2010 Α. ΔΕΛΜΟΥΖΟΣ: ο εθνικός παιδαγωγός
Μάθημα: Ιστορία της Παιδείας Εισηγητής: κος Φωτεινός Δημήτρης Συντάκτης: Ηλιάνα Ψιμούλη Α.Μ.: 700354 Φιλοσοφίας, Παιδαγωγικής και Ψυχολογίας (παιδαγωγική) 2/9/2010
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Σκοπός της εργασίας………………………………………………………………. Βιογραφικά στοιχεία………………………………………………………………. Παιδαγωγικό έργο………………………………………………………………….. Το γράµµα…………………………………………………… Το Σχολείο του Βόλου…………………………………… Το Μαράσλειο ∆ιδασκαλείο……………………………. Το Πανεπιστήµιο της Θεσσαλονίκης……………….. Το τέλος……………………………………………………….. Εικόνες από την ζωή του ∆ελµούζου…………………………………………… Παραποµπές…………………………………………………………………………….. Παραποµπές…………………………………………………………………………….. Βιβλιογραφία……………………………………………………………………………
Σκοπός της εργασίας Η εργασία με τίτλο « Αλέξανδρος Δελμούζος – ο εθνικός παιδαγωγός» εκπονήθηκε στα πλαίσια του μαθήματος «Ιστορία της Παιδείας» με διδάσκοντα τον κύριο Φωτεινό Δημήτρη ως μία απαλλακτική εργασία. Τα όσα καταγράφονται είναι προϊόντα προσωπικής μελέτης από διάφορες πηγές τόσο έντυπες όσο και από το διαδίκτυο αλλά και από προσωπικό αρχείο.
Βιογραφικά στοιχεία
Η ανάγκη για την παρουσίαση του έργου του Α. ∆ελµούζου σχεδόν έναν αιώνα µετά την δράση του παραµένει αµείωτη εφόσον πολλά από τα ζητήµατα που τον απασχόλησαν εξακολουθούν να παραµένουν άλυτα στην εποχή µας, ενώ αρκετά από τα εκπαιδευτικά επιτεύγµατα που µας µ κάνουν ιδιαίτερα περήφανους οφείλονται χωρίς υπερβολή στην εκρηκτικά δηµιουργική παρουσία του. Είναι λοιπόν πολλοί και ζωντανοί οι λόγοι που υπαγορεύουν την κριτική παρουσίαση του έργου ενός ανθρώπου που ξεκινώντας το 1880 την ζωή του από την Άµφισσα έµελλε ελλε να χρωµατίσει τα σηµαντικότερα εκπαιδευτικά κέντρα της Ελλάδας αξιοποιώντας τις επιδράσεις που δέχτηκε -αρνητικές αρνητικές και θετικές- από τις σπουδές του στο εσωτερικό και το εξωτερικό .Η πορεία του είναι αδιαµφισβήτητα ιδιαίτερη αφού ενώ παρακολουθεί τους ρυθµούς της εποχής του διαφοροποιείται εξαιτίας της ξεχωριστής του προσωπικότητας. Αυτό που ο ∆ελµούζος επιδίωξε µε κάθε τρόπο,την τρόπο στήριξη και την ενθάρρυνση δηλαδή της ατοµικότητας αποτελεί το βασικό ειδοποιό του γνώρισµα. Από τα µικρότερα χρόνια του επαναστατικός στατικός και ξεχωριστός ιδιαίτερος σε κάθε στιγµή του έργου του αλλά και στιγµατισµένος από ατυχίες προσωπικής ζωής και τις απίστευτες κοινωνικές συνθήκες που τον περιέβαλλαν. Ο ίδιος εκτιµά ιδιαίτερα τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια που πέρασε στην Άµφισσα θεωρώντας ότι σε αυτή την πόλη και σε αυτή την απλή οικογενειακή ζωή "έχει τις ρίζες του ο άνθρωπος και ο δηµοτικιστής"(1).Μεγαλώνοντας Μεγαλώνοντας σε µια πλούσια πολυµελή παραδοσιακή οικογένεια είχε όχι µόνο αγάπη αλλά και στήριξη ώστε να µορφωθεί
καθώς άρµοζε στην αστική κοινωνική του τάξη. Όµως ενώ οι γονείς του τον προόριζαν για µηχανικό, µέλλον που αρχικά έβρισκε σύµφωνο και τον ίδιο, δεκαεφτά χρονών βρίσκεται στην Αθήνα και µε τα χρήµατα που οι γονείς του του είχαν δώσει για φροντιστήρια µαθηµατικών εγγράφεται στην Φιλοσοφική σχολή. Η στροφή του αυτή ,φαινοµενικά ακραία, ουσιαστικά ερµηνεύεται τόσο που να αναιρεί κάθε απορία .Τί κοινό µπορεί να υπάρχει ανάµεσα σε έναν µηχανικό και ένα δάσκαλο; Ίσως η δηµιουργία γερών θεµελίων για την ανάπτυξη ενός άρτιου οικοδοµήµατος ή µιας ολοκληρωµένης προσωπικότητας. Και αν χρειαστεί η εκρίζωση των σκάρτων παλαιών προκειµένου το νέο δηµιούργηµα να είναι υγιές και όµορφο. Άλλωστε εκείνα τα χρόνια ο ∆ελµούζος γράφει στίχους και η ποιητική του αυτή φλέβα θα εκτονωθεί µέσα από το πάθος του δασκάλου. Όταν πολύ αργότερα χάσει σε ηλικία ενός έτους την κόρη του θα προσπαθήσει να υπερβεί τον πόνο του πάλι µέσα από στίχους συνθέτοντας το πεζοτράγουδο "Μαρούλα". Η Φιλοσοφική σχολή τον απογοητεύει ' γράφει χαρακτηριστικά σε έναν φίλο του "µε την πρώτη επίσκεψή µου στην µεγάλη αίθουσα της Φιλοσοφικής σχολής βρέθηκα σε πραγµατικότητα που δεν είχα φανταστεί ποτέ µου. Όλο το περιβάλλον και ο,τι άκουσα εκεί µέσα σε µία ώρα µε έτρεψαν σε άτακτον φυγήν". Τις απόψεις του αυτές ενίσχυαν και οι εµπειρίες του µεγαλύτερου αδερφού του Λουκά που καταριόταν το σχολείο και περισσότερο το σχολείο "διότι είχαν δηλητηριάσει τη ζωή του ως που τον έσπρωξαν στο γκρεµό από όπου δεν γύρισε πια. Παίρνοντας το πτυχίο του το 1902 και τελειώνοντας τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις µεταβαίνει στην Γερµανία για µεταπτυχιακές σπουδές. Όµως και εκεί "βλέπει το όνειρο του να κινδυνεύει".Παρακολουθεί φιλοσοφικά και παιδαγωγικά στην Λειψία,το Βερολίνο και την Ιένα "ρίχτηκα µε δίψα στις σπουδές µου ήταν όµως αδύνατο να παρακολουθήσω καλά µία παράδοση".Και ενώ το ακαδηµαϊκό µέρος της ζωής του δεν φαίνεται να τον συγκινεί ιδιαίτερα,οι γνωριµίες του µε σηµαντικές προσωπικότητες όπως τον Χρύσσανθο µετέπειτα Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, τον Μαρκο Τσιριµώκο ή τον Γιώργο Σκληρό φαίνεται ότι αποτέλεσαν σηµαντική παραµυθία στην δίψα του να
γνωρίσει τον κόσµο και ενίσχυσαν αποφασιστικά την επιθυµία του να δουλέψει για την πνευµατική αφύπνιση και την εκπαιδευτική ανάπλαση του τόπου. Το ότι η συνάντησή του µε τον Σκληρό αποτέλεσε σταθµό στην ζωή του το δηλώνει ο ίδιος σε µετέπειτα κείµενά του .Ο µαρξισµός όµως του Σκληρού δεν πρόκειται να τον επηρεάσει βαθιά ' σε όλη του την ζωή ο ∆ελµούζος θα µείνει ιδεαλιστής και φιλελεύθερος, φιλολαϊκός, εθνολάτρης , ουµανιστής, έντιµος και συνεπής αστός. Ουσιαστικά ανένταχτος µε συνέπειες µοιραίες για τον ίδιο αφού οι συντηρητικοί τον καταδίκαζαν ως ριζοσπάστη και οι επαναστάτες ως συνοδοιπόρο των αντιδραστικών.
Σηµαντική µελέτη για την ζωή και το έργο του ∆ελµούζου πραγµατοποίησε ο Λιαντίνης, ο οποίος καταγράφει λεπτοµερώς όσα αφορούν το έργο του µεγάλου παιδαγωγού. Η µελέτη αυτή δηµοσιεύτηκε στην εφηµερίδα «Απογευµατινή» .Παρακάτω θα παραθέσω κάποια αποσπάσµατα αυτούσια από τα όσα έγραψε ο ∆ηµήτρης Λιαντίνης. «…Ο Δελμούζος τελείωσε τη ζωή του στις 10 Δεκέμβρη του 1956 στην Αθήνα, ανεπαίσχυντα και γαλήνια. Άγνωστος, ιδιώτης, απράγμων και παραμελημένος από τους άλλους. Όπως ακριβώς είχε ευχηθεί να ζήσει ο Ιθακήσιος Οδυσσέας, αν η αγαθή τύχη γινόταν τρόπος να του ξαναδώσει μία δεύτερη δυνατότητα ζωής» «…Στην Ευρώπη το πιο θαυμαστό πείραμα στη φυσική το 'καμε ο Σραίντιγκερ. Όταν απόδειξε στο εργαστήριο απίστευτο πράγμα: ότι τη στιγμή που είμαστε ζωντανοί ταυτόχρονα είμαστε και νεκροί.»
«Στην Ελλάδα το πιο θαυμαστό πείραμα στην παιδαγωγική το 'καμε ο Δελμούζος. Όταν απόδειξε στο Παρθεναγωγείο του Βόλου, στα χρόνια 1908 ως 1911, ότι η παιδεία μας ήταν μία λαγκάδα από σκοτάδι, που όφεις και φίδια και όλες τις δεισιδαιμονίες και τις ψευτιές που καρπίζουν στα δένδρα της ακαρπίας.» «…Ο Δελμούζος δικάστηκε στο Ανάπλι τον Απρίλη του 1914, εξαιτίας που δίδαξε στο Παρθεναγωγείο του Βόλου την αλήθεια, την εμορφιά και την Ελλάδα. Κύριοι κατήγοροί του εστάθηκαν δύο πνευματικά χολερόβλητοι άνθρωποι. Ένας δημοσιογράφος που τον έλεγαν
Κούρτοβικ.. Όνομα εβραίικο, που μου φέρνει στο νου το Λαζάρ Καγκάνοβιτς, Καγκάνοβιτς τον έναν από τους τρεις που τους έμεινε πιστός ως το θάνατό του ο Ιωσήφ Στάλιν.. Ο άλλος ήταν ο Επίσκοπος Δημητριάδος Γερμανός Μαυρομμάτης. Ένας καλόγερος αγράμματος, εμπαθής, ευρωτιών και αρκουδοφόρος, που οι δεσμοί του με την παιδεία, την αρετή και την Ελλάδα θυμίζουν την αγάπη του Κιουταχή και του Ιμπραήμ για τους Μεσολογγίτες. Η κατηγορία κατά του Δελμούζου έγραφε: είναι άθεος, ανθέλληνας και διαφθορέας των νέων.»
Το έργο Η
επιστροφή
παιδαγωγικού
του του
στην
Ελλάδα
έργου.
σηµατοδοτεί
Επιστρέφοντας
την
έναρξη
συναντά
του στην
Κωνσταντινούπολη τον γιατρό Φωτιάδη τις γλωσσοπαιδευτικές θέσεις του οποίου θα εκθέσει σε µια εξαιρετική κριτική ανάλυση το 1947 στο βιβλίο του "Φώτης Φωτιάδης και το εκπαιδευτικό του έργο".Κάθε προσπάθεια παρουσίασης της προσφοράς του ∆ελµούζου προσκρούει σε ερωτήµατα του τύπου: πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στις συγκεκριµένες δραστηριότητες του ως παιδαγωγού; στην έντονη κοινωνικοπολιτική του δράση; την συµµετοχή του σε όλες τις συλλογικές πρωτοβουλίες της εποχής ή στα γραπτά που άφησε πίσω του φωτίζοντας όλες τις παραπάνω δραστηριότητες; Σύµφωνα µε αξιόπιστους µελετητές η πνευµατική παραγωγή του είναι "αυθεντικά επιστηµονική πιότερο από την παραγωγή εκείνων που έχουν γεµίσει µε τις συγγραφές τους τα λάθη των βιβλιοθηκών. Πρώτα γιατί έχει τον φιλοσοφικό της άξονα, δεύτερον γιατί σε όλη την διάρκεια της υπάρχει ένα προσωπικό αντίκρισµα των ζητηµάτων και µια πνευµατική ετοιµότητα που εκδηλώνονται µε ενότητα και συνέπεια και τρίτον γιατί οι απόψεις και οι λύσεις τους δεν είναι κατασκευές του αέρα αλλά έχουν τις ρίζες τους µέσα στην ιστορική κοινωνική εθνική και εκπαιδευτική πραγµατικότητα ως θεωρία και πράξη. Θεωρώ ότι µεγαλύτερο βάρος πρέπει να δοθεί στην δράση του ως παιδαγωγού αφού αυτή αποκαλύπτει τα βασικά χαρακτηριστικά του ως ανθρώπου και επιστήµονα αποτελώντας ταυτόχρονα το ερέθισµα για την συγγραφική του δραστηριότητα. Αναφορά για την τελευταία έχω συµπεριλάβει στην βιβλιογραφία µου αλλά θεωρώ ιδιαίτερα σηµαντικό να µνηµονεύσω τις κυριότερες σελίδες που απαρτίζουν το παιδαγωγικό κρέντο του ∆ελµούζου.
Το γράμμα Πρώτον το περίφηµο γράµµα του (1911) που έστειλε από τις Σπέτσες στον Βόλο για να διαβαστεί από τις µαθήτριές του ύστερα από το ιστορικό κλείσιµο του σχολείου.
Το γράµµα αυτό βρίσκεται στο βιβλίο του Ε.Π. Παπανούτσου «Α. Α. ∆ελµούζος». ∆ελµούζος
∆εύτερον την απολογία του στην απολογία του Ναυπλίου (1914).Τρίτον τις οµιλίες που δηµοσιεύτηκαν µε τον τίτλο "∆ηµοτικισµός και Παιδεία" (Αθήνα 1927) και τέταρτον τις 61 θέσεις που επιγραµµατικά διαµορφώνονται στο βιβλίο του "Οι πρώτες προσπάθειες στο Μαράσλειο"." Όλες είναι σελίδες έξοχες που πρέπει να τις διαβάζει και να τις ξαναδιαβάζει κάθε νέος εκπαιδευτικός αν θέλει να ξεκαθαρίσει τις σκέψεις του απάνω στα βασικά προβλήµατα της παιδείας µας και να γεµίσει την ψυχή του από πίστη και αισιοδοξία για το έργο του"(2).
Το σχολείο του Βόλου
Ο ίδιος ο ∆ελµούζος θεωρεί ευλογηµένη την ευκαιρία που του δόθηκε στα είκοσι οχτώ του χρόνια από τον ∆ηµήτριο Σαράτση κατόπιν µεσολάβησης του καθηγητή Νικολάου Πολίτη (3) να αναλάβει την διεύθυνση του ανώτερου δηµοτικού παρθεναγωγείου του Βόλου. Βόλου Επρόκειτο για ένα σχολείο -γέννηµα ιδιωτικής πρωτοβουλίαςπρωτοβουλίας µιας και εκείνη την εποχή το κράτος δεν παρείχε δηµόσια δευτεροβάθµια εκπαίδευση στα κορίτσια. κορίτσια Στο παρθεναγωγείο του Βόλου ου αρµόζει να δοθεί ιδιαίτερη έµφαση όχι µόνο γιατί αποτελεί το ντεµπούτο του ∆ελµούζου στα εκπαιδευτικά πράγµατα αλλά και γιατί τον βοηθά να αποκρυσταλλώσει µέσα από την πράξη τις βασικές του θέσεις πoυ αργότερα θα εφαρµόσει µε τις όποιες τροποποιήσεις στις ις υπόλοιπες προσπάθειες του. Οι παιδαγωγικές αρχές του δεν υπήρξαν δάνειο κάποιων ξένων συστηµάτων αλλά εκδηλώθηκαν µέσα από έναν καθαρά προσωπικό χαρακτήρα που αφοµοίωσε και αξιοποίησε όλες τις προηγούµενες διδακτικές του εµπειρίες ιδίως τις αρνητικές. Ένας Έ άνθρωπος που έγινε δάσκαλος επειδή πίστευε στην αξία της εκπαίδευσης αλλά αµφισβητούσε τις µεθόδους και τα µέσα που το εκπαιδευτικό σύστηµα χρησιµοποιούσε ήρθε αντιµέτωπος µε τριανταπέντε µαθήτριες φοβισµένες, εκπαιδευµένες στην υποκρισία και στον συντηρητισµό ηρητισµό, εγκλωβισµένες στον παραδοσιακό τρόπο διδασκαλίας και ανίκανες να εκφραστούν σε µια ψυχρή καθαρεύουσα το πρώτο του βήµα υπήρξε η χρησιµοποίηση της δηµοτικής ως µέσο και αντικείµενο της διδασκαλίας (4).Ήδη ο ∆ελµούζος δραστηριοποιούνταν στον εκπαιδευτικό ευτικό όµιλο και συµµετείχε στο εργατικό κέντρο Βόλου. Ο
Εκπαιδευτικός Όµιλος ήταν ένα σωµατείο που ιδρύθηκε στην Αθήνα το 1910 από λογοτέχνες, εκπαιδευτικούς και πολιτευόµενους µε σκοπό την προσπάθεια αναµόρφωσης της ελληνικής εκπαίδευσης. Κατά την άποψή τους η εκπαίδευση θα βελτιωνόταν αν εφαρµοζόταν η διδασκαλία της δηµοτικής γλώσσας και αν καταπολεµείτο ο σχολαστικισµός. Από το 1911 εξέδιδαν µερικά εκπαιδευτικά και διδακτικά βιβλία. Οι προσπάθειες τους στηρίχθηκαν σε εργασίες του Τριανταφυλλίδη, του Γληνού και του ∆ελµούζου. Το 1917 η κυβέρνηση Βενιζέλου ζήτησε από τον Εκπαιδευτικό Όµιλο να συνεργαστεί µαζί της για την εφαρµογή της εκπαιδευτικής µεταρρύθµισης. Με νοµοθετικό διάταγµα καθιερώθηκε η διδασκαλία δηµοτικής γλώσσας στο δηµοτικό σχολείο και γράφτηκαν νέα αναγνωστικά, τα οποία αποσύρθηκαν το 1920 , όταν έπεσε η κυβέρνηση Βενιζέλου και τερµατίστηκε η µεταρρύθµιση. Οι όχι και τόσο ταυτισµένες τάσεις και πολιτικές απόψεις των στελεχών του Εκπαιδευτικού Οµίλου έφεραν συγκρούσεις και δηµιούργησαν πολλά προβλήµατα τα οποία αργότεραν οδήγησαν στην διάλυση του Οµίλου. Όλα αυτά παραήταν ανατρεπτικά για την εποχή αλλά δεν ήταν τα µόνα. Κεντρικός άξονας των µαθηµάτων ήταν η πρακτική ωφελιµότητα των γνώσεων. Τις πρωινές ώρες διδάσκονταν τα θεωρητικά µαθήµατα και τις απογευµατινές τα πρακτικά (5).Για πρώτη φορά διδάχτηκαν σε δευτεροβάθµιο σχολείο κείµενο των κλασσικών σε νεοελληνική µετάφραση και το πνεύµα διδασκαλίας των πρακτικών και δευτερευόντων µαθηµάτων στάθηκε στην άντληση χρήσιµων γνώσεων για την καθηµερινή ζωή των µαθητριών (6).Προστέθηκαν νέα µαθήµατα όπως η Ιστορία της Τέχνης και η Υγιεινή-Νοσηλευτική ,πριµοδοτήθηκε η διδασκαλία των νεοελληνικών και των γαλλικών και το πρόγραµµα εµπλουτίστηκε από καλλιτεχνικά µαθήµατα (7).Οι µαθήτριες ασχολούνταν µε την κηπουρική και µια ή δυο φορές την εβδοµάδα έκαναν περιπάτους µαζί µε τους διδάσκοντές τους στη φύση (8).Το σχολείο αυτό είχε ως στόχο του να αναπτύξουν τα παιδιά την "πλούσια και ελεύθερη σχολική ζωή" (9),να καλλιεργήσουν την προσωπικότητα τους και να αποκτήσουν αυτονοµία και ολοκληρωµένη µόρφωση. Απέβλεπε στην δηµιουργία συνθηκών που θα τους επέτρεπε όχι µόνο να σκέφτονται ηθικά αλλά και να ενεργούν ηθικά. Έδινε προτεραιότητα
στον ατοµικό χαρακτήρα της αγωγής µε τελικό στόχο τον κοινωνικό προσανατολισµό της. Τυπικά το παρθεναγωγείο λειτουργούσε ως ιδιωτικό σχολείο µέσης βαθµίδας χωρίς εξάρτηση από το δηµόσιο, οι απόφοιτες του δεν αποκτούσαν κανένα τυπικό εφόδιο ούτε επαγγελµατική κατοχύρωση (10).Οι συνθήκες που ίσχυαν σε αυτό ήταν εντυπωσιακά πρωτοποριακές ' δεν υπήρχε βαθµολογικό σύστηµα, ούτε φραγµός στην προαγωγή από την µια τάξη στην άλλη, δεν σηµειώνονταν οι απουσίες ενώ πρακτικά ζητήµατα όπως η πρόσληψη των διδασκόντων, οι εγγραφές των µαθητριών και η εφαρµογή διαφόρων κανόνων ρυθµίζονταν από τους ιδρυτές του σχολείου, µε την τυπική εποπτεία της εφορίας που καθόρισε ο δήµος (11).Το παρθεναγωγείο λειτούργησε τρία χρόνια, την πρώτη χρονιά µόνο µε την πρώτη τάξη, την επόµενη µε τις δυο και την τρίτη χρονιά ολοκληρωµένα. Αυτή την τριετία εφαρµόστηκε µε απρόσµενη πληρότητα αυτό που αποκαλούµε παιδαγωγικό σύστηµα του ∆ελµούζου. Η διδασκαλία από δασκαλοκεντρική έγινε παιδοκεντρική. Η αγωγή από θεραπαινίδα του µνηµονικού συστήµατος έγινε εµπειρία και πρακτική οργάνωση της γνώσης. Επιχειρήθηκε η άρση της αποξένωσης του σχολείου από τη ζωή και η εφαρµογή τρόπων µάθησης σύµφωνα µε την φύση του παιδιού, από τους οποίους δεν µπορούσε να εξαιρεθεί το παιχνίδι."Παιδί και παίζω έχουν την ίδια ρίζα, παιχνίδι θα πει κίνηση, δράση και χαρά ζωής" (12).Η αρχή της εποπτείας αποτελεί κυρίαρχη µέθοδο, ασφαλώς παρεξηγήσιµη για την εποχή."Πρέπει να πέσουν τα µαύρα κυπαρίσσια που χωρίζουν το σχολείο σε χώρα νεκρών και το σχολείο πρέπει να γίνει συνέχεια της ζωής" (13). Όλες οι πρωτοποριακές ενέργειες έδωσαν έναυσµα για να ξεκινήσει ο διωγµός του ∆ελµούζου και τροφή για να ενταθεί και να κορυφωθεί µε απίστευτες αντιδράσεις (πορεία του όχλου εναντίον του, δίκες, ψεύτικες καταθέσεις από γονείς και µαθητές κατόπιν εκβιασµού).Η χρήση της δηµοτικής χαρακτηρίστηκε αντεθνική κίνηση, η άµεση και προσωπική επικοινωνία ονοµάστηκε ασέβεια, η κατάργηση βαθµών και τιµωριών και η αντικατάσταση του φόβου µε την "αγαπητική παιδαγωγική σχέση"
χαρακτηρίστηκε διαφθορά. Η διδασκαλία σύγχρονων λογοτεχνών και µουσικής κατακρίθηκε ως χυδαιότητα ενώ αυτή των αρχαίων κλασσικών από µετάφραση χαρακτηρίστηκε απλά καταστροφή. Τα µαθήµατα υγιεινής οδηγούσαν βέβαια στην ανηθικότητα και η διδασκαλία των θρησκευτικών στη φύση ήταν ασυγχώρητος και επικίνδυνος αθεϊσµός. Αν λάβουµε υπόψη τις ιδιαίτερες συνθήκες της εποχής που ευνοούσαν τον απόλυτο συντηρητισµό, τον εθνικισµό, την θρησκοληψία και την τυπολατρία αλλά και το πόσο επαναστατικά υπήρξαν τα έργα και οι µέρες του ∆ελµούζου στο παρθεναγωγείο µπορούµε να κατανοήσουµε ως κοινωνικό επόµενο το γεγονός ότι το παρθεναγωγείο έκλεισε οριστικά το 1911 ενώ ο διευθυντής του οδηγήθηκε σε µια από τις µεγαλύτερες δίκες του νεότερου ελληνισµού τα περίφηµα "Αθεϊκά" που έγινε στο Ναύπλιο από τις 16-24 Απριλίου του 1914.Η βασική κατηγορία ότι "ο ∆ελµούζος κλονίζει την θρησκεία και διαφθείρει την γλώσσα" συνοδεύτηκε από συλλαλητήρια εναντίον των οπαδών της δηµοτικής έως και λιθοβολισµού του παιδαγωγού. Ανάλογη αντιµετώπιση είχαν οι συνεργάτες του. Στο πλευρό του ∆ελµούζου που απολογείται δηλώνοντας "είµαι γεννηµένος δάσκαλος" στέκονται µεγάλα ονόµατα της επιστήµης ,της παιδείας και της πολιτικής: Ν.Πολίτης, ∆.Γληνός, Κ.Τριανταφυλλόπουλος , Α.Παπαναστασίου, Γ.Παπανδρέου και άλλοι, Η πανηγυρική του αθώωση δεν µπόρεσε βέβαια να αποκαταστήσει το τίµηµα που είχε για την εκπαίδευση η βιαιότητα και ο διασυρµός .Ωστόσο κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει στο χώρο της εκπαίδευσης ενώ το όνοµα του νεαρού µεταρρυθµιστή συζητιέται παντού. Του αναθέτουν µια σειρά εκπαιδευτικών διαλέξεων µε θέµα την ιστορία της νεοελληνικής φιλολογίας ενώ ο Παλαµάς του αφιερώνει ένα ποίηµα του .Η επόµενη τριετία τον βρίσκει να οργανώνει και να αναπτύσσει δράση στον εκπαιδευτικό όµιλο και να συγγράφει (14). Ολόκληρη η δηµιουργική προσπάθεια του ∆ελµούζου έχει σηµαδευτεί από συνεχής ανατροπές. Το έργο του ακολουθεί µια κυκλική επαναλαµβανόµενη πορεία από την Κυριακή των Βαΐων έως την σταύρωση και την Ανάσταση. Το 1917 η εκπαιδευτική µεταρρύθµιση του Βενιζέλου ορίζει τη δηµοτική ως γλώσσα των καινούριων αναγνωστικών
και διορίζει τον ∆ελµούζο ανώτερο επόπτη δηµοτικής εκπαίδευσης. Το 1918-1919 αποτελούν γι'αυτόν περίοδο λαµπρής ακµής αφού προσκαλείται παντού για διαλέξεις, περιοδεύει την Ελλάδα δίνοντας δηµόσια µαθήµατα, εµψυχώνει και καθοδηγεί τους δασκάλους ,συµµετέχει στην έκδοση αναγνωστικού "Το αλφαβητάρι µε τον ήλιο". Η αναπόφευκτη πτώση του Βενιζέλου ανακόπτει το κύµα της µεταρρύθµισης µε δριµύτατες συνέπειες, αποκορύφωµα των οποίων αποτελεί ο χαρακτηρισµός των προηγούµενων αναγνωστικών "Ως έργον ψεύδους και κακόβουλου προθέσεως και το αίτηµα να καώσει" (15).Μέσα σε αυτό το κλίµα της τροµερής απογοήτευσης ο ∆ελµούζος υποβάλλει ο ίδιος την παραίτησή του και µε τον καινούριο χρόνο φεύγει οικογενειακώς για την Γερµανία. Ζεί αυτοεξόριστος για δυο περίπου χρόνια, έχοντας όµως έτσι την ευκαιρία να παρακολουθήσει την καινούρια διδακτική µέθοδο του µεγάλου παιδαγωγού Kershensteiner "Για το σχολείο εργασίας". Πρέπει εδώ να αναφερθεί ότι κακώς χαρακτηρίζεται από κάποιους το παρθεναγωγείο ως εφαρµογή του σχολείου εργασίας, πράγµα ευνόητο χρονολογικά."Η διδακτική εργασία του ∆ελµούζου στο σχολείο του Βόλου προλαµβάνει πολλά από τα µεθοδολογικά αιτήµατα που θα τα εισαγάγουµε αργότερα στην Ελλάδα µε το όνοµα του νέου σχολείου" (16).Μπορούµε να υποστηρίξουµε ότι οι απόψεις και τα οράµατα του Έλληνα παιδαγωγού συναντήθηκαν µε αυτά του Γερµανού και βρήκαν την υλοποίηση τους στο εν λόγω εκπαιδευτικό σύστηµα.
Το Μαράσλειο Διδασκαλείο
Η επιθυµία του για επιστροφή στην πατρίδα αποτελεί διακαή πόθο πράγµα που εκµυστηρεύεται προς την φίλη του Π. ∆έλτα την 1 Φεβρουαρίου του 1923 (17).∆ηλώνει αποφασισµένος να αρχίσει τον αγώνα του και το πραγµατοποιεί. Τον Οκτώβριο του 1923 δηµοσιεύεται διάταγµα που ιδρύει πρότυπο διδασκαλείο δηµοτικής εκπαίδευσης στο Μαράσλειο και τον διορίζει διευθυντή. Από παλαιότερα ο ∆ελµούζος υποστήριζε πως µια από τις σηµαντικότερες προϋποθέσεις επιτυχίας στο σχολείο αποτελεί ο κατάλληλος δάσκαλος. Τώρα πλέον έχει καταλήξει στο συµπέρασµα ότι "κάθε εκπαιδευτική προσπάθεια θα είναι καταδικασµένη σε αποτυχία αν δεν φωτιστούν σωστά οι δάσκαλοι" (18) και στην βεβαιότητα ότι απαιτείται η λειτουργία "κέντρων φωτισµού και µετεκπαίδευσης των δασκάλων". Η δράση του ∆ελµούζου στο Μαράσλειο διδασκαλείο πρέπει να εξεταστεί παράλληλα µε την λειτουργία της παιδαγωγικής ακαδηµίας που την ίδια εποχή διευθύνει ο Γληνός .Και οι δύο αυτές προσπάθειες να εκτιµηθούν ως η απαρχή της εκπαίδευσης των παιδαγωγών στην Ελλάδα. Βεβαίως η τύχη των παραπάνω πρωτοβουλιών δεν ήταν καλύτερη από τις προηγούµενες φορές αφού ο ∆ελµούζος και οι συνεργάτες του κατηγορούνται για µαλλιαρισµούς, µασονισµούς και αθεϊσµούς και αποµακρύνονται. Το θέµα έφτασε στον Άρειο Πάγο ,η αθωωτική απόφαση του οποίου δεν απέτρεψε την ανατροπή της µεταρρύθµισης (19). Στα τέλη του 1926 σηµειώνεται ένας εκδοτικός θρίαµβος µε το βιβλίο του "∆ηµοτικισµός και Παιδεία". Η επόµενη όµως χρονιά κάθε άλλο παρά αισιόδοξη είναι για τον εκπαιδευτικό όµιλο τα µέλη του οποίου συνεχίζουν να συγκρούονται. Οι προτάσεις του ∆ελµούζου θεωρούνται από κάποιους πρώην συνεργάτες του ακραίες ή ουτοπικές και καταψηφίζονται .Ο ∆ελµούζος αποχωρεί και ο εκπαιδευτικός όµιλος διασπάται για να διαλυθεί το 1928 οριστικά.
Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης
Από το 1928 και µετά αρχίζει για τον παιδαγωγό µια ηπιότερη περίοδος που, αν και µε πικρίες και απογοητεύσεις, δίνει καρπούς και του προσφέρει κάποια αναγνώριση. Η θέση του ως τακτικού καθηγητή στην παιδαγωγική έδρα της φιλοσοφικής σχολής της Θεσσαλονίκης του επιτρέπει όχι µόνο να ονειρεύεται αλλά και να επιδιώκει µια µεταρρύθµιση µέσα από την σωστή εκπαίδευση των φοιτητών του .Παράλληλα ιδρύει το "πειραµατικό σχολείο" για την µετεκπαίδευση και την πρακτική άσκηση των δασκάλων .Παρά τα πενιχρά υλικά µέσα η προσφορά του στην Θεσσαλονίκη θα µείνει χαραγµένη στην µνήµη όλων όσων τον γνώρισαν."Είχα την τύχη να εργαστώ υπό την καθοδηγητική εποπτεία του ∆ελµούζου στο πειραµατικό σχολείο της Θεσσαλονίκης ως διευθυντής του. Όταν έφτασα στη Θεσσαλονίκη και αντίκρισα τις δυο πρόχειρες αίθουσες, κάτι σαν παράγκες τρόµαξα , το οµολογώ και διερωτήθηκα: τί µπορούµε να κάνουµε µε αυτά τα µέσα? και όµως σε λίγες µέρες είχαµε δοθεί όλοι µε αισιοδοξία, µε πίστη στο έργο µας. Γιατί από την πρώτη κιόλας συνεδρίαση είδαµε ότι το έργο µας έπρεπε να το στερεώσουµε πρώτα στο ηθικό και στο πνευµατικό του µέρος. Τα µέσα δεν ήταν το ουσιώδες" (20)."Όσοι εργαζόµαστε και κινούµαστε µέσα στο πειραµατικό αναπνέουµε τη ζωογόνο πνοή που έδωκε στο σχολείο µας µε βαθιά πίστη πως αγωγή είναι πρώτα και κύρια ηθική ενέργεια, ηθικό πρόβληµα, κοινωνία ψυχών και όχι απλώς νοήσεων αλλά και µε απέραντη την ευγνωµοσύνη στην παραδειγµατική µορφή του ∆ασκάλου, στο απαράµιλλο του ανθρώπου φρόνηµα, στην αρετή αυτή που κάνει την προσωπικότητα να στέκεται πιο υψηλά και από το έργο του" (21).
Το 1935 το φιλοβενιζελικό κίνηµα καταστρέφεται, η αβασίλευτη δηµοκρατία καταργείται και στα πλαίσια των διώξεων των φιλελεύθερων καθηγητών ο ∆ελµούζος αποµακρύνεται. Επανέρχεται για λίγο στα διδακτικά του καθήκοντα για να παραιτηθεί οριστικά το 1937 µετά από την σύγκρουση που έχει µε τον υπουργό παιδείας του Μεταξά Κ. Γεωργακόπουλο .Η παραίτηση αυτή σηµαίνει ουσιαστικά την αποµάκρυνση του από την δηµόσια ζωή.
Το τέλος Από τότε και για δυο συνεχείς δεκαετίες παραδίδει ιδιωτικά µαθήµατα ασχολείται µε την συγγραφή , πρωτοστατεί στην είδηση µε τα γυµνασιακής σχολής κοινωνικών λειτουργών κυνηγώντας πάντοτε το όνειρο της ζωής του για µια νέα Ελλάδα και βλέποντας το να µην πραγµατώνεται. Αξιοσηµείωτο είναι ότι στα χρόνια της κατοχής ο ∆ελµούζος συνεργάζεται µε έναν µεγάλο αριθµό ανήσυχων εκπαιδευτικών που τον επισκέπτονται στο σπίτι του και καταστρώνουν το εκπαιδευτικό σύστηµα που θα εφάρµοζαν µετά την απελευθέρωση. ∆υστυχώς όταν το 1956 εγκαταλείπει τον µάταιο αυτό κόσµο ελάχιστα πράγµατα έχουν αλλάξει στο χώρο της εκπαίδευσης. Παρόλο που οι περισσότεροι σοβαροί πνευµατικοί άνθρωποι αναγνωρίζουν έως και εγκωµιάζουν την προσωπικότητα και το έργο του ο ∆ελµούζος εξακολουθεί στην εποχή µας να παραµένει αδικηµένος και όχι τόσο γνωστός όσο θα έπρεπε ακόµα και στους ανθρώπους που έχουν ακαδηµαϊκή µόρφωση. Θα ήταν σωστό να αποδώσουµε αυτή την τύχη στην "µοίρα" που έχουν οι µεγάλοι, οι αληθινοί πρωτοπόροι, γενικότερα όσοι προπορεύονται της εποχής τους ή µήπως µια ακόµη απόδειξη του σύγχρονου εκπαιδευτικού µας συστήµατος αποτελεί το γεγονός ότι κρατά στην αφάνεια τους εκπροσώπους του; Επίσης ιδιαίτερα σηµαντικό είναι το ζήτηµα εάν και κατά πόσον στην µοντέρνα Ελλάδα της ευρωπαϊκής κοινότητας η εκπαίδευση έχει προοδεύσει ουσιαστικά. Πολλοί παιδαγωγοί και άλλοι επιστήµονες ισχυρίζονται ότι η πρόοδος που έχει συντελεστεί στα παιδαγωγικά πράγµατα είναι τόσο σηµαντική που οι προσπάθειες του ∆ελµούζου έχουν απλά και µόνο ιστορικό ενδιαφέρον. Χωρίς να θέλουµε να τους αµφισβητήσουµε αφού η εξέλιξη µέσα στο χρόνο είναι αναµφισβήτητη µπορούµε διερευνώντας τις βασικές αρχές όπως αυτές πηγάζουν από το έργο του ∆ελµούζου να απαντήσουµε στο εάν αποτελούν γραφικό παρελθόν ή εξακολουθούν να παραµένουν ως ένα βαθµό ανεκπλήρωτες.
Τα ίδια τα κείµενα του παιδαγωγού αποτελούν "τα ιστορικά της εκπαιδευτικής του πράξης" (22) και µας επιτρέπουν να ανασυνθέσουµε το παιδαγωγικό του σύστηµα εστιάζοντας στους βασικούς στόχους. Επεδίωκε λοιπόν αυτό το σύστηµα πρώτα από όλα τον καθολικό ανθρωπισµό, ο οποίος σύµφωνα µε τον ίδιο σηµαίνει "να πλάθουµε ανθρώπους µε γερό και ωραίο σώµα, µε καθαρό στοχαστικό νου, µε δυνατή θέληση και σεβασµό και αγάπη στους συνανθρώπους τους". Η βαθύτατη αυτή συναίσθηση του ουµανισµού είναι βέβαια ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του, οφείλεται όµως και στην επίδραση που είχε δεχτεί από το κλασσικό πνεύµα. Ο ίδιος τόνιζε συνεχώς την αξία που είχε η µελέτη των αρχαίων ελληνικών κειµένων και προσπαθούσε να αποδείξει οτι η πορεία του νεοελληνισµού µέσα στον χρόνο είναι διαλεκτική (23).Ο ουµανισµός αυτός εκφράζεται θαυµάσια µέσα από την γνωστή φράση της Αντιγόνης " Ουτοι συνέχθειν αλλα συµφιλειν εφυν". Η διάθεση του για µια αγαπητική προσέγγιση των µαθητών του σχολείου γενικότερα και του συνανθρώπου διαπότιζε βαθύτατα το παιδαγωγικό του έργο. Βλέποντας µάλιστα οτι η αρχαία γλώσσα αποτελούσε φραγµό στην επιθυµία του µαθητή να προσεγγίσει το αρχαίο κείµενο υποστήριζε συνειδητά την διδασκαλία µέσα από µετάφραση. Πρέπει εδώ να σηµειωθεί ότι σε καµία περίπτωση ο ∆ελµούζος δεν υπερτιµούσε την νεοελληνική παράδοση εις βάρος της αρχαίας ελληνικής. Αντιθέτως έδινε το προβάδισµα στην κλασσική αρχαιότητα όχι µόνο γιατί την θεωρούσε οργανικά δεµένη για το νεοελληνισµό αλλά και γιατί την αναγνώριζε ως ανώτατο καρπό της ανθρώπινης δηµιουργίας: "Στην Ελλάδα σε ορισµένη εποχή ένας λαός από ελεύθερους ανθρώπους έζησε µε µοναδική δηµιουργική ένταση στα έργα των κλασσικών για πρώτη φορά αντικρίζονται άµεσα, κατάµατα, τόσο θετικά δηµιουργικά και πολύπλευρα τα µεγάλα προβλήµατα της πολιτικής και κοινωνικής ζωής τα προβλήµατα του ανθρώπου" (24).Για τον ∆ελµούζο έπρεπε να βρεθεί η χρυσή τοµή που χωρίζει τον ελληνικό πολιτισµό από τον δυτικό και που ενώνει το σύγχρονο µε το παραδοσιακό.
Χωρίς να είναι εθνικιστής διακατεχόταν από µια ολοκληρωµένη σύλληψη αυτού που ονοµάζουµε εθνική καθαρότητα και εθνική συνείδηση. Η συναίσθηση της έννοιας του εθνικού συνδέεται βέβαια µε την αξία του έργου των κλασικιστών και µε την ανθρωπιστική διάθεση."Αν έλειπε από τα σχολεία µας η ασύγκριτη µορφωτική δύναµη του αρχαίου κόσµου θα έλειπε και η βάση για κάθε ανώτερη και βαθύτερη εθνική και ανθρωπιστική µόρφωση. Και είναι τόσο δυναµογόνο η εθνική και εκπολιτιστική η προσπάθεια του παιδαγωγού ώστε και ο απόφοιτος ακόµα του δηµοτικού σχολείου να µπορεί κάτι δυνατό να αισθανθεί και να νιώσει από την µεγάλη προγονική δηµιουργία" (25). Η υποκρισία της εποχής του όπως αντικατοπτριζόταν στην ανελεύθερη µαθητική συµπεριφορά τον έκανε να επιθυµεί µε κάθε τρόπο την διαµόρφωση προσωπικοτήτων ελεύθερων και αυθεντικών που να έχουν όµως αντίληψη των δικαιωµάτων και των υποχρεώσεων αίσθηµα ευθύνης και χρέους."Στις σχέσεις δασκάλων και παιδιών και σε όλη γενικά την ατµόσφαιρα της σχολικής εργασίας και ζωής να είναι διάχυτη η καλοσύνη η αγάπη η αµοιβαία εκτίµηση και η εµπιστοσύνη για να µην βρίσκει έδαφος να ριζώσει ο φόβος µε τις συνέπειές του:την ψευτιά και την υποκρισία .Μέσα σε τέτοιο περιβάλλον θα ωριµάζει ελεύθερα το αίσθηµα της ευθύνης και η αντίληψη του χρέους" (26).Ικανοποιηµένος θα ένιωθε ο ∆ελµούζος εάν οι µαθητές του µπορούσαν να φεύγουν από το σχολείο αυθύπαρκτοι. Η έννοια της αυθυπαρξίας δεν ήταν απλά ένας φιλολογικός όρος αλλά µια απτή πραγµατικότητα .Αφού αυθύπαρκτος "είναι εκείνος που µπορεί να ζει µόνος του βρίσκοντας το σωστό επάγγελµα στη ζωή του που µπορεί να κρίνει ο ίδιος τα προβλήµατα που του παρουσιάζονται και να παίρνει σε αυτά στάση συνειδητή' ο άνθρωπος που ορίζει τις πράξεις του και αναλαµβάνει την ευθύνη γι'αυτές" (27). Η ζωή όπως υποστήριζε ο ∆ελµούζος απαιτεί από το άτοµο δυνατή θέληση. Οι απόψεις του για την σηµασία της θέλησης είναι άφθονες και πολυδιάστατες. Γενικά µπορούµε να υποστηρίξουµε ότι η επιτυχία του σχολείου εξαρτάται από την θέληση αφού αυτή είναι το κύριο ψυχικό αντίκρυσµα η δύναµη και η ικανότητα της ψυχής" (28).Η θέληση κάνει
την προσπάθεια ανυποχώρητη, γεννά ενθουσιασµό και µεταµορφώνει κυριολεκτικά όχι µόνο τον µαθητή αλλά και τον δάσκαλο. Θα ήταν σκόπιµο εδώ να παρατηρήσουµε ότι τον παιδαγωγό τον απασχολούσε όχι µόνο το πώς θα πετύχει την βελτίωση του µαθητή αλλά και το πώς θα εξασφαλίσει την βελτίωση του δασκάλου αφού η τελευταία αποτελούσε για εκείνον βασική προϋπόθεση για την επίτευξη της πρώτης. Αυτός είναι και ο λόγος που η πολύτιµη συµβολή του ξεκίνησε από την πρωτοβάθµια φτάνοντας στην τριτοβάθµια εκπαίδευση µε τα ίδια αιτήµατα, τις ίδιες επιδιώξεις αλλά και τις ίδιες επιδιώξεις. ∆εν είχε την αυταπάτη ότι το σχολείο µπορεί να αλλάξει ως δια µαγείας ή ότι οι δάσκαλοι αγωνίζονται πάντα ανεξαιρέτως για το καλό των παιδιών. Παρόλο που ο ίδιος δήλωνε γεννηµένος δάσκαλος πίστευε ότι το ταλέντο είναι ανύπαρκτο εάν δεν καλλιεργείται επίµονα και επίπονα. Το απασχολούσε λοιπόν συνεχώς σε διάφορες παραλλαγές το πρόβληµα που έχει να αντιµετωπίσει και να λύσει κάθε εκπαιδευτικός: το πρόβληµα της δηµιουργίας µιας ατµόσφαιρας "ικανής να µετατρέψει την παιδευτική ενέργεια σε ζωή". Πίστευε ότι ο διαρκής προβληµατισµός είναι το σπουδαιότερο όργανο για να διατηρήσει στη ενέργεια της αγωγής την ζωηρότητα , την φυσικότητα και την αποτελεσµατικότητα της και θεωρούσε ότι ο πιο µεγάλος κίνδυνος για την εργασία του εκπαιδευτικού είναι το στερεότυπο σχήµα που τον κάνει αιχµάλωτο της µεθόδου κατακλύζοντας τον µε µονοτονία και αφαιρώντας κάθε πρωτοβουλία. Παρόλο που όπως κάθε γνήσιος επαναστάτης υπήρξε ιδεολόγος ήταν σε θέση να αντιληφθεί τους τρόπους µε τους οποίους µπορούσε να εφαρµόσει τις ιδέες του .Έτσι όπως τονίζει στα συγγράµµατα του µεγάλη είναι η σηµασία της συναισθηµατικής αγωγής αφού µε το συναισθηµατικό κόσµο των παιδιών συνδέονται "οι εσώτερες διαθέσεις και ορµές, ανάγκες αυθόρµητες αφού όλα είναι ζωντανοί οργανισµοί" (29).Το ελληνικό σχολικό σύστηµα έπρεπε να δώσει µεγαλύτερη βαρύτητα στην αισθητική αγωγή καθιερώνοντας µαθήµατα άγνωστα και υποβαθµισµένα ως τότε όπως: ζωγραφική, χειροτεχνία, γλυπτική, µουσική, ωδική και γυµναστική. Με την επιδίωξή του αυτή απέβλεπε στην δηµιουργία ολοκληρωµένων προσωπικοτήτων, στην ανακάλυψη
και ενίσχυση των ταλέντων, στην καλαισθησία αλλά και στην ενθάρρυνση της παρατηρητικότητας και της αυτοέκφρασης (30). Ιδιαίτερα η αυτοέκφραση θα ήταν αδύνατο να επιτευχθεί χωρίς την καθιέρωση της δηµοτικής .Από την πρώτη κιόλας µέρα στο παρθεναγωγείο του Βόλου ο ∆ελµούζος διαπίστωσε ότι τα παιδιά αδυνατούσαν να εκφραστούν σε µια γλώσσα ξένη προς την µητρική τους. Ακόµα χειρότερα ,έδιναν συνήθως γραπτά χωρίς καµιά λογική συνοχή και που η ανάγνωσή τους προκαλεί µια πικρή θυµηδία "χθες ηναγκάσθην να µείνω εις το σχολείον διότι την πρώτη ώραν εκάµαµεν µάθηµα και δια τούτο έµεινα και εγώ και αι άλλαι συµαθήτριαι µου όσαι έκαµον µάθηµα και εκάµαµεν γυµναστικήν,αι δε άλλαι αι οποίαι δεν έκαµαν µάθηµα εξήλθον εις περίπατον". Οπωσδήποτε η συµβολή του ∆ελµούζου στην επικράτηση της δηµοτικής γλώσσας στα σχολεία υπήρξε τεράστια. ∆υστυχώς όµως φαίνεται ότι παρά την καθιέρωση της δηµοτικής οι µέθοδοι διδασκαλίας της δεν αποβαίνουν ιδιαίτερα αποτελεσµατικές αφού τα παιδιά αδιαφορούν έως και απεχθάνονται τα γλωσσικά µαθήµατα και αντιµετωπίζουν σοβαρά εκφραστικά και επικοινωνιακά προβλήµατα. Φοβάµαι ότι ο τρόπος µε τον τρόπο που χειρίζονται την δηµοτική οι σύγχρονοι παιδαγωγοί απέχει αρκετά από αυτόν του ∆ελµούζου "µιλεί και γράφει την γνήσια δηµοτική γλώσσα µε τρόπο πραγµατικά υποδειγµατικό, ο λόγος του είναι όπως και ο στοχασµός του ζεστός από ζωή µετρηµένος και δείχνει τον άνθρωπο που πάλεψε, δούλεψε πολύ µε τον εαυτό του για να δώσει στον εσωτερικό του κόσµου την τάξη και την ευστάθεια που αποτελούν το ύφος και το ήθος της αληθινής σοφίας" (31). ∆εν θέλω να ακουστώ απαισιόδοξη αλλά η φωνή του ρεαλισµού υπαγορεύει σκεπτικισµό ως προς το κατά πόσον ο ∆ελµούζος θα έδειχνε ικανοποιηµένος µε την σύγχρονη παιδευτική πραγµατικότητα. Θα θεωρούσε τους µαθητές αυθύπαρκτες και ολοκληρωµένες προσωπικότητες που διαπνέονται από ανθρωπιστικά ιδανικά?Θα τον ικανοποιούσε το περιεχόµενο του σχολικού προγράµµατος,το τόσο βεβαρηµένο την στιγµή που ο ίδιος µαχόταν για το περιορισµό της σχολικής ύλης ώστε να µπορεί αυτή να καθίσταται κτήµα των
παιδιών?Μορφές Μορφές συνετισµού όπως η βία και ο εκφοβισµός έχουν σήµερα εκλείψει όµως ο τρόπος εκπαίδευσης κάθε άλλο παρά φυσικός είναι και η σχέση ανάµεσα στον κυκεώνα των γνώσεων καιι στις επαγγελµατικές ή άλλες κοινωνικές ανάγκες των µαθητών είναι µικρή. Τί θα συνέβαινε αν ο Α. Α ∆ελµούζος παρουσιαζόταν ως σύγχρονός µας?Ίσως θα αποφάσιζε για µια ακόµη φορά να ξαναρχίσει από την αρχή. Οι ιδέες του θα έβρισκαν ένθερµους υποστηρικτές και ο ίδιος πρόθυµους συνεργάτες. συνεργάτες Ενώ οι καταπληκτικές του προσπάθειες θα έλαµπαν για λίγο στο στερέωµα της εκπαίδευσης έως ότου ο φόβος και ο φθόνος της εξουσίας και της καθεστηκυίας τάξης θα τον σταµατούσαν για µια ακόµη φορά. φορά
Εικόνες από την ζωή του Αλέξανδρου Δελμούζου
( Παρόλο που ο Αλέξανδρος ∆ελµούζος υπήρξε µια δυναµική , πρωτοπόρα και ανατρεπτική προσωπικότητα οι φωτογραφίες που απεικονίζουν το έργο του αλλά και κοµµάτια της προσωπικής του ζωής είναι ελάχιστες και µερικές από αυτές αρκετά δυσεύρετες.) δυσεύρετες
Εικόνα 1
Ένα πορτρέτο του Α. ∆ελµούζου από µολύβι.
Εικόνα 2
Ο Α. ∆ελµούζος εν ώρα εργασίας στο γραφείο του στο Σχολείο του Βόλου. Βόλου
Εικόνα 3
Μία από τις τελευταίες φωτογραφίες του Α. ∆ελµούζου.
Εικόνα 4
( Από αριστερά) Ο ∆ελµούζος ∆ελµούζος, ο Γληνός και ο Τριανταφυλλίδης στην Αθήνα το 1915, λίγα χρόνια αφού έχουν ιδρύσει τον εκπαιδευτικό όµιλο.
Εικόνα 5
(Από αριστερά) Ο Σκληρός ληρός, ο ∆ελµούζος και ο Τριανταφυλλίδης στην Γερµανία το 1907.
Εικόνα 6
( Από αριστερά) Ο Γληνός µε τον ∆ελµούζο στο Ξυλόκαστρο.
Εικόνα 7
Ο ∆ελµούζος µαζί µε τις µαθήτριες του και το προσωπικό του Σχολείου είου του Βόλου.
Εικόνα 8
Ο ∆ελµούζος µε την γυναίκα του στην Ελβετία το 1909.
Εικόνα 9
Η σφραγίδα του Συλλόγου Εκπαιδευτικών µε το όνοµα «Αλέξανδρος ∆ελµούζος». ∆ελµούζος
Εικόνα 10
Η προτοµή του Αλέξανδρου ∆ελµούζου έξω από το Πνευµατικό Κέντρο της Άµφισσας, από την οποία καταγόταν καταγόταν.
Παραπομπές
1.Μιχαηλίδης-Ναύαρος,Α.:Αλέξανδρος Π. ∆ελµούζος Παιδαγωγός και Μεταρρυθµιστής.Πρακτικά συµποσίου Θεσσαλονίκη 14-15.4.1989.
2.Ε.Π. Παπανούτσος από το περιοδικό "Παιδεία και Ζωή"
3.Στοιχείο από το αρχείο Α.Π. ∆ελµούζου,∆ηµοτική Βιβλιοθήκη Άµφισσας
4.Αλεξάνδρα Ελευθεριάδου, "Φωκικά Χρονικά"
5,6,7,8.Χαράλαµπος Χαρίτος, από το Παιδαγωγικό Συνέδριο Αφιερωµένο στον Αλέξανδρο ∆ελµούζο
9.Χρ.Π. Φράγκου , Επίκαιρα Θέµατα Παιδείας, ο Α.∆ελµούζος και οι διδακτικές µεταρρυθµίσεις
10,11.Χαράλαµπος Χαρίτος, από το Παιδαγωγικό Συνέδριο Αφιερωµένο στον Αλέξανδρο ∆ελµούζο
12.Ν.Π. Τερζής, Σηµειώσεις για το µάθηµα "Σταθµοί στην Ιστορία της Νεοελληνικής έκπαίδευσης",σελ.12
13.Α.Π. ∆ελµούζος "Το κρυφό σχολείο" ,1950
14,15.Χρονολόγιο Α.Π. ∆ελµούζου
16.Φωτεινή Τζορτζάκη "Το σχολείο του Βόλου","Παιδεία και Ζωή"
17.Χρονολόγιο Α.Π. ∆ελµούζου
18.Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια
19.Μαρασλειακά.Το επεισόδειο χαρακτηρίζεαται "Μεσσαιωνικό" στην ιστορία των γραµµάτων και της εκπαίδευσης.
20.Β.Ν. Τατάκη "Ο ∆άσκαλος",Εκδοτικός οίκος Ζαχαρόπουλου
21.Πειραµατικό Σχολείο Θεσσαλονίκης
22.Μανώλης Τριανταφυλλίδης - Πρακτικά Συνεδριάσεων Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης
23.Οι κλασσικοί σε µετάφραση , "∆ελτίο Εκπαιδευτικού Οµίλου", τόµος ΣΤ' , 1916 , σελ.121-182 (Η ανάγκη και η σηµασία της διδασκαλίας των κλασσικών.Ένα παράδειγµα εφαρµογής)
24.Προς την εκπαιδευτική Αναγέννηση, "∆ελτίο Εκπαιδευτικού Οµίλου",τόµος Ζ',1917-1919, σελ.1-20 (Το πρώτο από τα µαθήµατα των Ανωτέρων Εποπτών στους εκπαιδευτικούς των Αθηνών)
25.Παιδεία και εθνική µόρφωση, περιοδικό "Εργασία", 4 Οκτωβρίου 1930 (Είναι µεταφρασµένη η εισήγηση του ∆ελµούζου στην Πρώτη Βαλκανική ∆ιάσκεψη,5-12 Οκτωβρίου 1930.Μιλάει εµπεριστατωµένα γισ το "εθνικό χρώµα" στην εκπαίδευση , γενικώτερα για το "έργο" της παιδείας, και ειδικώτερα για τη "διδασκαλία της Ιστορίας")
26.Τρία χρόνια δάσκαλος.Προς τη φύση και τη ζωή, "∆ελτίο Εκπαιδευτικού Οµίλου" , τόµος ∆' , 1914 , σελ.197-283 (Η εξέλιξη των µαθητριών του Σχολείου του Βόλου κατά το πρώτο χρόνο, βασισµένη σε γραπτά κείµενα τους)
27,28.Αλεξάνδρα Ελευθεριάδου, "Φωκικά Χρονικά"
29.Το βασικό σχολείο στη νέα οργάνωση της παιδείας, περιοδικό "Παιδεία", 15 Οκτωβρίου 1946, αριθ.1,σελ.4-7 (Υπεραµύνεται για το εξάχρονο δηµοτικό σχολείο)
30.Από το Σχολείο Εργασίας, περιοδικό "Παιδεία", 15 Απριλίου - 15 Νοεµβρίου 1951
31.Γ.Ανδρειωµένος, Ο ∆ελµούζος ανθολογούµενος , Άµφισσα , Τετράµηνα 59-61 (1997-1998)
Βιβλιογραφία «Σαν παραµύθι» - Α. ∆ελµούζος 1911 «∆ηµοτικισµός και Παιδεία» - Α. ∆ελµούζος, Αθήνα 1927 «Αλέξανδρος ∆ελµούζος» - ∆. Λιαντίνης «Α. ∆ελµούζος» - Ε.Π. Παπανούτσος , Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1978 «Αλέξανδρος Π. ∆ελµούζος – Παιδαγωγός και Μεταρρυθµιστής» - Τοµέας Παιδαγωγικής Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. , Εκδοτικός οίκος Αδελφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη 1991 « 41 γράµµατα του Γληνού στο ∆ελµούζο» - Γιώργος Γάτος, Αθήνα 2003, εκδόσεις Ελληνικά Γράµµατα Site :
Εν Αµφίσση.gr Λιαντίνης.gr
Υ.Γ. Ευχαριστώ για την βοήθεια την οικογένεια του κ. Στάθη ∆ελµούζου.