Aix en Provence
De Camargue is geen streek voor tere zielen. De stieren strijden mee, de flamingo's kon je eten. Aan de rand van de Provence vind je authentiek Frankrijk. Tekst en foto’s Paul Robert
‘G
evaarlijk?” Trainer Géraldo Rado trekt de linkermouw van zijn shirt omhoog en laat een indrukwekkende serie littekens op zijn onderarm zien. Achter hem in de arena, maakt een jongen van een jaar of 14 een snoekduik over de houten muur, achtervolgd door een woest snuivende, jonge stier die zijn frustratie koelt op het muurtje. Dit is nog maar de training van de Course Camarguaise, de spectaculaire lokale sport voor stoere jongens. We zijn in een buitenwijk van Arles, de belangrijkste plaats in de monding van de Rhône, aan de rand van het moerassige natuurgebied Camargue. Wereldwijd is Arles vooral bekend omdat het anderhalf jaar lang de woonplaats was van Vincent van Gogh, toen nog een straatarme, onbekende schilder. Van Gogh schilderde er een aantal doeken die later wereldberoemd zouden worden, zoals een gezicht op de bin-
nenplaats van het ziekenhuis waar hij werd behandeld nadat hij in zijn oor gesneden had; en zijn doek van een druk terras op een mooie zomeravond. Liefhebbers van Van Gogh bezoeken Arles nu massaal om de plekken waar hij werkte te bekijken. Langs al die plekken voert nu een wandeltocht. De herinnering aan Van Gogh is hier en daar wat al te tastbaar gemaakt. Het door hem geschilderde café bij avond is nu knalgeel geschilderd, omdat Vincent het gaslicht op het terras knalgeel afbeeldde. Maar gelukkig heeft Arles cultureel en historisch veel meer te bieden. De fundamenten van de stad gaan meer dan twee en een half millennium terug, toen Griekse kolonisten zich op deze strategische plek vestigden. Later namen Romeinen de macht over en bouwden er een imposant theater, een arena, villa’s en badhuizen. En dat alles in een klein gebied aan de rivier dat nu nog steeds het hart van de wat uitgedijde stad vormt. Het maakt
De dieren van de 8
den en zwarte stieren, de taureaux, allebei unieke rassen die alleen in de Camargue voorkomen. Die taureaux, waarvan zowel de mannetjes als de vrouwtjes “stier” worden genoemd, zijn nooit getemd. Er wordt mee gefokt, maar alleen op eigen voorwaarden van de dieren. Een drachtige taureau die gaat werpen trekt zich terug in het moeras. “Er heeft nog nooit iemand gezien hoe ze jongen”, vertelt fokster Sylvie Linsolas, eigenares van kampioensstier Garlan, op haar “Manade les Baumelles”, de boerderij. De taureaux kunnen niet gemolken worden. Niemand heeft ooit taureauxkaas geproefd. Wel worst en steak, want slachten kan natuurlijk wel.
Horens prikken Arles
Arles compact en overzichtelijk. In een paar uur tijd zijn alle hoogtepunten te bewandelen en wie twee of drie dagen neemt kan al die hoogtepunten ook nog bezoeken en uitgebreid besnuffelen, met voldoende tijd over om te genieten van de winkelstraatjes, de terrassen en de restaurants.
'Een echte sport, met prijzen voor de kwajongens...'
Randje Provence Een van die onmisbare hoogtepunten is de Course Camarguaise, waarbij jonge mannen wedijveren om het veroveren van lintjes die om de horens van agressieve stieren zijn gebonden. Het is niet moeilijk om je een voorstelling te maken van hoe die Course Camarguaise begonnen moet zijn in het ooit straatarme moerasland aan de rand van de Provence. Er groeide weinig in dit zilte landschap bij de zee. Alleen in het noorden van de regio, net onder het Arles, groeien rijst, aardappelen en wortels. Meer naar de zee lopen de kuddes witte paar-
Stiertje pesten moet vroeger een van de weinige verzetjes zijn geweest voor opgeschoten boerenjongens in de Camargue; een veld in lopen, kabaal maken en snel vluchten voor de stier je op de horens prikken kan. Na verloop van tijd werd het een publiek vermaak dat een plek kreeg in de arena. In 1928 werden er zelfs regels opgesteld en sindsdien geldt de Course Camarguaise als een echte sport, met prijzen voor de kwajongens en voor de stier. “Een tijd geleden is de minister van sport zelfs komen kijken, omdat hij nog nooit van de Course had gehoord. Hij wilde het met eigen ogen zien en ging overtuigd weer naar huis”, vertelt trainer Rado in de clubarena aan de rand van Arles. Om de arena in te mogen moet je eerst lid worden van een clubje en minstens tweemaal per week gaan trainen, onder leiding van een ervaren “raseteur” als Géraldo Rado. De sport werkt zo: Tussen de horens van de stier wordt een touwtje gebonden met een klein kwastje eraan, de “cocarde”. Om elk van de horens zitten nog twee lintjes gebonden, de ficelles. De raseteur heeft een metalen kammetje in zijn vuist waarmee hij moet proberen de lintjes van de kop van de stier te trekken.
Camargue 9
'De raseteurs willen niets met het stierenvechten te maken hebben'
Onder opwekkende tonen uit de opera Carmen komt een stier de arena in en heeft dan een minuut de tijd om te wennen aan de ruimte en het joelende publiek. Vervolgens hollen meerdere raseteurs door de arena, vlak langs de stier. Wie een lintje verovert wint een geldbedrag. Als alle lintjes gepakt zijn houdt de strijd op. Als de stier na een kwartier nog lintjes over heeft is het spel voorbij en draaft hij onder luid applaus van het publiek de arena uit.
De roem van de stier De hoogte van de prijs is afhankelijk van de roem van de stier. Hoe aggressiever een stier is, en hoe langer hij al in de arena verschijnt, hoe hoger de premie. Ook voor de fokker trouwens. Een goede stier kan zijn eigenaar duizenden euro’s per wedstrijd opleveren. De course levert de stier een kwartiertje stevige stress op, maar daarna mag het beest weer voor zeker drie weken het veld in om te leven als een taureau in de Camargue. Lichamelijk loopt de taureau geen enkel gevaar. De raseteur wel. Als ik op een zondagmiddag een wedstrijd bezoek in de arena van het kustplaatsje Saintes Maries de la Mer wordt al binnen een kwartier een van de raseteurs afgevoerd. Bij zijn sprong over de houten borstwering stapt hij mis en valt hard op zijn rug. Maar het kan erger. “Als je onder je ribben gepakt wordt kan het je laatste wedstrijd zijn geweest”, zegt Gerald. De horens van de taureau staan recht omhoog, in tegenstelling tot die van de veel zwaardere Spaanse torro, die omlaag wijzen. Ook torros worden in de Camargue gefokt, want het Spaanse stierenvechten hoort hier eveneens tot de traditie. Maar waar de Course Camarguaise bekend staat als officieel erkende sport behoort het stierenvechten tot het “culturele erfgoed”. De course verschilt evenveel van het stierenvechten als de taureau van de torro. De evenementen spelen zich weliswaar in dezelfde arena’s af, maar de clubs zijn strikt gescheiden. De raseteurs willen niets met het stierenvechten te maken hebben. “Torro moet je niet eten”, waarschuwt taureau-fokster Sylvie Linsolas. “Het vlees van de torro is giftig. Het zit vol adrenaline omdat het dier in de arena wordt gedood.” Zo’ n lot staat
10
ETEN & SLAPEN Als op en top vakantiegebied kent de Provence een keur aan campings, vakantieparken en hotels in alle prijsklassen. Een paar opvallende adressen: Village Club Pont Royal en Provence Tussen Marseille en Arles ligt dit complete vakantiedorp naar oud-Frans model van Pierre & Vacances. Met eigen golf course, zwembaden restaurants en weekmarkt biedt het in de zomer onderdak aan duizenden vakantiegangers. Hun auto’s zijn onzichtbaar verborgen onder de grond. www.pierreetvacances.com Auberge La Cavalière du Pont de Bannes Een prachtig luxe hotel in de Camargue, net buiten Saintes Maries de la Mer. Een aantal van de 80 kamers is gevestigd in traditionele huisjes, ‘cabanes’. Geweldige plek voor wie enkele dagen in de Camargue wil doorbrengen en bereid is daarvoor de portemonnee te trekken. www.aubergecavaliere.com Wie de voorkeur geeft aan een wat meer stedelijke omgeving kan in Arles terecht in een reeks prettige en zeer betaalbare hotels. Hotel d’Arlatan, gebouwd op en in de restanten van het paleis van de Romeinse keizer Constantijn. www.hotel-arlatan.fr Hotel Le Calendal, naast de Romeinse arena, met heerlijke binnentuin en lunchrestaurant. Alle producten zijn biologisch. www.lecalendal.com
De Course Camarguaise in Saintes Maries de la Mer.
haar kampioen Garlan beslist niet te wachten. De carrière van een goede course-stier duurt wel tien jaar, van zijn zesde tot zijn zestiende. In die periode wordt de stier steeds gevaarlijker omdat hij went aan zijn omgeving en aan het spel. Maar uiteindelijk wacht hem een welverdiend pensioen in de Camargue, want een taureau kan wel 25 jaar oud worden. De traditie wil dat een kampioen staand begraven wordt. Volgens de wet mag dat niet, maar ach, in de Camargue hebben ze zo hun eigen invulling van die wet. De Course Camarguaise is bij toeristen niet erg bekend, vertellen plaatselijke bewoners. Dat blijkt ook tijdens mijn bezoek aan de arena. Hoewel Saintes Maries de la Mer een dorp is dat in de zomer tienmaal zoveel inwoners heeft als in de winter, overheerst op de tribunes het Frans. Buitenlanders verwarren dit lokale spektakel blijkbaar met het gewelddadige stieren-
TIPS
Château d’Avignon
vechten dat tegenwoordig zelfs in een deel van Spanje al verboden is. Dat betekent overigens niet dat de Course Camarguaise compleet onomstreden is. Dierenbeschermers wijzen erop dat niet alleen het kwartier in de arena, maar ook het vervoer en de behandeling van de dieren oorzaken zijn van heftige, ongezonde stress. Ik overpeins het lot van de taureaux die avond op het terras van een restaurant terwijl een ober aan mijn tafel een tartaar van taureau bereidt. Volgens mij heeft zo’n taureau, stress of niet, een veel prettiger bestaan dan een gemiddelde Nederlandse koe. Maar mijn gedachten vallen stil als in het schitterende licht van de ondergaande zon een tiental flamingo’s overvliegt. Ze zijn op weg van een van de grote lagunes in het moeras naar het Parc Ornithologique, even buiten Saintes Maries de la Mer, waar ze rond deze tijd gevoerd worden. Dit is zo’n moment waardoor mensen verliefd worden op de Camargue, een van de drie plaatsen in de wereld waar je deze schitterende vogels in het wild kunt zien. Er zitten zo’n 20.000 flamingo’s in het brakke, ondiepe water van de Camargue. Ze zijn een beschermde diersoort. In het vogelpark kun je ze tot op enkele meters benaderen,
De beste manier om de Camargue te zien is vanaf de rug van een paard.
want daar zijn ze gewend aan de nabijheid van mensen. “Hoe smaakt flamingo?” vraag ik de volgende dag aan Daniel die aan het stuur zit van zijn bejaarde Landrover. Daniel is een oude gardian, een “cowboy” uit de Camargue, met een woeste, witte baard en een oude leren hoed op zijn getaande kop. Mijn vraag is een grapje, omdat ik weet dat de flamingo beschermd is, maar tot mijn verrassing krijg ik een bloedserieus Frans antwoord. Over eten maken Fransen geen grapjes.
Flamingo filet “Flamingo is beschermd en wordt niet gegeten”, zegt Daniel, “maar vroeger kon je het wel krijgen.” Wat volgt is een beschrijving van de kwaliteiten van de flamingo filet, het dieprode vlees als van een struisvogel, en de smaak die het midden houdt tussen rood vlees en rivierkreeft. Het is lang geleden, maar hij herinnert het zich nog goed. De rivierkreeftjes en garnalen die de flamingo’s de hele dag met hun kop onder water opslorpen zorgen dus voor meer dan de rode kleur van van hun veren. We kijken hoe de statige vogels in de lagune zich stap voor stap van ons verwijderen, alsof ze aanvoelen waar we het over hebben. Intussen bezingt Daniel weer in zijn mooie ZuidFranse dialect de schoonheid van alles dat hier groeit en bloeit. “Schrijf dit maar,” vat hij zijn verhaal uiteindelijk samen: “Als je niet houdt van taureaux, paarden en flamingo’s, dan heb je hier niets te zoeken.” Zo zij het.
Het bezoeken waard In het natuurgebied zijn verschillende plekken het bezoeken waard: 1. Le Château d’Avignon. Prachtig 18de-eeuws landgoed in het hart van het natuurgebied. Imposante overdaad en een strak aangelegd park. avignon-et-provence.com 2. Parc Ornithologique de Pont de Gau. Overdonderend mooi natuurpark waar weliswaar enkele vogels in volières huizen (uilen en gieren), maar de meeste dieren in volle vrijheid leven. parcornithologique.com 3. Les Marais du Vigueirat. Moerasgebied aan de oostelijke oever van de Rhône. Een educatief natuurgebied. www.marais-vigueirat.reserves-naturelles.org Verspreid in het landschap liggen vele manades, boerderijen waar taureaux en paarden gehouden worden. Overal biedt men tochtjes te paard door het landschap aan, ook voor wie nog nooit op een paard heeft gezeten. Manade des Baumelles van kampioen Garlan: www.manade-des-baumelles.com De Course Camarguaise is in alle steden en dorpen in de omgeving te zien. Het seizoen loopt van maart tot oktober. De finale van het seizoen is in oktober in de Romeinse arena in Arles.
Meer informatie: www.parc-camargue.fr - Algemene website van natuurpark de Camargue nl.franceguide.com - De website van het Frans verkeersbureau.
11