Nacht van de Scheepsverhalen

Tekst en foto: Kees Dijkman

Op internet maak je een tijdreis door de eeuwenoude havens van Dordrecht. Maar in november monsterde ik met medereizigers aan voor een echte tijdreis. Het is de Nacht van de Scheepsverhalen. Tijdens de reis kom ik op bijzondere locaties: ‘Het Wapen van Holland’, op de Vismarkt, op schepen, in het Dordts Patriciërshuis en Huis van Gijn. Ik ontmoet daar mensen die in de 17 e eeuw naar Dordrecht kwamen en vanuit de havens naar elders vertrokken. Maasschippers, handelaren en ontdekkingsreizigers. Al eeuwen komen ze hier naar toe: vluchtelingen, reizigers en gelukzoekers. Via het water komen zo hun verhalen naar de stad.

Tijdens mijn reis komen de verhalen tot leven. Verhalen met een lading en soms ook met een moraal. Enkele verhalen wil ik je graag doorvertellen.

Luistervink

Op de zolder boven de Groothoofdspoort ontmoet ik Afke Weltevreden, zij speelt een charmante Franse dame in een rode jurk. Zij vertelt dat veel vrouwen in die tijd onderweg zijn naar plekken waar werk is. De mannen zijn vaak langere tijd weg, op reis of in het leger. Zij wordt model voor de Dordtse schilder Nicolaas Maes die direct achter de haven woonde, naast de Blauwpoort. Ze moet voor mijnheer Maes een rood kleed dragen. Dat kleed vertelt over hoe verbonden Dordrecht is met de wereld. Zijde komt uit China, de rode verfstof is afkomstig van een geplette cactusluis uit Mexico of het Brasielhout uit Indië. Je kent deze vrouw vast.

Ze staat op het schilderij De Luistervink. Dat is de vrouw des huizes, ze staat te luisteren naar wat er in de gang gebeurt. In de keukendeur wordt de meid door haar vrijer van het werk gehouden. Daardoor kan de kat in de keuken zich te goeddoen aan de vis. Deugden stonden in calvinistisch Dordrecht hoog in het vaandel. Maar het is ook leuk om stiekem mee te luisteren. Kortom: lering en vermaak op zijn best.

Verhaal van Jan

Aan het Vlak ligt het schip PAX. Aan boord zit ik op een bolder op het achterdek. Manon van Noort zit op het dak van de roef en vertelt het Verhaal van Jan van Rees. Hij werkt op één van de houtvlotten die in tien weken de rivier afzakten. Het hout wordt in Dordrecht verwerkt en verkocht. Jan is na zo’n tocht hard toe aan een verzetje. In een kroeg leert Jan Jenneke kennen, een meisje van plezier. Jan wordt zo verliefd op haar dat hij plannen maakt. Hij wil geld sparen en samen met Jenneke door het leven. Maar als Jan tijdens de reis een fout maakt wordt hij zonder geld van boord gezet. Weer in de kroeg wil hij Jenneke zien. De waardin wil eerst geld zien. Jan zegt naïef: “Maar wij houden van elkaar”. Hij wordt door de hele kroeg uitgelachen. “Geen geld geen hoer!” Jan verdrinkt zijn verdriet met enkele matrozen en belandt ladderzat op een schip dat vertrekt en direct daarna zinkt. Jenneke krijgt straf voor prostitutie: ze wordt twee jaar opgesloten aan een ketting.

Een echte tijdreis: In Dordrecht komen stromen van water en van mensen samen.

Foto: Kees Dijkman

Stichting Verborgen Stad Theo Pronk is directeur van stichting De Verborgen Stad. Hij vat het verhaal van Dordrecht samen: de stad is bovenal een stad van water. Door de ligging aan rivieren was Dordrecht al vroeg een handelsknooppunt met op- en overslag. In de stad komen eeuwenlang, behalve stromen van kapitaal en goederen, ook stromen van mensen met hun ideeën en verhalen. Dordtenaren reisden door Europa en de wereld over. En de wereld meerde hier aan: handelaren, vissers, reizigers, soldaten, horigen, toeristen, kunstenaars, afgevaardigden of geloofsvluchtelingen. In hun verhalen komt de relatie tot het water tot uiting.

Stichting Verborgen Stad heeft als doel het digitaal reconstrueren van de stedelijke omgeving uit het verleden en die te koppelen aan informatie over kunst, historie en stedenbouw. Met behulp van de nieuwste digitale technologie wil Stichting Verborgen Stad in 3D de bijzondere band met het water tonen: door het verleden en de verhalen toegankelijk te ma ken. Dat kun je zien via de website, of ter plekke met je smartphone via de app Dordrecht5D.

Zo word je een tijdreiziger, die switcht tussen verschillende perioden en langs de havens wandelt om de ontwikkeling te zien sinds de Middeleeuwen. Waar eerst koggen en haringbuizen voorbij varen, worden later stadsmuren neergehaald en nieuwe havens uitgebaggerd, waarlangs steeds grotere pakhuizen en steeds mooiere gevels verschijnen. Beurt- en fluitschepen leggen aan, later de stoomschepen.

De scheepsverhalen zijn een paar van de vele verhalen die Stichting Verborgen Stad heeft opgediept en op de website zijn te vinden. Met dank aan Regionaal Archief en Historisch Documentatiecentrum Augustijnenhof. In de loop van dit jaar zullen niet alleen de 17 e eeuw te zien zijn, maar ook de 15 e en 19 e . De echte tijdreis, de Nacht van de Scheepsverhalen wil Stichting Verborgen Stad in de zomer herhalen.

www.dordrecht5d.nl

Tijdens de reis kom ik op bijzondere locaties: ‘Het Wapen van Holland’, op de Vismarkt, op schepen, in het Dordts Patriciërshuis en in Huis van Gijn vertelt Theo Pronk.