78
Andrzej Toczewski
pędzonych kobiet podała D. Sula 30. Natomiast Bernard Robinson uważa, iż grupa była dwukrotnie większa31. Kobiety zamierzano ewakuować do obozu koncentracyjnego w Bergen-Belsen. Podzielono je na dwie grupy. Pierwsza dotarła do Bawarii. O losach więźniarek podczas marszu opowiada Jadwiga Gorzelany: Z lagru wyszło nas około 1500 kobiet. Droga trwała 3 miesiące. Nasze pożywienie dzienne stanowiło kilka kartofli w łupinach. Ludzie ginęli z zimna, wyczerpania i głodu. Nocowaliśmy w szopach, stodołach, które napotykaliśmy po drodze. Po każdym noclegu w takiej szopie zostaje po 20 więźniarek, które nie są zdolne do dalszej drogi. Tych, którzy nie mogą podołać w drodze, czeka śmierć. Sama zmuszona byłam odprowadzić moją najlepszą koleżankę do lasu, gdzie jako niezdolną do dalszej drogi esesmani rozstrzelali. Po trzech miesiącach dotarliśmy do Bawarii, do miasta Halebreck. Pracowaliśmy tam przy budowie okopów dla wojska. Warunki higieniczne oraz brak wyżywienia dziesiątkuje nasze szeregi. W dniu wyzwolenia przy życiu zostało nas zaledwie 35 dziewcząt32.
Druga część transportu poprzez Krzystkowice i Gubin dotarła do Bautzen. Miała tam miejsce zbrodnia na pięćdziesięciu więźniarkach, które rozstrzelano za kradzież chleba33. Transport szedł bocznymi, zaśnieżonymi drogami. Więźniarki były źle ubrane, półnagie, nie wytrzymywały zimna, wiele zmarło. Transport dotarł do Helmbrechts, gdzie mieściła się filia KL Flosseburg. Pozostałe przy życiu kobiety zamknięto na sześć tygodni w nieukończonym baraku, z ograniczoną ilością pożywienia i wody. Stan zdrowotny więźniarek stał się katastrofalny, chorowały na 30
D. Sula, dz. cyt., s. 74. B. Robinson, Zbrodnie popełnione w obozach „Organizacji Schmelt” w świetle wspomnień więźniarek, [w:] Wykorzystanie niewolniczej pracy więźniów KL Gross–Rosen przez III Rzeszę, Wałbrzych 1999, s. 105-138. 32 OK ZG, Ds 9/67, Zeznanie Jadwigi Gorzelany. 33 D. Sula, dz. cyt., s. 74-75. 31