak azaltzeko eta negozioaren asmoen berri emateko. Gogotsuago hartuko dute langileek hizkuntza politika enpresari nolako onura ekarriko dion ezagutuz gero.

Komunikazio lana txukun egiten denean, zabaldu egiten da eleaniztasuna sustatzen duten politiken aldeko jarrera. Enpresaren interesez gain, hizkuntza politikak bere garapenean eta gogobetetzean izango duen eragina hartzen du kontuan langileak. Eleaniztasunak erakargarriago egin dezake eguneroko lana eta oso onuragarria izan daiteke norberaren garapenerako. Izan ere, gaur egun sano balioesten dira hizkuntza gaitasunak lan munduan , eta horiek hobetzen lagunduko du hizkuntza berriak praktikatzeko tartea eskaintzen duen politikak. Etorkizuneko lan aukerak zabaltzeaz gain, autoestimua eta nork bere baliabideen gainean duen konfiantza handitzen dira hizkuntza konpetentzia berriak garatzen direnean.

Gainera, eleaniztasuna lagungarri izan daiteke norberaren bizitza soziala aberasteko eta harreman berriak egiteko, bai lanean bai lanetik kanpo.

Garrantzi handia dauka langileen jarreran zer-nolako tratua ematen zaion haien identifikazio hizkuntzari . Kontuan hartzen bada hizkuntza politiketan, indartu egingo da langileen eta enpresaren arteko lotura. Jaramonik egiten ez bazaio, gutxiesten bada edo erabilera debekatzen bada, ostera, kaltetu egin daitezke langileen eta enpresaren harremanak .

Halaber, kontuan izan behar da hizkuntza politikek eragina dutela aginte harremanetan eta langileen roletan . Urteetan eta urteetan erabili izan dira begirune gabeko hizkuntza politikak inperioak zabaltzeko eta aginte harreman kolonialak sortzeko edo iraunarazteko. Historiak erakutsi du hizkuntzak ez direla bakarrik komunikatzeko tresnak eta hizkuntza politikak ez direla neutroak aginte harremanetan .

Pentsatu behar da, beraz, hizkuntza politiken aldaketak eragina izango duela enpresaren inguruko aginte harremanetan. Ondo erabilita, sustatu nahi diren aldaketen katalizatzaile izan daiteke. Esate baterako, “customer first� (bezeroa lehenik) motako kultura zabaltzeko erabil daiteke lehentasuna bezeroak erabili nahi duen hizkuntzari ematen dion politika.

Edozein kasutan, jakin behar da tentsioak agertuko direla aginte harremanak berriz negoziatzen eta adosten diren tartean. Hizkuntz gaitasun eskasa duen langileak pentsa dezake eragina galduko duela enpresan, eta aurre egin diezaioke hizkuntza politika berriari. Langile eleaniztunek, berriz, pentsa dezakete rol garrantzitsuagoa hartuko dutela enpresaren hierarkian, hizkuntza ezberdinetan funtzionatzen duten lantaldeen arteko lotura izanda.

Enpresetan egindako ikerketek erakutsi dute lantaldeek beroriek erregulatzen dituztela taldekideen portaerak: lankideak hizkuntza gaitasun eskasa izan arren, gaizki ikusita dago lantaldetik baztertzea, baina, aldi berean, hizkuntza gaitasuna garatzeko ahalegina exijitzen zaio lankide horri, eta, aurrerapausorik eman ezean, errespetu eta profesionaltasun falta egozten zaio . Enpresaren hizkuntza politiken eta estrategien helburu bat da ahalik eta eraginkorrena izatea langileen elkarlana, guztien talentuak erabilita. Horretarako batzuen beldurrak eta besteen itxaropenak kudeatu beharko dira.

8. Teoriatik praktikara Bere hizkuntza politikak garatu behar ditu enpresa bakoitzak, ez dago enpresa guztien beharretara egokitzen den eredurik . Filialak hainbat herrialdetan dituzten enpresa handi gehienek ingelesa aukeratzen dute korporazio barruan komunikatzeko; herrialde bakarrean dauden enpresek, ostera, tokiko hizkuntza erabiltzen dute horretarako. Korporazio beraren barruan, herrialdearen arabera

berri 37

eranskina

alda daitezke aukeratutako hizkuntza jokabideak. Adibidez, bezeroek beren hizkuntzan artatzea lehenetsi arren, korporazioko hizkuntza politika orokorrean, Belgikako banku batek Flandriako sukurtsalean nederlanderari eman dakioke lehentasuna karteletan, eta Valoniako beste sukurtsal batean frantsesari. Are gehiago, enpresa edo sukurtsal berberaren barruan, kontuan hartzen dira lan arlo eta lanpostu bakoitzaren ezaugarriak, hizkuntza politika orokorra praktikara eramaten denean. Kontratazioetan, esate baterako, ohikoa da bezeroen hizkuntzetan komunikatzeko goi mailako gaitasuna eskatzea salmentako hautagaiei, baina gehienetan ez da gauza bera eskatzen kontabilitatean aritzeko.

Hizkuntz politika eta estrategia orokorrak praktikara eramateko komeni da hizkuntzaren ikuspuntutik berraztertzea enpresaren prozesuak, hots, politika orokorren printzipioak kontuan izanda identifikatzea egin beharreko aldaketak eta ekintza planetan batzea hartuko diren neurriak.

Arazo batzuk erraz konpon daitezke berehalako ekintzen bitartez, baina beste neurri batzuk estrategikoagoak dira, pertsonei eragiten diete eta luzerako plangintza eskatzen dute.

Erraza da, esate baterako, idatzizko informazio estandarra itzultzea eta bezeroen hizkuntzetara egokitzea (seinaleak, errotulu eta kartelak, inprimakiak eta katalogoak, webgunea, kontratu estandarrak eta baldintza orokorren agiriak, fakturak, aurrekontuak...). Sektorean arituak diren itzultzaile eta komunikazio profesionalak erabiltzen dira kalitatea bermatzeko; bestela, itzulpenetan hutsegiteak edo mezu zentzugabeak agertuz gero, kaltetu egin daiteke negozioaren irudia.

Baina beste aldaketa batzuek luzerako plangintza eskatzen dute, pertsonei edo lanpostuen hizkuntza eskak • Langileak aukeratzeko eta kontratatzeko hizkuntza irizpideak. Irizpideok kontuan hartuko dituzte etorkizunean izango diren hizkuntza eskakizunak, ezinbestekoa baita luzera begitzea.

Izan ere, hizkuntza eskakizunak alda daitezke denborarekin, lanpostuak ezaugarri berriak hartzen dituelako edo langilea arduraz aldatzen delako.

• Langileen eta lanpostuen hizkuntza profilak. Aldaketa asko egoten dira enpresetan (erretiroa hartzen duten langileak, lanpostu aldaketak...) eta sarri aukeratzen dira barruko langileak hutsik dauden lanpostuak hartzeko. Langileen hizkuntza profilak eta lanpostuak dituen eskakizunak ezagutuz gero, errazagoa da prozesu hori.

• Formazio planak. Enpresa askotan erabiltzen da hizkuntza formazioa. Komeni da negozioaren premiak hartzea kontuan eskaintza egiteko orduan, eta hizkuntza trebakuntzaren kalitatea eta eraginkortasuna bermatzea. Izan ere, hizkuntza formazioak erakusten du, inplizituki, negozioak nolako garrantzi ematen dien hizkuntza gaitasunari eta langilearen garapen profesionalari.

• Secondment planak (lekualdatzea denbora mugatuan). Langilearen gaitasunak garatzeko erabiltzen dira lekualdatze planak. Ingurune linguistiko berrian murgilduta, tokiko hizkuntza eta kultura ezagutzeko aukera eta erraztasunak izango ditu langileak.

• Hizkuntz politika eta jokaera kode esplizituak. Enpresan hizkuntz politikak eta jokabide egokiak erakusten dituzten kodeak komunikatzen badira, errazago jakingo dute pertsonek zein jokabide erabili eta zein baztertu egoera bakoitzean.

Funtsezkoa da aurrez ikustea neurri bakoitzak nola eragingo duen pertsonen motibazioan eta jarreretan, ezinbestekoa baita pertsonen babesa hizkuntza politikak eguneroko jardueran txertatu nahi badira.

9. Laburpena Internalizazio prozesuek zeharo aldatu dute enpresa gehienen hizkuntza ingurunea: aniztasuna da gaur egungo ezaugarri nagusia. Hizkuntzek eragin handia dute negozioen muineko prozesuetan.

Baldintzatu ditzakete bezero harremanak, barneko elkarlana, informazioaren eta ezagutzaren kudeaketa, instituzioekiko harremana... Gaur egungo merkatuetan arrakasta izateko, funtsezkoa da hizkuntza aniztasunaren kudeaketa txertatzea enpresaren estrategian.

Gaur egungo kudeaketa modeloek exijitzen diote enpresari, erantzukizun ekonomikoaz gain, erantzukizun soziala onartzea eta interes talde (stakeholders) guztien onurarako jardutea. Enpresaren hizkuntza estrategiak bi ikuspegi izan behar ditu: globala eta tokikoa. Batetik, ezinbestekoa da komunikazio eta koordinazio globala bermatuko duen lingua franca erabiltzea (ingelesa); bestetik, tokian tokiko errealitatera eta interes taldeen eskakizunetara moldatu behar dute enpresek.

eranskina

Etorkizunari begira, Europako eta EAEko hizkuntza ingurugiroari erreparatuta, ondoriozta daiteke lau errealitate izan behar dutela kontuan EAEko enpresek hizkuntza politikak eta estrategiak aukeratzeko: • Tokiko administrazioekin izango dituzten harremanetan euskara eta/edo gaztelania erabiliko da.

• Zerbitzu egokia bermatu beharko diote bezeroari zeinahi dela ere bezeroak erabiltzen duen hizkuntza ofiziala, euskara edo gaztelania.

• Harreman estuagoak sortuko dira enpresaren eta langilearen artean azken horren identifikazio hizkuntza erabiltzen denean barne komunikazioan.

• EAEko hizkuntza ofizialek ez dute lingua franca estatusa EBn, ez euskarak ez gaztelaniak. Ingelesak betetzen du ondoena funtzio hori. Nazioartean jarduteko komeni da ingelesa eta tokian tokiko hizkuntzak erabiltzeko gaitasuna izatea.

Informazio iturriak: • Canyelles, J.M. (2011): Managing Linguistic Diversity within a Corporate Social Responsibility Approach.

• CEMS (2000): Language needs in business, a survey of European multinational companies.

• Crane, A.; Matten,D.; McWilliams, A.; Moon,J.; Siegel D.S. (2008): The Oxford Handbook of Corporate Social Responsibility.

• De Cock, Barbara (2014): Flemish Language Policy in an Era of Globalization.

• Duggan, S. J. (2009): What business wants: Language needs in the 21st Century.

• EF Education First (2017): EF EPI 2017 - EF English Proficiency Index.

• Emezabal, U. : Euskararen lege-testuingurua: hizkuntzaren gaineko legeria.

• European Union (2011): The Language Guide for European Business. Successful communication in your international trade.

• Eusko Autonomia Erkidegoko Administrazioa (2015): Eskubideak bermatuz, zerbitzua hobetu.

• Hancock, J. (2005): Investing in Corporate Social Responsibility.

• http://www.europarl.europa.eu/factsheets/en/sheet/142/language-policy.

• http://www.euskadi.eus/contenidos/informacion/20132016_legealdia_dok/eu_def/adjuntos/Kontsbetetze%20maila_Legebiltzarra.pdf.

• http://www.euskadi.eus/kontsumitzaileen-eta-erabiltzaileen-hizkuntza-eskubideak/web01-a2sekpri/eu/.

• http://www.soziolinguistika.eus.

• Leuner, K. (2014): Multilingualism Management at Work. Language Policies, Practices, and Perceptions in German Multinational Corporations.

• Lønsmann, D. (2017): Embrace it or resist it? Employees’ reception of corporate language policies.

• Majidi, A. (2013): English as a Global Language. Threat or Opportunity for Minority Languages?

• Marschan, R.; Welch, D.; Welch, L. (1997): “Language: The forgotten factor in multinational management”.

• Martinez de Luna, I.; Erize, X.; Akizu, B.; Etxaniz, J. ; Elizagarate, A. (2016): Euskararen Gaineko Oinarrizko Diskurtsoen Lanketa. EGOD egitasmoa.

• Melé, D. (2009): Corporate Social Responsibility Theories.

• Nuolijärvi, P (2008): Language in business and commerce in Finland.

• Romaine, S. (2002): The Impact of Languge Policy on Endangered Languages.

• Rovira i Martinez, M. (2007): Multilingualism, an emerging value.

• Sanden, G. R. (2015): Corporate Language Policies – What Are They.

• Sanden, J.R. (2015): Language Strategies in Multinational Corporations. A Croos-Sector Study of Financial Service Companies and Manufacturing Companies.

• Saulière, J. (2014): Anglais correct exigé. Dynamiques et enjeux de l’anglicisation dans les entreprises françaises.

• Saulière, J. Corporate language: The blind spot of language policy? Reflections on France’s Loi Toubon.

• Storozum, J. (2013): The Role of Language in International Business: English as a Lingua Franca.

• Tanaka, H. (2006): Corporate Language Policy Change: The Trajectory of Management Discourse in Japan, The Oppressed or the Oppressor?

• UNESCO (2009): UNESCO World Report. Investing in Cultural Diversity and Intercultural Dialogue.

• Wilmot, N. V. (2017): Language and the faces of power: A theoretical approach.

• Xertatu. Bizkaiko Foru Aldundia: Zer da enpresaren gizarte erantzukizuna? Zer da xertatu?

berri 39

Landako etorbidea, 4 . 48200 Durango, Bizkaia.

T: 94 621 57 80 / @: info@topagunea.eus

topagunea.eus