MBOVERPLEEGKUNDIGE NIVEAU 4
Zorgverlening, beroep en organisatie
Zorgverlening, beroep en organisatie Untitled-1 1
27/07/2021 10:26 6/07/2021 11:29
Untitled-1 2
27/07/2021 10:26
Traject
A&F
MOD ULE ZBO
1
Zorg, beroep en organisatie
Auteurs M.C. Baseler M.J.L. van Geleuken M.B.J. Linssen R.F.A. Schrijver Eindredactie C.M. Louz
Untitled-1 Traject V&V3- Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 1
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Colofon Auteurs
Over ThiemeMeulenhoff
M.C. Baseler M.J.L. van Geleuken M.B.J. Linssen R.F.A. Schrijver
ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt.
Eindredactie C.M. Louz
Met medewerking van A. Liedtke-van Eijck N. van Os E. van Rijswijk-Hofman H. Verkerk
Fotografie omslag Peter Bak, Rotterdam
Omslagontwerp Studio Fraaj, Rotterdam
Vormgeving binnenwerk Studio Michelangela
Opmaak binnenwerk Crius Group, Hulshout
Samen leren vernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl ISBN 978 90 06 95341 1 Eerste druk, eerste oplage, 2021 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2021 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.
Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.
Untitled-1 Traject V&V4- Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 2
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Traject
21 11:51
Voorwoord Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de welzijnsopleidingen Pedagogisch werk en Maatschappelijke zorg. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving. Traject is gebaseerd op het kwalificatiedossier 2021, maar ook op de nieuwe wet- en regelgeving, bijvoorbeeld de Wet IKK. Daarnaast is er meer aandacht voor online communicatie en sociale media en is het materiaal ingericht op het breder inzetbaar zijn van de pedagogisch medewerker in de toekomst. In Traject hebben al deze elementen een plek gekregen en de methode heeft een opzet, onder andere met leerdoelen gekoppeld aan theorie en opdrachten, die aansluit bij actuele manieren van leren en verwerken. Traject bestaat uit: • theorieboeken, inclusief een licentie voor de online leeromgeving; • een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden, zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten. Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: • Een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren. • Actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk. • Begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of zij de theorie voldoende beheerst. • Een begrippenlijst. Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: • Een grote variëteit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback. • Praktijksituaties. Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten gekoppeld aan houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen. • Beroepsvaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van verschillende vaardigheden. • Een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of zij de stof beheerst. • Een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen. • Door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen. We wensen alle studenten en docenten veel plezier en succes met het werken met Traject. Amersfoort 2021, Auteurs, redactie en uitgever
3
Untitled-1 Traject V&V5- Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 3
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Untitled-1 Traject V&V6- Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 4
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Traject
21 11:51
Inhoudsopgave
Module 1
Oriëntatie op het beroep
11
Je begeleidt mevrouw Moris in de laatste fase van haar leven 1 Beroep mbo-verpleegkundige 16 1.1 Verpleegkunde 16 1.2 Werken in de gezondheidszorg 19 1.3 Veranderingen in de zorg 20 1.4 Professionele standaard 21 1.5 Beroepscode 22 1.6 Beroepsprofiel 25 Begrijp je de theorie? 32 2 Het werkveld 33 2.1 Werken in een organisatie 33 2.2 Zorgsectoren 33 Begrijp je de theorie? 38 3 Samenwerkingspartner 39 3.1 Samenwerkingspartner 39 3.2 Samenwerken met de zorgvrager 40 3.3 Samenwerken met collega's 44 3.4 Samenwerken met informele zorgverleners 45 Begrijp je de theorie? 50 Begrippen 51
Module 2
Wet- en regelgeving in de zorg
12
53
Meneer Buitink heeft steeds meer zorg nodig 54 1 Wetten en regels over de zorgverlening 58 1.1 Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) 58 1.2 De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) 66 1.3 Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) 69 1.4 Wet zorg en dwang 70 1.5 Wet kwaliteit klachten en geschillen zorg (Wkkgz) 73 1.6 Wet publieke gezondheid (Wpg) 75 Begrijp je de theorie? 77 2 Werk en inkomen 78 2.1 UWV 78 2.2 De Participatiewet 80 2.3 Arbeidsomstandighedenwet 80 2.4 Een collectieve arbeidsovereenkomst 82 Begrijp je de theorie? 83 3 Financiering van de zorgkosten 84 3.1 Kosten van de zorg 84 3.2 De Zorgverzekeringswet 85 3.3 Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 88 3.4 Wet langdurige zorg 90 5
Untitled-1 Traject V&V7- Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 5
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
ZBO
3.5 De Jeugdwet 90 3.6 Het persoonsgebonden budget en zorg in natura 90 Begrijp je de theorie? 93 4 Wetten en belangenorganisaties die opkomen voor zorgvragers en zorgverleners 94 4.1 Wet op de ondernemingsraden 94 4.2 Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen (Wmcz) 96 4.3 Organisaties voor zorgvragersbelangen 97 Begrijp je de theorie? 100 Begrippen 101
Module 3
Organisatie van zorg 105
Mevrouw Popol is ernstig ziek 106 1 Organisatie van de gezondheidszorg in Nederland 110 1.1 Indeling van de gezondheidszorg 110 Begrijp je de theorie? 115 2 Ontwikkelingen en trends in organisatie van zorg 116 2.1 Kwaliteitskaders voor de organisatie van zorg 116 2.2 Organisatie van zorg; rol en taken van gemeenten 119 2.3 Organisatie van zorg; rol en taken van zorgaanbieders 121 2.4 Organisatie van zorg; rol en taken van zorgvragers 122 2.5 Ontwikkelingen die effect hebben op de organisatie van zorg Begrijp je de theorie? 126 3 Organisatie van de zorg; ontwikkelingen en knelpunten 127 3.1 Van aanbodgericht naar vraaggericht werken 127 3.2 De juiste zorg op de juiste plek 128 3.3 Diversiteit in de zorg 133 3.4 Kostenstijging gezondheidszorg 135 3.5 Technologische mogelijkheden 135 Begrijp je de theorie? 137 Begrippen 138
Module 4
Werken in een zorgorganisatie
122
141
Bianca voelt zich gediscrimineerd 142 1 Kenmerken van een zorgorganisatie 146 1.1 Organisatie 146 1.2 Missie, visie en doelstellingen 151 1.3 Regels en grenzen in het werk 154 1.4 Cao en rechtspositie in het beroep 156 1.5 Rechten en plichten 157 Begrijp je de theorie? 158 2 Werkklimaat 159 2.1 Begrip 'werkklimaat' 159 2.2 Belang van een goed werkklimaat 161 2.3 Kenmerken van een goed werkklimaat 163 2.4 Agressie en intimidatie 170 2.5 Veilig werken 174 2.6 Medezeggenschap 175 Begrijp je de theorie? 178 6
Untitled-1 Traject V&V8- Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 6
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Traject
21 11:51
3 Arbeidsomstandigheden 179 3.1 Ziekte en verzuim 179 3.2 Beroepsziekten 181 3.3 Arbeidstijden 186 3.4 Balans tussen werk en privé 188 3.5 Pesten 191 3.6 Seksuele intimidatie op het werk 192 3.7 Discriminatie op het werk 194 3.8 Gevaarlijke stoffen 196 Begrijp je de theorie? 198 Begrippen 199
Module 5
Samenwerken in de zorg
201
Meneer Bredewijn heeft een lichamelijke beperking 202 1 Multidisciplinaire samenwerking 206 1.1 Multidisciplinaire samenwerking 206 1.2 Samenwerking in een keten 208 1.3 Samenwerking in een organisatie 209 1.4 Beroepen- en kwalificatiestructuur verpleging en verzorging 211 1.5 Verpleegkundige functies in ontwikkeling 214 1.6 Paramedische disciplines en hun taken 216 1.7 Overige zorgverleners 218 Begrijp je de theorie? 220 2 Deelnemen aan overleg en besprekingen 221 2.1 Overleg 221 2.2 Overleg gericht op de zorgvrager 222 2.3 Overleg gericht op de samenwerking 225 Begrijp je de theorie? 229 3 Consult 230 3.1 Consult en consultatie 230 Begrijp je de theorie? 237 4 Samenwerken in veranderende omstandigheden 238 4.1 Veranderde positie van de zorgvrager 238 4.2 Overheidsbeleid 241 4.3 Veranderde werkwijze van zorgaanbieders 241 4.4 Marktwerking 244 4.5 Toenemende invloed van zorgverzekeraars, zorgkantoor en gemeente 4.6 Consequenties voor verpleegkundigen 247 Begrijp je de theorie? 251 Begrippen 252
Module 6
Werkzaamheden organiseren in de zorg
Jouw zorg voor Stefano loopt niet op rolletjes 1 Verpleegsystemen 257 1.1 Taakgericht verpleegsysteem 257 1.2 Vraaggericht verpleegsysteem 259 1.3 Mengvormen verpleegsysteem 261
246
253
254
7
Untitled-1 Traject V&V9- Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 7
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
ZBO
1.4 Kwaliteitsstandaard 262 1.5 Richtlijnen 262 1.6 Protocollen 263 1.7 Zorgpaden 264 Begrijp je de theorie? 266 2 Onderhandelen en afspraken maken in de zorg 267 2.1 Dwingen of onderhandelen 267 2.2 Overreden en overtuigen 269 2.3 Waardoor verlopen afspraken niet goed? 271 2.4 Reacties op regels en afspraken 272 2.5 Onderhandelen met zorgvragers, collega's en leidinggevenden Begrijp je de theorie? 276 3 Coördinatie en continuïteit van zorg 277 3.1 Zorg coördineren 277 3.2 Competenties bij zorgcoördinatie 279 3.3 ICT en coördineren van zorg 282 3.4 Continuïteit van zorg 283 Begrijp je de theorie? 288 4 Leidinggeven in een organisatie 289 4.1 Sturing door de leiding 289 4.2 Taken van leidinggevenden 291 4.3 De leidinggevende 292 4.4 Leiderschapsstijlen 295 Begrijp je de theorie? 299 Begrippen 300
Module 7
Kwaliteit en veiligheid
273
303
Mimount gaat kwaliteit in beeld brengen 304 1 Kwaliteit van zorg 308 1.1 Het begrip 'kwaliteit van zorg' 308 1.2 De rol van de overheid en de zorgvrager 313 1.3 Ondersteunende programma's met aandacht voor veilige zorg 317 1.4 Omgaan met klachten 319 Begrijp je de theorie? 323 2 Modellen en methoden van kwaliteitsbewaking 324 2.1 Kwaliteitsbewaking 324 2.2 Interne en externe kwaliteitsbewaking 326 2.3 Methoden voor kwaliteitsbewaking 330 2.4 Kwaliteitsbevordering 333 2.5 Rol van deskundigen bij kwaliteitsbevordering 335 2.6 Praktische hulpmiddelen voor beoordeling van kwaliteit van zorg 336 2.7 Methoden voor risico-inventarisatie en kwaliteitsverbetering 340 Begrijp je de theorie? 344 Begrippen 345
8
Untitled-1 Traject V&V10 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 8
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Traject
21 11:51
Module 8
Professionele ontwikkeling
347
Je werkt aan je professionele ontwikkeling 348 1 Deskundigheid op peil houden 352 1.1 Een leven lang leren 352 1.2 Motieven voor leren 354 1.3 Verschillende vormen van leren 358 1.4 Wetenschappelijk onderzoek 359 1.5 E-learning 361 Begrijp je de theorie? 363 2 Deskundigheidsbevordering in de praktijk 364 2.1 Bij- en nascholing 364 2.2 Reflectie op je beroepsmatig handelen 366 2.3 Themabijeenkomst 369 2.4 Klinische les 370 Begrijp je de theorie? 373 3 Werkbegeleiding 374 3.1 Opleidingsstelsel 374 3.2 Werkbegeleiding geven 375 Begrijp je de theorie? 379 4 Ontwikkeling van het beroep 380 4.1 Opkomen voor je vak 380 4.2 Je stem laten horen 380 4.3 Argumenten gebruiken 382 4.4 Deelnemen aan discussies 383 4.5 Ethische vragen 386 4.6 Beroepsontwikkeling 388 4.7 Beroepsverenigingen en vakbonden 389 Begrijp je de theorie? 393 Begrippen 394
Register
395
9
Untitled-1 Traject V&V11 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 9
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Untitled-1 Traject V&V12 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 10
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Traject
21 11:51
ZBO MOD ULE
1
Oriëntatie op het beroep Voor de verpleging kies je als je graag met mensen werkt. Het is een afwisselend beroep, werken in de zorg is nooit saai. In je functie van verpleegkundige verleen je de dagelijkse zorg en voer je verpleegtechnische handelingen uit. Daarnaast ben je organisator, kwaliteitsbewaker en samenwerker. Je gaat samenwerken met de zorgvrager, collega's, zorgprofessionals in andere beroepsgroepen, mantelzorgers en vrijwilligers. In deze module staat de oriëntatie op het beroep van verpleegkundige centraal. Het is goed om te weten waar je aan begint. Een zorgvuldige oriëntatie helpt je inzicht te krijgen in het beroep. Wat houdt het werk precies in en wat moet je ervoor kunnen? In de zorg kun je in verschillende sectoren werkzaam zijn, zoals de thuiszorg, het revalidatiecentrum en natuurlijk het ziekenhuis.
Auteur M.C. Baseler Eindredactie C.M. Louz
Untitled-1 Traject V&V13 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 11
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
© xxx
Je begeleidt mevrouw Moris in de laatste fase van haar leven Mevrouw Moris (53) woont samen met haar man in een flat. Ze hebben geen kinderen. Mevrouw Moris heeft altijd gewerkt als managementassistent. Op haar 48e heeft ze de diagnose borstkanker gekregen. Verschillende behandelingen volgden, waaronder een borstsparende operatie, bestraling en chemokuren. Ruim twee jaar na de diagnose zijn er uitzaaiingen. Door een metastase in haar hersenen raakt ze beperkt in de bewegingen van haar rechterhand en rechterbeen. In haar laatste gesprek met de oncoloog is besproken dat verdere behandeling geen zin meer heeft, omdat bestraling en chemokuren geen effect meer laten zien. Mevrouw krijgt nu palliatieve zorg. Jij bent als verpleegkundige betrokken bij de thuiszorg van mevrouw Moris. Je hebt ervaren dat ze in de loop van maanden steeds meer last van pijn, vermoeidheid en verminderde eetlust heeft gekregen. Jij en je collega's bieden ondersteuning bij het douchen, wassen en aankleden. Daarnaast dragen jullie zorg voor het aan- en afkoppelen van de intraveneuze voeding die mevrouw Moris krijgt. Het lopen en traplopen gaat steeds moeizamer, waardoor een hoog-laagbed in de huiskamer noodzakelijk wordt. Als je dit met haar bespreekt schiet mevrouw Moris vol. 'Moet je mij hier nu zien. Ik kan zelfs niet meer in mijn eigen bed slapen. Ik mis mijn familie, vrienden en de contacten op mijn werk, maar tegelijkertijd wil ik geen bezoek. Ik ben de hele tijd zo emotioneel en moet zelf nog zo wennen aan deze situatie en het feit dat ik niet meer beter word.' Je merkt dat het je raakt wat mevrouw Moris jou vertelt. 12
Untitled-1 Traject V&V14 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 12
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Traject
21 11:51
ORIËNTATIE
1 WO O R DW E B Bij het lezen van de praktijksituatie kom je misschien een aantal onbekende(re) begrippen tegen. Maak een woordweb waarin je de begrippen noteert die je niet of nog niet helemaal kunt uitleggen aan iemand anders. Ga met behulp van je (digitale) boeken en/of betrouwbare bronnen op het internet op zoek naar de betekenis van de begrippen en plaats deze in je woordweb. Ga daarna in gesprek met een medestudent en stel elkaar kritische vragen over de begrippen. Tip: Zoek eens naar handige websites om een woordweb te maken. Bijvoorbeeld: mindmeister.com of canva.nl.
13
Untitled-1 Traject V&V15 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 13
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
2 W E R K E N A L S V E R P L E EG KU N D I G E Voor de opleiding Verpleegkunde kies je als je graag met mensen werkt. Het is een afwisselend beroep met werk waar je trots op mag zijn en dat ook veel voldoening geeft. Geen dag is hetzelfde, met steeds nieuwe mensen, vragen en verhalen. Het is werk waarmee je ook echt iets kunt betekenen voor anderen. Wat al deze mensen in elk geval met elkaar gemeen hebben is dat zij voor korte of langere tijd zorg en aandacht nodig hebben. Ga met een medestudent in gesprek over de volgende vragen. 1. Waarom heb jij gekozen voor de opleiding Verpleegkunde?
2. Welke zorgverlenende en verpleegtechnische taken heb je in de situatie van mevrouw Moris?
3. Welke mogelijke administratieve, voorlichtende en coördineren de taken kun je bedenken in de situatie van mevrouw Moris?
4. Je verleent als verpleegkundige ook psychosociale begeleiding. Mevrouw Moris is terminaal ziek. Ze is emotioneel en betrekt jou als verpleegkundige hierbij. Hoe kun je hierop reageren?
14
Untitled-1 Traject V&V16 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 14
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Traject
21 11:51
ORIËNTATIE
3 SA M E N W E R K E N M E T I N F O R M E L E ZO R GV E R L E N E R S Als verpleegkundige heb je, naast andere zorgprofessionals, te maken met mantelzorgers en vrijwilligers. Je bent het aanspreekpunt voor familie en vrienden. Samen kunnen jullie veel betekenen voor de kwaliteit van leven van de zorgvrager. Bespreek jouw ideeën met een medestudent. Zie jij mogelijkheden om in de situatie van mevrouw Moris een of meerdere mantelzorgers en/of vrijwilligers in te zetten? Zo ja, leg uit in welke vorm en wat zij kunnen doen.
4 M O E I L I J K E WO O R D E N I N D E Z E M O D U L E In deze module kunnen woorden voorkomen waarvan je de betekenis nog niet kent. Dit kunnen beroepswoorden of vaktaalwoorden zijn, die je nog nooit eerder hebt gelezen. Zorg ervoor dat je ze begrijpt en kunt gebruiken in de module. Als je de woorden begrijpt, is het gemakkelijker om opdrachten in deze module te maken. Noteer tijdens het lezen van de theorie de woorden die je niet begrijpt. Geef van elk woord de betekenis en een voorbeeldzin. Woord
Betekenis
Voorbeeldzin
Tip: In de begrippenlijst van deze module vind je alvast een selectie van vaktaalwoorden die met deze module te maken hebben. 15
Untitled-1 Traject V&V17 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 15
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
1
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
Beroep mbo-verpleegkundige 1 LEERDOELEN
• • • • • • • • •
Je kunt uitleggen wat het beroep van verpleegkundige inhoudt. Je kunt beschrijven welke belangrijke veranderingen er plaatsvinden in de zorg. Je kunt toelichten wat verplegen en verpleegkunde is. Je kunt samenvatten wat professionele zorg inhoudt. Je kunt omschrijven wat werken volgens een professionele standaard is. Je kunt benoemen welke competenties je in je functie van verpleegkundige nodig hebt. Je kunt beschrijven wat CanMEDS-rollen betekenen. Je kunt uitleggen welke competenties je nodig hebt bij elk van deze rollen. Je kunt bespreken in welke zin de beroepscode en het beroepsprofiel richtinggevend zijn voor je professionele beroepshouding en je taken als verpleegkundige.
Wat houdt het beroep van verpleegkundige precies in? Welke belangrijke zaken spelen er in de zorg en welke veranderingen hebben invloed op het vak? Wat is verplegen? Wat zijn je taken en welke vaardigheden heb je ervoor nodig? In je functie als verpleegkundige heb je verschillende rollen. Voor elk van die rollen heb je bepaalde kennis, houdingen en vaardigheden nodig die je helpen professionele zorg te bieden. Je bent in je werk gebonden aan regels en wetten die richtinggevend zijn voor je taken en goed professioneel gedrag. Welke zijn dat en wat wordt er precies van je verwacht?
1.1
Verpleegkunde
volgens plan, evalueren van het zorgproces en zo nodig bijstellen. Op die manier bied je professionele zorg.
Je staat aan het begin van je opleiding tot verpleegkundige. Verpleegkunde is een vak. Je biedt in je functie van verpleegkundige formele, beroepsmatige zorg. Dit is zorg die verleend wordt door beroepsbeoefenaren die voor het beroep geleerd hebben en ervoor betaald krijgen. Je bent straks een professional: iemand die methodisch denkt en handelt. Dit wil zeggen dat je werkt volgens vaste standaarden en richtlijnen en daarbij een aantal vaste stappen volgt: verzamelen van gegevens, het vaststellen van de zorgproblemen, het plannen van zorg- en ondersteuningsactiviteiten, uitvoeren van de activiteiten
1.1.1
Wat is verplegen?
Wat betekent 'verplegen'? Volgens een oude definitie is verplegen: 'Zorgen voor een ziek persoon, die dan meestal in bed ligt (bedlegerig is)'. Die beschrijving 'verzorgen van een zieke' klopt allang niet meer. Als verpleegkundige geef je wel nog steeds zorg en aandacht aan iemand die dat niet meer zelf kan. Je werkt met mensen, van alle leeftijden, met verschillende achtergronden, die om uiteenlopende redenen zorg nodig hebben. Maar je hebt daarnaast een duidelijk verpleegdoel: de 16
Untitled-1 Traject V&V18 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 16
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Traject
21 11:51
BEROEP MBO-VERPLEEGKUNDIGE
gewenste situatie waar je met de zorgvrager binnen een bepaalde periode naartoe wilt werken en wat wordt vastgelegd in een verpleegplan. Uit deze beschrijving van verplegen kun je opmaken dat je dit 'toewerken naar een gewenste situatie' zo mogelijk samen met de zorgvrager doet. Kortom, dat de regie zoveel mogelijk bij de zorgvrager ligt die, als hij dat wil en kan, zelf bepaalt wat voor hem belangrijk is.
1
handelingen en begeleidende taken. Je stelt de klacht of vraag van de zorgvrager vast en hebt een centrale rol in de uitvoering, organisatie en coördinatie van de zorg rondom de zorgvrager. Coördinatie van zorg wil zeggen: regelen, afstemmen en op elkaar laten aansluiten van verschillende vormen van zorg rondom een zorgvrager. Je komt in aanraking met allerlei aandoeningen die allemaal een andere aanpak vragen en je moet op de hoogte zijn van de nieuwste behandelmethoden. Je moet empathisch, zorgzaam, flexibel en enthousiast zijn, zelfstandig kunnen werken én goed kunnen samenwerken. Je communiceert met de zorgvrager en met de mensen in zijn sociale omgeving. Je adviseert over een gezonde leefstijl en de zorgvrager zelf heeft misschien vragen over zijn behandeling of medicijngebruik. 'Het werk geeft enorm veel voldoening', hoor je zorgverleners vaak zeggen. Maar in je werk zul je ook lastige situaties tegenkomen. Hulp nodig hebben maakt iemand afhankelijk van anderen. Een zorgvrager is misschien ongerust, verdrietig, bang of in de war. Een van je belangrijkste taken is dan ook troost bieden en geruststellen.
1.1.2 Werken als verpleegkundige Voor verpleegkunde kies je als je graag met mensen werkt. Het is een afwisselend beroep met werk waar je trots op mag zijn en dat ook veel voldoening geeft. Geen dag is hetzelfde met steeds nieuwe mensen, vragen en verhalen. Het is werk waarmee je ook echt iets kunt betekenen voor anderen. Wat al deze mensen in elk geval met elkaar gemeen hebben is dat zij voor korte of langere tijd zorg en aandacht nodig hebben.
Figuur 1.1 Bij de dagelijkse verzorging kun je veel voor
iemand betekenen © Frank Muller/ ZorginBeeld
Wat houdt het werk in? Als verpleegkundige kun je werkzaam zijn in uiteenlopende organisaties: in een groot ziekenhuis, in een kleinschalig team in een woonzorgcentrum, of als zelfstandig beroepsbeoefenaar bij de mensen thuis. Daarnaast zijn er diverse werkvelden waarin je aan de slag kunt gaan, zoals een tehuis voor kinderen met een verstandelijke beperking. In je functie geef je zorg aan mensen. Tot deze zorg behoren onder andere de persoonlijke, dagelijkse verzorging, verpleegtechnische
Figuur 1.2 De glimlach op hun gezicht, daar doe je het
voor © Frank Muller / Zorginbeeld
E E N BA A N DI E E R ÉC H T TOE DOE T Esra (26) was webdesigner en volgt nu de opleiding mbo-verpleegkunde: 'Ik was op zoek naar een nieuwe uitdaging. Ik zorg graag voor anderen, wil echt wat voor mensen betekenen en ze een fijn gevoel geven. Ik ben een echte doener, en merkte 17
Untitled-1 Traject V&V19 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 17
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
1
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
dat de hele dag achter een beeldscherm niks voor mij is! Ik wil straks een baan die er écht toe doet. Maar onzekerheden zijn er ook. Een baan in de zorg kies je niet zomaar. Het lijkt me best spannend te gaan werken met al die verschillende mensen die het niet gemakkelijk hebben omdat ze oud zijn of ziek. Hoe ga je daarmee om? Hoe zorg je ervoor dat je een goede relatie krijgt met de mensen voor wie jij de zorg hebt? Heb ik er wel aanleg voor? Vriendinnen doen er soms lacherig over en roepen: dus jij gaat straks billen wassen! Maar de verpleging is vast veel meer dan dat.'
Soms razend druk en vlieg je van het ene bed naar het andere, observeren, snel handelen, zorg direct aan het bed, wassen, wondzorg. Dat gaat de hele dag door. Afgewisseld met even de tijd nemen voor iemand en zijn familie, bijvoorbeeld als iemand net slecht nieuws heeft gehoord. Begeleiden, helpen, geruststellen, echt iets kunnen betekenen voor anderen, dat is zo mooi. Een ziekenhuisopname is soms ook onverwacht. Mensen zijn in zo'n situatie kwetsbaar en dat geeft een bijzondere band. Ook van het bed af moet je steeds meer doen, vooruitdenken, plannen maken, brandjes blussen. Die combinatie van aan de ene kant heel praktisch, handig, troostend en oplossend bezig zijn en aan de andere kant dat meewerken in een organisatie waar iedereen even belangrijk is, dat je mág meedenken en adviseren over een behandeling en de zorg voor de zorgvrager, dat trekt me allebei misschien wel het meest aan mijn beroep.'
Tijdens je opleiding leer je hoe je zelfstandig verpleegkundige handelingen kunt uitvoeren in verschillende zorgsituaties. Ook leer je hoe je de zorgverlening zelfstandig kunt coördineren en organiseren en hoe je met zorgvragers moet omgaan. Over het algemeen heb je als verpleegkundige de volgende taken: • Verzorgende en verpleegtechnische taken: - wassen, aan- en uitkleden; - wonden verzorgen; - injecties geven; - infuus aanbrengen; - sondevoeding geven; - stoma verzorgen; - medicijnen toedienen. • Administratieve, voorlichtende en coördinerende taken: - gegevens van de zorgvrager verzamelen en bijhouden; - voorlichting, advies en instructie geven; - onderzoeken en behandelingen begeleiden; - overleg met collega's, leidinggevenden en specialisten; - begeleiden van collega's.
VOORU ITD ENKEN, PL ANNEN MA K EN EN BRANDJES BLUSSEN Koen (22) mbo-verpleegkundige in een ziekenhuis: 'Een gemiddelde werkdag? Moeilijk te beschrijven. Elke dag is anders.
Figuur 1.3 Een infuuszak verwisselen © Nationale Beeldbank /Arno Massee
18
Untitled-1 Traject V&V20 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 18
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Traject
21 11:51
BEROEP MBO-VERPLEEGKUNDIGE
1.1.3 Doorgroeimogelijkheden
1
toegankelijke zorg voor iedereen. Toch zijn er ook zorgen en staat de gezondheidszorg onder druk. Er is een tekort aan personeel en er zijn soms lange wachttijden. Mensen worden steeds ouder en blijven steeds langer vitaal. Mede dankzij de goede gezondheidszorg is de gemiddelde leeftijd die mensen bereiken hoog, maar daardoor neemt de vergrijzing toe. Dit is de ontwikkeling waarin het aandeel van ouderen in de totale bevolkingsopbouw toeneemt. Het gevolg daarvan is meer ouderen met een chronische aandoening zoals diabetes en dementie. Steeds meer mensen hebben daardoor langdurige zorg nodig terwijl er minder aanbod is van deskundig personeel. Het is dan ook een uitdaging voor de overheid om in de toekomst goede, toegankelijke en betaalbare zorg te blijven bieden.
Je staat nu nog aan het begin van je opleiding tot verpleegkundige, maar als je na je opleiding nog verder wilt studeren, zijn er diverse mogelijkheden. Je kunt bijvoorbeeld de hbo-opleiding Verpleegkunde gaan doen, en daar met vrijstellingen instromen. Als gediplomeerd mbo-verpleegkundige heb je daarnaast de mogelijkheid om je te specialiseren, bijvoorbeeld tot kinderverpleegkundige, ambulanceverpleegkundige, intensivecareverpleegkundige, oncologieverpleegkundige, sociaalpsychiatrische verpleegkundige of praktijkopleider.
DE V E RG RI J Z I NG H E E F T G ROTE I MPAC T OP DE VOL KS G E ZOND H E I D E N ZORG Het aandeel ouderen in de samenleving neemt toe. Ook bereiken mensen steeds vaker een hoge leeftijd. Hierdoor hebben steeds meer mensen een chronische aandoening zoals artrose, nek- en rugklachten, diabetes en dementie. Bovendien hebben mensen steeds vaker meerdere aandoeningen tegelijk. Dementie veroorzaakt in 2040 de meeste sterfte en de hoogste ziektelast. Niet alleen medische, maar ook sociale problemen nemen toe. Het aantal eenzame ouderen stijgt. Ouderen wonen vaker zelfstandig en ook vaker alleen. Door deze ontwikkelingen ontstaat er meer druk op zowel de formele als de informele zorg. Zorgvoorzieningen komen het meest onder druk te staan in de krimpregio's.
Figuur 1.4 Specialiseren als ambulanceverpleegkundige
na je opleiding © Frank Muller / Zorginbeeld
1.2
Werken in de gezondheidszorg
De Nederlandse gezondheidszorg is van hoge kwaliteit en behoort tot een van de beste in de wereld. Steeds meer ziekten zijn goed te behandelen en het zorgstelsel garandeert goede en
Bron: Ministerie van Welzijn, volksgezondheid en sport, https://www.vtv2018.nl/impact-van-de-vergrijzing.
19
Untitled-1 Traject V&V21 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 19
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
1
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
1.2.1 Sector Zorg en Welzijn
pleegkundige in een dynamische wereld terecht met veel uitdagingen en waar je niet snel bent uitgeleerd.
Als verpleegkundige werk je in de sector Zorg en Welzijn, met 1,2 miljoen mensen een van de grootste werkgevers in Nederland. Binnen de sector werken de meeste mensen in de verpleging, verzorging en thuiszorg. De jeugdzorg is de branche met het kleinste aantal werknemers.
1.3
1.3.1 eHealth Het gebruik van technologie stijgt in de zorg, waardoor je goed op de hoogte moet zijn van nieuwe ontwikkelingen en professioneel gebruik moet kunnen maken van zorgtechnologie of eHealth. Dit zijn alle technologische hulpmiddelen op het gebied van wonen, zorg en de gezondheidszorg, voor zowel zorgprofessionals als zorgvragers en hun netwerk. Als verpleegkundige zul je straks op grote schaal technologische hulpmiddelen gebruiken om goede zorg te kunnen blijven leveren. Je kent zelf vast wel het gemak van het online aanvragen van een herhaalrecept bij de huisarts of een eConsult bij een specialist. In je toekomstige vakgebied is eHealth niet meer weg te denken. Denk aan beeldzorg, robotica, apps en online platformen. Met de groei van het aantal ouderen en een krimpende arbeidsmarkt krijgt technologie in de zorg een steeds grotere rol.
Veranderingen in de zorg
Er is de laatste jaren ook veel veranderd in het vak van verpleegkundigen. Er zijn verschillende belangrijke ontwikkelingen waardoor dit komt. De opnameduur in ziekenhuizen is steeds korter. Na een ingreep gaat iemand vaak snel weer naar huis voor het verdere herstel, want dat is goedkoper dan een langer verblijf. Oudere mensen blijven langer thuis wonen. Enerzijds omdat zij dit zelf willen, anderzijds omdat de overheid dit van ze vraagt en ze minder snel in aanmerking komen voor een plaats in een verpleeghuis. Dit heeft een complexere zorgvraag tot gevolg. Een complexe zorgvraag wil zeggen dat mensen meerdere gezondheidsproblemen tegelijk hebben, denk aan iemand met diabetes én dementie. Ouderen en mensen met een chronische aandoening die langer thuis wonen, hebben meer hulp nodig van mantelzorgers en familieleden. Dat vraagt om een goede samenwerking en afstemming. Mensen weten vandaag de dag zelf steeds meer over ziekten en behandelmogelijkheden. Ze willen graag meebeslissen en daar waar mogelijk zelf de regie nemen en eigen keuzes maken. De zorgvrager is steeds meer partner in de zorg. Daarnaast is langer gezond kunnen leven en zelfredzaam blijven steeds meer de norm. Er is vanuit de overheid dan ook veel aandacht voor preventie, met als doel ziekte te voorkomen. Lang gezond leven is niet alleen prettig voor mensen zelf, het levert ook een flinke besparing in zorgkosten op. Het betekent voor jou als verpleegkundige wel een meer voorlichtende en adviserende taak. En dan is er nog de technologie die een steeds belangrijkere rol inneemt in zorgorganisaties en bij mensen thuis. Kortom, je komt als ver-
Voordelen van zorgtechnologie Zorgtechnologie kan veel tijd besparen en de werkdruk verlagen, denk aan het meteen digitaal verwerken van informatie, of het gebruik van een zorgoproepsysteem zodat je als verpleegkundige precies weet waar je moet zijn. eHealth kan ook bijdragen aan de zelfstandigheid van de zorgvrager en hem meer regie geven over zijn gezondheid, meer vrijheid en grotere veiligheid thuis. Via een online portaal kan een zorgvrager zelf zijn medische gegevens inzien en bijhouden. Begeleiding en ondersteuning op afstand bevordert de zelfredzaamheid van de zorgvrager. Het kan bijvoorbeeld fouten met het innemen van medicatie helpen voorkomen. Gebruik van een app kan bijdragen aan een actievere rol van de zorgvrager, omdat hij door het zelf meten van de bloeddruk meer inzicht krijgt in de eigen gezondheid. Dus aan de ene kant is eHealth noodzaak en aan de andere kant heeft het zeker ook meerwaarde. 20
Untitled-1 Traject V&V22 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 20
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Traject
21 11:51
BEROEP MBO-VERPLEEGKUNDIGE
1
(EPD) is een systeem waarmee alle verschillende zorgprofessionals – dus ook van buiten de zorgorganisatie – medische gegevens van de zorgvrager kunnen opslaan, verwerken, uitwisselen en onderling afstemmen op elkaar. Een persoonlijke gezondheidsomgeving (PGO) is een website of app, waarin de zorgvrager zelf informatie over de eigen gezondheid bij kan houden, verzamelen, beheren en kan delen met anderen. Domotica Het begrip domotica staat voor elektronische aanpassingen in huis die bedoeld zijn om de zelfredzaamheid en de onafhankelijkheid van mensen te vergroten, zoals een bewegingssensor waarmee je kunt volgen of iemand hulp nodig heeft.
Figuur 1.5 Voorbeeld van zorgtechnologie: zorgoproepsysteem © Frank Muller / Zorginbeeld
Voorbeelden gebruik zorgtechnologie Beeldzorg Met beeldzorg kun je als zorgverlener op afstand met de zorgvrager communiceren. Je kunt bijvoorbeeld in de thuiszorg op afstand meekijken en begeleiden bij insuline spuiten of medicijngebruik.
Nadelen zorgtechnologie Nieuwe zorgtechnologie maakt in toenemende mate deel uit van het dagelijkse, persoonlijke leven van mensen en is dan ook steeds belangrijker en zelfs onmisbaar bij het verlenen van zorg. Maar nadelen zijn er ook. Het kost zorgverleners tijd en energie om te leren werken met steeds weer nieuwe technologische hulpmiddelen. Er zijn zorgen over de privacy bij systemen zoals een EPD. Daarnaast moet de zorgvrager in staat zijn om met een tablet, computer of smartphone om te gaan om allerhande handige apps te kunnen gebruiken. Zij kunnen zich onnodig zorgen maken als ze zelf hun waardes bijhouden via een app of verkeerde conclusies trekken uit metingen. Het risico bestaat dat met de toename van technologie het persoonlijke, directe contact met de zorgvrager afneemt. Van groot belang is dat technologische toepassingen de menselijke aandacht juist versterken en niet een gevoel van eenzaamheid vergroten.
Robotica Een robot die helpt bij fysieke taken, zoals het optillen van de zorgvrager uit bed, kan rugproblemen bij zorgverleners helpen voorkomen. Een maaltijdrobot kan de zorgvrager helpen die niet meer zelfstandig kan eten. Gps-systeem Met het gps-systeem (global positioning system) heeft de zorgvrager met bijvoorbeeld alzheimer meer bewegingsvrijheid en kan zelfstandig naar buiten, terwijl de zorgverlener op afstand precies kan volgen waar hij is. Sommige systemen hebben ook een alarmknop waarmee de zorgvrager direct contact kan opnemen met een zorgverlener, familie of kennis. Die kan dan de zorgvrager geruststellen en naar de plek gaan om hulp te bieden.
1.4
Elektronisch dossier Een elektronisch cliëntendossier (ECD) is een digitaal systeem waarin de zorgverlener binnen een zorgorganisatie belangrijke gegevens bijhoudt over de zorgvrager, bijvoorbeeld wat er op een dag is gebeurd en de resultaten van onderzoeken en metingen. Het elektronisch patiëntendossier
Professionele standaard
Van jou als zorgverlener wordt verwacht dat je werkt vanuit vaste standaarden, protocollen, wetten en richtlijnen. Deze zijn onderdeel van de professionele richtlijn van jouw beroepsgroep: de zogenoemde professionele standaard. Dit zijn de algemeen aanvaardbare uitgangspunten 21
Untitled-1 Traject V&V23 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 21
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
1
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
•
van de zorgverlening. Het gaat hierbij om wat belangrijk is om goede zorg te kunnen verlenen, maar ook om de manier waarop je je gedraagt bij het uitoefenen van je beroep, zoals bepaalde gedragsregels waar je je aan moet houden. Dit is je beroepshouding. Dat wil zeggen, een bepaalde, professionele houding waarover je dient te beschikken om je werk naar behoren uit te voeren.
• •
is op de hoogte van de voor haar relevante wetgeving; kan haar handelen verantwoorden; is kritisch op haar eigen handelen en het handelen van haar collega's.
Bron: De professionele standaard, een uitwerking, januari 2015, V&VN, Verpleegkundigen & Verzorgenden Nederland.
Je hoeft niet op de hoogte te zijn van álles wat onder de professionele standaard valt, maar wel van díe richtlijnen, handreikingen en wetten die op jouw handelen en gedrag in de dagelijkse praktijk van toepassing zijn. Je moet deze weten te vinden en kunnen gebruiken.
1.4.1 Zorgen voor kwaliteit De professionele standaard geeft weer wat de aanbevolen of vereiste manier van handelen is in je werk en wat er van jou in je functie als zorgprofessional wordt verwacht. De standaard geeft richting en biedt een houvast in je dagelijks werk en draagt daarmee bij aan het leveren van kwalitatief goede en verantwoorde zorg. Kwaliteit is belangrijk in de zorg. Het betekent dat je op een goede manier bezig bent met je vak en voldoet aan de eisen. Kwaliteit van zorg is het organiseren van de kwaliteit. Met de professionele standaard geeft de beroepsgroep aan wat zij onder kwalitatief goede en verantwoorde zorg verstaat. Hierin zijn ook de van buitenaf – via wetgeving – opgelegde regels opgenomen. Het is van belang je handelen af te stemmen, te kunnen toetsen en te kunnen verantwoorden op basis van een standaard. Dit draagt bij aan kwalitatief goede, verantwoorde en veilige zorg.
1.4.2 Basis voor de professionele standaard De basis voor de professionele standaard zijn de Beroepscode en het Beroepsprofiel van Verpleegkundigen en Verzorgenden. De Beroepscode beschrijft de richtlijnen voor het handelen van verpleegkundigen en verzorgenden, zoals respect, vertrouwelijkheid, eerlijkheid, autonomie (stimuleren van de zelfstandigheid en eigen keuzes van de zorgvrager) en rechtvaardigheid. Het Beroepsprofiel beschrijft de taakgebieden en competenties waarover een verpleegkundige of verzorgende moet beschikken om het beroep goed en verantwoord uit te oefenen. Wanneer je werkt met mensen staat de zorgverlener centraal en niet de richtlijnen en protocollen. Het is dan ook zeker niet zo dat alle regels uitgebreid in beide documenten beschreven staan, maar ze geven je wel een houvast waardoor je weet wat er van je wordt verwacht.
DE P ROFESSIO NEL E STANDA ARD Een verpleegkundige die handelt volgens de professionele standaard: • treedt met toewijding en aandacht de zorgvrager tegemoet; • is zich bewust van de morele en ethische aspecten in haar beroepsuitoefening; • houdt haar kennis en vaardigheden op peil en gaat actief op zoek naar de kennis die zij nodig heeft; • houdt zich op de hoogte van de meest recente ontwikkelingen binnen haar vakgebied;
1.5
Beroepscode
De Beroepscode is een richtinggevend document voor goed professioneel gedrag. Er staat in grote lijnen in hoe je moet handelen bij moeilijke vragen, situaties en dilemma's (situaties waarbij niet meteen een beste oplossing is).
22
Untitled-1 Traject V&V24 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 22
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Traject
21 11:51
BEROEP MBO-VERPLEEGKUNDIGE
1.5.1 Waar de beroepscode voor staat
1
van elektronische dossiers en sociale media, en het zorgvuldig omspringen met het milieu vastgelegd. Respect voor de levensbeschouwingen en gewoonten van zorgvragers is een ander voorbeeld van een richtlijn die in de beroepscode staat. De beroepscode is een belangrijk hulpmiddel om kwaliteit te bewaken en te verbeteren: • De richtlijnen maken helder aan welke gedragsregels jij en je collega's zich moeten houden. Je mag elkaar daar ook op aanspreken als het nodig is, bijvoorbeeld als een collega handelingen uitvoert die buiten haar deskundigheid vallen. • Je kunt je eigen waarden en normen toetsen aan de gedragsregels van de beroepscode. • De beroepscode speelt een rol bij de versterking van de positie van verpleegkundigen en verzorgenden. Je laat zien waar je als beroepsgroep voor staat. • De beroepscode geeft duidelijkheid aan anderen over wat voor de beroepsgroep belangrijk is, zoals het beroepsgeheim en een respectvolle benadering van de zorgvrager. • De beroepscode geeft houvast in de ethische discussies op het werk. Niet alleen in de dagelijkse werkpraktijk, maar ook om aan de buitenwereld te laten zien wat je positie als beroepsgroep is. Denk daarbij bijvoorbeeld aan kwesties als professionele grenzen in de relatie met de zorgvrager.
De beroepscode is een opsomming van waarden en normen die laat zien waar de beroepsgroep van verzorgenden en verpleegkundigen voor staat. Belangrijke waarden zijn bijvoorbeeld: betrouwbaarheid, eerlijkheid, respect, waardigheid, respect voor de eigen regie van de zorgvrager. De beroepscode helpt bij je handelen en de verantwoording daarvan. Daarnaast maakt de beroepscode aan zorgvragers, hun naasten, mantelzorgers, andere zorgverleners, zorgaanbieders en de samenleving duidelijk wat zij van jou als verpleegkundige mogen verwachten. Er is één beroepscode van verpleegkundigen en verzorgenden en deze is online beschikbaar en in een app: Beroepscode V&V. Het is belangrijk dat je nu al op de hoogte bent van de beroepscode voor de verpleging, want hij geldt ook al tijdens je opleiding.
Figuur 1.6 De Beroepscode V&V is beschikbaar als app
1.5.3 Hoe gebruik je de beroepscode?
© https://www.venvn.nl/thema-s/beroepscode/
De beroepscode is geen handboek en beschrijft niet in detail hoe je moet handelen. Het is vooral belangrijk dat je ook zelf nadenkt en de richtlijnen vertaalt naar je eigen situatie. En zo zal ook de organisatie waar je werkt de leidraad vertalen naar eigen protocollen, bijvoorbeeld over kleding (wel of geen uniform), het dragen van sieraden en hygiëne. Kom je een lastige situatie tegen in de praktijk waar je geen raad mee weet? Dan bespreek je het probleem allereerst met een collega of leidinggevende, of je brengt het naar voren in een teamoverleg. De volgende stap is
1.5.2 Gedragsregels De beroepscode geeft weer wat de hele beroepsgroep belangrijk vindt en waaraan men zich wil houden. In de beroepscode staan gedragsregels die duidelijk maken wat je als verpleegkundige moet doen en laten in je contacten met zorgvragers, collega's en anderen. Deze gedragsregels zijn door de beroepsgroep zelf opgesteld en gelden voor de hele beroepsgroep. Het is de basis van waaruit je werkt en een leidraad voor je handelen als professional. Zo is bijvoorbeeld het gebruik 23
Untitled-1 Traject V&V25 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 23
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
1
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
•
dan gezamenlijk met de richtlijnen in de beroepscode na te gaan wat in een bepaalde situatie de beste handelwijze is. Beroepsgeheim In het volgende voorbeeld zie je wat de beroepscode voorschrijft over het beroepsgeheim. Dit wil zeggen de plicht tot geheimhouding van informatie die je te weten bent gekomen van en over zorgvragers.
•
• De gezondheidsproblemen van mevrouw A Errol werkt als verpleegkundige in het ziekenhuis. In de gang komt een oudere meneer naar hem toe. Hij stelt zich voor als meneer B. Hij is de buurman van mevrouw A, vertelt hij. Hij vraagt belangstellend hoe het met haar gaat en vertelt dat ook de andere buren benieuwd zijn. Haar opname in het ziekenhuis kwam zo onverwacht. Mag hij misschien weten wat er allemaal aan de hand is met zijn buurvrouw? Mag Errol meneer B informeren over de aard van de gezondheidsproblemen van mevrouw A?
•
aan de zorgverleners, die direct bij de zorgverlening aan de zorgvrager betrokken zijn, de informatie geef die zij voor de zorgverlening aan de zorgvrager nodig hebben en dit ook aan de zorgvrager laat weten; aan de vertegenwoordiger informatie verstrek over de zorgvrager, als de zorgvrager niet (alleen) kan of mag beslissen; informatie over de zorgvrager verstrek als dat wettelijk verplicht is; slechts in uitzonderlijke gevallen mijn zwijgplicht mag verbreken als ik een conflict ervaar tussen mijn plicht tot geheimhouding en mijn plicht om ernstige schade voor de zorgvrager of een ander te voorkomen (conflict van plichten).
Bron: Beroepscode voor Verpleegkundigen en Verzorgenden.
Als verpleegkundige heb je een beroepsgeheim. Zonder toestemming van de zorgvrager geef je geen informatie van en over de zorgvrager door aan anderen. De basisregel van het beroepsgeheim in de beroepscode is: Je zwijgt over wat je over en van de zorgvrager en zijn omgeving te weten bent gekomen tijdens de zorgverlening (tijdens de uitoefening van je beroep). Je beroepsgeheim geldt ook bij communicatie met andere zorgverleners via telefoon, app of e-mail en bij het gebruik van sociale media. Het belang van die basisregel is zo groot, dat je kunt spreken van een 'zwijgplicht'. Je mag er niet van uitgaan dat de zorgvrager het goed vindt dat je informatie aan anderen verstrekt. De zwijgplicht geldt ook voor wat de zorgvrager in vertrouwen aan jou vertelt. Toch zijn er ook uitzonderingen op het beroepsgeheim. In sommige situaties mag je of moet je zelfs het beroepsgeheim doorbreken. Uitzonderingen op het beroepsgeheim zijn: • de zorgvrager geeft je toestemming; • de zorgvrager heeft een wettelijke vertegenwoordiger (bijvoorbeeld omdat hij wilsonbekwaam is en niet zelfstandig beslissingen kan nemen);
A RT IKEL 2.12 In artikel 2.12 van de Beroepscode staat: Als verpleegkundige/verzorgende ga ik zorgvuldig om met vertrouwelijke informatie over de zorgvrager (het beroepsgeheim). Dat betekent onder andere dat ik • geheimhoud wat mij tijdens de beroepsuitoefening in vertrouwen is verteld of wat ik gehoord of gezien heb en waarvan ik moet begrijpen dat het vertrouwelijk van aard is; • mij ervoor inzet dat er geen informatie over de zorgvrager via welke weg dan ook verspreid wordt en dat ik mij daar zelf ook niet schuldig aan maak; • alleen informatie van en over de zorgvrager geef aan anderen, inclusief naasten van de zorgvrager, als de zorgvrager (en/of zijn vertegenwoordiger) daarvoor toestemming heeft gegeven; 24
Untitled-1 Traject V&V26 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 24
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Traject
21 11:51
BEROEP MBO-VERPLEEGKUNDIGE
• • • •
•
er zijn andere zorgverleners betrokken bij de directe zorgverlening; er is een wettelijke plicht (bijvoorbeeld als er sprake is van kindermishandeling); je staat voor een conflict van plichten (bijvoorbeeld je plicht om ernstige schade van de zorgvrager te voorkomen); zwaarwegend belang (of hiervan sprake is, bepaalt een rechter).
• • •
Zorg ook goed voor jezelf In de beroepscode staat het welzijn van de zorgvrager voorop. Dit betekent dat je vooral opkomt voor de belangen van de zorgvrager. Toch is er in de beroepscode ook aandacht voor jou als verpleegkundige om ervoor te zorgen dat je ook oog hebt voor jezelf en je eigen (emotionele) gezondheid, en niet over je grenzen gaat bij het verlenen van zorg. Hieronder zie je voorbeelden van deze aandacht in de beroepscode voor eigen grenzen en rechten.
1
mij in conflictsituaties adequaat kan voorzien van morele en/of juridische bijstand; let op mijn sociaal, geestelijk en lichamelijk welzijn; zo ergonomisch mogelijk werk; in geval van ziekte dit direct meldt en met mijn leidinggevende en/of collega's overleg of het verstandig is aan het werk te gaan.
2.5 Als verpleegkundige/verzorgende heb ik het recht om op grond van gewetensbezwaren te weigeren om mee te werken aan bepaalde (be)handelingen. Dat betekent onder andere dat ik: • medewerking weiger aan (be)handelingen die mij in ernstig conflict brengen met mijn levensovertuiging of persoonlijke waarden- en normenbesef; • mijn gewetensbezwaren, waar mogelijk, tijdig kenbaar maak; • bij gewetensbezwaren de zorg gemotiveerd teruggeef aan mijn leidinggevende of, als er geen leidinggevende is, aan één van mijn collega's; • als zelfstandig werkende, mijn gewetensbezwaren meld aan de zorgvrager (of andere betrokkenen) en zorg verleen totdat die overgenomen wordt; • wel de zorg verleen, die niet direct in relatie staat tot de handeling of ingreep waartegen ik gewetensbezwaren heb, tenzij die zorg ook door een collega wordt overgenomen.
EIGEN G RENZ EN EN REC HTEN 1.5 Als verpleegkundige/verzorgende ken ik de grenzen van mijn eigen deskundigheid en beroepsverantwoordelijkheid en verricht ik alleen handelingen die binnen deze grenzen liggen. Dat betekent onder andere dat ik: • geen opdrachten en verantwoordelijkheden accepteer die buiten de grenzen van mijn deskundigheid en/of beroepsverantwoordelijkheid liggen; • in dergelijke gevallen adequaat weet door te verwijzen; • hulp zoek in situaties waar ik alleen niet uit kom.
Bron: Beroepscode voor Verpleegkundigen en Verzorgenden.
1.6
1.9 Als verpleegkundige/verzorgende zorg ik goed voor mezelf. Dat betekent onder andere dat ik: • mijn rechten en plichten als werknemer ken;
Beroepsprofiel
Naast de beroepscode is er nog een ander document dat garant staat voor de bewaking van de professionele standaard van verpleegkundigen. Het beroepsprofiel omschrijft de inhoud 25
Untitled-1 Traject V&V27 - Zorg, beroep en organisatie niveau 4.indb 25
27/07/2021 10:26 5/07/2021 11:51
Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de zorgopleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving. Traject is gebaseerd op de kwalificatiedossiers 2020 voor de opleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. In deze kwalificatiedossiers hebben de CanMEDS-rollen een belangrijke plek gekregen, net als technologie en is er meer aandacht voor de zorgvrager en zijn eigen regie en welzijn. Traject sluit aan op de kwalificatiedossiers met actueel en vernieuwend materiaal dat is ontwikkeld in samenwerking met docenten en experts uit het werkveld.
Zorgverlening, beroep en organisatie
Traject bestaat uit: - theorieboeken, inclusief een licentie voor de online leeromgeving; - een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden, zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten. Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: - Een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren. - Actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk. - Begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of zij de theorie voldoende beheerst. - Een begrippenlijst. Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: - Een grote variëteit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback. - Praktijksituatie(s) met CanMEDS-rollen. Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten gekoppeld aan CanMEDS-rollen, houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen. - Beroepsvaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van communicatieve, instrumenteel-technische en sociaal-agogische vaardigheden. - Door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen. - Een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of zij de stof beheerst. - Een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen. Wil je weten welke materialen er nog meer beschikbaar zijn bij Traject? Kijk dan op https://www.thiememeulenhoff.nl/mbo/zorg/traject.
Auteurs: M.C. Baseler M.J.L. van Geleuken M.B.J. Linssen R.F.A. Schrijver Eindredactie: C.M. Louz
Untitled-1 28 MBO_Traject_VP_ZorgverleningBeroepOrganisatie_N4_DRUK.indd All Pages
27/07/2021 10:26