9789006648300 Examenbundel havo Maatschappijwetenschappen 2023/2024

Zeker slagen met Examenbundels, meer dan oefenexamens!

#geenexamenstress

MEER DAN ALLEEN EXAMENS EXAMENSTOF ALLES IN ÉÉN

• Oefenen met echte examens, met uitleg en toelichting van docenten en vakexperts.

• Oefenen met voorbeeldvragen per onderwerp.

• Voldoet aan de laatste exameneisen.

• Geeft ook toegang tot vele extra’s en gericht studieadvies op Mijn Examenbundel.

• Alle examenstof in één boek, compact en overzichtelijk.

• Perfecte samenvattingen met voorbeelden uit de laatste examens.

• Overzichten met begrippen en definities.

• Te gebruiken naast elke lesmethode.

• Met handig trefwoordenregister achterin.

SPECIAAL VOOR DE TALEN

• De ideale voorbereiding op zowel het centraal schriftelijk examen als de schoolexamens.

• Meer dan 1000 idioomwoorden met realistische voorbeeldzinnen.

• Thematisch gerangschikt.

• Aandacht voor lees-, gespreks- én schrijfvaardigheid.

LER E N KUN JE LEREN

• Handig hulpmiddel naast Examenbundel, Samengevat en Examenidioom.

• Ontdek welke leerstrategieën het best bij jou passen.

• Bevat tips over effectief leren, plannen en motivatie.

• Meer tijd over voor andere dingen zoals werken en sporten.

#ikgazekerslagen

Ga naar examenbundel.nl voor meer informatie over je eindexamens, extra oefeningen en meer!

examen bundel

Meer dan alleen oefenexamens

S. van den Broek

mijn.examenbundel.nl

Slagen zonder examenstress doe je met Examenbundel, Samengevat, Examenidioom en Zeker Slagen!

Alles voor je schoolexamens en je centrale examens in je boeken, maar ook online.

Overzicht van al je examenvakken Antwoorden bij de oriëntatietoets

Video’s en andere leerbronnen

Online oefenen

Inzicht in je voortgang

Quickscan en nog veel meer!

Ga naar mijn.examenbundel.nl en log in op Mijn Examenbundel. Met deze code krijg je toegang

tot heel veel (digitale) extra’s die bij je bundel horen:

Voorwoord

Met deze Examenbundel bereid je je goed voor op het eindexamen en op de schoolexamens. Je oefent met echte examenopgaven. In de uitwerkingen staan de antwoorden met een duidelijke uitleg. Zo weet je precies wat je goed en fout hebt gedaan.

Gebruik naast deze Examenbundel ook het boek Samengevat om te leren voor je examen. Hierin vind je een handige samenvatting van alle examenstof.

Oefenen met echte examens en duidelijke uitwerkingen

Overzichtelijke samenvatting van de examenstof

Wil je weten op welke datum het centraal examen is?

Ga naar examenbundel.nl/examenrooster voor het actuele examenrooster. Of scan de QR-code:

Namens team Examenbundel heel veel succes!

Heb je een vraag of opmerking over deze Examenbundel?

Ga dan naar examenbundel.nl/contact.

Opmerking

De overheid stelt de regels op voor het examen. Bijvoorbeeld wat de examenonderwerpen zijn, welke hulpmiddelen je mag gebruiken en wanneer het examen is. De auteurs en uitgever hebben deze Examenbundel met grote zorg samengesteld. Soms veranderen de regels van de overheid echter of worden er nieuwe afspraken gemaakt over wat die regels betekenen. Raadpleeg daarom altijd je docent of onze website www.examenbundel.nl voor actuele informatie die voor jouw examen van belang is.

Inhoud

7 Stappenplan: hoe leer je met de Examenbundel?

13 Wat je moet kennen voor het examen

maatschappijwetenschappen 2024

17 Examenprogramma

20 Vaardigheden bij maatschappij‑ wetenschappen

Oriëntatietoets

25 Opgaven

Deel 1

Oefenen op onderwerp

1 Vaardigheden

1.1 Onderzoeksvaardigheden

Deel 2a

Examens met uitwerkingen

Examen 2022‑I

187 Vragen

200 Uitwerkingen

Examen 2022 II

210 Vragen

220 Uitwerkingen

Examen 2022‑III

230 Vragen

1.2 Argumentatievaardigheden

240 Uitwerkingen

Deel 2b

1.3

Examen 2023‑I

Examen 2023 I

253 Vragen

De antwoorden en uitwerkingen van het examen 2023-I vind je op mijn.examenbundel.nl.

Bijlagen

Cijferbepaling

Onderwerpregister

Suggesties voor verder lezen

Stappenplan: hoe leer je met de Examenbundel?

Natuurlijk kun je de Examenbundel van voor naar achter doorwerken of er kriskras wat onderdelen uithalen om mee te oefenen, maar je kunt het ook systematischer aanpakken. Als je oefenen met de Examenbundel combineert met leren uit Samengevat, bereid je je optimaal voor op je examen.

Op de volgende pagina’s vind je drie routes die laten zien hoe je kunt leren met de Examenbundel. Kies de route die past bij jouw manier van leren:

• Route 1: Ga je graag meteen aan de slag? Start met oefenen per onderwerp

• Route 2: Wil je eerst weten waar je staat? Start met de oriëntatietoets.

• Route 3: Leer je liever eerst de theorie? Start met leren per onderwerp.

Kies de route die bij jouw manier van leren past!

januari

Route 1

Ga je graag meteen aan de slag? Start met oefenen per onderwerp.

Maak per week opgaven van een hoofdstuk in deel 1 van de Examenbundel.

Kijk de opgaven na met de bijbehorende uitwerkingen.

Meer dan de helft goed.

De helft of minder goed.

Neem het bijbehorende hoofdstuk in Samengevat door.

Oefen met het onderwerpregister achter in de Examenbundel meer opgaven over dit onderwerp uit de verschillende examens.

Kijk die opgaven na.

Meer dan de helft goed.

De helft of minder goed.

Maak de opgaven van dat hoofdstuk uit deel 1 die je nog niet gemaakt had. Gebruik de hints.

Maak de oriëntatietoets.

Bereken je score met de uitwerkingen op mijn.examenbundel.nl.

Voldoende.

Onvoldoende.

Bestudeer Samengevat over de onderwerpen die minder goed gingen.

Oefen opgaven uit deel 1 van de Examenbundel en via het onderwerpregister uit de verschillende examens over het betreffende onderwerp. Gebruik de hints!

& februari maart

april

Maak een heel examen uit deel 2a van de Examenbundel.

Kijk het examen na met de bijbehorende uitwerkingen.

Tevreden met het resultaat. Niet tevreden met het resultaat.

Kijk met behulp van het onderwerpregister welke onderdelen nog niet goed gaan en waar voor jouw gevoel wel winst is te behalen. Je hoeft niet alles goed te doen!

Bestudeer Samengevat en maak via het onderwerpregister van de Examenbundel een aantal opgaven over dat onderwerp uit deel 1 en 2a tot je tevreden bent met het resultaat.

Blijf oefenen met deel 2a zodat je met vertrouwen het examen in gaat.

januari

Route 2

Wil je eerst weten waar je staat? Start met de oriëntatietoets.

februari

maart

april

Maak de oriëntatietoets in de Examenbundel. Voldoende.

Bereken je score met de uitwerkingen op mijn.examenbundel.nl.

Onvoldoende.

Kijk welke onderwerpen uit deel 1 van de Examenbundel nog niet goed gingen.

Bestudeer elk hoofdstuk in Samengevat.

Maak opgaven per onderwerp uit deel 1 van de Examenbundel.

Kijk de opgaven na met de bijbehorende uitwerkingen.

Meer dan de helft goed.

De helft of minder goed.

Oefen met het onderwerpregister achter in de Examenbundel meer opgaven over dit onderwerp uit de verschillende examens.

Kijk die opgaven na.

Meer dan de helft goed. De helft of minder goed.

Maak de opgaven van dat hoofdstuk uit deel 1 die je nog niet gemaakt had. Gebruik de hints.

Maak een heel examen uit deel 2a van de Examenbundel.

april

Tevreden met het resultaat. Niet tevreden met het resultaat.

Kijk het examen na met de bijbehorende uitwerkingen. Kijk met behulp van het onderwerpregister welke onderdelen nog niet goed gaan en waar voor jouw gevoel wel winst is te behalen. Je hoeft niet alles goed te doen!

Bestudeer Samengevat en maak via het onderwerpregister van de Examenbundel een aantal opgaven over dat onderwerp uit deel 1 en 2a tot je tevreden bent met het resultaat.

Blijf oefenen met deel 2a zodat je met vertrouwen het examen in gaat.

#geenexamenstress

Route 3

Leer je liever eerst de theorie? Start met leren per onderwerp.

januari & februari

Bestudeer per week een hoofdstuk uit Samengevat.

Maak de oriëntatietoets van de Examenbundel.

Bereken je score met de uitwerkingen op mijn.examenbundel.nl.

Voldoende. Onvoldoende.

Kijk welke onderwerpen uit deel 1 van de Examenbundel nog niet goed gingen.

maart april

Maak de opgaven uit deel 1 over die onderwerpen.

Kijk die opgaven na.

Meer dan de helft goed. De helft of minder goed.

Oefen met het onderwerpregister achter in de Examenbundel meer opgaven over dit onderwerp uit de verschillende examens.

Maak een heel examen uit deel 2a van de Examenbundel.

Kijk het examen na met de bijbehorende uitwerkingen.

Tevreden met het resultaat. Niet tevreden met het resultaat.

Kijk met behulp van het onderwerpregister welke onderdelen nog niet goed gaan en waar voor jouw gevoel wel winst is te behalen. Je hoeft niet alles goed te doen!

Bestudeer Samengevat en maak via het onderwerpregister van de Examenbundel een aantal opgaven over dat onderwerp uit deel 1 en 2a tot je tevreden bent met het resultaat.

Blijf oefenen met deel 2a zodat je met vertrouwen het examen in gaat.

Wat je moet kennen voor het examen maatschappijwetenschappen 2024

Het programma

Het programma voor het centraal schriftelijk examen maatschappijwetenschappen 2024 bestaat uit kernconcepten (centrale begrippen) en uit drie contexten (maatschappelijke thema’s of vraagstukken). Deze kernconcepten en contexten zijn gerangschikt onder vier hoofdconcepten.

hoofdconcepten

vorming

kernconcepten socialisatie

cultuur

acculturatie

identiteit

politieke

socialisatie

ideologie

voorgeschreven contexten samenlevingsvormen

verhouding binding verandering

sociale

(on)gelijkheid

macht

gezag

samenwerking

conflict

maatschappelijke verschillen

sociale cohesie

sociale institutie

groepsvorming

cultuur

politieke institutie representatie

representativiteit

rationalisering individualisering institutionalisering democratisering staatsvorming globalisering

veiligheid geen voor het centraal examen

Als je de titel van een opgave in een centraal examen leest, herken je niet altijd meteen over welke concepten of contexten de opgave gaat. De eerste opgave uit het havo-examen van 2019 bijvoorbeeld heeft als titel Tatoeages. Deze opgave gaat over de socialiserende werking van de media, waardoor steeds meer mensen een tatoeage laten zetten. Dit past bij het hoofdconcept vorming. Bij het examenprogramma beperken de opgaven zich echter nooit tot maar één hoofdconcept (met de kernconcepten die daarbij centraal staan), maar er worden ook altijd vragen over andere hoofd- en kernconcepten gesteld. Bij de opgave Tatoeages wordt ook gevraagd naar het kernconcept sociale ongelijkheid. Bij dezelfde opgave wordt bovendien nog een vraag gesteld over de context veiligheid. De tweede opgave van het havo-examen 2019 gaat over de context maatschappelijke verschillen, maar worden ook kernconcepten uit het hoofdconcept vorming gevraagd. Een aantal vragen hebben betrekking op het domein vaardigheden.

Het examen maatschappijwetenschappen Op het examen krijg je twee boekjes. Het ene boekje (het opgavenboekje) bestaat uit 3-5 opgaven. Per opgave (met bijbehorende bronnen) worden 3-8 vragen gesteld met een totaal van 25-30 vragen. De meeste vragen zijn open vragen. In totaal kun je 55-60 punten halen. In de kantlijn bij iedere vraag staat het maximale puntenaantal dat je voor die vraag kunt halen.

In het andere boekje staan de bronnen aan de hand waarvan de vragen zijn geformuleerd (het bronnenboekje). De bronnen zijn vaak tekstgedeelten uit artikelen of onderzoeken, maar het kunnen ook tabellen, figuren of cartoons zijn. Het examen wordt afgenomen in een zitting van drie uur.

Hoofd‑ en kernconcepten op het examen

Als in een vraag staat dat je de omschrijving van hoofd- of kernconcepten moet gebruiken, gebruik dan in je antwoord die elementen uit de omschrijving van het hoofd- of kernconcept die nodig zijn om de vraag juist te kunnen beantwoorden. Het is niet voldoende als je alleen de hele omschrijving van het kernconcept opschrijft.

Je moet het deel van het kernconcept dat je gebruikt, concreet maken met een gegeven uit de bron.

De omschrijving van een kernconcept bestaat uit verschillende delen. Bijvoorbeeld het kernconcept cultuur. De definitie luidt: ‘Het geheel van voorstellingen, uitdrukkingsvormen, opvattingen, waarden en normen die mensen als lid van een groep of samenleving hebben verworven’.

Daarin kun je verschillende elementen onderscheiden. Het kan bij cultuur gaan om:

• voorstellingen;

• uitdrukkingsvormen;

• opvattingen;

• waarden en normen.

Afhankelijk van de vraag die wordt gesteld, kies je een van de elementen uit dit lijstje. In de definitie wordt er nog een onderscheid gemaakt: mensen kunnen de cultuur verwerven als:

• lid van een groep;

• lid van een samenleving.

Afhankelijk van de vraag kies je een van beide. Als er gevraagd wordt om een omschrijving van het hoofd- of kernconcept te gebruiken, is het niet nodig de hele definitie op te schrijven. Wél moet je de juiste elementen noemen die je met behulp van de bron concreet maakt.

Een voorbeeld uit het examen van 2018-1:

Leg uit dat Aziatische populaire media deel uitmaken van de Aziatische populaire cultuur. Gebruik in je uitleg:

• een voorbeeld uit tekst 4;

• de omschrijving van het kernconcept cultuur.

Antwoord op deze vraag:

In tekst 4 staat dat Koreaanse en Japanse series bepaalde waarden en normen verbeelden, zoals het belang van familiebanden en waardering voor hard werken. Waarden en normen zijn een onderdeel van cultuur. Koreaanse en Japanse films en series zijn uitdrukkingsvormen van de Aziatische cultuur.

In dit voorbeeld worden de elementen ‘waarden en normen’ en ‘uitdrukkingsvormen’ gebruikt. Ze worden concreet gemaakt door een gegeven uit de bron. Waarden en normen worden concreet gemaakt door de waarden familiebanden en waardering voor hard werken. Het element uitdrukkingsvorm wordt met Koreaanse en Japanse films en series concreet gemaakt.

Je krijgt in dit voorbeeld dus géén punten als je alleen opschrijft dat ‘normen en waarden deel uitmaken van de cultuur’. Je krijgt alleen punten als de normen en waarden concreet worden gemaakt met een gegeven uit de bron.

Een ander voorbeeld met het kernconcept cultuur uit het examen van 2017-1.

“Beredeneer dat een toename van de diversiteit in speelgoedfiguren van LEGO kan zorgen voor een verandering in de socialisatie van kinderen. Gebruik in je redenering de omschrijving van het kernconcept cultuur (…)”.

Het antwoordmodel van de examenmakers luidt als volgt:

“Als meer groepen (sociale categorieën) in speelgoedfiguren zijn vertegenwoordigd, kan dit bijdragen aan een andere voorstelling die kinderen hebben over deze groepen/ de samenleving1. Kinderen kunnen zich onder andere meer bewust worden van het bestaan van bepaalde groepen in de samenleving. Voorstellingen zijn onderdeel van cultuur.” Dit maakt duidelijk dat de elementen uit de definitie bij deze vraag moeten zijn:

• voorstellingen;

• groepen/samenleving (beide goed).

1 Wat vet gedrukt staat in het antwoordmodel verwijst naar het element uit de omschrijving dat gekozen moet zijn.

Let op:

Bij de examens tot 2019 werd er in de vraag alleen gevraagd naar ‘een kernconcept’. Dat is in 2019 veranderd in ‘de omschrijving van het kernconcept’. Let daar dus op als je examenvragen van vorige jaren maakt. Het antwoord dat je moet geven op deze vragen is hetzelfde gebleven: je moet delen van het kernconcept gebruiken en concreet maken met gebruik van de bron.

Bepaling van je cijfer en de normering van het examen

Je gemaakte examen wordt eerst nagekeken door je eigen docent(e) aan de hand van een correctievoorschrift, dat is vastgesteld door de vaststellingscommissie maatschappijwetenschappen van het College voor Toetsing en Examens (CvTE). Daarna kijkt een docent(e) maatschappijwetenschappen van een andere school je examen na. Samen bepalen ze het uiteindelijk aantal behaalde punten. Afhankelijk van de landelijke resultaten voor het examen wordt door het CvTE de norm bepaald. Die norm is de omrekening van punten naar cijfers.

Voor de berekening van het eindcijfer voor maatschappijwetenschappen tellen schoolexamen en centraal examen ieder voor 50% mee.

Gebruik van het woordenboek Nederlands bij het examen

Een eendelig verklarend woordenboek Nederlands is toegestaan bij het maken van het centraal schriftelijk examen. In plaats hiervan mag ook gebruikgemaakt worden van een woordenboek van Nederlands naar een vreemde taal, bijvoorbeeld naar de eigen thuistaal van de kandidaat. Een woordenboek kan een hulpmiddel zijn dat zekerheid geeft bij een enkel woord of begrip. Wel kan te veel opzoeken van woorden of begrippen tot tijdnood leiden. Een ander punt is dat omschrijvingen van begrippen in het woordenboek niet altijd overeenkomen met de omschrijvingen van deze begrippen in de vaktaal. Alleen de formulering van de begrippen zoals omschreven in de syllabus Maatschappijwetenschappen HAVO, versie examen 20241 zijn geldig.

Andere hulpmiddelen

Naast het woordenboek Nederlands zijn er ook andere hulpmiddelen toegestaan, zij het dat die bij de beantwoording van de vragen van het examen maatschappijwetenschappen niet direct van belang zijn. Het gaat dan om schrijfmateriaal, tekenpotlood, blauw en rood kleurenpotlood, liniaal, passer, geometrische driehoek, vlakgum en rekenmachine.

Voorbereiding op het examen met deze bundel

• Zorg ervoor dat je goed vertrouwd bent met de uitwerkingen van het examenprogramma, zoals die beschreven staan in de havo syllabus voor het examen van 2024.

• Maak de oefenopgaven in deze bundel. Daarmee kun je nagaan of je de vragen kunt beantwoorden en of deze antwoorden overeenkomen met de uitwerkingen bij de vragen in deze bundel.

• Maak de examens maatschappijwetenschappen van 2022-I, 2022-II en 2022-III. Niet alleen heb je dan een beeld van hoe een examen er in zijn geheel uitziet, maar ook van wat de juiste antwoorden zijn die in het antwoordmodel beschreven staan.

• Neem kennis van de berichtgeving van de media over maatschappelijke en politieke onderwerpen; lees – eventueel naast een regionale krant – regelmatig een landelijke kwaliteitskrant (bijvoorbeeld de Volkskrant, NRC Handelsblad en Trouw), en kijk regelmatig naar het NOS Journaal en/of RTL 4 Nieuws en/of luister regelmatig naar het NOS Radio 1 Journaal

Het examen is echter al een jaar voor de dag waarop het examen plaatsvindt, gemaakt. Dus het is niet nodig enkele weken voor het examen een nieuwsitem uit te spitten. Dat zal niet voorkomen in het examen.

examenbundel

havo Nederlands

havo Engels

havo Duits

havo Frans

havo Economie

havo Bedrijfseconomie

havo Maatschappijwetenschappen

havo Geschiedenis

havo Aardrijkskunde

havo Wiskunde A

havo Wiskunde B

havo Scheikunde

havo Biologie

havo Natuurkunde

samengevat

havo Economie

havo Bedrijfseconomie

havo Maatschappijwetenschappen

havo Geschiedenis

havo Aardrijkskunde

havo Wiskunde A

havo Wiskunde B

havo Scheikunde

havo Biologie

havo Natuurkunde

havo/vwo Nederlands 3F/4F

havo/vwo Rekenen 3F

Tips, tricks en informatie die jou helpen bij het slagen voor je eindexamen vind je op examenbundel.nl! Nog meer kans op slagen? Volg ons ook op social media. #geenexamenstress

examenidioom + examenbundel + samengevat + zeker slagen! = #geenexamenstress

examenidioom

havo Engels

havo Duits

havo Frans