1.7 Verbreding: Op zoek naar antwoorden

Aan het eind van deze paragraaf kun je: • enkele belangrijke ontwikkelingen noemen die hebben geleid tot de huidige kennis over het menselijk lichaam. • uitleggen wat het verschil is tussen fundamenteel onderzoek en oplossingsgericht onderzoek. • jouw mening geven over het vergaren en gebruiken van steeds meer kennis.

STARTOPDRACHT

1 Biologische ontdekkingen

Er worden al duizenden jaren biologische ontdekkingen gedaan. Veel van die ontdekkingen zijn nu algemene kennis, zoals de kennis over het menselijk lichaam en geneesmiddelen. In deze opdracht denk je na over die ontdekkingen. Wanneer denken jullie dat deze ontdekkingen gedaan zijn? Maak een tijdlijn.

Dit heb je nodig: • • knipblad biologische ontdekkingen achter in je boek schaar

Dit ga je doen: 1 Werk in tweetallen. 2 Knip de acht kaartjes uit. 3 Overleg wat een logische volgorde is. 4 Leg de kaartjes in die volgorde. 5 Vergelijk jullie oplossing met die van een ander tweetal. 6 Probeer samen met de andere groep tot de goede oplossing te komen. 7 Controleer jullie antwoord.

© Getty Images / Alexis Rosenfeld

In welke volgorde vonden vanaf 1500 de ontdekkingen, doorbraken en uitvindingen plaats?

Tip: Je mag internet gebruiken.

THEORIE

Een oplossing voor bijna iedere kwaal

Heb je al langere tijd buikpijn? Dan ga je naar de huisarts. Misschien krijg je medicijnen of moet je naar het ziekenhuis voor onderzoek. Inmiddels is dit bijna vanzelfsprekend. Dat komt doordat we goed weten hoe het menselijk lichaam in elkaar zit, hoe het werkt en dat het ziek kan worden van bijvoorbeeld micro-organismen.

Hoe komen we aan al die kennis? We hebben het te danken aan mensen die nieuwsgierig waren naar de werking van het lichaam. Zo nieuwsgierig dat ze op zoek gingen naar antwoorden. Vaak met technieken die in hun tijd ongebruikelijk waren.

De arts uit het oude Rome

Het is 200 jaar na Christus en een tiener uit het Romeinse rijk trekt de wijde wereld in om zoveel mogelijk kennis op te doen over het menselijk lichaam. Deze jongen is Claudius Galenus. Wanneer hij terugkomt, laat hij zijn kennis graag zien. Zo toont hij tijdens een presentatie een varken dat geen geluid meer kan maken. Hoe dat komt? Galenus heeft een zenuw afgebonden. Ook snijdt hij de ingewanden van een aap uit de buik en daagt zijn collega’s uit om het te repareren. Niemand weet hoe dit moet. Galenus laat graag zien dat hij het wél kan.

Dankzij deze presentaties krijgt Galenus een baan als arts. Eerst in het amfitheater, om gladiatoren te genezen. Daarna als persoonlijke arts van vier Romeinse keizers. Ook blijft Galenus onderzoeken hoe het lichaam in elkaar zit. Maar hij heeft een probleem: het is namelijk verboden om dode menselijke lichamen te onderzoeken. Daarom ontleedt hij talloze dieren. Hierdoor krijgt Galenus veel nieuwe inzichten. Zo komt hij erachter dat het lichaam aangestuurd wordt door de hersenen (en niet door het hart, wat tot dan toe gedacht werd). Ook bedenkt hij dat de ademhaling tot stand komt door spieren en zenuwen, al heeft hij geen bewijs. Al zijn ideeën schrijft Galenus op in boeken.

© ANP / Science Photo Library

Figuur 1 Een presentatie van Galenus

Eerst zien, dan geloven

1300 Jaar lang worden artsen opgeleid met de boeken van Galenus. Ze worden gezien als dé waarheid. Tot een Belgische onderzoeker gaat twijfelen. Deze onderzoeker is Andreas Vesalius. Hij leeft in de 16de eeuw en mag wel dode mensenlichamen onderzoeken. De boeken van Galenus kloppen niet met wat hij zelf ziet! Veel organen zijn verkeerd beschreven. De boeken blijken vol te staan met organen van apen en andere zoogdieren.

Vesalius besluit zelf boeken te schrijven over de bouw en werking van het menselijk lichaam. Hij beschrijft honderden fouten van Galenus en bewijst dat deze ideeën zijn gebaseerd op dieren en niet op mensen. Zelf onderzoekt Vesalius de lichamen van zowel overleden mensen (misdadigers die ter dood veroordeeld zijn) als dode en levende dieren. Door deze onderzoeken kan hij een gedetailleerd beeld schetsen van het lichaam.

Terwijl Vesalius zijn ideeën opschrijft, wordt de boekdrukkunst uitgevonden. Zijn boeken worden hierdoor in grote hoeveelheden verspreid. Talloze wetenschappers lezen de boeken van Vesalius. Zijn ontdekkingen én manier van onderzoeken worden de nieuwe standaard. Na de ontdekkingen van Vesalius baseren wetenschappers zich niet meer op oude boeken. Ze gaan, net als Vesalius, zelf experimenteren en waarnemingen doen.

© Getty Images

Figuur 2 Eén van de anatomieboeken van Vesalius

Een hele kleine nieuwe wereld

Sommige ontdekkingen zijn toevallig gedaan. Bijvoorbeeld na de ontdekking van de microscoop. Antoni van Leeuwenhoek handelt in lakens en wil goed kunnen zien hoe de kwaliteit van de draden is. Daarom maakt hij zelf een apparaatje waarmee hij voorwerpen kan uitvergroten: een kleine koperen microscoop.

Hij houdt de microscoop voor zijn linkeroog en ziet alleen wazige vormen. Daarom draait hij met zijn andere hand aan de schroef tot het beeld scherp is.

Van Leeuwenhoek bekijkt nog meer dingen met zijn microscoop. Zo ontdekt hij een hele nieuwe wereld, die eerder verborgen is gebleven. Hij ziet bacteriën en andere eencelligen. Ook bestudeert hij de structuur van spiervezels en het insectenoog.

© Imageselect / Science Source / F

Figuur 3 De microscoop van Van Leeuwenhoek, met helemaal bovenaan het kleine, ronde lensje

Van kennis naar geneeskunde

Dankzij Vesalius en Van Leeuwenhoek kunnen wetenschappers het menselijk lichaam steeds uitgebreider beschrijven. Zo worden aan het eind van de 19de eeuw steeds meer ziekmakende bacteriën ontdekt. Dat leidt wel tot betere hygiëne, maar ziekten door bacteriën kunnen nog niet worden genezen. Pas in 1928 komt er een doorbraak. Op dat moment ontdekt Alexander Fleming een penicillineschimmel die ziekmakende bacteriën bestrijdt.

Vanaf dan komt de geneeskunde in een stroomversnelling. Er worden steeds meer medicijnen ontdekt en manieren gevonden om ziekten te bestrijden. Hierdoor neemt de waardering voor wetenschappelijk onderzoek toe.

200 Galenus

Eerste boeken over de bouw en werking van het lichaam

1670 Van Leeuwenhoek

Uitvinding van de microscoop en waarneming van bacteriën en cellen

1600 Vesalius

Eerste boeken over het lichaam, gebaseerd op waarnemingen en onderzoek van het menselijk lichaam

Raadsels van nu en oplossingen van morgen

eind 19 ᵈᵉ eeuw Diversen

Dankzij onderzoek weten we nu in grote 1928 Fleming Ontdekking ziekmakende bacteriën lijnen hoe mensen zijn gebouwd en Ontdekking penicilline, stof hoe hun lichaam werkt. Ook kunnen die werkzaam is tegen ziekmakende bacteriën we bepaalde ziekten genezen. We kunnen opereren, gebruiken medicijnen, Figuur 4 Tijdlijn van belangrijke gebeurtenissen onderzoeken DNA en passen zelfs DNA van cellen aan. Dankzij deze kennis kunnen we mensenlevens redden en het leven draaglijker maken voor mensen met een chronische ziekte. Toch weten we nog lang niet alles en blijven onderzoekers op zoek naar antwoorden. Hoe kunnen we kanker genezen? Waarom wordt de ene mens wel dement en de andere niet? Hoe kunnen we zo lang mogelijk gezond en fit blijven? Hoe ontstaan virussen die ons ziek maken? Over de hele wereld wordt gezocht naar deze antwoorden. De wetenschap staat dus niet stil. Soms komt het onderzoek voort uit pure nieuwsgierigheid. Je wilt bijvoorbeeld weten hoe iets in elkaar zit. Of je bent ergens zo in geïnteresseerd dat je het langere tijd wilt bekijken. Dit heet fundamenteel onderzoek. Maar je kunt ook op zoek zijn naar een oplossing. Bijvoorbeeld naar een medicijn om de ziekte van Alzheimer te genezen. Je gaat dan heel gericht onderzoek doen. Dit heet oplossingsgericht onderzoek. Door al deze onderzoeken krijgen we steeds meer kennis over het lichaam en over manieren om ziekten te voorkomen en te genezen.

OPDRACHTEN

2 Eeuwenoud onderzoek

Galenus en Vesalius worden gezien als belangrijke onderzoekers, die veel hebben bijgedragen aan de kennis over het menselijk lichaam.

a Op welke manier kwam Galenus aan de kennis over het lichaam?

b Op welke manier kwam Vesalius aan de kennis over het lichaam?

c Hoe kwam Vesalius erachter dat niet alle beschrijvingen uit de boeken van Galenus

juist waren?

3 Onderzoek leidt tot onderzoek

Dankzij penicilline konden veel zieke mensen genezen.

Scan de QR-code en bekijk in het YouTube-filmpje hoe Alexander Fleming de penicilline uitvond.

Waarom was deze uitvinding onmogelijk geweest zonder de ontdekking van Antoni van Leeuwenhoek?

4 Verschillende soorten onderzoek

Wat is het verschil tussen fundamenteel onderzoek en oplossingsgericht onderzoek?

5 Fundamenteel of oplossingsgericht?

a Is het onderzoek van Andreas Vesalius fundamenteel onderzoek of oplossingsgericht

onderzoek?

Leg je antwoord uit.

b Was het onderzoek van Antoni van Leeuwenhoek naar de draad van zijn laken

fundamenteel onderzoek of oplossingsgericht onderzoek?

Leg je antwoord uit.

6 Op zoek naar een oplossing

In onze tijd wordt ook nog veel onderzoek gedaan, zowel fundamenteel onderzoek als oplossingsgericht onderzoek. Denk bijvoorbeeld aan onderzoek naar medicijnen tegen kanker. Of onderzoek om vaccins te ontwikkelen.

Tip: Je mag internet gebruiken.

Ga op zoek naar een voorbeeld van oplossingsgericht onderzoek in onze tijd.

7 De toekomst van onderzoek

Dankzij wetenschappelijk onderzoek ontdekken we steeds meer over het menselijk lichaam. Maar moeten we ook al die kennis gebruiken?

Lees de stellingen, vorm je mening en discussieer erover met een klasgenoot.

1 Het is wenselijk om alle ziekten te genezen. 2 Er moet meer oplossingsgericht onderzoek gedaan worden dan fundamenteel onderzoek. 3 De wetenschap moet er alles aan doen om de mens onsterfelijk te maken.

Schrijf eerst argumenten vóór en tegen de stelling op. Ga dan met een klasgenoot in discussie. Komen jullie tot een gezamenlijk antwoord?