Eğitmen Kitapçığı
Ön Söz Bu kitapçık, Geleceğini Şimdi Yönet Projesi Eğitmen Eğitimi Programı’na katılmış olan gönüllü eğitmenler için hazırlanmıştır. Geleceğini Şimdi Yönet Projesi’nin eğitim sunumlarına ek olarak gönüllü eğitmenlerin farkındalıklarını arttırmaya yönelik hazırlanan bu çalışma, sunumda katılımcıların sorabileceği detay bilgilerin yanıtlanabilmesi ve işlenen konunun temel mantığının kavranabilmesi için hazırlanmış bir müfredat bilgi notu özelliği taşımaktadır. Birçok farklı kaynak kullanılarak hazırlanan bu kitapçığın, Finansal Risk Yönetimi konusunda sunum gerçekleştirecek gönüllü eğitmenlere yararlı olmasını dileriz. Yanıtlayamadığınız detay bilgi isteyen sorulara karşı; katılımcılarınıza bu konunun uzmanı değil, aldığı eğitim ışığında farkındalık oluşturmak isteyen bir proje gönüllüsü olarak sunumlarınızı gerçekleştirdiğinizi belirtmeniz gerektiğini hatırlatırız.
Kredi Nedir? Kredi, bir kimseye belirli bir süre sonra geri almak kaydıyla satın alma gücü sağlanması veya bu gücün devredilmesi olarak tanımlanır. Bu sözü edilen nakdi kredi tanımıdır. Ancak bankalar bir tüzel ya da gerçek kişi lehine garanti ve kefalet vererek de kredilendirme yapabilir. Buna da gayrinakdi kredi denir. “Kredi sözcüğü, Latince'de inanma, güven anlamına gelen credere sözcüğünden gelir.” Bankalar nakdi kredilerden faiz ve komisyon gelirleri, gayrinakdi kredilerden de verilen garanti ve kefaletin belirli oranlarında komisyon geliri alarak gelir kaydederler. Nakdi krediler banka bilnçosunun aktif kaleminde yer alırken, gayrinakdi krediler ise teminat ve taahhütten ibaret olduğundan bilanço dışında, nazım hesaplar olarak takip edilir. Diğer yandan kredi iki taraf arasında gerçekleşen bir hukuki sözleşme olarak da açıklanabilir. Bu sözleşmede taraflar, kredi açan taraf ve kredi açılan taraftır. Kredi sözleşmeleri, konu itibariyle çok yönlü sözleşmelerdir.
Belirli bir satın alma gücünün kredi açan tarafça, kredi açılan tarafa devri, borç verme sözleşmeleri ve nakdi krediler olarak, Belirli bir malın, bedeli kredi sözleşmesinde belirlenmiş koşullarla geri ödenmesi vaadiyle devri, finansal kiralama ve benzeri işlemler olarak, Üçüncü kişilerin, kredi açılan tarafla aralarındaki farklı bir hukuki sözleşmeden doğan alacaklarının, bu sözleşme hükümlerine göre ifa edilmemesi durumunda, kredi açan tarafça ödeneceği ya da alacaklı tarafın, sözleşme koşullarının yerine getirmemesi dolayısıyla uğrayacağı zararın tazmini, kefalet ya da gayri nakdi krediler olarak, Kredi açan tarafın kendi ticari itibarını, kredibilitesini, üçüncü kişilerin, kredi açılan tarafla aralarındaki farklı bir hukuki sözleşmede ortaya koymalarını, keza kefalet sözleşmeleri olarak farklı biçimlerde olabilir.
Faiz Nedir? Faiz, ekonomi biliminde iki anlamda kullanılmaktadır. Birinci anlamda faiz, bir borç anlaşmasının satışı sonucu elde edilen gelir oranıdır. İkinci anlamda ise üretim amaçlı girdi olarak kullanılan sermayenin gelir oranıdır. Bu iki anlam iktisadi açıdan birbirlerinden farklı değillerdir ve iktisatçılar tarafından faiz olarak nitelendirilirler. Faiz oranı, nominal ve reel olmak üzere ikiye ayrılabilir. Nominal oran, bankalar gibi organizasyon ve kurumlar tarafından açıklanan faiz oranıdır. Reel faiz oranı ise enflasyona göre düzeltilmiş faiz oranıdır ve nominal orandan enflasyon oranının çıkarılması ile bulunur. Yapılan araştırmalarda tarihte faizi ilk olarak, Sümerlerin MÖ 3000 yıllarında kullandığı tahmin edilmektedir. Yaklaşık 5000 yıllık tarihi olan faiz ilk olarak borç verilen tohumların geri alınırken, %20 daha fazla oranda alınmasıyla ortaya çıkmıştır. Faiz; bir borç anlaşmasının satışı sonucu elde edilen veya üretim amaçlı girdi olarak kullanılan sermayenin getiri oranıdır. Bu iki anlam iktisadi açıdan birbirlerinden farklı değillerdir ve iktisatçılar tarafından faiz olarak nitelendirilirler Faiz borçlanma sisteminde yapılan anlaşmada mantık dışındaysa eğer, (tefecilerle olan alışverişlerdeki gibi) bileşik faizde anapara ödeme imkanını ortadan kaldırabilir ve bu nedenle iflasa neden olabilir. Geçmişte Amerika da mortgage kredilerinin yanlış kişilere verilmesi ve faiz oranlarındaki adaletsizlik yüzünden ülke ekonomik olarak gerilemiştir. Ülkemizde faizin yönetimini T.C. Merkez Bankası yapmaktadır. Faiz yönetimi eğer yanlış yapılırsa ülkede refah seviyesi düşebilir.
İstatistik Anlamda Kredibilite Nedir? Kredibilite kuramı önceki poliçe dönemlerine ait hasar verilerinden yararlanarak bir sonraki poliçe dönemine ait beklenen hasarı tahmin etmekle ilgilenir. Bir kredibilite modelinde, her bir riske ilişkin gözlenen hasar verileri önsel bilgi olarak kullanılır ve risk parametresinin yoğunluk fonksiyonu yapı fonksiyonu olarak adlandırılır. Kredibilite prim hesaplama yöntemlerinden en kolayı doğrusal Bühlmann yöntemidir. Aktüerya bilimlerinde Bayesci istatistik teknikleri ilk kez 1960’lı yılların sonlarına doğru Bühlmann (1967, 1970) tarafından kullanılmaya başlanmıştır. Bühlmann ve Straub tarafından yapılan bu çalışmalar daha sonra Herzog tarafından deneysel kredibilite olarak adlandırılmıştır (Herzog, 1990,1996). Doğrusal Bühlmann ve Bühlmann-Straub modeli olarak bilinen bu deneysel kredibilite prim tahminleri hala sigorta endüstrisinde yaygın olarak kullanılmaktadır. Bayesci yöntemlerin ve özellikle bu yöntemlerin kredibilite kuramında uygulamaları ile ilgili ayrıntılı bir çalışma Klugman tarafından yapılmıştır (Klugman, 1992). Ayrıca yine Bayesci tekniklerin ve bu tekniklerin doğurduğu Bühlmann kredibilitesi ile ilgili olarak ayrıntılı bir tartışma Makov tarafından yapılmıştır (Makov, 2001).
Kredibilite kuramı en genel biçimiyle her hangi bir riske ilişkin hasar bilgilerini kullanarak bir sonraki poliçe dönemine ait beklenen hasarı tahmin etmekle ilgilenir. Bu kuram Çizelge 1.1’de açıklanmaya çalışılmıştır. [1]
Finansal Kredibilite ve Kredi Notu Nedir? Tüketicinin aylık geliri ve kredi özgeçmiş bilgileri bankaların kullandığı matematiksel bir formüle dökülür ve kredi notu (kredibilite) hesaplanır. Kredi almak isteyen kişinin kredi özgeçmişi, kredi notuyla ölçülür. Her banka tüketiciye kredi kullandırmadan önce tüketicinin kredi notuna bakar. Tüketicinin aylık geliri ve kredi özgeçmişi (daha önce kullanılan krediler, kredilerin ödeme düzeni, kredi kartı borçları, ödenmeyen krediler (batık krediler), ödenmeyen kredilerden dolayı başlatılan icra takipleri, karşılıksız çek senetler, protestolar vb.) bankaların kullandığı matematiksel bir formüle dökülür ve kredi notu (kredibilite) hesaplanır. Her müşterinin kredi notu farklı olduğu gibi her bankanın kişiyi değerlendirme kriteri de farklıdır ve bankaya göre değişkenlik gösterir. Kredi notu düşük olduğu için kredi kullanamayan bir tüketici, farklı bir bankadan kredi alabilir. Her banka, aylık taksitlerinin düzenli ödeyen müşteri ister. Taksitlerin ödenmemesi kredi batağı riski yaratır. Kredi notu tüketicinin risk profili oluşturulur. Banka, tüketicinin risk profiline bakarak tüketiciye kredi kullandırıp kullandırmayacağına karar verir. Aslında banka, kredi notu sayesinde "Bu müşteriye kredi verirsem aylık taksitlerini düzenli ödeyebilir mi? " sorusuna cevap arar. Kredi geçmişiyle ilgili tüm bilgiler, Kredi Kayıt Bürosu'nda tutulur. Tüm bankalar, özel giriş ekranı ile Kredi Kayıt Bürosundaki bu bilgilere erişebilir. Tüketicinin TC Kimlik numarası ile sorgulama yaparak kredibilitesine bakar. Yapılan bu işleme KKB Sorgulaması ya da kısaca KKB denir. KKB sorgulamasıyla kredibiliteye bakarak karar veren banka, tüketicinin aylık gelirine göre uygun vadeyi ve kredi tutarını belirler ve ödeme planını tüketiciye sunar. [2] Kredi notu ya da kredi puanı, bireyin banka ve finans kuruluşları ile arasında geçen her türlü mali dengelere dayanarak çeşitli analizler neticesinde ortaya çıkarılan sayısal bir ifadedir. Finans, reel sektör ve bireyler referans olarak bu kredi notunu kullanır. Uzun yıllardır bankaların müşterilerine kredi vermeden önce kişi veya kuruluşların mali durumunu incelerken referans aldıkları ve kredi riskini hesaplarken kullandıkları önemli bir referans notudur. Bankalar ve diğer finans kurumları kişiye kredi vermeden önce bu raporu inceleyerek potansiyel risk durumlarını gözden geçirirler. Kredi puanı düşük olan kişilere bankalar ve finans kurumları kredi verme konusunda alternatif yöntemleri (ipotek, kefil, teminat, rehin, vb.) gözden geçirirler. Kredi puanı yüksek olan bireyler krediye daha kolay erişim hakkına sahiptirler.
Bankacılık sisteminden aktif olarak Kredi Kartı, Bireysel Kredi ve Kredili Mevduat Hesabı kullanan veya son 5 yıl içerisinde kredisi kapanmış olan tüm bireysel kullanıcıların Findeks Kredi Notu vardır. Sadece banka hesabı olan fakat hiç kredili ürün kullanmamış kişiler ile son 5 yıldır hiç kredi kullanmamış olan kişiler için Findeks Kredi Notu hesaplanamaz. Hesaplanamayan özel durumlar da Kredi Notu talebi esnasında kullanıcıya bildirilir.
Kredi notu ne anlama gelir?
0-500: Kredi alma ihtimali düşük olan puan türüdür.
500-800: Kredi başvurusu talebine riskle bakılan ancak ipotek veya kefil gösterme ile kredi verilebilecek olan puan türüdür.
800-1100: Kredi alması muhtemel olan az riskli gruptur.
1100-1400: Borçlarını zamanında ödeyebilen ve kredi notu iyi olan grupta yer almaktadır.
1400 ve üzeri: Kolayca kredi kullanabilen gruptur.
Kredi notu yükseltme işlemi nasıl yapılır? Kredi notu yükseltmek için tüm kredi ve kredi kartı borçlarınızı düzenli bir şekilde ödemeniz gerekmektedir. Ödemelerinizi düzenli yaparak kredi notunuzu yükseltmeniz mümkün. Öncelikle bilmelisiniz ki kredi notunuz birdenbire yükselmez. Kredi notunuzu yükseltebilmek için yapmanız gereken ilk şey, var olan borçlarınızın tümünü ödemek. Kredi borcu ve kredi kartı borcunun yanı sıra fatura borçlarınız da ödemeniz gereken borçlar arasında çünkü yapılan son düzenleme ile fatura borçları ve fatura ödeme alışkanlıkları da kredi notunu etkileyen etmenler arasına eklendi. Kredi notu, gerçekleştirdiğiniz bankacılık işlemlerine göre değişiklik gösteren bir puan türü olduğundan borçlarınızı ödeyip beklemek kredi notunuzu yükseltmeyecektir. Tüm borçlarınızı ödedikten sonra yapacağınız doğru hamleler ile kredi notunuzu yükseltebilirsiniz. Tüm borçlarınızı ödedikten sonra yapmanız gereken ikinci hamle düşük limitli bir kredi kartı edinmek ve bu kredi kartına ait borcu her ay düzenli ve tam bir şekilde ödemek. Bu noktada dikkat! Kredi notunuzun yükselmesini istiyorsanız, kredi kartınızın aylık asgari tutarını değil tüm borcunu düzenli bir şekilde ödemeniz gerekir. Borcunuzu hesap kesim tarihinden önce ödemek de kredi notunuzun yükselmesinde olumlu rol oynayacaktır. Kredi notunuzu yükseltmek için yapabileceğiniz bir diğer hamle düşük miktarlı bir kredi çekmek. Çektiğiniz kredinin borcunu her ay düzenli ödeyerek kredi notunuzun yükselme sürecine olumlu katkı sağlayabilirsiniz. Tüm borcunuzu ilk taksitte kapatmak da notunuzu yükseltecek etkili adımlardan biri. Eğer kredi notunuz bankaların size kredi ya da kredi kartı veremeyeceği kadar düşükse bir banka hesabı açtırarak kredi notu yükseltme sürecinizi açtırabilirsiniz. Maaşınızı aldığınızda paranızı bu hesaba yatırın ve tüm harcamalarınızı bu hesap üzerinden yapın. Kira ödemeniz ve otomatik ödeme talimatı verdiğiniz fatura ödemeleriniz de bu hesap üstünden gerçekleşsin. Bu hesap üstünden birkaç ay düzenli ödeme yaptıktan sonra bankanızdan düşük limitli bir kredi kartı talebinde bulunun. Yine bu kartı birkaç ay düzenli bir şekilde kullanıp, her ay düzenli bir şekilde borcunuzun tamamını ödedikten sonra limit yükseltme talebinde bulunun… Uzun bir sürece yayılmış olan bu işlemler kredi notunuzu yükseltecektir.
Findeks Kredi Notu'nun Bileşenleri
Bireysel Kredi ve Kredi Kartı Ödeme Alışkanlıkları %30 Bireysel kredi taksitlerinin ve kredi kartı ekstrelerindeki asgari ödeme tutarlarının zamanında ödenmesi Findeks Kredi Notu’nu yükselten bir unsurdur. Ödemelerin son ödeme tarihinden geç yapılması, Findeks Kredi Notu’nu olumsuz etkileyen nedenlerin başında gelmektedir. Mevcut Hesap ve Borç Durumu %25 İyi ve kötü kapanmış krediler, teminatlı veya teminatsız mevcut borç bakiyeleri ve limitler dikkate alınarak hesaba dahil edilmektedir. Yeni Kredi Arayışı %20 Henüz ödeme performansı belirli olmamakla birlikte yakın zamanda alınan krediler, kişinin risklilik oranını artıran bir unsurdur. Bununla birlikte notunu etkileme oranı göreceli olarak düşüktür. Kredi Kullanım Yoğunluğu %15 Kredi kullanan ve düzenli ödeme tarihçesine sahip olan bir kişinin Findeks Kredi Notu, hiç kredi kullanmayan ya da az kullanan bir kişiye göre daha yüksek olabilir.
Haydi, Geleceğini Şimdi Yönet!
Kredi Nedir? Dünya Kredi İstatistikleri Türkiye İstatistikleri Nakit Kanalları Kredilendirme Sisteminin Yapısı Sistem İçerisinde Arka Plandaki Oyuncular
Kredi Sisteminin Kuralları Maliyetler Ödeme Zamanı ve Miktarı Talepler, Diğer Haklar
Kredi Hangi Kriterlere Göre Verilir? Bankalar Doğru Müşteriyi Nasıl Seçer? Bankacılık Kanunu Bankanın Kendi Kuralları Aşırı Borçlanma
Karar Verme Sürecini Olumsuz Etkileyecek Koşullar Kredi Kullanımındaki Hataların Sonuçları Sağduyulu ve Sorumlu Davranma
Kredi Uygunluk Modelleri