VERZORGENDE IG NIVEAU 3
Zorgverlening, beroep en organisatie
Zorgverlening, beroep en organisatie Untitled-1 1
27/07/2021 10:23 2/07/2021 12:02
Untitled-1 2
27/07/2021 10:23
Traject
A&F
MOD ULE ZBO
1
Zorg, beroep en organisatie
Auteurs M.C. Baseler M.J.L. van Geleuken M.B.J. Linssen R.F.A. Schrijver Eindredactie C.M. Louz
Untitled-1 Traject V&V3- Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 1
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Colofon Auteurs
Over ThiemeMeulenhoff
M.C. Baseler M.J.L. van Geleuken M.B.J. Linssen R.F.A. Schrijver
ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt.
Eindredactie C.M. Louz
Met medewerking van A. Liedtke-van Eijck N. van Os E. van Rijswijk-Hofman H. Verkerk
Fotografie omslag Peter Bak, Rotterdam
Omslagontwerp Studio Fraaj, Rotterdam
Vormgeving binnenwerk Studio Michelangela
Opmaak binnenwerk Crius Group, Hulshout
Samen leren vernieuwen. www.thiememeulenhoff.nl ISBN 978 90 06 95286 5 Eerste druk, eerste oplage, 2021 © ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2021 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.
Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd. Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.
Untitled-1 Traject V&V4- Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 2
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Traject
21 11:24
Voorwoord Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de welzijnsopleidingen Pedagogisch werk en Maatschappelijke zorg. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving. Traject is gebaseerd op het kwalificatiedossier 2021, maar ook op de nieuwe wet- en regelgeving, bijvoorbeeld de Wet IKK. Daarnaast is er meer aandacht voor online communicatie en sociale media en is het materiaal ingericht op het breder inzetbaar zijn van de pedagogisch medewerker in de toekomst. In Traject hebben al deze elementen een plek gekregen en de methode heeft een opzet, onder andere met leerdoelen gekoppeld aan theorie en opdrachten, die aansluit bij actuele manieren van leren en verwerken. Traject bestaat uit: • theorieboeken, inclusief een licentie voor de online leeromgeving; • een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden, zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten. Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: • Een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren. • Actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk. • Begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of zij de theorie voldoende beheerst. • Een begrippenlijst. Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: • Een grote variëteit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback. • Praktijksituaties. Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten gekoppeld aan houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen. • Beroepsvaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van verschillende vaardigheden. • Een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of zij de stof beheerst. • Een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen. • Door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen. We wensen alle studenten en docenten veel plezier en succes met het werken met Traject. Amersfoort 2021, Auteurs, redactie en uitgever
3
Untitled-1 Traject V&V5- Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 3
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Untitled-1 Traject V&V6- Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 4
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Traject
21 11:24
Inhoudsopgave
Module 1
Oriëntatie op het beroep
11
Je leest het dossier van meneer Alaoui die een stoma heeft 1 Beroep mbo-verzorgende 16 1.1 Verzorging 16 1.2 Werken in de gezondheidszorg 19 1.3 Veranderingen in de zorg 19 1.4 Professionele standaard 22 1.5 Beroepscode 23 1.6 Beroepsprofiel 27 Begrijp je de theorie? 33 2 Het werkveld 34 2.1 Werken in een organisatie 34 2.2 Zorgsectoren 34 Begrijp je de theorie? 41 3 Samenwerkingspartner 42 3.1 Samenwerkingspartner 42 3.2 Samenwerken met de zorgvrager 43 3.3 Samenwerken met collega's 47 3.4 Samenwerken met informele zorgverleners 49 Begrijp je de theorie? 53 Begrippen 54
Module 2
Wet- en regelgeving in de zorg
12
57
Meneer Buitink heeft steeds meer zorg nodig 58 1 Wetten en regels over de zorgverlening 62 1.1 Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) 62 1.2 De Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) 71 1.3 Wet op de beroepen in de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) 74 1.4 Wet zorg en dwang 77 1.5 Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) 80 1.6 Wet publieke gezondheid (Wpg) 82 Begrijp je de theorie? 84 2 Werk en inkomen 85 2.1 UWV 85 2.2 De Participatiewet 87 2.3 Arbeidsomstandighedenwet 87 2.4 Een collectieve arbeidsovereenkomst 89 Begrijp je de theorie? 90 3 Financiering van de zorgkosten 91 3.1 Kosten van de zorg 91 3.2 De Zorgverzekeringswet 92 3.3 Wet maatschappelijke ondersteuning 2015 94 3.4 Wet langdurige zorg 95 5
Untitled-1 Traject V&V7- Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 5
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
ZBO
3.5 De Jeugdwet 97 3.6 Het persoonsgebonden budget en zorg in natura 97 Begrijp je de theorie? 99 4 Wetten en belangenorganisaties die opkomen voor zorgvragers en zorgverleners 4.1 Wet op de ondernemingsraden 100 4.2 Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen (Wmcz) 102 4.3 Organisaties voor zorgvragersbelangen 104 Begrijp je de theorie? 107 Begrippen 108
Module 3
Organisatie van zorg
113
Het echtpaar Jonissen zoekt een nieuw evenwicht 114 1 Organisatie van de gezondheidszorg in Nederland 118 1.1 Indeling van de gezondheidszorg 118 Begrijp je de theorie? 123 2 Ontwikkelingen en trends in organisatie van zorg 124 2.1 Kwaliteitskaders voor de organisatie van zorg 124 2.2 Organisatie van zorg; rol en taken van gemeenten 127 2.3 Organisatie van zorg; rol en taken van zorgaanbieders 129 2.4 Organisatie van zorg; rol en taken van zorgvragers 129 2.5 Ontwikkelingen die effect hebben op de organisatie van zorg Begrijp je de theorie? 134 3 Organisatie van de zorg; ontwikkelingen en knelpunten 135 3.1 Van aanbodgericht naar vraaggericht werken 135 3.2 De juiste zorg op de juiste plek 136 3.3 Diversiteit in de zorg 141 3.4 Kostenstijging gezondheidszorg 143 3.5 Technologische mogelijkheden 143 Begrijp je de theorie? 145 Begrippen 146
Module 4
100
Werken in een zorgorganisatie
130
149
Loes voelt zich gediscrimineerd 150 1 Kenmerken van een zorgorganisatie 154 1.1 Organisatie 154 1.2 Missie, visie en doelstellingen 159 1.3 Regels en grenzen in het werk 162 1.4 Cao en rechtspositie in het beroep 163 1.5 Rechten en plichten 164 Begrijp je de theorie? 166 2 Werkklimaat 167 2.1 Begrip 'werkklimaat' 167 2.2 Belang van een goed werkklimaat 169 2.3 Kenmerken van een goed werkklimaat 171 2.4 Agressie en intimidatie 178 2.5 Veilig werken 182 2.6 Medezeggenschap 183 Begrijp je de theorie? 186 6
Untitled-1 Traject V&V8- Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 6
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Traject
21 11:24
3 Arbeidsomstandigheden 187 3.1 Ziekte en verzuim 187 3.2 Beroepsziekten 189 3.3 Arbeidstijden 194 3.4 Balans tussen werk en privé 196 3.5 Pesten 199 3.6 Seksuele intimidatie op het werk 200 3.7 Discriminatie op het werk 201 3.8 Gevaarlijke stoffen 203 Begrijp je de theorie? 206 Begrippen 207
Module 5
Samenwerken in de zorg
209
Overleggen over de zorg voor mevrouw Ramsingh is van groot belang 210 1 Multidisciplinaire samenwerking 214 1.1 Multidisciplinaire samenwerking 214 1.2 Samenwerking in een keten 216 1.3 Samenwerking in een organisatie 218 1.4 Beroepen- en kwalificatiestructuur verpleging en verzorging 221 1.5 Zorg in de eerste en tweede lijn 224 1.6 Samenwerken en technologie 226 Begrijp je de theorie? 228 2 Deelnemen aan overleg en besprekingen 229 2.1 Overleg 229 2.2 Overleg gericht op de zorgvrager 230 2.3 Overleg gericht op de samenwerking 233 Begrijp je de theorie? 236 3 Consult 237 3.1 Consult en consultatie 237 Begrijp je de theorie? 244 4 Samenwerken in veranderende omstandigheden 245 4.1 Veranderde positie van de zorgvrager 245 4.2 Overheidsbeleid 247 4.3 Veranderde werkwijze van zorgaanbieders 247 4.4 Marktwerking 250 4.5 Toenemende invloed van zorgverzekeraars, zorgkantoor en gemeente 251 4.6 Consequenties voor verzorgenden 251 Begrijp je de theorie? 256 Begrippen 257
Module 6
Werkzaamheden organiseren in de zorg
Jouw zorg voor Anton loopt niet op rolletjes 1 Zorgsystemen 263 1.1 Taakgericht zorgsysteem 263 1.2 Vraaggericht zorgsysteem 265 1.3 Mengvormen zorgsysteem 267 1.4 Kwaliteitsstandaard 268
259
260
7
Untitled-1 Traject V&V9- Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 7
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
ZBO
1.5 Richtlijnen 268 1.6 Protocollen 269 1.7 Zorgpaden 270 Begrijp je de theorie? 272 2 Onderhandelen en afspraken maken in de zorg 273 2.1 Dwingen of onderhandelen 273 2.2 Overreden en overtuigen 275 2.3 Waardoor verlopen afspraken niet goed? 276 2.4 Reacties op regels en afspraken 277 2.5 Onderhandelen met zorgvragers, collega's en leidinggevenden Begrijp je de theorie? 281 3 Coördinatie en continuïteit van zorg 282 3.1 Zorg coördineren 282 3.2 Competenties bij zorgcoördinatie 285 3.3 ICT en coördineren van zorg 287 3.4 Continuïteit van zorg 288 Begrijp je de theorie? 293 4 Leidinggeven in een organisatie 294 4.1 Sturing door de leiding 294 4.2 Taken van leidinggevenden 296 4.3 De leidinggevende 297 4.4 Leiderschapsstijlen 299 Begrijp je de theorie? 304 Begrippen 305
Module 7
278
Kwaliteit en veiligheid 307
Verpleeghuis Wilderhoven streeft een keurmerk na 308 1 Kwaliteit van zorg 312 1.1 Het begrip 'kwaliteit van zorg' 312 1.2 De rol van de overheid en de zorgvrager 316 1.3 Ondersteunende programma's met aandacht voor veilige zorg 320 1.4 Omgaan met klachten 321 Begrijp je de theorie? 325 2 Modellen en methoden van kwaliteitsbewaking 326 2.1 Kwaliteitsbewaking 326 2.2 Interne en externe kwaliteitsbewaking 328 2.3 Methoden voor kwaliteitsbewaking 332 2.4 Kwaliteitsbevordering 335 2.5 Rol van deskundigen bij kwaliteitsbevordering 337 2.6 Praktische hulpmiddelen voor beoordeling van kwaliteit van zorg 338 2.7 Methoden voor risico-inventarisatie en kwaliteitsverbetering 342 Begrijp je de theorie? 345 Begrippen 346
8
Untitled-1 Traject V&V10 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 8
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Traject
21 11:24
Module 8
Professionele ontwikkeling 347
Je werkt aan je professionele ontwikkeling 348 1 Deskundigheid op peil houden 352 1.1 Een leven lang leren 352 1.2 Motieven voor leren 354 1.3 Verschillende vormen van leren 357 1.4 Wetenschappelijk onderzoek 359 1.5 E-learning 360 Begrijp je de theorie? 363 2 Deskundigheidsbevordering in de praktijk 364 2.1 Bij- en nascholing 364 2.2 Reflectie op je beroepsmatig handelen 366 2.3 Themabijeenkomst 370 Begrijp je de theorie? 373 3 Werkbegeleiding 374 3.1 Opleidingsstelsel 374 3.2 Werkbegeleiding geven 375 Begrijp je de theorie? 379 4 Ontwikkeling van het beroep 380 4.1 Opkomen voor je vak 380 4.2 Je stem laten horen 381 4.3 Argumenten gebruiken 382 4.4 Deelnemen aan discussies 384 4.5 Ethische vragen 386 4.6 Beroepsontwikkeling 388 4.7 Beroepsverenigingen en vakbonden 390 Begrijp je de theorie? 393 Begrippen 394
Register
395
9
Untitled-1 Traject V&V11 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 9
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Untitled-1 Traject V&V12 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 10
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Traject
21 11:24
ZBO MOD ULE
1
Oriëntatie op het beroep Voor de verzorging kies je als je graag met mensen werkt. Het is een afwisselend beroep en nooit saai. Als verzorgende IG verleen je dagelijkse zorg aan mensen die hulp nodig hebben. Je ondersteunt ze bij de persoonlijke verzorging en verricht verpleegtechnische handelingen. Je adviseert over een gezonde levensstijl, veiligheid en het gebruik van medische hulpmiddelen. Daarnaast ben je organisator, kwaliteitsbewaker en samenwerker. Je gaat samenwerken met de zorgvrager, collega's, mantelzorgers, vrijwilligers en zorgprofessionals in andere beroepsgroepen. In deze module staat de oriëntatie op het beroep van verzorgende IG centraal. Het is goed om te weten waar je aan begint. Een oriëntatie geeft inzicht in het beroep. Wat houdt het werk in en wat moet je kunnen? Je kunt in verschillende sectoren werkzaam zijn, zoals de thuiszorg, het verpleeghuis, de jeugdzorg en kraamzorg.
Auteur M.C. Baseler Eindredactie C.M. Louz
Untitled-1 Traject V&V13 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 11
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
© Frank Muller / Zorginbeeld ©
Je leest het dossier van meneer Alaoui die Hier de fotoheeft titel een stoma Meneer Alaoui Mevrouw Dobberman (49) werkt (84)inheeft de bouw kanker. en is Deinartsen zijn vrije verwachten tijd graag dat bezig mevrouw in zijn volkstuin. binnen In enkele de zomer weken kwam zalhij sterven. met klachten Mevrouw bij is deop huisarts. de hoogte Hij had van haar al weken situatie. moeite Ze krijgt met zijn 24-uurs ontlaszorg van ting. 'Hetde lijkt zorgorganisatie of er iets zit waardoor waar jij als ik niet verzorgende poepen kan', IG werkzaam zei hij. Debent. huisarts Metvertrouwde een team collega het niet.verzorgenden Na onderzoekwissel in hetjeziekenhuis de dien sten bleek vaner8een uurkwaadaardige bij mevrouw af.tumor Je helpt in de mevrouw endelbij de te darm persoonlijke zitten. Tijdens verzorging de operatie en bijisde een Algemene stoma geplaatst. Dagelijkse levensbehoeften (ADL). ‘ik ben zode Vanaf blijdag metnajullie’ de operatie zegt mevrouw leerde meneer Dobberman Alaoui wanneer meteenjehoe haar hijhelpt het stomamateriaal bij het drinken van moet zelf een kopje knippen, thee.aanbrengen, Wanneer je even vervangen bij haar engaat legen. zitten Mevrouw zegt zeAlaoui dat ze oefende het moeilijk mee,vindt om te sterven. waardoor zij ook Zeweet is even hoe stilalles en zegt werkt. dan In‘mijn de dagen man na is hier de operatie gestorven. thuis Hier heeft wil ik meneer ook sterven. In het moeilijk. Alaoui huis waarJijikbent mijnals kinderen verzorgende heb gekregen’. betrokken bij de thuiszorg van meneer Mevrouw Alaoui. Je ondersteunt Dobberman (84) hemheeft bij dekanker. ADL, het Deverzorgen artsen verwachten van zijn stoma dat mevrouw en de operatiebinnen enkele Hij wond. weken heeftzalveel sterven. pijn, voelt Mevrouw zich misselijk is op de en hoogte heeftvan geen haar trek. situatie. Hij valtZe afkrijgt en heeft 24-uurs ook zorgvan last vanvermoeidheid. de zorgorganisatie Omdat waar hijjij moeilijk als verzorgende kan zittenIG vanwege werkzaam de wond, bent. Met ligt hij eenvooral team op collega bed. Hijverzorgenden mist zijn dagelijkse wisselgang je denaar dienzijn sten volkstuin van 8 uur enbij voelt mevrouw zich depressief: af. Je helpt 'Als mevrouw dit nu bij deleven mijn persoonlijke is, dan vind verzorging ik er niks enmeer bij deaan', Algemene zegt hijDagelijkse tegen jou. levensbehoeften Je vindt het lastig(ADL). om hierop ‘ik ben te reageren. zo blij met Je vraagt jullie’ zegt je af mevrouw hoe je meneer Dobberman Alaoui kunt wanneer helpen je haar wat positiever helpt bij het te denken. drinken van eenwe 'Zullen kopje eventhee. uw stoma Wanneer controleren?', je even bij haar vraaggaat je. 'Graag, zitten dan zegthebben ze dat zewe het dat moeilijk ook maar vindt om tegehad', weer sterven. reageert Ze is even meneer stil en Alaoui. zegt dan Je merkt ‘mijn direct man isop hier datgestorven. de huid is Hier ontstoken. wil ik ook Je weet sterven.dit dat In meestal het huis tot waar meer ik mijn problemen kinderen leidt, hebzoals gekregen’. lekkages, omdat je het opvangmateriaal niet goed kunt aanbrengen. Je maakt je ongerust over de wond en ziet in dat je dit niet zelf kunt oplossen. 12
Untitled-1 Traject V&V14 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 12
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Traject
21 11:24
ORIËNTATIE
1 WO O R DW E B Bij het lezen van de praktijksituatie kom je misschien een aantal onbekende(re) begrippen tegen. Maak een woordweb waarin je de begrippen noteert die je niet of nog niet helemaal kunt uitleggen aan iemand anders. Ga met behulp van je (digitale) boeken en/of betrouwbare bronnen op het internet op zoek naar de betekenis van de begrippen en plaats deze in je woordweb. Ga daarna in gesprek met een medestudent en stel elkaar kritische vragen over de begrippen. Tip: Zoek eens naar handige websites om een woordweb te maken. Bijvoorbeeld: mindmeister.com of canva.nl.
13
Untitled-1 Traject V&V15 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 13
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE
2 J I J A L S V E R ZO R G E N D E I G Als verzorgende IG geef je zorg en aandacht aan mensen die dat door omstandigheden tijdelijk, of juist langdurig, niet meer zelf kunnen. Zo doe jij er alles aan om ervoor te zorgen dat iemand ondanks een ziekte of ouderdom zo zelfstandig mogelijk kan leven. Een prachtig beroep! 1. Noteer in vier steekwoorden waarom jij hebt gekozen voor de opleiding Verzorgende IG. Maak daarna tweetallen. 2. Bekijk de vier steekwoorden van je medestudent en stel hier vragen over. Zorg dat het jou duidelijk wordt waarom jouw medestudent graag verzorgende IG wil worden. Wissel daarna van beurt. Tip: Je kunt in overleg met je docent ook klassikaal pitchen waarom jouw medestudent graag verzorgende IG wil worden. Zeker aan de start van de opleiding is het een leuke kennismakingsopdracht.
3 J O U W TA K E N PA K K E T A L S V E R ZO R G E N D E I G 1. In de situatie van meneer Alaoui vind je het lastig om te reageren op zijn neerslachtigheid. 'Als dit nu mijn leven is, dan vind ik er niks meer aan', zegt hij tegen jou. Denk individueel een paar minuten na over deze situatie. Noteer hoe je hierop kunt reageren. Wissel met je medestudent ervaringen uit. 2. In de situatie van meneer Alaoui heb je als verzorgende een aantal verschillende taken. Je ondersteunt hem bij de ADL en bij het verzorgen van zijn stoma en operatiewond. Naast deze verpleegtechnische taken heb je ook 'begeleidende taken'. Kun je bedenken welke begeleidende taken je in de situatie van meneer Aloui hebt? Tip: De antwoorden staan niet letterlijk in de tekst.
14
Untitled-1 Traject V&V16 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 14
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Traject
21 11:24
ORIËNTATIE
4 M O E I L I J K E WO O R D E N I N D E Z E M O D U L E In deze module kunnen woorden voorkomen waarvan je de betekenis nog niet kent. Dit kunnen beroepswoorden of vaktaalwoorden zijn, die je nog nooit eerder hebt gelezen. Zorg ervoor dat je ze begrijpt en kunt gebruiken in de module. Als je de woorden begrijpt, is het gemakkelijker om opdrachten in deze module te maken. Noteer tijdens het lezen van de theorie de woorden die je niet begrijpt. Geef van elk woord de betekenis en een voorbeeldzin. Woord
Betekenis
Voorbeeldzin
Tip: In de begrippenlijst van deze module vind je alvast een selectie van vaktaalwoorden die met deze module te maken hebben.
15
Untitled-1 Traject V&V17 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 15
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
1
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
Beroep mbo-verzorgende 1 LEERDOELEN
• • • • • • • •
Je kunt uitleggen wat het beroep van verzorgende IG inhoudt. Je kunt toelichten wat verzorgen en verplegen is. Je kunt beschrijven welke belangrijke veranderingen er plaatsvinden in de zorg. Je kunt samenvatten wat professionele zorg inhoudt. Je kunt omschrijven wat werken volgens een professionele standaard is. Je kunt beschrijven wat CanMEDS-rollen betekenen. Je kunt uitleggen welke competenties je nodig hebt bij elk van deze rollen. Je kunt bespreken in welke zin de beroepscode en het beroepsprofiel richtinggevend zijn voor je professionele beroepshouding en je taken als verzorgende.
Wat houdt het beroep van verzorgende IG precies in? Wat is verzorgen? Wat zijn je taken en welke vaardigheden heb je ervoor nodig? In je functie als verzorgende heb je verschillende rollen. Voor elk van die rollen heb je bepaalde kennis, houdingen en vaardigheden nodig die je helpen professionele zorg te bieden. Je bent in je werk gebonden aan regels en wetten die richtinggevend zijn voor je taken en goed professioneel gedrag. Welke zijn dat en wat wordt er precies van je verwacht? Welke belangrijke zaken spelen er in de zorg en welke veranderingen hebben invloed op het vak?
1.1
Verzorging
1.1.1
Wat is verzorgen?
Verzorgen is iemand of iets voorzien in wat hij nodig heeft. Als verzorgende IG geef je zorg en aandacht aan mensen die dat door omstandigheden tijdelijk of juist langdurig niet meer zelf kunnen. Zo doe jij er alles aan om ervoor te zorgen dat iemand ondanks een ziekte of ouderdom zo zelfstandig mogelijk kan leven. Je stimuleert de zelfredzaamheid van mensen en ondersteunt hen op een manier die zij nodig hebben. Je moet goed kunnen omgaan met vragen en wensen van de mensen voor wie jij zorgt. Je stimuleert vooral hun vermogen zich aan te passen en een eigen regie te voeren bij het omgaan met hun ziekte, aandoening of beperking. Je werkt met mensen van alle leeftijden, met verschillende achtergronden, die om uiteenlopende
Je staat aan het begin van je opleiding tot verzorgende IG. Verzorgende IG betekent voluit: Verzorgende Individuele Gezondheidszorg (VIG). Je helpt mensen die persoonlijke, individuele begeleiding nodig hebben. De term VIG of VIG'er (Vigger) is ook gebruikelijk. Verzorgenden IG werken vooral in de verpleeghuiszorg, woonzorg, thuiszorg, geestelijke gezondheidszorg, kraamzorg of gehandicaptenzorg. Soms zijn zij ook werkzaam in een ziekenhuis of revalidatiecentrum. Verzorging is een vak. Je biedt in je functie van verzorgende IG beroepsmatige zorg. Dit is zorg die je als beroepsbeoefenaar verleent, waarvoor je bent opgeleid en waarvoor je betaald wordt. 16
Untitled-1 Traject V&V18 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 16
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Traject
21 11:24
BEROEP MBO-VERZORGENDE
1
redenen zorg nodig hebben. Denk aan ouderen, aan mensen die moeten revalideren na een operatie, of vrouwen die zijn bevallen. Of denk aan mensen met een chronische ziekte. Een chronische ziekte is een aandoening die een langdurig, vaak langzaam verslechterend verloop heeft, zoals hart- en vaatziekten, dementie of COPD (longziekte), waardoor iemand ernstig in zijn normale functioneren wordt belemmerd. Professional Je bent straks een professional: iemand die methodisch denkt en handelt. Je hebt in de zorg die je biedt een duidelijk doel. Je doel is de gewenste situatie waar je met de zorgvrager naartoe wilt werken, binnen een bepaalde periode. Dit doel leg je vast in een zorgplan. Een zorgplan is een document waarin je vastlegt welke zorg geleverd wordt, door wie en hoe. Dit 'toewerken naar een gewenste situatie' doe je zo mogelijk samen met de zorgvrager. Je legt de regie zoveel mogelijk bij de zorgvrager die, als hij dat wil en kan, zelf bepaalt wat voor hem belangrijk is. Een professional biedt professionele zorg. Dat is het verlenen van zorg als beroep. Je werkt, samen met de andere beroepsbeoefenaren in de zorg, volgens vaste standaarden en richtlijnen. Je volgt daarbij een aantal vaste stappen: 1 verzamelen van gegevens; 2 vaststellen van de zorgproblemen; 3 vaststellen van zorgdoelen; 4 plannen van zorg- en ondersteuningsactiviteiten; 5 uitvoeren van zorg- en ondersteuningsactiviteiten; 6 evalueren van zorgproces.
Figuur 1.1 Bij de dagelijkse verzorging kun je veel voor
iemand betekenen © Frank Muller / Zorginbeeld
Wat houdt het werk in? Als verzorgende IG heb je de keuze om te werken in verschillende richtingen, zoals de ouderenzorg, gehandicaptenzorg, geestelijke gezondheidszorg en kraamzorg. Je kunt werkzaam zijn bij uiteenlopende organisaties, zoals een verpleeghuis en een kleinschalige woonvoorziening, of als zelfstandig beroepsbeoefenaar bij de mensen thuis. Je belangrijkste taken zijn het verplegen, verzorgen en begeleiden van mensen die hulp nodig hebben. Tot deze zorg behoren onder andere de persoonlijke, dagelijkse verzorging, en verpleegtechnische handelingen zoals injecteren. Je bent verantwoordelijk voor de medicatie en hebt begeleidende taken. Je hebt een centrale rol in de uitvoering, organisatie en coördinatie van de zorg rondom de zorgvrager. Coördinatie van zorg wil zeggen: regelen, afstemmen en op elkaar laten aansluiten van verschillende vormen van zorg rondom een zorgvrager. Je komt in aanraking met allerlei aandoeningen die allemaal een andere aanpak vragen. Het is daarom belangrijk dat je op de hoogte bent van de nieuwste behandelmethoden. Je moet empathisch, zorgzaam, flexibel en enthousiast zijn, zelfstandig kunnen werken én goed kunnen samenwerken. Je communiceert met de zorgvrager en met de mensen in zijn sociale omgeving. Je adviseert over een gezonde leefstijl en beantwoordt vragen van de zorgvrager. 'Het werk geeft enorm veel voldoening', hoor je zorgverleners vaak zeggen. Maar in je werk zul je ook lastige situaties tegenkomen. Hulp nodig hebben, maakt iemand afhankelijk van anderen. Een zorgvrager is misschien ongerust, ver-
1.1.2 Werken als verzorgende IG Voor de verzorging kies je als je graag met mensen werkt. Mensen die, voor korte of langere tijd, zorg en aandacht nodig hebben. Het is een beroep met werk waar je trots op mag zijn en dat ook veel voldoening geeft. Het is werk waarmee je ook bij de dagelijkse verzorging echt iets voor iemand kunt betekenen.
17
Untitled-1 Traject V&V19 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 17
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
1
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
•
drietig, bang, boos of in de war. Een van je belangrijkste taken is dan ook troost bieden en geruststellen.
EEN BA AN DIE ER ÉC HT TOE DOE T Esra (26) werkte in de horeca en volgt nu de opleiding Verzorgende IG: 'Ik was op zoek naar een nieuwe uitdaging. Ik zorg graag voor anderen, wil echt wat voor mensen betekenen en ze een fijn gevoel geven. Ik ben een echte doener, ik wil straks een baan die er écht toe doet. Maar onzekerheden zijn er ook. Een baan in de zorg kies je niet zomaar. Het lijkt me best spannend te gaan werken met al die verschillende mensen die het niet gemakkelijk hebben omdat ze oud zijn of ziek. Hoe ga je daarmee om? Hoe zorg je ervoor dat je een goede relatie krijgt met de mensen voor wie jij de zorg hebt? Heb ik er wel aanleg voor? Vrienden en vriendinnen doen er soms lacherig over en roepen: dus jij gaat straks billen wassen! Maar de verzorging is vast veel meer dan dat.'
•
Tijdens je opleiding leer je hoe je de zorgverlening kunt coördineren en organiseren en hoe je met zorgvragers moet omgaan. Ook leer je hoe je zelfstandig verzorgende en ondersteuningsactiviteiten uitvoert in verschillende zorgsituaties. Belangrijk daarbij is dat je goed kunt observeren en signaleren. Observeren is het bewust, doelgericht en systematisch waarnemen, met als doel de informatie over het gedrag en de situatie van de zorgvrager te verzamelen en te rapporteren. Signaleren is het vaststellen van veranderingen in gezondheid en zelfzorg bij de zorgvrager.
Verzorgende en verpleegtechnische taken: - wassen, aan- en uitkleden; - wonden verzorgen; - injecties geven; - sondevoeding geven; - stoma verzorgen; - medicijnen toedienen. Administratieve, voorlichtende en coördinerende taken: - gegevens van de zorgvrager verzamelen en bijhouden; - voorlichting, advies en instructie geven; - rapporteren over de ontwikkeling van de zorgvrager; - onderzoeken en behandelingen begeleiden; - overleg met collega's, leidinggevenden en andere zorgprofessionals; - begeleiden van collega's.
Figuur 1.2 Een bewoner helpen bij de wasbeurt © Frank Muller / Zorginbeeld
Vooruitdenken, plannen maken en brandjes blussen Koen (22) verzorgende IG in een verpleeghuis: 'Een gemiddelde werkdag? Moeilijk te beschrijven. Elke dag is anders. Soms razend druk en vlieg je van het ene bed naar het andere, observeren, snel handelen, zorg direct aan het bed, wassen, wondzorg. Dat gaat de hele dag door. Afgewisseld met even de tijd nemen voor iemand. Begeleiden, helpen, geruststellen, echt iets kunnen betekenen voor anderen, dat is zo mooi. Een verpleeghuisopname is soms ook onverwacht, bijvoorbeeld als iemand na een val niet meer naar huis kan. Mensen zijn in zo'n
Over het algemeen heb je als verzorgende IG de volgende taken: • Begeleidende taken: - emotioneel begeleiden van zorgvrager en mantelzorger; - bijdragen aan een positieve woon- en leefomgeving; - begeleiden van sociale en recreatieve activiteiten. 18
Untitled-1 Traject V&V20 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 18
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Traject
21 11:24
BEROEP MBO-VERZORGENDE
situatie kwetsbaar en dat geeft een bijzondere band. Ook van het bed af moet je steeds meer doen, vooruitdenken, plannen maken, brandjes blussen. Die combinatie van aan de ene kant heel praktisch, handig, troostend en oplossend bezig zijn en aan de andere kant dat meewerken in een organisatie waar iedereen even belangrijk is, dat je mág meedenken en adviseren over de zorg voor een bewoner, dat trekt me allebei misschien wel het meest aan mijn beroep.'
goede, toegankelijke en betaalbare zorg te blijven bieden.
DE V E RG RI J Z I NG H E E F T G ROTE I MPAC T OP DE VOL KS G E ZOND H E I D E N ZORG Het aandeel ouderen in de samenleving neemt toe. Ook bereiken mensen steeds vaker een hoge leeftijd. Hierdoor hebben steeds meer mensen een chronische aandoening zoals artrose, nek- en rugklachten, diabetes en dementie. Bovendien hebben mensen steeds vaker meerdere aandoeningen tegelijk. Dementie veroorzaakt in 2040 de meeste sterfte en de hoogste ziektelast. Niet alleen medische, maar ook sociale problemen nemen toe. Het aantal eenzame ouderen stijgt. Ouderen wonen vaker zelfstandig en ook vaker alleen. Door deze ontwikkelingen ontstaat er meer druk op zowel de formele als de informele zorg. Zorgvoorzieningen komen het meest onder druk te staan in de krimpregio's.
1.1.3 Doorgroeimogelijkheden Je staat nu nog aan het begin van je opleiding tot verzorgende IG, maar als je na je opleiding nog verder wilt studeren, zijn er diverse mogelijkheden. Je kunt bijvoorbeeld de mbo-opleiding Verpleegkunde gaan doen, en daar met vrijstellingen instromen. Je kunt ook de opleiding Geriatrie, Palliatieve zorg, Gespecialiseerd Verzorgende Psychogeriatrie (GVP) of Praktijkopleider gaan doen.
1.2
1
Werken in de gezondheids zorg
De Nederlandse gezondheidszorg is van hoge kwaliteit en behoort tot een van de beste in de wereld. Steeds meer ziekten zijn goed te behandelen en het zorgstelsel garandeert goede en toegankelijke zorg voor iedereen. Toch zijn er ook zorgen en staat de gezondheidszorg onder druk. Er is een tekort aan personeel en er zijn soms lange wachttijden. Mensen worden steeds ouder en blijven steeds langer vitaal. Mede dankzij de goede gezondheidszorg is de gemiddelde leeftijd die mensen bereiken hoog, maar daardoor neemt de vergrijzing toe. Dit is de ontwikkeling waarin het aandeel van ouderen in de totale bevolkingsopbouw toeneemt. Het gevolg daarvan is meer ouderen met een chronische aandoening, zoals diabetes en dementie. Steeds meer mensen hebben daardoor langdurige zorg nodig, terwijl er minder aanbod is van deskundig personeel. Het is dan ook een uitdaging voor de overheid om in de toekomst
Bron: Ministerie van Welzijn, volksgezondheid en sport, https://www.vtv2018.nl/impact-van-de-vergrijzing.
1.2.1 Sector Zorg en Welzijn Als verzorgende IG werk je in de sector Zorg en Welzijn. Deze sector is met 1,2 miljoen mensen een van de grootste werkgevers in Nederland. Binnen de sector werken de meeste mensen in de verpleging, verzorging en thuiszorg. De jeugdzorg is de branche met het kleinste aantal werknemers.
1.3
Veranderingen in de zorg
Je komt als verzorgende in een dynamische wereld terecht met veel uitdagingen, waar je niet 19
Untitled-1 Traject V&V21 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 19
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
1
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
snel bent uitgeleerd. Er is de laatste jaren veel veranderd in het vak van verzorgenden. Er zijn verschillende belangrijke ontwikkelingen waardoor dit komt. Zo is er een toename van het aantal kwetsbare ouderen, en in ziekenhuizen wordt de opnameduur steeds korter. Daarnaast is de zorgvrager steeds meer partner in de zorg. Verder is er een toenemende aandacht voor preventie. Dit alles vraagt om een andere aanpak. Zo zul je veel met andere zorgverleners samenwerken, maar ook met mantelzorgers, zoals familie en vrienden. Je zult samen met de zorgvrager naar oplossingen zoeken. Verder heb je als zorgverlener een belangrijke taak bij het geven van voorlichting over een gezonde leefstijl.
weg op internet en willen graag meebeslissen als ze zorg nodig hebben. De zorgvrager is steeds meer 'partner in de zorg' en wil daar waar mogelijk zelf de regie nemen en eigen keuzes maken. Voor jou als zorgverlener betekent dit dat je goed moet kunnen luisteren. Verder weet je de juiste vragen te stellen. Het is belangrijk om de zorg die je biedt zoveel mogelijk af te stemmen op de wensen van de zorgvrager. Preventie Er is vanuit de overheid veel aandacht voor preventie. Het doel is dat je door tijdig ingrijpen ziekte en problemen kunt voorkomen. Lang gezond leven is niet alleen prettig voor mensen zelf, het levert ook een flinke besparing op de zorgkosten op. Het betekent voor jou als verzorgende een meer voorlichtende en adviserende taak over bijvoorbeeld gezonde voeding en meer beweging.
Kwetsbare ouderen Er zijn steeds meer oudere mensen die langer thuis blijven wonen. Enerzijds omdat zij dit zelf willen, anderzijds omdat de overheid dit van ze vraagt. Ze komen minder snel in aanmerking voor een plaats in een verpleeghuis. In je werk heb je vaak de zorg voor kwetsbare ouderen. Dit zijn ouderen bij wie je een opeenstapeling ziet van lichamelijke en psychische klachten. Kwetsbare ouderen hebben met andere woorden een complexe zorgvraag, zij hebben meerdere gezondheidsproblemen tegelijk. Je kunt hierbij denken aan iemand met diabetes, dementie en een afnemend aantal sociale contacten met eenzaamheid als gevolg. Je hebt daardoor als verzorgende met veel verschillende zorgverleners te maken.
'ZOA L S J I J H E T V E RTE LT K L I NKT H E T NOG L E K K E R OOK !' Verzorgende IG in de thuiszorg Pim helpt mevrouw Badal (87) met tips voor gezonde voeding. Ze heeft beginnende suikerziekte type 2. Ze probeert zich goed aan de voedingsadviezen van de diëtist te houden. Wat ze moeilijk vindt is broodbeleg kiezen nu ze beter geen zoet kan nemen. 'Wat moet ik dan eten in plaats van hagelslag of jam?' Pim gaat er eens goed voor zitten en heeft tips genoeg: 'Wat denkt u bijvoorbeeld van een boterham met plakjes banaan, met een gekookt ei en plakjes tomaat, of een boterham met kaas, schijfjes komkommer en een klein beetje mosterd erop?' Mevrouw Badal kijkt hem verrast aan: 'Zoals jij het vertelt klinkt het nog lekker ook!' Na een paar weken al vertelt mevrouw Badal dat ze veel minder last heeft van vermoeidheid, dorst, veel plassen en jeuk. Ook haar waardes laten zien dat het beter gaat met de diabetes.
Korte opnameduur De opnameduur in een ziekenhuis na bijvoorbeeld een hartinfarct of val is steeds korter. Na een ingreep gaat iemand vaak snel weer naar huis voor het verdere herstel en revalidatie, want dat is goedkoper dan een langer verblijf. Er is daardoor meer thuiszorg nodig. Dit betekent dat je veel overleg hebt met andere zorgverleners om de zorg steeds goed op elkaar te laten aansluiten. Partner in de zorg Mensen weten zelf steeds meer over ziekten en behandelmogelijkheden. Ze weten vaak goed de 20
Untitled-1 Traject V&V22 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 20
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Traject
21 11:24
BEROEP MBO-VERZORGENDE
1.3.1 eHealth
1
zorgoproepsysteem zodat je als verzorgende precies weet waar je moet zijn. eHealth kan ook bijdragen aan de zelfstandigheid van de zorgvrager. Het kan hem meer regie geven over zijn gezondheid, en zorgen voor meer vrijheid en grotere veiligheid thuis. Via een online portaal kan een zorgvrager zelf zijn medische gegevens inzien en bijhouden. Begeleiding en ondersteuning op afstand bevordert de zelfredzaamheid van de zorgvrager. Het kan bijvoorbeeld fouten met het innemen van medicatie helpen voorkomen. Gebruik van een app kan bijdragen aan een actievere rol van de zorgvrager, omdat hij door het zelf meten van de bloeddruk meer inzicht krijgt in de eigen gezondheid. Dus aan de ene kant is eHealth noodzaak en aan de andere kant heeft het zeker ook meerwaarde.
En dan is er nog de technologie die een steeds belangrijkere rol inneemt in zorgorganisaties en bij mensen thuis. Het gebruik van technologie stijgt in de zorg, waardoor je goed op de hoogte moet zijn van nieuwe ontwikkelingen en professioneel gebruik moet kunnen maken van zorgtechnologie of eHealth. Dit zijn alle technologische hulpmiddelen op het gebied van wonen, zorg en de gezondheidszorg, voor zowel zorgprofessionals als zorgvragers en hun netwerk. Je kent zelf vast wel het gemak van het online aanvragen van een herhaalrecept bij de huisarts, of een eConsult bij een specialist. In je toekomstige vakgebied speelt eHealth een grote rol. Denk aan beeldzorg, robotica, apps en online platformen. In de thuiszorg heb je het dan vooral over de speciale thuiszorgtechnologie. Met deze technologie kan de zorgvrager zo lang mogelijk in zijn eigen huis blijven wonen. Als verzorgende zul je straks op grote schaal technologische hulpmiddelen gebruiken om goede zorg te kunnen blijven leveren. Daarnaast zul je zorgvragers uitleg geven over zoiets als een app om zelfstandig de bloeddruk te meten.
Voorbeelden gebruik zorgtechnologie Beeldzorg Met beeldzorg kun je als zorgverlener op afstand met de zorgvrager communiceren. Je kunt bijvoorbeeld in de thuiszorg op afstand meekijken en begeleiden bij insuline spuiten of medicijngebruik. Robotica Een robot die helpt bij fysieke taken, zoals het optillen van de zorgvrager uit bed, kan rugproblemen bij zorgverleners helpen voorkomen. Een maaltijdrobot kan de zorgvrager helpen die niet meer zelfstandig kan eten. Een sociale zorgrobot kan thuiswonende zorgvragers structuur geven en ze herinneren aan het tijdig eten en innemen van medicijnen. Gps-systeem Met een gps-systeem (global positioning system) heeft de zorgvrager met bijvoorbeeld alzheimer meer bewegingsvrijheid en kan zelfstandig naar buiten, terwijl de zorgverlener op afstand precies kan volgen waar hij is. Sommige systemen hebben ook een alarmknop waarmee de zorgvrager direct contact kan opnemen met een zorgverlener, familie of kennis. Die kan dan de zorgvrager geruststellen en naar de plek gaan om hulp te bieden.
Figuur 1.3 Zorgvrager heeft digitaal contact met
zorgverlener van de thuiszorg © Frank Muller / Zorginbeeld
Voordelen van zorgtechnologie Zorgtechnologie kan veel tijd besparen en de werkdruk verlagen, denk aan het meteen digitaal verwerken van informatie, of het gebruik van een 21
Untitled-1 Traject V&V23 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 21
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
1
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
zaamheid en de onafhankelijkheid van mensen te vergroten, zoals een bewegingssensor waarmee je kunt volgen of iemand hulp nodig heeft.
Nadelen zorgtechnologie Nieuwe zorgtechnologie maakt in toenemende mate deel uit van het dagelijkse, persoonlijke leven van mensen. Ga zelf maar eens na wat je dagelijks aan technologische hulpmiddelen gebruikt, bijvoorbeeld apps. Zorgtechnologie is dan ook steeds belangrijker en zelfs onmisbaar bij het verlenen van zorg. Maar nadelen zijn er ook. Er zijn bijvoorbeeld zorgen over de privacy bij systemen zoals een EPD. Het kost zorgverleners tijd en energie om te leren werken met steeds weer nieuwe technologische hulpmiddelen. Daarnaast moet de zorgvrager in staat zijn om met een tablet, computer of smartphone om te gaan, zodat hij allerhande handige apps kan gebruiken. Hij kan zich onnodig zorgen maken als hij zelf zijn waardes bijhoudt via een app, of als hij de verkeerde conclusies trekt uit metingen. Het risico bestaat dat met de toename van technologie het persoonlijke, directe contact met de zorgvrager afneemt. Van groot belang is dat technologische toepassingen de menselijke aandacht juist versterken. Het mag niet een gevoel van eenzaamheid vergroten.
Figuur 1.4 Sociale zorgrobot als gezelschapsrobot © Nationale Beeldbank / Herman Stöver
Elektronisch dossier Een elektronisch cliëntendossier (ECD) is een dossier van een zorgvrager, opgenomen in een bestand op de computer. Met dit digitale systeem kan de zorgverlener binnen een zorgorganisatie belangrijke gegevens bijhouden over de zorgvrager, bijvoorbeeld wat er op een dag is gebeurd en de resultaten van onderzoeken en metingen. Het elektronisch patiëntendossier (EPD) is een systeem waarmee alle verschillende zorgprofessionals – dus ook van buiten de zorgorganisatie – medische gegevens van de zorgvrager kunnen opslaan, verwerken, uitwisselen en onderling afstemmen op elkaar. Een persoonlijke gezondheidsomgeving (PGO) is een website of app, waarin de zorgvrager zelf informatie over de eigen gezondheid bij kan houden, verzamelen, beheren en kan delen met anderen.
1.4
Professionele standaard
Van jou als zorgverlener wordt verwacht dat je werkt vanuit vaste standaarden, voorschriften, protocollen en regels. Deze geven aan hoe je iets moet doen. Ze zijn onderdeel van de professionele richtlijn van jouw beroepsgroep: de zogenoemde professionele standaard. De professionele standaard zorgt ervoor dat zorgverleners goede, veilige en verantwoorde zorg leveren. Het gaat om wat belangrijk is om goede zorg te verlenen, én om de manier waarop je je gedraagt bij het uitoefenen van je beroep. Dit is je beroepshouding. Dat wil zeggen, een bepaalde, professionele houding waarover je dient te beschikken om je werk naar behoren uit te voeren.
Domotica Het begrip domotica staat voor elektronische aanpassingen in huis die bedoeld zijn om de zelfred22
Untitled-1 Traject V&V24 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 22
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Traject
21 11:24
BEROEP MBO-VERZORGENDE
1.4.1 Zorgen voor kwaliteit
1
Je hoeft niet op de hoogte te zijn van álles wat onder de professionele standaard valt, maar wel van díe richtlijnen, handreikingen en wetten die op jouw handelen en gedrag in de dagelijkse praktijk van toepassing zijn. Je moet deze weten te vinden en kunnen gebruiken.
De professionele standaard geeft weer wat de aanbevolen of vereiste manier van handelen is in je werk, en wat er van jou in je functie als zorgprofessional wordt verwacht. De standaard geeft richting en biedt een houvast in je dagelijks werk. Het draagt daarmee bij aan het leveren van kwalitatief goede en verantwoorde zorg. Kwaliteit is belangrijk in de zorg. Het betekent dat je op een goede manier bezig bent met je vak en voldoet aan de eisen. Kwaliteit van zorg is het organiseren van de kwaliteit. Met de professionele standaard geeft de beroepsgroep aan wat zij onder kwalitatief goede en verantwoorde zorg verstaat. Hierin zijn ook de van buitenaf – via wetgeving – opgelegde regels opgenomen. Het is van belang je handelen af te stemmen, te kunnen toetsen en te kunnen verantwoorden op basis van een standaard. Dit draagt bij aan kwalitatief goede, verantwoorde en veilige zorg.
1.4.2 Basis voor de professionele standaard De basis voor de professionele standaard zijn de Beroepscode en het Beroepsprofiel van Verpleegkundigen en Verzorgenden. De Beroepscode beschrijft de richtlijnen voor je handelen als verzorgende, zoals respect, vertrouwelijkheid, eerlijkheid en rechtvaardigheid. Er staat ook in dat je de autonomie van de zorgvrager moet respecteren. Dit betekent dat je de zelfstandigheid en de eigen keuzes van de zorgvrager stimuleert. Het Beroepsprofiel beschrijft de taakgebieden en competenties waarover je moet beschikken om het beroep goed en verantwoord uit te oefenen. Wanneer je werkt met mensen, staat de zorgverlener centraal en niet de richtlijnen en protocollen. Het is dan ook zeker niet zo dat zo alle regels uitgebreid in beide documenten beschreven staan, maar ze geven je wel een houvast waardoor je weet wat er van je wordt verwacht.
DE P ROFESSIO NEL E STANDA ARD Een verzorgende of verpleegkundige die handelt volgens de professionele standaard: • treedt met toewijding en aandacht de zorgvrager tegemoet; • is zich bewust van de morele en ethische aspecten in haar beroepsuitoefening; • houdt haar kennis en vaardigheden op peil en gaat actief op zoek naar de kennis die zij nodig heeft; • houdt zich op de hoogte van de meest recente ontwikkelingen binnen haar vakgebied; • is op de hoogte van de voor haar relevante wetgeving; • kan haar handelen verantwoorden; • is kritisch op haar eigen handelen en het handelen van haar collega's.
1.5
Beroepscode
De Beroepscode is een richtinggevend document voor goed professioneel gedrag. Er staat in grote lijnen in hoe je moet handelen bij moeilijke vragen, situaties en dilemma's. Een dilemma is een situatie waarvoor niet meteen een beste oplossing bestaat.
1.5.1 Waar de beroepscode voor staat De beroepscode is een opsomming van waarden en normen die laat zien waar de beroepsgroep van verzorgenden en verpleegkundigen voor staat.
Bron: De professionele standaard, een uitwerking, januari 2015, V&VN, Verzorgenden & Verzorgenden Nederland.
23
Untitled-1 Traject V&V25 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 23
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
1
ZBO MODULE 1 ORIëNTATIE OP HET BEROEP
Belangrijke waarden zijn bijvoorbeeld: betrouwbaarheid, eerlijkheid, respect, waardigheid, respect voor de eigen regie van de zorgvrager. De beroepscode helpt bij je handelen en de verantwoording daarvan. Daarnaast maakt de beroepscode aan zorgvragers, hun naasten, mantelzorgers, andere zorgverleners, zorgaanbieders en de samenleving duidelijk wat zij van jou als verzorgende mogen verwachten. Er is één beroepscode van verpleegkundigen en verzorgenden. Deze is online beschikbaar en in een app: Beroepscode V&V. Het is belangrijk dat je nu al op de hoogte bent van de beroepscode voor de verzorging, want hij geldt ook al tijdens je opleiding.
De beroepscode is een belangrijk hulpmiddel om kwaliteit te bewaken en te verbeteren: • De richtlijnen maken helder aan welke gedragsregels jij en je collega's zich moeten houden. Je mag elkaar daar ook op aanspreken als het nodig is, bijvoorbeeld als een collega handelingen uitvoert die buiten haar deskundigheid vallen. • Je kunt je eigen waarden en normen toetsen aan de gedragsregels van de beroepscode. • De beroepscode speelt een rol bij de versterking van de positie van verpleegkundigen en verzorgenden. Je laat zien waar je als beroepsgroep voor staat. • De beroepscode geeft duidelijkheid aan anderen over wat voor de beroepsgroep belangrijk is, zoals het beroepsgeheim en een respectvolle benadering van de zorgvrager. • De beroepscode geeft houvast in de ethische discussies op het werk. Niet alleen in de dagelijkse werkpraktijk, maar ook om aan de buitenwereld te laten zien wat je positie als beroepsgroep is. Denk daarbij bijvoorbeeld aan kwesties als professionele grenzen in de relatie met de zorgvrager.
Figuur 1.5 De Beroepscode V&V is beschikbaar als app
E E N B RI E F J E VA N 5 0 E URO Lonneke verleent al jaren zorg aan mevrouw Zhang, een bewoonster van het verpleeghuis. Zij heeft de ziekte van Parkinson. Lonneke heeft haar 25e verjaardag gevierd in de huiskamer. Al haar collega's en de bewoners hebben voor haar gezongen. Als ze die middag bij mevrouw Zhang op de kamer komt, krijgt ze van haar een envelopje: 'Hier', zegt mevrouw Zhang, 'voor je verjaardag.' Als Lonneke de envelop openmaakt ziet ze een briefje van 50 euro. 'Oh', zegt Lonneke, 'wat lief! Hartelijk bedankt! Maar, het is echt niet de bedoeling dat u mij dit geeft.' Mevrouw Zhang dringt aan: 'Meisje, ik kan het missen, koop er iets leuks voor, dat heb je verdiend.' Lonneke besluit de situatie met haar leidinggevende te bespreken. Ze pakken de Beroepscode erbij. 'Kijk', zegt de leidinggevende, 'hier staat dat je geen
© www.venvn.nl/thema-s/beroepscode/
1.5.2 Gedragsregels De beroepscode geeft weer wat de hele beroepsgroep belangrijk vindt en waaraan men zich wil houden. In de beroepscode staan gedragsregels die duidelijk maken wat je als verzorgende moet doen en laten in je contacten met zorgvragers, collega's en anderen. Deze gedragsregels zijn door de beroepsgroep zelf opgesteld en gelden voor de hele beroepsgroep. Het is de basis van waaruit je werkt en een leidraad voor je handelen als professional. Zo is bijvoorbeeld het gebruik van elektronische dossiers en sociale media, en het zorgvuldig omspringen met het milieu, vastgelegd. Respect voor de levensbeschouwingen en gewoonten van zorgvragers is een ander voorbeeld van een richtlijn die in de beroepscode staat. 24
Untitled-1 Traject V&V26 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 24
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Traject
21 11:24
BEROEP MBO-VERZORGENDE
gift in natura, geld of geschenk van de zorgvrager of diens sociale netwerk accepteert dat meer is dan een symbolisch gebaar van dank.' Lonneke neemt zich voor om mevrouw Zhang duidelijk te maken dat ze haar gebaar zeer waardeert, maar het geld echt niet mag aannemen.
1
A RTI K E L 2.1 2 In artikel 2.12 van de Beroepscode staat: Als verpleegkundige/verzorgende ga ik zorgvuldig om met vertrouwelijke informatie over de zorgvrager (het beroepsgeheim). Dat betekent onder andere dat ik • geheimhoud wat mij tijdens de beroepsuitoefening in vertrouwen is verteld of wat ik gehoord of gezien heb en waarvan ik moet begrijpen dat het vertrouwelijk van aard is; • mij ervoor inzet dat er geen informatie over de zorgvrager via welke weg dan ook verspreid wordt en dat ik mij daar zelf ook niet schuldig aan maak; • alleen informatie van en over de zorgvrager geef aan anderen, inclusief naasten van de zorgvrager, als de zorgvrager (en/of zijn vertegenwoordiger) daarvoor toestemming heeft gegeven; • aan de zorgverleners, die direct bij de zorgverlening aan de zorgvrager betrokken zijn, de informatie geef die zij voor de zorgverlening aan de zorgvrager nodig hebben en dit ook aan de zorgvrager laat weten; • aan de vertegenwoordiger informatie verstrek over de zorgvrager, als de zorgvrager niet (alleen) kan of mag beslissen; • informatie over de zorgvrager verstrek als dat wettelijk verplicht is; • slechts in uitzonderlijke gevallen mijn zwijgplicht mag verbreken als ik een conflict ervaar tussen mijn plicht tot geheimhouding en mijn plicht om ernstige schade voor de zorgvrager of een ander te voorkomen (conflict van plichten).
1.5.3 Hoe gebruik je de beroepscode? De beroepscode is geen handboek en beschrijft niet in detail hoe je moet handelen. Het is vooral belangrijk dat je ook zelf nadenkt en de richtlijnen vertaalt naar je eigen situatie. En zo zal ook de organisatie waar je werkt de leidraad vertalen naar eigen protocollen, bijvoorbeeld over kleding (wel of geen uniform), het dragen van sieraden en hygiene. Kom je een lastige situatie tegen in de praktijk waar je geen raad mee weet? Dan bespreek je het probleem allereerst met een collega of leidinggevende, of je brengt het naar voren in een teamoverleg. De volgende stap is dan gezamenlijk met de richtlijnen in de beroepscode na te gaan wat in een bepaalde situatie de beste handelwijze is. Beroepsgeheim In het volgende voorbeeld zie je wat de beroepscode voorschrijft over het beroepsgeheim. Dit wil zeggen de plicht tot geheimhouding van informatie die je te weten bent gekomen van en over zorgvragers. Je hebt, met andere woorden een 'geheimhoudingsplicht'. De gezondheidsproblemen van mevrouw A Errol werkt als verzorgende in het verpleeghuis. In de gang komt een oudere meneer naar hem toe. Hij stelt zich voor als meneer B. Hij is de buurman van mevrouw A, vertelt hij. Hij vraagt belangstellend hoe het met haar gaat en vertelt dat ook de andere bewoners benieuwd zijn. Haar opname in het verpleeghuis kwam zo onverwacht. Mag hij misschien weten wat er allemaal aan de hand is met zijn buurvrouw? Mag Errol meneer B informeren over de aard van de gezondheidsproblemen van mevrouw A?
Bron: Beroepscode voor Verpleegkundigen en Verzorgenden.
Zonder toestemming van de zorgvrager geef je geen informatie van en over de zorgvrager door aan anderen. De basisregel van het beroepsge25
Untitled-1 Traject V&V27 - Zorg, beroep en organisatie niveau 3.indb 25
27/07/2021 10:23 2/07/2021 11:24
Deze uitgave is onderdeel van Traject, dé methode voor de zorgopleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. Deze uitgave bevat een licentie voor de online leeromgeving. Traject is gebaseerd op de kwalificatiedossiers 2020 voor de opleidingen Verzorgende-IG en Mbo-Verpleegkundige. In deze kwalificatiedossiers hebben de CanMEDS-rollen een belangrijke plek gekregen, net als technologie en is er meer aandacht voor de zorgvrager en zijn eigen regie en welzijn. Traject sluit aan op de kwalificatiedossiers met actueel en vernieuwend materiaal dat is ontwikkeld in samenwerking met docenten en experts uit het werkveld.
Zorgverlening, beroep en organisatie
Traject bestaat uit: - theorieboeken, inclusief een licentie voor de online leeromgeving; - een online leeromgeving met verwerkingsopdrachten, praktijksituaties, beroepsvaardigheden, zelftoetsen, evaluatie- en reflectieopdrachten. Traject is modulair opgebouwd. Deze uitgave bestaat uit meerdere modules. Elke module heeft een vaste opbouw. In deze uitgave zijn de volgende onderdelen terug te vinden: - Een korte praktijksituatie met oriëntatieopdrachten om voorkennis te activeren. - Actuele theorie die alle benodigde basiskennis en achtergrondinformatie bevat bij de betreffende werkprocessen. De theorie bevat veel voorbeelden uit de beroepspraktijk. - Begrijp je de theorie; stellingen waarmee de student controleert of zij de theorie voldoende beheerst. - Een begrippenlijst. Bovenstaande onderdelen zijn ook opgenomen in de online leeromgeving. Daarnaast bevat de online leeromgeving bij iedere module de volgende onderdelen: - Een grote variëteit aan verwerkingsopdrachten met directe feedback. - Praktijksituatie(s) met CanMEDS-rollen. Dit zijn realistische beschrijvingen van situaties uit de beroepspraktijk inclusief opdrachten gekoppeld aan CanMEDS-rollen, houdingsaspecten, vaardigheden en kenniselementen. - Beroepsvaardigheden met opdrachten en BPV-opdrachten voor het stapsgewijs aanleren van communicatieve, instrumenteel-technische en sociaal-agogische vaardigheden. - Door de module heen zijn allerlei evaluatie- en reflectieopdrachten opgenomen. - Een zelftoets waarmee de student zelfstandig kan beoordelen of zij de stof beheerst. - Een moduletoets die de docent kan inzetten om te beoordelen of de studenten de stof voldoende beheersen. Wil je weten welke materialen er nog meer beschikbaar zijn bij Traject? Kijk dan op https://www.thiememeulenhoff.nl/mbo/zorg/traject.
Auteurs: M.C. Baseler M.J.L. van Geleuken M.B.J. Linssen R.F.A. Schrijver Eindredactie: C.M. Louz
Untitled-1 28 MBO_Traject_VIG_ZorgverleningBeroepOrganisatie_N3_DRUK.indd All Pages
27/07/2021 10:23