9789006484687 bladerboek def

3

h a vo / v wo Godsdienst voor de onderbouw BIJBEL ALS BASIS

Marius van Biert Pauline Buit Gerrit Hagens José Korsaan Hans Meerveld (eindredactie) Henriëtte Roodnat-Kievit Willem van Rumpt Jan David Warta

3 havo / vwo

9006484687_omslag.indd 1

2/03/15 09:09

9006484687_thv LW 3 HV.00.indd 1

2/03/15 08:59

3

h a vo / v wo

deel 3 hv Marius van Pauline Bu

st voor ha

vo/vwo

Biert

it

Gerrit Hag

ens

JosĂŠ Korsa Hans Mee

Godsdien

an

rveld (eind redactie) HenriĂŤtte R oodnat-Kie vit Willem van Rumpt Jan David Warta

9006484687_thv LW 3 HV.00.indd 1

2/03/15 08:59

Colofon Illustraties D&DJ communicatie, Montfoort Beeldresearch ELF beeldredactie en -research, Geldermalsen Ontwerp en opmaak Ontwerpbureau NEO, Velp

Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff ontwikkelt zich van educatieve uitgeverij tot een learning design company. We brengen content, leerontwerp en technologie samen. Met onze groeiende expertise, ervaring en leeroplossingen zijn we een partner voor scholen bij het vernieuwen en verbeteren van onderwijs. Zo kunnen we samen beter recht doen aan de verschillen tussen lerenden en scholen en ervoor zorgen dat leren steeds persoonlijker, effectiever en efficiënter wordt.

Redactie Machteld Siegmann, Amstelveen

Samen leren vernieuwen.

Tekst- en fotoverantwoording

www.thiememeulenhoff.nl

Bijbelcitaten zijn ontleend aan De Nieuwe Bijbelvertaling, © Nederlands Bijbelgenootschap 2004 / 2007.

Lianne van der Laan: cover

ISBN 978 90 06 48468 7 Eerste druk, vijfde oplage, 2016

Catchlight Visual Services, Huizen: p. 7 (6 x), p. 12, p. 46, p. 47, p. 53, p. 60, p. 63, p. 77, p. 89, p. 92, p. 97, p. 101, p. 109, p. 114, p. 117 (2 x), p. 121, p. 126, p. 132 (4 x)

© ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2012

Henk Braam / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 11, p. 58 Vincent van den Hoogen / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 11 LAIF / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 11 Herman Wouters / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 12, p. 68 Michael Jacobs / Novum, Amsterdam: p. 12 Reuters / Novum, Amsterdam: p. 12, p. 34, p. 35, p. 36, p. 54, p. 76 GNU Free Documentation License: p. 12 Sunshine, Almere: p. 12 Shutterstock: p. 19, p. 42 Amber Beckers / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 20 John Schaffer / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 21 Twan Wiermans, Cadier en Keer: p. 24, p. 79, p. 103, p. 111 indianspice.co.za: p. 31 Axiom Images / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 33 Corbis / Hillcreek Pictures, Den Haag: p. 38, p. 64, p. 66, p. 94, p. 116, p. 129 Frank Muller / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 48 Clemens Rikken / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 51 Theo Oudenaerd / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 63 Roger Viollet / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 73 Jaco Klamer / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 74 Marius van Biert: p. 74

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j° het Besluit van 23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.stichting-pro. nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek, film en het maken van kopieën in het onderwijs zie www.auteursrechtenonderwijs.nl.

Martijn Beekman / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 82, p. 85 GPD, Rijswijk: p. 84 C. Barton van Flymen / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 105 Sabine Joosten / Hollandse Hoogte, Amsterdam: p. 128

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.

Deze uitgave kwam tot stand in samenwerking met de Gereformeerde Hogeschool Zwolle.

Deze uitgave is volledig CO2-neutraal geproduceerd.

Het voor deze uitgave gebruikte papier is voorzien van het FSC®-keurmerk.

Dit betekent dat de bosbouw op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

2

9006484687_thv LW 3 HV.00.indd 2

3/03/16 14:08

Inhoud Intro

84

1 Wereldgodsdiensten

met één God 1.1 1.2 1.3 1.4

Monotheïstische godsdiensten Het ontstaan van de islam De leer van de islam De islamitische samenleving

11 17 20 24

2 Wereldgodsdiensten 2.1 Hindoeïsme: de op twee na

grootste godsdienst 2.2 Hindoeïstische gewoontes en feesten 2.3 Het boeddhisme 2.4 Boeddhistische stromingen en feesten

3

27 33 36 42

Zonder godsdienst

3.1 Iets geloven...

3.2 Geloven… of niet?

3.3 Toch religieus?

3.4 Respect

4

Kerken in Nederland

4.1 4.2 4.3 4.4

Hoe het begon De reformatie De Rooms-Katholieke Kerk Vele gereformeerde kerken

5

Evangelische bewegingen

5.1 Doorleefd geloof 5.2 Evangelisch 5.3 Pinksterbeweging 5.4 Nieuwe vormen

45 48 51 54

57 60 64 68

73 77 80 83

6 Relaties 6.1 Ouders 6.2 Vriendschappen 6.3 Verliefdheid 6.4 Seksualiteit

87 91 95 98

7 Leefstijl 7.1 Gezondheid 7.2 Genotmiddelen 7.3 Wie ben je op internet?

7.4 Schoonheid

103 108 111 116

8 Toekomst 8.1 De waarde van leven 8.2 Beslissen over leven en dood 8.3 Wie ben ik?

8.4 Toekomstplannen

Intro

9006484687_bw.indb 3

121 126 129 132

3

05-07-12 16:12

Intro

2 Bijbel als basis Tijden veranderen. Vragen die mensen vroeger hadden, zijn soms interessant voor de mensen van deze tijd, maar soms ook niet. In dit derde deel van Bijbel als Basis komen veel vragen aan de orde die mensen tegenwoordig hebben. Daarbij wordt gekeken of die vragen in de Bijbel ook voorkomen, en wat er dan over gezegd wordt.

opdracht

1 A

Over welke onderwerpen ging deel 1 van Bijbel als Basis?

De delen 1 en 2 van Bijbel als Basis gingen vooral over de inhoud van de Bijbel.

Dit derde deel gaat vooral over hoe je de Bijbel kunt

B

En over welke onderwerpen ging deel 2?

betrekken bij allerlei vragen waar je nu mee zit.

4

9006484687_bw.indb 4

05-07-12 16:12

opdracht

2 A

Met welke belangrijke vragen houd jij je bezig?

B

Noteer verschillen tussen de tijd van de Bijbel en de huidige tijd als het gaat om de volgende thema’s. Bedenk zelf ook een thema. thema

2000 jaar geleden

tegenwoordig

gezondheid

communicatiemiddelen

kerken

vervoersmiddelen

jongerencultuur

thema:

Intro

9006484687_bw.indb 5

5

05-07-12 16:12

opdracht vervolg

2 C

Noteer overeenkomsten tussen de tijd van de Bijbel en de huidige tijd als het gaat om de volgende thema’s.

Bedenk zelf ook een onderwerp. thema

2000 jaar geleden

tegenwoordig

gezondheid

omgaan met andere mensen

werken aan je karakter

regels in de maatschappij

omgaan met geld

thema:

3

opdracht Bespreek de stelling: ‘In de Bijbel staat niks over brommers, milieuvervuiling, roken of de derde wereld. Je kunt in de Bijbel wel / geen richtlijnen vinden over deze onderwerpen.’

6

9006484687_bw.indb 6

05-07-12 16:12

Dit derde deel van Bijbel als Basis is verdeeld in vier onderdelen: 1 Verschillende godsdiensten.

3 Onderwerpen waarbij je ethische keuzen moet maken.

2 Verschillende kerken en stromingen.

4 Levensvragen.

1 Verschillende godsdiensten We leven in Nederland in een multiculturele en multireligieuze samenleving. Je komt kerken tegen, maar ook synagogen, moskeeĂŤn en hindoetempels.

Wat gebeurt daar? Wat voor mensen komen daar bij elkaar, en wat houdt hun geloof nu precies in?

Waarin verschilt wat zij geloven van het christelijk geloof?

Het antwoord op deze vragen is belangrijk voor het begrijpen en respecteren van al die mensen. En er zijn ook steeds meer mensen die juist zeggen helemaal niet te geloven. Voor hen is het geloof niet meer dan een bepaald gevoel.

1

2

3

4

5

6

opdracht

4

Bekijk het uiterlijk van de jongeren op de foto. Welke religieuze achtergrond of welke overtuiging denk je dat ze hebben? Schrijf op wat jij denkt.

1

2

3

4

5

6

Intro

9006484687_bw.indb 7

7

05-07-12 16:12

2 Verschillende kerken en stromingen Ook tussen de christenen onderling bestaan er verschillen, soms zelfs heel grote. Er is verschil tussen katholieken en protestanten, maar er zijn ook weer verschillende groepen bínnen het protestantisme. Hoe komt dat?

Hoe zijn al die verschillen ontstaan?Als je zelf lid van een kerk bent, wil je misschien wel weten om welke reden die kerk is gesticht.

opdracht

5 A

Maak op het bord een overzicht van de verschillende overtuigingen die in jullie klas voorkomen.

B

Bespreek met elkaar welke geloofsovertuigingen niet in jullie klas voorkomen. Schrijf die ook op het bord, op een aparte plek.

3 Onderwerpen waarbij je ethische keuzen moet maken In het leven moet iedereen keuzen maken. Ieder mens zal kiezen wat hij of zij goed vindt om voor te leven.

Ethiek heeft te maken met ‘het juiste handelen’. Dit schooljaar word je uitgedaagd om na te denken over allerlei ethische onderwerpen!

6

opdracht Om er alvast mee te oefenen maak je deze test. Vind jij deze stellingen goed of fout?

Zet een kruisje op de juiste plek. goed

fout

Ouders zijn vooral belangrijk om je eten en een thuis te geven.

Mijn vrienden bepalen voor een groot deel wat ik doe.

Ik bepaal zelf met wie ik verkering neem.

Een duidelijke keuze voor een politieke partij is noodzakelijk.

Ik let op gezonde voeding.

Kleren zeggen iets over wie je bent.

Ik bepaal zelf welke muziek goed is.

8

9006484687_bw.indb 8

05-07-12 16:12

TE LAAT KOM JE BINNEN GAAT JE LERAAR LEVENSVRAGEN STELLEN ALS »WAAR KOM JE VANDAAN« EN »WAAR DEN JE MEE BEZ K JE DAT IG BENT« 4 Levensvragen

6801 BA Arn

hem

Postbus 1045 www.loesje.nl

Als je ouder wordt, leer je jezelf steeds beter kennen. Geleidelijk kom je erachter wat je wilt gaan doen in dit leven.

Sommige jongeren zien van alles de zonnige kant, anderen hebben meer oog voor de moeilijke dingen in het leven. Waarom ben je er? Wat gebeurt er met je na dit leven? In de hoofdstukken over de levensvragen gaat het over dit soort existentiële vragen.

7

opdracht Bespreek de stelling: ‘De manier waarop iemand over zichzelf denkt heeft invloed op de rest van zijn leven.’

Gebruik concrete voorbeelden in de discussie!

De belangrijkste begrippen:

OT en NT richtlijnen uit de Bijbel godsdiensten kerken

religieuze stromingen ethische keuzen levensvragen multireligieuze en multiculturele samenleving 2000 jaar geleden - nu

Intro

9006484687_bw.indb 9

9

05-07-12 16:12

10

9006484687_bw.indb 10

05-07-12 16:12

1

Wereldgodsdiensten met één God

1.1 Monotheïstische godsdiensten Er zijn drie wereldgodsdiensten waarbij men in het bestaan van slechts één God gelooft. Deze godsdiensten worden ‘monotheïstisch’ genoemd. Dit woord komt uit het Grieks. Mono betekent ‘één’ en theos betekent ‘God’. Monotheïstisch betekent dus ‘in één God geloven’. Elk van deze godsdiensten gebruikt een eigen naam voor God: Jodendom: Adonai of JHWH Christendom: God of Heer Islam: Allah

1

opdracht Bespreek samen de volgende vragen: • Ken jij mensen die joods, christelijk of islamitisch zijn?

• Wat vind je opvallend aan ze?

• Heeft dat met hun geloof te maken?

Polytheïstisch Naast monotheïstische godsdiensten, bestaan er ook polytheïstische godsdiensten.

Het Griekse woord poly betekent ‘veel’. Een polytheïstische godsdienst is dus een godsdienst waarbij in meerdere goden geloofd wordt. Hindoeïsme en boeddhisme zijn voorbeelden van polytheïstische godsdienten.

Hoofdstuk 1 Wereldgodsdiensten met één God

9006484687_bw.indb 11

11

05-07-12 16:13

2

opdracht Zet onder de foto’s wat het is en bij welke godsdienst het hoort.

Dit is een

Dit is een

Dit is een

Godsdienst

Godsdienst

Godsdienst

Dit is een

Dit is een

Dit is een

Godsdienst

Godsdienst

Godsdienst

12

9006484687_bw.indb 12

05-07-12 16:13

3

opdracht Teken het symbool van de drie monotheïstische godsdiensten.

Als je het niet weet, kun je het opzoeken (in een encyclopedie of op internet bijvoorbeeld). jodendom

4

christendom

1

islam

opdracht Bespreek de volgende stelling: ‘Het maakt niet uit hoe je God noemt: God, Allah of JHWH. Met die naam wordt dezelfde aangeduid.’

Wie is Jezus?

In het Nieuwe Testament is Jezus de belangrijkste persoon. In het schema kun je lezen hoe joden, christenen en islamieten over Jezus denken.

godsdienst

Jezus is:

jodendom

Een leraar, prediker en profeet.

christendom

De zoon van God, de zaligmaker. Christenen geloven dat het Oude Testament Hem op veel plaatsen aankondigt als de Verlosser.

islam

Een belangrijke profeet. Hij is niet de zoon van Allah. Allah heeft geen zoon.

Hoofdstuk 1 Wereldgodsdiensten met één God

9006484687_bw.indb 13

13

05-07-12 16:13

opdracht

5

Lees Matteüs 16:13-16. Jezus is benieuwd hoe de mensen over Hem denken. De meningen zijn verdeeld.

A

Wie denken de mensen dat Jezus is? (vers 14)

B

Wat zegt Petrus?

C

En jij? Hoe denk jij over Jezus?

Gelovige jongeren vertellen Evelien (15 jaar) Ik ben Evelien en ik ben christen. Ik geloof dat Jezus de Zoon Daniël (13 jaar)

van God is. Hij is naar deze wereld gekomen om de mensen te

Yusuf (14 jaar)

Ik ben Daniël, ik ben joods. In de synagoge

redden. Verhalen over Jezus staan in de Bijbel. We hebben

Mijn naam is Yusuf en ik ben islamiet. Ik

draag ik een keppeltje en doe ik een

veel feestdagen. De dag dat Jezus opstond uit de dood

geloof in Allah en in Mohammed, zijn

speciaal kleed, een talliet om. Op zaterdag

noemen wij het paasfeest. Maar we vieren bijvoorbeeld ook

profeet. In de Koran staan verhalen over

ga ik met mijn hele familie naar de

het pinksterfeest en het kerstfeest. Elke zondag ga ik met mijn

Mohammed, maar ook regels over eten en

synagoge. Binnenkort mag ik in de synagoge

familie naar de kerk, de dominee legt dan een stukje van de

gezondheid. De Koran is in het Arabisch

een stuk voorlezen uit de Tora. Ik verheug

Bijbel uit. En ik ga ook elke week naar catechisatie. Toen ik

geschreven. Ik bid vijf keer per dag in de

me er nu al op! We vieren dan mijn bar

klein was, ben ik gedoopt. Maar dat gaat niet overal zo. Bij

richting van Mekka, onze heilige stad. Op

mitswa. Na dit feest hoor ik bij de

mijn vriendin word je pas gedoopt als je volwassen bent, dat

vrijdag gaan we naar de moskee. De

volwassenen. Ik lees dan de volgende tekst

kan ook!

mannen gaan dan naar de grote ruimte van

voor: ‘Altijd en overal zal Ik met je meegaan:

de moskee en de vrouwen, die hoofddoeken

Ik zal jullie God zijn en jullie zullen mijn

dragen, gaan naar een andere ruimte. Het is

volk zijn.’ Ik vind het een heel mooie tekst.

nu ramadan, mijn vader en moeder vasten.

Belangrijke feesten voor ons zijn het

Ze ontbijten iedere ochtend vóór

pesachfeest en het chanoekafeest.

zonsopgang. ’s Avonds als het donker is, gaan ze pas weer eten en drinken. Dit feest brengt ons dichter bij elkaar, en dichter bij Allah. Ik hoef nog niet te vasten, maar in het weekend doe ik wel mee. Aan het einde van de ramadan vieren we het suikerfeest.

14

9006484687_bw.indb 14

05-07-12 16:13

opdracht

6 A

Drie leerlingen lezen de verhalen van Daniël, Evelien en Yusuf voor.

Onderstreep tijdens het luisteren bij elk verhaal de kenmerken van de godsdienst die genoemd worden.

B

Zoek de betekenis van de volgende de woorden op en vul dat hier in. woord

1

betekenis

bar mitswa

bath mitswa

boerka

ramadan

pesach

pinksteren

catechisatie

C

Schrijf een sms’je aan Daniël, Evelien en Yusuf. Maak duidelijk wat je bewondert in hun geloof, of waar je respect voor hebt.

Hoofdstuk 1 Wereldgodsdiensten met één God

9006484687_bw.indb 15

15

05-07-12 16:13

7

opdracht Vul de onderstaande kolommen in. Je mag zo nodig gebruikmaken van internet of van de mediatheek.

jodendom

christendom

islam

gebouw van samenkomst

naam van voorganger

feesten (minimaal 3)

Heilige boek

ritueel of gebruik

dag van samenkomst

Rituelen zijn gebruiken of plechtigheden die kenmerkend zijn voor een bepaalde godsdienst.

Zoals dopen met water of de besnijdenis.

16

9006484687_bw.indb 16

05-07-12 16:13

1.2

Het ontstaan van de islam De jonge Mohammed

1

Mohammed werd in 570 na Chr. in Mekka geboren. Hij heeft geen gemakkelijke jeugd gehad. Zijn vader heeft hij nooit gekend, die stierf voordat hij werd geboren. Zijn moeder deed haar best om goed voor het gezin te zorgen, maar dat was erg moeilijk. Ze had weinig geld. Mohammed was nog maar zes jaar oud toen zijn moeder stierf. Hij mocht bij zijn opa gaan wonen, maar die was al oud en stierf na twee jaar. Vanaf dat moment heeft zijn oom Aboe Talib voor hem gezorgd.

Mohammed was een nieuwsgierige jongen die graag alles wilde weten. Vooral de verschillende godsdiensten om hem heen boeiden hem. Zijn familie gaf hem al snel verantwoordelijkheden, ze vonden hem eerlijk en betrouwbaar. Hij kreeg zelfs een bijnaam: Al Amien. Dat betekent ‘de betrouwbare’. Toen hij 25 jaar was, kreeg hij een baan als karavaandrijver bij het handelsbedrijf van Chadiedja, een onafhankelijke weduwe. Het duurde niet lang of ze werden verliefd op elkaar en na een poosje zijn ze getrouwd.

In de tijd van Mohammed dienen de mensen in het Midden-Oosten allerlei goden. Dat leidt tot veel ruzie, en Mohammed heeft daar een hekel aan. Mohammed praat veel met gelovige mensen. In zijn woonplaats Mekka komen veel gelovigen naar de heilige steen, de Kaäba. Mohammed praat ook met joden en christenen. Hij vindt het mooi dat zij maar in één God geloven.

Maar de verhalen over Jezus vindt hij onvoorstelbaar. Hoe kan zo’n belangrijke profeet sterven aan een kruis?!

Mohammed voelt zich aangetrokken tot een monotheïstische godsdienst, maar hij kiest er niet voor om als jood of als christen te gaan leven.

Islam betekent ‘overgave aan God’.

Een moslim of islamiet is iemand die zich heeft overgegeven aan God. Salaam betekent ‘vrede’ (de woorden islam en moslim zijn van ‘salaam’ afgeleid).

As-salaam ‘aleikum betekent: ‘De vrede zij met u’. Moslims begroeten elkaar met deze woorden.

Het Midden-Oosten

opdracht

8 A

In welk land ligt Mekka? Omcirkel het land.

B

Zet een rondje op de kaart op de plek waar Mekka ligt.

C

Mohammed was een serieuze en plichtgetrouwe man die zich bijzonder interesseerde voor godsdienst. Wat zou hem speciaal hebben beziggehouden in de gesprekken die hij voerde met verschillende gelovigen?

Hoofdstuk 1 Wereldgodsdiensten met één God

9006484687_bw.indb 17

17

05-07-12 16:13

Zijn bekering Mohammed is vaak in de woestijn. Als hij veertig jaar oud is, komt hij op een van zijn werkdagen een engel tegen, in een grot van de berg Hira. De engel zegt tegen hem dat er maar één god is. Hij vertelt Mohammed wie God is en hoe de mensen hem moeten dienen. En hij geeft Mohammed de opdracht om zijn profeet te zijn en deze kennis met iedereen te delen. De engel openbaart de eerste regels van de Koran: ‘Lees, in de naam van uw Heer, de Schepper. Die de mens uit geronnen bloed schiep. Lees, want uw heer is de Meest Eerbiedwaardige, die de mens door middel van de pen onderwees. Hij onderwees de mens datgene wat hij niet kende’. (Koran 96:1-5) Als hij thuiskomt zegt hij eerst niets. Chadiedja, zijn vrouw, begrijpt echter al snel dat hij een visioen heeft gehad.

Mohammed is bekeerd na zijn gesprek met de engel. Hij houdt zich aan de voorschriften van de engel en gaat steeds meer als profeet optreden.

9

opdracht Maak een lied of collage over de bekering van Mohammed. Je kunt ook drie tekeningen bij het verhaal maken.

Maar let op! Mohammed zélf mag niet afgebeeld worden.

Koran De Koran is het heilige boek van de islam. Het is in een periode van 23 jaar geschreven door Mohammed, die daarbij werd geholpen door een engel. In de Koran staan instructies voor moslims.

Als moslims zich aan deze regels houden, zullen zij in de hemel komen. Ook staan er verhalen in over vroegere

Moeilijkheden voor Mohammed Mohammed neemt zijn taak als profeet heel serieus. Hij roept alle mensen op om zich te bekeren tot het oorspronkelijke geloof van de God van Ibraham (christenen noemen hem Abraham, joden Avraham). Hij waarschuwt voor de Dag van het Oordeel. Hij vertelt aan joden en christenen dat ze de Tenach en de Bijbel niet goed begrijpen. Hij weet zeker: Jezus is niet de Zoon van God. Als de joden en christenen hem niet als profeet willen zien, is hij erg teleurgesteld. Hij wordt kwaad. Geholpen door een engel, schrijft Mohammed een nieuw boek: de Koran.

Hierin staat volgens hem de waarheid over de enige God.

profeten.

Veel stadgenoten van Mohammed geloven in meerdere goden en willen het liefst alles bij het oude laten. Ook zij keren zich tegen Mohammed en verjagen hem naar de stad Medina. Dit is zó’n belangrijk keerpunt in het leven van Mohammed, dat het gezien wordt als het begin van een nieuwe (islamitische) jaartelling (622 na Chr.).

10

opdracht Stel je voor dat iemand op de televisie een nieuwe godsdienst bekend zou maken. Elke week wordt er iets verteld en elke week zijn er meer mensen die naar het programma kijken, erover praten en… erin gaan geloven. Zou er veel ruzie over komen? Wat zou jij doen?

18

9006484687_thv LW 3 HV.01.indd 18

26-09-13 13:00

opdracht

11

Doe een kort onderzoek naar de Koran. Zoek informatie op internet of in de mediatheek.

A

1

Schrijf drie onderwerpen op die in de Koran voorkomen.

1

2

3

B

Noem twee verschillen tussen de Koran en de Bijbel.

1

2

C

Welke personen komen zowel in de Koran als in de Bijbel voor?

Kaäba De Kaäba is een groot, vierkant gebouw in Mekka.

De Kaäba wordt ook wel ‘het huis van Allah’ genoemd.

Moslims geloven dat Abraham en zijn zoon Ismaël dit gebouw hebben

De islam als godsdienst Ondanks de tegenstand krijgt Mohammed veel volgers. Hij wordt de leider van een snel groeiende godsdienst: de islam. Mohammed blijft zijn geboortestad Mekka een belangrijke stad vinden, ook al heeft men hem daaruit weggejaagd. Dat komt ook door de heilige Kaäba, een belangrijk godsdienstig gebouw in Mekka. Mohammed wil dat Mekka een islamitische stad wordt.

De verbreiding van de islam verloopt met veel strijd, veldslagen en bloedvergieten. In het jaar 630 verovert Mohammed Mekka, en maakt het tot het belangrijkste centrum van de islam. Mohammed sterft op 63-jarige leeftijd.

gebouwd. In de tijd vóór Mohammed werd de Kaäba gebruikt door andere godsdiensten.

Mekka Mekka is de belangrijkste stad van de islam. De grootste wens van elke moslim is om één keer in zijn leven een pelgrimstocht te maken naar Mekka. Daar staat de Kaäba, precies in het midden van de grote binnenplaats van de moskee.

De Kaäba in de stad Mekka.

Hoofdstuk 1 Wereldgodsdiensten met één God

9006484687_bw.indb 19

19

05-07-12 16:13

opdracht

12

Bedenk minstens drie dingen die je aantrekkelijk vindt aan het islamitisch geloof.

Vergelijk met de anderen wat je bedacht hebt.

opdracht

13 A

B

1.3

Iemand leest hardop een stukje voor uit de Koran: Soera 37:103 -107.

Een andere leerling leest uit de Bijbel voor: Genesis 22:1 en 2.

Er zijn verschillen bij het verhaal over Abraham en zijn zonen Ismaël en Isaak. In de Koran kun je lezen dat Ismaël door Abraham geofferd zou worden en in de Bijbel staat de opdracht voor Abraham om zijn zoon Isaak te offeren.

Bedenk, vanuit je eigen overtuiging, een verklaring voor het verschil tussen deze verhalen.

De leer van de islam

Een biddende moslim, gericht op Mekka.

In de vele honderden jaren na het leven van Mohammed hebben mensen de leer en regels van de islam verschillend uitgelegd. Ook in Nederland zijn er verschillende stromingen. Toch zijn álle islamieten het eens over de volgende vijf belangrijkste leerpunten: 1 De eenheid van God: er is geen andere god dan alleen Allah.

2 De profeten: ze geloven in alle profeten, waarvan Mohammed de belangrijkste is.

3 De boeken: de Koran is het heilige boek, geschreven door Mohammed.

4 De engelen: engelen zijn boodschappers van Allah.

5 De dag van het oordeel: er is leven na de dood. Wie goed geleefd heeft, mag bij Allah in het paradijs wonen.

20

9006484687_bw.indb 20

05-07-12 16:13

opdracht

14 A

Schrijf bij elk leerpunt op hoe christenen over dat leerpunt denken.

1

1

2

3

4

5

B

Wat vind je van de overeenkomsten?

Hoofdstuk 1 Wereldgodsdiensten met ĂŠĂŠn God

9006484687_bw.indb 21

21

05-07-12 16:13

De vijf zuilen

Hadj

Zakaat

Sawm

Shalat

Sjahadah

Bij de islam is het voor iedereen heel duidelijk wát je als gelovige moet doen om goed te leven. Er zijn vijf regels waar een gelovige zich aan moet houden. Die vijf regels worden wel de vijf zuilen genoemd, het bouwwerk waar de islam op rust. Als je één zuil weghaalt, stort het bouwwerk in.

De vijf zuilen: 1

Sjahadah - Geloofsbelijdenis De sjahadah is de geloofsbelijdenis dat er geen andere God is dan Allah en dat Mohammed zijn profeet is.

Door het uitspreken van de sjahadah geven gelovigen zich over aan Allah. Ze worden lid van de umma, de gemeenschap van de gelovigen.

2

Shalat - Gebed De shalat, of het religieuze gebed, bestaat uit vijf dagelijkse gebeden.

Over de hele wereld bidden moslims vijf keer per dag op hetzelfde moment.

Tijdens het rituele gebed buigen gelovigen zich voorover met het hoofd in de richting van Mekka. Bidden kan overal, maar het liefst bidden gelovigen samen in de moskee. Voor het vrijdagmiddaggebed is het de regel dat iedereen naar de moskee komt. In veel landen klinkt vanuit de toren van de moskee, de minaret, een oproep tot gebed. Net zoals bij ons soms nog de klokken worden geluid om de gelovigen naar de kerk te roepen. De oproep wordt door de muezzin (omroeper) uitgesproken.

Islamitische kalender De islamitische kalender is een maankalender. Een jaar duurt ongeveer 354 dagen.

De ramadan valt daardoor elk jaar op een andere datum.

3

Sawm - Vasten Sawm betekent vasten. Tijdens de maand ramadan vasten gelovigen van het moment dat het licht wordt tot zonsondergang. Vasten is goed voor de lichamelijke en geestelijke gezondheid. Mensen steunen elkaar en zoeken elkaar na zonsondergang op om samen te eten en te bidden. De ramadan wordt afgesloten met het suikerfeest. Op die dag gaan de gelovigen in hun mooiste kleren naar de moskee, geven elkaar cadeautjes en eten heel veel zoetigheid.

4

Zakaat - Geven aan armen De zakaat is een soort armoedebelasting. Gelovigen delen van hun rijkdom met arme mensen. In het dagelijks leven is liefdadigheid ook belangrijk. Veel moslims delen op deze manier van hun rijkdom, bijvoorbeeld door het uitdelen van voedsel.

5

Hadj - Bedevaart Minstens één keer in het leven moet een gelovige een bedevaart naar Mekka maken. Ieder jaar komen in de tweede week van de maand Dhu al Hijja pelgrims uit de hele wereld bij elkaar. Samen lopen ze zeven keer om de Kaäba. Alle pelgrims dragen witte kleren. Die witte kleren staan symbool voor reinheid, gelijkheid en eenheid in het geloof. Tijdens de hadj wordt ook een offerfeest gevierd.

22

9006484687_bw.indb 22

05-07-12 16:13

Iedere gelovige is verplicht om zich aan deze vijf regels te houden. De gemeenschap moet zich houden aan de djihaad: het goede doen en het ongeloof bestrijden. Veel moslims spreken over de grote djihaad en de kleine djihaad. De grote djihaad gaat om de eigen geestelijke strijd tegen menselijke fouten zoals kwaadsprekerij, oneerlijkheid en bedrog. De kleine djihaad gaat om de strijd tegen de ongelovigen. Sommige extreme moslims zeggen dat je daarvoor geweld mag gebruiken, wat een paar keer geleid heeft tot terroristische aanslagen.

1

opdracht

15 A

Schrijf in de tekening de Nederlandse vertaling bij de vijf zuilen.

B

Welke van de vijf regels zou je gemakkelijk vinden om je aan te houden?

C

En met welke regel zou jij de meeste moeite hebben?

16

opdracht Discussieer over de stelling: ‘Moslims in Nederland mogen hun geloof uitdragen op hun manier.’

opdracht

17 A

In veel landen klinkt de oproep tot gebed vanuit de minaret. In Nederland alleen bij een paar moskeeën voor het vrijdaggebed. Waarom zou dat zo zijn?

B

‘Van mij mag de moskee wel / niet vijf keer per dag de oproep voor het gebed laten horen.’

Wel of niet? Leg je keuze uit!

De sharia Het woord sharia betekent ‘de weg om te volgen’ en wordt ook wel de islamitische wetgeving genoemd. Deze wetten of regels hebben met alle aspecten van het leven te maken. In de westerse wereld worden deze wetten beschouwd als zeer streng en hard. Bij diefstal wordt je hand afgehakt, bij godslastering en overspel kan de veroordeelde gedood worden door steniging en bij dronkenschap volgt een zware geseling! In bijvoorbeeld Iran, Pakistan en Soedan kent men een strikt islamitische wetgeving. In andere landen, zoals Turkije en Egypte, wordt de sharia minder streng toegepast.

Hoofdstuk 1 Wereldgodsdiensten met één God

9006484687_bw.indb 23

23

05-07-12 16:13

Sji’ieten en soennieten Nadat Mohammed is gestorven, komt er geruzie over wie zijn opvolger mag worden. Hierdoor ontstaan er twee richtingen binnen de islam, de sji’ieten en de soennieten.

Sji’ieten geloven dat Mohammed zijn schoonzoon Ali heeft aangewezen als opvolger. Deze opvolger uit de familie van Mohammed is ook een profeet. 10% van de moslims zijn sji’ieten. Maar een grote meerderheid (90%) van de moslims is soenniet. Soennieten geloven niet dat Allah iemand heeft aangewezen. Ze vinden dat iedereen die de Koran goed begrijpt opvolger kan worden. De opvolger is de leider van de gelovigen, maar geen profeet. De uitleg van de Koran laten de soennieten over aan de schriftgeleerden.

Sji’ieten en Soennieten De naam sji’ieten is afgeleid van sjat-ali, ‘partij van Ali’.

De naam soennieten komt van het woord soenna, dat ‘traditie’ betekent.

opdracht

18

Schrijf op twee losse blaadjes ‘waar’ (groen) en ‘niet waar’ (rood). Je docent leest de stelling voor en jullie steken zo snel mogelijk het papier met ‘waar’ of met ‘niet waar’ in de lucht. Praat daarna kort door over de verschillende meningen.

Waar of niet waar?

1.4

A

De islam is een agressieve godsdienst.

B

Alle moslims geloven hetzelfde.

C

De islam is een godsdienst waarin je veel vrijheid hebt.

D

Moslims laten vooral tijdens de dienst in moskee zien dat ze gelovig zijn, daarbuiten merk je er niet veel van.

E

De meeste moslims wonen in het Midden-Oosten.

De islamitische samenleving Zijn Nederlanders raar?

Bezoekers van ons land verbazen zich nogal eens over gewoonten van Nederlanders. Soms zijn dat dingen waar wij juist trots op zijn. Zo zijn we heel precies met onze agenda. Als we een afspraak maken, dan houdt (bijna) iedereen zich daar aan. En even bij iemand langsgaan, dat plan je van te voren. In je agenda. Normaal toch? En als een docent je naar jouw mening vraagt, dan geef je die. Je zegt gewoon wat jij ervan vindt. Ook normaal toch? En verder bemoei je je gewoon met je eigen zaken.

24

9006484687_bw.indb 24

05-07-12 16:13

bemoei je met je eigen zaken

zeggen wat je vindt

typisch Nederlands

beschuit met muisjes

1

afspraken maken met vrienden

opdracht

19 A

Maak op het bord het woordweb af.

B

Welk beeld heb jij van moslims? Maak hiervoor een tweede woordweb. In het midden van de cirkel schrijf je ‘typisch moslims’. Schrijf daar steekwoorden bij.

Moslims in Nederland Om de moslimgemeenschap in Nederland te begrijpen, is het goed om te weten uit welke tradities en cultuur de gelovigen komen. En dat is niet zo makkelijk in kaart te brengen, want de moslimgemeenschap in Nederland kent veel onderlinge verschillen. Van oorsprong komen moslims uit verschillende landen, vooral uit Turkije en Marokko. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen uit deze landen veel ‘gastarbeiders’ naar ons land. Ze kwamen hier werken met de bedoeling om met het verdiende geld een beter bestaan op te bouwen in het land van herkomst. Maar dat gebeurde niet. Veel gezinnen reisden juist de kostwinner achterna en kwamen in Nederland wonen. Ze brachten hun eigen godsdienst, cultuur en tradities mee. De meesten maakten pas in Nederland kennis met mensen van andere islamitische stromingen.

In Nederland bouwen de gezinnen een nieuw bestaan op. De immigranten wonen vaak in dezelfde goedkope wijken en trekken met elkaar op. Veel van hen kennen de Nederlandse taal en cultuur niet erg goed. Ze praten met elkaar in hun eigen taal en proberen in hun nieuwe situatie vorm te geven aan de eigen tradities en cultuur.

Zo ontstaat een hechte gemeenschap.

De tweede en derde generatie uit deze gezinnen zijn steeds meer vertrouwd met de Nederlandse samenleving.

Maar er zijn waarden uit de religie, cultuur en traditie van het land van herkomst die een grote rol blijven spelen. En die soms botsen met de Nederlandse cultuur. Turkse jongeren leren thuis bijvoorbeeld dat ze bescheiden en volgzaam moeten zijn tegenover volwassenen. Een discussie met een docent voelt dan als heel onbeschoft. Familie speelt vaak een heel belangrijke rol. Families doen veel samen (eten bijvoorbeeld) en voelen zich verantwoordelijk voor elkaar. Ook in de opvoeding: je kunt flink op je kop krijgen van bijvoorbeeld een tante of opa.

Hoofdstuk 1 Wereldgodsdiensten met één God

9006484687_bw.indb 25

25

05-07-12 16:13

20

opdracht Reageer op de stelling: ‘Als je ervoor kiest om in een ander land te gaan wonen, moet je je wel / niet volledig aanpassen aan de taal en cultuur.’

21

opdracht Herinner je je nog wat je bij opdracht 1 hebt besproken? Klopte het beeld van de islamitische mensen dat besproken werd? Wil je het aanvullen of verbeteren?

22

opdracht Hieronder staan uitspraken van jongeren. Welke uitspraak past het beste bij jou?

Mijn vriendin is moslim, ik ben christen. Zij doet dingen anders,

Hoe meer ik met over de islam weet, hoe

Nederlanders doen net of ze alles goed vinden. Maar als je ze

maar ik heb respect voor haar en

blijer ik ben dat ik een christen ben. Jezus

beter leert kennen, valt het erg tegen. Ze zijn alleen maar met

haar geloof. Ze slaat nooit een

redt! En dat zou iedereen moeten geloven,

zichzelf bezig. Ik ga liever om met mensen zoals ik.

gebed over, dat vind ik knap. We kunnen prima vriendinnen zijn.

ook moslims.

Jack

Ahmet

Kyra

De belangrijkste begrippen:

drie monotheïstische godsdiensten wereldgodsdiensten Adonai – Heer – Allah synagoge – kerk – moskee Tora – Bijbel –

Koran rabbijn – dominee – imam zaterdag – zondag – vrijdag rituelen Islam = ‘overgave aan God’ de Kaäba in Mekka 570 na Chr.: geboorte Mohammed vijf zuilen: a. geloofsbelijdenis – b. gebed – c. vasten – d. geven aan de armen – e. bedevaart sharia sji’ieten (10%) en soennieten (90%) suikerfeest Ramadan Chadiedja tweede en derde generatie respect

26

9006484687_bw.indb 26

05-07-12 16:13

3

h a vo / v wo Godsdienst voor de onderbouw BIJBEL ALS BASIS

Marius van Biert Pauline Buit Gerrit Hagens José Korsaan Hans Meerveld (eindredactie) Henriëtte Roodnat-Kievit Willem van Rumpt Jan David Warta

3 havo / vwo

9006484687_omslag.indd 1

2/03/15 09:09